WYROK TRYBUNAŁU (szósta izba)
z dnia 27 lutego 2020 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Artykuł 15 pkt 5 i art. 16 pkt 5 – Ubezpieczenie obejmujące „duże ryzyko” – Klauzula prorogacyjna uzgodniona pomiędzy ubezpieczającym i ubezpieczycielem – Możliwość powołania się na tę klauzulę wobec ubezpieczonego
W sprawie C‑803/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sąd najwyższy Litwy) postanowieniem z dnia 7 grudnia 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 20 grudnia 2018 r., w postępowaniu:
AAS „Balta”
przeciwko
UAB „Grifs AG”
TRYBUNAŁ (szósta izba),
w składzie: M. Safjan (sprawozdawca), prezes izby, L. Bay Larsen i N. Jääskinen, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Hogan,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu AAS „Balta” – S. Drazdauskas, advokatas,
– w imieniu UAB „Grifs AG” – J. Milašauskienė, A. Bosaitė, M. Inta i G. Abromavičius, advokatai,
– w imieniu rządu litewskiego – K. Dieninis, R. Butvydytė i G. Taluntytė, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – M. Heller oraz A. Steiblytė, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 15 pkt 5 i art. 16 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu w przedmiocie wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia pomiędzy AAS „Balta”, towarzystwem ubezpieczeniowym z siedzibą na Łotwie, a UAB „Grifs AG” (zwaną dalej „Grifs”), zarejestrowaną na Litwie spółką świadczącą usługi w zakresie ochrony mienia.
Ramy prawne
Rozporządzenie nr 1215/2012
3 Zgodnie z brzmieniem motywów 15, 18 i 19 rozporządzenia nr 1215/2012:
„(15) Przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i opierać się na zasadzie, że jurysdykcję w ogólności [co do zasady] mają sądy miejsca zamieszkania pozwanego […].
[…]
(18) W sprawach dotyczących ubezpieczenia, umów z udziałem konsumentów i z zakresu prawa pracy strona słabsza powinna być chroniona przez przepisy jurysdykcyjne dla niej bardziej korzystne niż przepisy ogólne.
(19) Z zastrzeżeniem jurysdykcji wyłącznych określonych w niniejszym rozporządzeniu powinna być przestrzegana autonomia stron w zakresie umownego wyboru jurysdykcji, z wyjątkiem spraw dotyczących ubezpieczenia, umów z udziałem konsumentów lub z zakresu prawa pracy, w których dopuszczalna jest jedynie ograniczona swoboda stron w zakresie umownego wyboru jurysdykcji”.
4 Artykuł 4 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:
„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.
5 Zgodnie z brzmieniem art. 5 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia:
„Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami ustanowionymi w sekcjach 2–7 niniejszego rozdziału”.
6 Przepisy jurysdykcyjne w sprawach dotyczących ubezpieczenia, znajdujące się w sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, są zawarte w jego art. 10–16.
7 Artykuł 10 rzeczonego rozporządzenia ma następujące brzmienie:
„Nie naruszając przepisów art. 6 oraz art. 7 pkt 5, w sprawach dotyczących ubezpieczenia jurysdykcję określa niniejsza sekcja”.
8 Zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. b) rozporządzenia ubezpieczyciel mający miejsce zamieszkania względnie siedzibę na terytorium państwa członkowskiego może zostać pozwany w innym państwie członkowskim, w przypadku powództw ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uposażonego z tytułu ubezpieczenia – przed sąd miejsca, w którym powód ma miejsce zamieszkania.
9 Artykuł 12 rzeczonego rozporządzenia przewiduje:
„W odniesieniu do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub ubezpieczenia nieruchomości ubezpieczyciel może być ponadto pozwany przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Tę samą zasadę stosuje się, jeżeli ruchomości i nieruchomości objęte są tą samą umową ubezpieczenia, a powstała na nich szkoda wynika z tego samego zdarzenia”.
10 Artykuł 15 omawianego rozporządzenia stanowi:
„Od przepisów niniejszej sekcji można odstąpić na podstawie umowy tylko wówczas:
[…]
3) jeżeli została ona zawarta między ubezpieczającym a ubezpieczycielem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym państwie członkowskim, celem uzasadnienia jurysdykcji sądów tego państwa członkowskiego, także wówczas, gdy zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło za granicą, chyba że taka umowa nie jest dopuszczalna według prawa tego państwa członkowskiego;
4) jeżeli została ona zawarta przez ubezpieczającego, który nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, z wyjątkiem ubezpieczenia obowiązkowego lub ubezpieczenia nieruchomości położonej w państwie członkowskim; lub
5) jeżeli dotyczy ona umowy ubezpieczenia obejmującej jedno lub więcej ryzyk [rodzajów ryzyka] wymienionych w art. 16”.
