Sprawa C‑437/22
Postępowanie karne
przeciwko
R.M.
i
E.M.
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Riigikohus)
Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 29 lutego 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Rolnictwo – Wspólna polityka rolna – Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) – Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej – Rozporządzenie (WE, Euratom) nr 2988/95 – Artykuł 7 – Środki i kary administracyjne – Rozporządzenie nr 1306/2013 – Artykuły 54 i 56 – Rozporządzenie delegowane (UE) nr 640/2014 – Artykuł 35 – Odzyskanie nienależnie wypłaconych kwot od osób, które współuczestniczyły w dopuszczeniu się nieprawidłowości – Pojęcie „beneficjenta”
1. Rolnictwo – Finansowanie przez EFRROW – Rozliczanie rachunków – Odzyskanie nienależnie wypłaconych kwot – Podmioty zobowiązane do zwrotu – Osoby niebędące beneficjentami pomocy, które umyślnie udzieliły nieprawdziwych informacji w celu jej otrzymania – Włączenie
(rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1306/2013, motyw 39, art. 54 ust. 1, art. 56 akapit pierwszy; rozporządzenie Rady nr 2988/95, art. 7; rozporządzenie Komisji nr 640/2014, art. 35 ust. 6)
(zob. pkt 49–54, 60–63, pkt 1 sentencji)
2. Rolnictwo – Wspólna polityka rolna – Finansowanie przez EFRROW – Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich – Odmowa lub cofnięcie pomocy – Beneficjent dostarczający fałszywych dowodów w celu uzyskania pomocy – Pojęcie beneficjenta – Przedstawiciel osoby prawnej, który dopuścił się czynów wypełniających znamiona oszustwa w celu otrzymania pomocy dla tej osoby prawnej – Wyłączenie – Przedstawiciel czerpiący korzyści generowane przez osobę prawną – Brak wpływu
(rozporządzenie Komisji nr 640/2014, art. 35 ust. 6)
(zob. pkt 67, 68, pkt 2 sentencji)
Streszczenie
Trybunał, do którego Riigikohus (sąd najwyższy, Estonia) zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, potwierdził możliwość żądania przez państwo członkowskie zwrotu finansowanej przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) pomocy nienależnie wypłaconej spółce będącej jej beneficjentem „na ręce” osób fizycznych będących jej przedstawicielami prawnymi, w sytuacji gdy osoby te dopuściły się nieuczciwości w celu otrzymania tej pomocy, nawet jeśli one same nie mogą zostać uznane za jej beneficjentów.
Spółka X OÜ, która połączyła się ze spółką Y OÜ, otrzymała pomoc w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich Estonii na lata 2007–2013 i 2014–2020.
R.M. i E.M. – jego małżonka, byli następującymi po sobie przedstawicielami tej spółki.
W postępowaniu karnym wszczętym przeciwko R.M. i E.M. Viru Maakohus (sąd pierwszej instancji w Viru, Estonia), a następnie Tartu Ringkonnakohus (sąd apelacyjny w Tartu, Estonia) uznały R.M. winnym trzykrotnego wyłudzenia dotacji na korzyść spółki X, a E.M. winną współudziału w dwóch z tych oszustw, których dopuścili się umyślnie, udzielając nieprawdziwych informacji właściwemu organowi estońskiemu w celu otrzymania rozpatrywanej pomocy.
Ponadto sądy te zasądziły od R.M. i E.M. zapłatę na rzecz Republiki Estońskiej kwoty tej pomocy nienależnie uzyskanej przez spółkę X.
R.M. i E.M. wnieśli skargi kasacyjne do sądu najwyższego, będącego sądem odsyłającym w tej sprawie, twierdząc, że odzyskanie nienależnie uzyskanej pomocy może być skutecznie dokonane wyłącznie od jej beneficjenta, mianowicie spółki Y, która wstąpiła w jej prawa i obowiązki w wyniku połączenia obu spółek.
Sąd odsyłający, utrzymując w mocy wyroki skazujące R.M. i E.M. za wyłudzenia subwencji, wyraża wątpliwości co do możliwości żądania od nich zwrotu rozpatrywanej pomocy.