11 Zgodnie z brzmieniem art. 16 tego rozporządzenia:
„Do zakresu regulacji artykułu 15 pkt 5 należą następujące [rodzaje] ryzyka:
[…]
5) nie naruszając pkt 1–4 wszystkie »wielkie [duże] ryzyka« w rozumieniu dyrektywy 2009/138/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Solvency II) [(Dz.U. 2009, L 335, s. 1)]”.
12 Artykuł 25 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 ma następujące brzmienie:
„Jeżeli strony, niezależnie od ich miejsca zamieszkania, uzgodniły, że sąd lub sądy państwa członkowskiego powinny rozstrzygać spór już wynikły albo spór przyszły mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję, chyba że umowa ta jest nieważna pod względem materialnym na mocy prawa danego państwa członkowskiego. Tak określona jurysdykcja jest jurysdykcją wyłączną, o ile strony nie uzgodniły inaczej. Umowę jurysdykcyjną zawiera się:
a) w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie;
b) w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami; lub
c) w handlu międzynarodowym – w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i którego stale przestrzegają”.
13 Artykuł 63 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia przewiduje:
„Dla celów stosowania niniejszego rozporządzenia przez miejsce zamieszkania w przypadku spółek i osób prawnych rozumie się miejsce, w którym znajduje się:
a) ich statutowa siedziba;
b) ich główny organ zarządzający; lub
c) ich główne przedsiębiorstwo”.
Dyrektywa 2009/138
14 Artykuł 13 pkt 27 dyrektywy 2009/138, zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/58/UE z dnia 11 grudnia 2013 r. (Dz.U. 2013, L 341, s. 1) (zwanej dalej „dyrektywą 2009/138”), definiuje pojęcie „dużego ryzyka” dla celów tej dyrektywy.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
15 Spółka Grifs świadczy usługi w zakresie ochrony. Spółka „Grifs AG” SIA, zarejestrowana na Łotwie, jest właścicielem spółki Grifs i posiada wszystkie w niej udziały. W dniu 31 lipca 2012 r. Grifs AG i Balta zawarły umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (zwaną dalej „umową ubezpieczenia”), obejmującą również odpowiedzialność cywilną Grifs.
16 Ogólne warunki umowy ubezpieczenia stanowią, że wszelkie spory związane z tą umową są rozstrzygane polubownie i że jeśli stronom nie uda się dojść do porozumienia, spór jest rozstrzygany przez sąd łotewski zgodnie z przepisami obowiązującymi na terytorium Republiki Łotewskiej.
17 W dniu 21 sierpnia 2012 r. z należącego do spółki UAB „Jaunystės romantika” sklepu jubilerskiego w Alytus (Litwa), chronionego przez Grifs na podstawie umowy o świadczenie usług ochrony mienia, skradziono biżuterię i pieniądze. Spółka Jaunystės romantika i jej ubezpieczyciel, mianowicie spółka ERGO Insurance SE, wytoczyli przed litewskim sądem powództwo o odszkodowanie, dochodząc naprawienia szkód poniesionych w związku z tą kradzieżą. Sąd ten zasądził odszkodowanie wraz z odsetkami oraz zwrot kosztów. Stwierdzono rażące niedbalstwo po stronie Grifs oraz istnienie bezpośredniego związku przyczynowego między powstałą szkodą a bezczynnością tej spółki.
18 Po zakończeniu postępowania w przedmiocie naprawienia szkód Grifs wytoczyła przed Vilniaus apygardos teismas (sądem okręgowym w Wilnie, Litwa) powództwo o zasądzenie od spółki Balta kwoty 114 941,58 EUR jako odszkodowania z tytułu ubezpieczenia, a także odsetek oraz zwrotu kosztów postępowania, stosownie do postanowień umowy ubezpieczenia. Orzeczeniem z dnia 21 listopada 2017 r. Vilniaus apygardos teismas (sąd okręgowy w Wilnie) uznał się za niewłaściwy do rozpoznania tego powództwa, podnosząc, że na podstawie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia wszystkie spory dotyczące owej umowy powinny być rozstrzygane przez sąd łotewski na podstawie prawa łotewskiego. Ponadto, jako że spółka, która zawarła umowę ubezpieczenia, a mianowicie Grifs AG, jest właścicielem Grifs, Vilniaus apygardos teismas (sąd okręgowy w Wilnie) uznał, że nawet jeśli zgoda na wszystkie postanowienia umowy, w tym postanowienia dotyczące jurysdykcji, została wyrażona przez Grifs w sposób pośredni, nie budzi ona wątpliwości.
19 Grifs wniosła od tego orzeczenia środek odwoławczy. Wyrokiem z dnia 29 marca 2018 r. Lietuvos apeliacinis teismas (litewski sąd apelacyjny) uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę Vilniaus apygardos teismas (sądowi okręgowemu w Wilnie) do ponownego rozpoznania kwestii dopuszczalności powództwa wytoczonego przez Grifs.
20 W swoim wyroku Lietuvos apeliacinis teismas (litewski sąd apelacyjny) uznał, że okoliczność, iż strony umowy ubezpieczenia uzgodniły, że spory wynikłe z tej umowy będą rozstrzygnięte przez sąd łotewski zgodnie z przepisami obowiązującymi na terytorium łotewskim, nie zobowiązuje Grifs do wytoczenia powództwa wyłącznie przed sądami łotewskimi. Spółka ta ma bowiem status „ubezpieczonego” na podstawie umowy ubezpieczenia i w związku z tym ma prawo dokonać wyboru innej podstawy jurysdykcji przewidzianej w art. 11 rozporządzenia nr 1215/2012.
21 Balta wniosła do sądu odsyłającego, Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sądu najwyższego Litwy), skargę kasacyjną od wyroku Lietuvos apeliacinis teismas (litewskiego sądu apelacyjnego) z dnia 29 marca 2018 r.
22 Sąd odsyłający ma wątpliwości, czy przedstawione przez Trybunał w wyroku z dnia 12 maja 2005 r., Société financière et industrielle du Peloux (C‑112/03, EU:C:2005:280) rozważania dotyczące ochrony prawnej osób słabszych ekonomicznie znajdują zastosowanie, w przypadku gdy ubezpieczenie obejmuje „duże ryzyko”, w szczególności w świetle wyroku z dnia 13 lipca 2017 r., Assens Havn (C‑368/16, EU:C:2017:546).
23 W tym względzie sąd odsyłający, po pierwsze, podkreśla, że skoro ubezpieczona działalność spełnia kryteria „wielkiego [dużego] ryzyka” w rozumieniu art. 16 pkt 5 rozporządzenia nr 1215/2012, co do zasady należy domniemywać, że strony stosunku ubezpieczeniowego są silne ekonomicznie i powinny mieć możliwość odstąpienia od przepisów dotyczących jurysdykcji zawartych w sekcji 3 rozdziału II tego rozporządzenia. Po drugie, sąd ten uważa, że szczególne cechy ubezpieczającego nie zawsze odzwierciedlają sytuację i siłę ekonomiczną ubezpieczonego. W takim przypadku mogłoby się zatem okazać konieczne zagwarantowanie równowagi praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczeniowego. Kwestie granic swobody umów oraz konieczności objęcia ochroną słabszej strony nie są jednakże wolne od wątpliwości.
24 W tych okolicznościach Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sąd najwyższy, Litwa) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy wykładni art. 15 pkt 5 i art. 16 pkt 5 rozporządzenia [nr 1215/2012] należy dokonywać w ten sposób, że w wypadku ubezpieczenia obejmującego duże ryzyko klauzula jurysdykcyjna przewidziana w zawartej przez ubezpieczającego i ubezpieczyciela umowie ubezpieczenia może być powoływana wobec ubezpieczonego z tytułu tej umowy, który nie zgodził się wyraźnie na tę klauzulę i który ma miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo siedziby ubezpieczającego i ubezpieczyciela?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
25 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 15 pkt 5 i art. 16 pkt 5 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że klauzula prorogacyjna przewidziana w umowie ubezpieczenia obejmującej „duże ryzyko” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, zawartej przez ubezpieczającego i ubezpieczyciela, może być powoływana wobec ubezpieczonego na podstawie tej umowy, który nie jest profesjonalnym uczestnikiem obrotu w sektorze ubezpieczeń, który nie wyraził zgody na tę klauzulę i który ma miejsce zamieszkania względnie siedzibę w innym państwie członkowskim niż ubezpieczający i ubezpieczyciel.