W szczególności sąd odsyłający zmierza do ustalenia, po pierwsze, czy znajdujące zastosowanie przepisy prawa Unii(1) pozwalają na dochodzenie odzyskania pomocy finansowanej przez EFRROW nienależnie uzyskanej w następstwie czynów wypełniających znamiona oszustwa, nie tylko od beneficjenta tej pomocy, ale również od osób, które choć nie mogą zostać uznane za beneficjentów tej pomocy, współuczestniczyły w dopuszczeniu się tej nieprawidłowości prowadzącej do nienależnej wypłaty pomocy.
Po drugie sąd ten w głównych zarysach rozważa, czy w przypadku gdy osoba prawna uzyskała pomoc rolną w następstwie czynów wypełniających znamiona oszustwa, za które odpowiedzialność można przypisać jej przedstawicielom, mogą oni zostać uznani za „beneficjentów” tej pomocy w rozumieniu prawa Unii(2), jeżeli w rzeczywistości to oni czerpią korzyści generowane przez tę osobę prawną.
Ocena Trybunału
W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania Trybunał przeanalizował w szczególności kontekst i cele znajdujących zastosowanie przepisów prawa Unii.
Z jednej strony, motyw 39 rozporządzenia nr 1306/2013 podkreśla konieczność zapobiegania wszelkim nieprawidłowościom, ich wykrywania i skutecznego zwalczania przez państwa członkowskie oraz że w tym celu powinny one stosować rozporządzenie nr 2988/95. Poza tym art. 54 ust. 3 lit. b) rozporządzenia nr 1306/2013, który dopuszcza, by państwa członkowskie zaprzestały odzyskiwania pomocy uzyskanej nienależnie w wyniku nieprawidłowości, jeżeli okaże się to niemożliwe z uwagi na niewypłacalność dłużnika „lub osób odpowiedzialnych prawnie za nieprawidłowość”, zostałby pozbawiony skuteczności w odniesieniu do tych ostatnich osób, gdyby dochodzenie odzyskania danej pomocy również od nich nie było możliwe.
Z drugiej strony, możliwość dochodzenia odzyskania nienależnie uzyskanej pomocy nie tylko od jej beneficjenta, ale również od osób, które w celu jej otrzymania umyślnie udzieliły nieprawdziwych informacji, może przyczynić się do realizacji celu ochrony interesów finansowych Unii(3), w szczególności gdy beneficjentem jest osoba prawna, która już nie istnieje lub nie dysponuje środkami wystarczającymi do spłaty tej pomocy.
Ponadto żądanie od tych osób zwrotu takiej nienależnie uzyskanej pomocy nie narusza zasady pewności prawa w zakresie, w jakim przepisy znajdujące zastosowanie w niniejszej sprawie są wystarczająco jasne w tym względzie.
W rzeczywistości bowiem, nawet jeśli art. 56 rozporządzenia nr 1306/2013 nie przewiduje wyraźnie obowiązku zwrotu pomocy przez te osoby, przepis ten należy interpretować w świetle motywu 39 tego rozporządzenia. Poza tym art. 2 ust. 1 lit. g) tego rozporządzenia wyraźnie odsyła do sformułowanej w rozporządzeniu nr 2988/95 definicji pojęcia „nieprawidłowości”. Tymczasem zgodnie z art. 7 rozporządzenia nr 2988/95 zwrotu pomocy można również dochodzić od osób, które współuczestniczyły w dopuszczeniu się rozpatrywanej nieprawidłowości.
Trybunał dodał wreszcie, że z takiej analizy nie można wywieść, że przedstawiciele osoby prawnej, którzy dopuścili się czynów wypełniających znamiona oszustwa, aby umożliwić tej osobie otrzymanie pomocy rolnej, mogą sami zostać uznani za „beneficjentów” tej pomocy. Nie mogą oni bowiem zostać uznani za „beneficjentów” tej pomocy w rozumieniu rozporządzenia delegowanego nr 640/2014, jeżeli nie należą do żadnej z trzech kategorii osób, do których odnosi się jego art. 2 ust. 1 akapit drugi pkt 1(4), i to nawet jeśli według ustaleń faktycznych to ci przedstawiciele odnoszą korzyści, które generuje ta osoba prawna.