26 W tym względzie należy przypomnieć, że w zakresie, w jakim art. 15 i 16 rozporządzenia nr 1215/2012 są zredagowane co do istoty identycznie z art. 13 i 14 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1), dokonana przez Trybunał wykładnia przepisów tego ostatniego rozporządzenia pozostaje aktualna w odniesieniu do równoważnych przepisów rozporządzenia nr 1215/2012 (zob. analogicznie wyrok z dnia 31 stycznia 2018 r., Hofsoe, C‑106/17, EU:C:2018:50, pkt 36).
27 Bezsporne jest, że sekcja 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012 ustanawia szczególne przepisy jurysdykcyjne w sprawach dotyczących ubezpieczenia, mające na celu ochronę słabszej strony umowy przez przepisy korzystniejsze dla niej niż przepisy ogólne, zgodnie ze wskazaniem motywu 18 tego rozporządzenia (wyrok z dnia 31 stycznia 2018 r., Hofsoe, C‑106/17, EU:C:2018:50, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo).
28 I tak, po pierwsze, art. 11 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1215/2012 przewiduje, że w przypadku powództw ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uposażonego z tytułu ubezpieczenia ubezpieczyciel mający miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwany w innym państwie członkowskim, na terytorium którego powód ma swoje miejsce zamieszkania. Po drugie, art. 12 rzeczonego rozporządzenia stanowi, że w odniesieniu do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub ubezpieczenia nieruchomości ubezpieczyciel może zostać ponadto pozwany przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Przepisy te gwarantują, że strona słabsza, która zamierza pozwać stronę silniejszą, będzie mogła to uczynić przed łatwo dostępnym sądem państwa członkowskiego.
29 Niemniej jednak w niektórych przypadkach rozporządzenie nr 1215/2012 przewiduje możliwość odstąpienia od przepisów jurysdykcyjnych obowiązujących w sprawach dotyczących ubezpieczenia na mocy umowy, w szczególności na podstawie art. 15 pkt 5 tego rozporządzenia, w drodze zawarcia umowy dotyczącej umowy ubezpieczenia obejmującej jeden lub więcej rodzajów ryzyka wymienionych w art. 16 tego rozporządzenia.
30 W badanej sprawie sąd odsyłający precyzuje, że umowa ubezpieczenia będąca przedmiotem postępowania głównego obejmowała „wielkie [duże] ryzyka”, o których mowa w art. 16 pkt 5 rozporządzenia nr 1215/2012, który odsyła do dyrektywy nr 2009/138, która z kolei w art. 13 pkt 27 definiuje pojęcie „dużego ryzyka” i określa pewne kategorie rodzajów ryzyka objętych zakresem owego pojęcia.
31 W tym kontekście należy zbadać, czy klauzula prorogacyjna zawarta w takiej umowie może wiązać ubezpieczonego, mającego status osoby trzeciej, niebędącego stroną tej umowy, który nie wyraził zgody na treść postanowień tej umowy.
32 Aby ustalić, czy ubezpieczony, mający status osoby trzeciej, może w ramach umowy ubezpieczenia obejmującej „duże ryzyko” być związany klauzulą prorogacyjną przewidującą, że jurysdykcję mają wyłącznie sądy właściwe ze względu na siedzibę towarzystwa ubezpieczeniowego, należy odnieść się do brzmienia art. 15 pkt 5 rozporządzenia nr 1215/2012, a także do systematyki zawartych w nim przepisów obowiązujących w sprawach dotyczących ubezpieczenia, ich genezy i celów leżących u ich podstaw.
33 Co się tyczy, po pierwsze, brzmienia art. 15 pkt 5 rozporządzenia nr 1215/2012, z pewnością można by uznać, że skoro pkt 5 wymienia jedynie umowy dotyczące umowy ubezpieczenia, a nie wymienia – w przeciwieństwie do art. 15 pkt 3 i 4 – stron umowy, to jeżeli ważna klauzula prorogacyjna została zawarta w umowie ubezpieczenia obejmującej „duże ryzyko”, mogą się na nią powołać wszelkie osoby pragnące wykonać swoje prawa wynikające z owej umowy, i to również wobec ubezpieczonego mającego status osoby trzeciej.
34 Tę różnicę w brzmieniu między art. 15 pkt 5 a innymi punktami art. 15 rozporządzenia nr 1215/2012 tłumaczy jednak geneza tego przepisu. Jak wynika z pkt 140 sprawozdania P. Schlossera dotyczącego konwencji w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej do Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, a także protokołu w sprawie jej wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości (Dz.U. 1979, C 59, s. 71), w celu uzupełnienia tej ostatniej konwencji w chwili przystąpienia Zjednoczonego Królestwa w 1978 r., nie chcąc określać abstrakcyjnego i ogólnego kryterium pozwalającego na zidentyfikowanie sytuacji, w których klauzule prorogacyjne byłyby uznawane za dopuszczalne, zdecydowano się na stworzenie listy umów ubezpieczenia, w przypadku których należało dodatkowo dopuścić możliwość stosowania tego rodzaju klauzul. Jednakże, jak wynika z przywołanego punktu wspomnianego sprawozdania, dodanie pewnych kategorii umów do tej listy w żaden sposób nie zmierzało do tego, by umożliwić powoływanie się na takie klauzule prorogacyjne wobec osób trzecich.
35 Co się tyczy, po drugie, systematyki przepisów sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, należy zauważyć, że rozporządzenie nr 44/2001 rozszerzyło listę osób, które mogą pozwać ubezpieczyciela, wymieniając w art. 9 ust. 1 lit. b) tego ostatniego rozporządzenia, obecnie art. 11 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1215/2012, również ubezpieczonych i nie dokonując żadnego rozróżnienia w oparciu o kryterium rodzaju ubezpieczonych rodzajów ryzyka. Przyznana w ten sposób ubezpieczonym ochrona byłaby jednak nieskuteczna, gdyby w przypadku umów ubezpieczenia dotyczących „dużego ryzyka” właściwy sąd był ustalany na podstawie klauzuli prorogacyjnej, co do której ubezpieczony nie wyraził zgody.
36 Co się tyczy, po trzecie, celów leżących u podstaw sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, Trybunał wskazał już, że w przypadku gdy umowa ubezpieczenia została zawarta na korzyść osoby trzeciej, zawarta w tej umowie klauzula prorogacyjna, na którą osoba trzecia nie wyraziła zgody, może być powoływana wobec niej w przypadku sporu powstałego w wyniku tej umowy jedynie w sytuacji, gdy nie narusza to celu ochrony podmiotu słabszego ekonomicznie (wyrok z dnia 12 maja 2005 r., Société financière et industrielle du Peloux, C‑112/03, EU:C:2005:280, pkt 38).
37 W tym względzie Trybunał przypomniał, że w sprawach dotyczących ubezpieczeń możliwość zawierania umów prorogacyjnych podlega ściśle określonym ograniczeniom wynikającym z celu ochrony osoby ekonomicznie słabszej (wyrok z dnia 13 lipca 2017 r., Assens Havn, C‑368/16, EU:C:2017:546, pkt 36).
38 W związku z tym należy zbadać, czy stwierdzenie to obowiązuje w takim samym stopniu w dziedzinie umów ubezpieczenia obejmujących „duże ryzyko”, w ramach których ubezpieczeni mogą, podobnie jak ubezpieczyciele i ubezpieczający, mieć silną pozycję ekonomiczną.
39 W kwestii tej bezsporne jest, że prawodawca Unii, ze względu na ich pozycję ekonomiczną, upoważnił ubezpieczającego i ubezpieczyciela do wyboru sądu właściwego, w tym poprzez odstępstwo od przepisów jurysdykcyjnych zawartych w sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012. Jak wynika ze sprawozdania P. Schlossera, o którym mowa w pkt 34 niniejszego wyroku, przyznana stronom możliwość odstąpienia od ogólnych przepisów jurysdykcyjnych w dziedzinie nazwanej później umowami ubezpieczenia obejmującymi „duże ryzyko” miała uwzględniać fakt, że ze względu na to, iż zainteresowane spółki były silnymi ekonomicznie przedsiębiorstwami, strony‑umowy ubezpieczenia znajdowały się na równej stopie, a dodatkowa ochrona słabszej strony nie była uzasadniona.
40 Z powyższego stwierdzenia nie można jednakże wywodzić twierdzenia, iż pozycja ekonomiczna ubezpieczonego oraz pozycja ekonomiczna ubezpieczających i ubezpieczycieli są identyczne lub podobne. W konsekwencji to, czy osoba trzecia, niebędąca stroną umowy ubezpieczenia obejmującej „duże ryzyko”, może zostać uznana za osobę najsłabszą ekonomicznie, nie zależy wyłącznie od tego, czy umowa ubezpieczenia zawarta między stronami należy do kategorii umów ubezpieczenia obejmujących „duże ryzyko”.
41 Należy zatem uznać, że możliwość odstąpienia od ogólnych przepisów jurysdykcyjnych w przypadku umów ubezpieczenia obejmujących „duże ryzyko” znajduje zastosowanie wyłącznie w stosunkach między umawiającymi się stronami i co do zasady nie może zostać rozszerzona na ubezpieczonych mających status osoby trzeciej.
42 Trybunał podkreślił już, że kazuistyczna ocena kwestii, czy dana osoba może być uznana za „stronę słabszą”, spowodowałaby powstanie ryzyka osłabienia pewności prawa i byłaby sprzeczna z celem rozporządzenia nr 1215/2012, wyrażonym w jego motywie 15, zgodnie z którym przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne (zob. podobnie wyrok z dnia 20 lipca 2017 r., MMA IARD, C‑340/16, EU:C:2017:576, pkt 34).
43 Stwierdzenie to nabiera wagi tym bardziej w dziedzinie umów ubezpieczenia obejmujących „duże ryzyko”. Jak bowiem słusznie wskazuje sąd odsyłający, art. 13 pkt 27 dyrektywy 2009/138 przewiduje szereg kryteriów, które należy oceniać łącznie i których stosowanie nie jest zawsze systematyczne. Ocena ta może wymagać dogłębnej i potencjalnie złożonej weryfikacji, co byłoby sprzeczne z celem związanym z ustanowieniem przewidywalnych przepisów jurysdykcyjnych.
44 Niemniej jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem cel związany z przyznaniem ochrony, leżący u podstaw sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, implikuje, że stosowanie przewidzianych w owej sekcji przepisów o jurysdykcji szczególnej nie powinno być rozciągane na osoby, których ochrona nie jest uzasadniona (zob. podobnie wyrok z dnia 31 stycznia 2018 r., Hofsoe, C‑106/17, EU:C:2018:50, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
45 O ile z powyższego wynika, że w stosunkach pomiędzy profesjonalnymi uczestnikami obrotu w sektorze ubezpieczeń, spośród których żaden nie może zostać uznany za znajdującego się w słabszej pozycji w stosunku do drugiego, nie jest uzasadniona żadna szczególna ochrona (wyrok z dnia 31 stycznia 2018 r., Hofsoe, C‑106/17, EU:C:2018:50, pkt 42 i przytoczone orzecznictwo), bezsporne jest, że w badanej sprawie ubezpieczony, a mianowicie Grifs, mający status osoby trzeciej, nie jest profesjonalnym uczestnikiem obrotu w sektorze ubezpieczeń.
46 W tych okolicznościach na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że art. 15 pkt 5 i art. 16 pkt 5 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że klauzula prorogacyjna przewidziana w umowie ubezpieczenia obejmującej „duże ryzyko” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, zawartej przez ubezpieczającego i ubezpieczyciela, nie może być powoływana wobec ubezpieczonego na podstawie tej umowy, który nie jest profesjonalnym uczestnikiem obrotu w sektorze ubezpieczeń, który nie wyraził zgody na tę klauzulę i który ma miejsce zamieszkania względnie siedzibę w innym państwie członkowskim niż ubezpieczający i ubezpieczyciel.
W przedmiocie kosztów
47 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 15 pkt 5 i art. 16 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że klauzula prorogacyjna przewidziana w umowie ubezpieczenia obejmującej „duże ryzyko” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, zawartej przez ubezpieczającego i ubezpieczyciela, nie może być powoływana wobec ubezpieczonego na podstawie tej umowy, który nie jest profesjonalnym uczestnikiem obrotu w sektorze ubezpieczeń, który nie wyraził zgody na tę klauzulę i który ma miejsce zamieszkania względnie siedzibę w innym państwie członkowskim niż ubezpieczający i ubezpieczyciel.
Podpisy