Language of document : ECLI:EU:T:2015:610

Sprawa T‑104/13

Toshiba Corp.

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Światowy rynek kineskopów do telewizorów i monitorów komputerowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG – Porozumienia i uzgodnione praktyki w dziedzinie cen, podziału rynków, zdolności i produkcji – Dowód uczestnictwa w kartelu – Jednolite i ciągłe naruszenie – Możliwość przypisania naruszenia – Wspólna kontrola – Grzywny – Nieograniczone prawo orzekania

Streszczenie – wyrok Sądu (trzecia izba) z dnia 9 września 2015 r.

1.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Domniemanie niewinności – Zakres

(art. 101 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

2.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przedsiębiorstwa, którym można zarzucić naruszenie polegające na uczestnictwie w kartelu całościowym – Kryteria – Zgodne oświadczenie woli danych przedsiębiorstw – Zamiar przyczynienia się do osiągnięcia wspólnych celów realizowanych przez ogół danych przedsiębiorstw – Znajomość ogólnego zakresu i podstawowych cech kartelu całościowego – Ciężar dowodu

(art. 101 ust. 1 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

3.      Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Kontrola sprawowana przez spółkę dominującą nad jej spółką zależną – Rzeczywiste wywieranie decydującego wpływu przez spółkę dominującą posiadającą udział mniejszościowy – Ciężar dowodu – Decydujący wpływ, który można wywnioskować z łańcucha poszlak dotyczących związków gospodarczych, organizacyjnych i prawnych

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

4.      Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Kontrola sprawowana przez spółkę dominującą nad jej spółką zależną – Wspólna kontrola przez dwie niezależne spółki dominujące – Rzeczywiste wywieranie decydującego wpływu przez spółkę dominującą posiadającą udział mniejszościowy – Kryteria oceny

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

5.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Odmowa przekazania obciążającego dokumentu – Dowód naruszenia, który można dostarczyć poprzez powołanie się na inne przekazane stronom dowody z dokumentów – Brak naruszenia prawa do obrony

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)

6.      Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Odpowiedzialność spółki dominującej, która nie może być uznana za odpowiedzialność niezależną od winy

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

7.      Konkurencja – Grzywny – Odpowiedzialność solidarna za zapłatę – Zakres – Przypisanie spółce dominującej noszącego znamiona naruszenia zachowania spółki zależnej – Konsekwencje dla spółki dominującej w przypadku stwierdzenia nieważności lub zmiany decyzji Komisji

(art. 101 ust. 1 TFUE)

8.      Konkurencja – Normy Unii – Terytorialny zakres stosowania – Kartel przedsiębiorstw mających siedzibę poza Europejskim Obszarem Gospodarczym, lecz wprowadzony w życie i wywołujący skutki na rynku wewnętrznym – Sprzedaż w Unii produktu objętego kartelem – Kompetencje Komisji do zastosowania reguł konkurencji Unii – Dopuszczalność z punktu widzenia prawa międzynarodowego publicznego – Interwencja spółek zależnych, agentów lub filii mających siedzibę poza terytorium Unii – Brak wpływu

(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)

9.      Konkurencja – Normy Unii – Terytorialny zakres stosowania – Wprowadzenie kartelu na terytorium Unii – Przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo posiadające zakłady produkcyjne położone poza Europejskim Obszarem Gospodarczym – Montowanie produktów objętych kartelem w produktach końcowych przez te zakłady produkcyjne – Sprzedaż tych końcowych produktów w Europejskim Obszarze Gospodarczym przez zintegrowane przedsiębiorstwo – Włączenie

(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)

10.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Pojęcie – Kryteria – Jednolity cel i całościowy plan – Związki komplementarności między porozumieniami – Sposoby popełnienia naruszenia – Brak wpływu – Spotkania organizowane i przeprowadzane oddzielnie na kilku kontynentach – Powiązanie między spotkaniami

(art. 101 ust. 1 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)

11.    Konkurencja – Grzywny – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Charakter prawny – Będąca wskazówką norma postępowania implikująca wyznaczenie przez samą Komisję granic uznania – Obowiązek przestrzegania zasad równego traktowania, ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Ustalenie kwoty podstawowej – Część wartości sprzedaży, której wielkość uzależniona jest od wagi naruszenia – Kryteria

(art. 101 ust. 1 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 19–23)

13.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Okoliczności łagodzące – Zakres swobodnego uznania Komisji w celu dokonania ogólnej oceny – Ograniczony udział – Niewprowadzenie w życie kartelu – Przesłanki

(art. 101 ust. 1 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 29)

14.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Okoliczności łagodzące – Bierna rola przedsiębiorstwa lub pójście przez nie w ślad za liderem – Okoliczność, której nie zawarto w nowych wytycznych – Zakres uznania, jakim dysponuje Komisja

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikaty Komisji: 98/C 9/3, pkt 2, 3; 2006/C 210/02, pkt 29)

15.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Ustalenie kwoty podstawowej – Ustalenie wartości sprzedaży – Sprzedaż zrealizowana w bezpośrednim lub pośrednim związku z naruszeniem – Montowanie produktów objętych kartelem w produktach końcowych przez zakłady produkcyjne zintegrowane pionowo w przedsiębiorstwie, któremu zarzucono naruszenie – Sprzedaż końcowych produktów w Europejskim Obszarze Gospodarczym przez przedsiębiorstwo, któremu zarzucono naruszenie – Uwzględnienie wartości sprzedaży produktów końcowych, której jedynie ułamek mógł odpowiadać wartości produktów objętych kartelem – Dopuszczalność

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 13)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 49, 50)

2.      W sprawach z zakresu karteli istnienie jednolitego i ciągłego naruszenia nie oznacza koniecznie, że danemu przedsiębiorstwu uczestniczącemu w tym lub innym elemencie składowym tego naruszenia można przypisać odpowiedzialność za całe naruszenie. Komisja musi jeszcze wykazać, że owo przedsiębiorstwo wiedziało o działaniach antykonkurencyjnych pozostałych przedsiębiorstw na poziomie europejskim lub że mogło rozsądnie je przewidzieć. Sama identyczność pomiędzy celem porozumienia, w którym uczestniczyło przedsiębiorstwo, a celem kartelu całościowego nie wystarczy, by przypisać temu przedsiębiorstwu uczestnictwo w kartelu całościowym. Artykuł 101 ust. 1 TFUE nie znajduje bowiem zastosowania, jeżeli brak jest zgodnego oświadczenia woli zainteresowanych stron.

Dlatego też dopiero w chwili, gdy przedsiębiorstwo uczestniczące w porozumieniu dowiedziało się lub powinno było się dowiedzieć, że w ten sposób przystępuje do kartelu całościowego, jego uczestnictwo w owym porozumieniu może stanowić wyraz jego przystąpienia do całego tego kartelu. Innymi słowy, należy wykazać, że dane przedsiębiorstwo zamierzało przyczynić się swoim zachowaniem do osiągnięcia wspólnych celów realizowanych przez ogół uczestników oraz że było świadome zachowań o znamionach naruszenia, planowanych lub wprowadzonych w życie przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów, lub że mogło je rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować wynikające z nich ryzyko.

Dane przedsiębiorstwo powinno zatem znać ogólny zakres i podstawowe cechy kartelu całościowego. W braku poszlak wskazujących na to, że dana spółka wiedziała o istnieniu lub o treści porozumień i praktyk uzgodnionych na poziomie ogólnym, sama identyczność pomiędzy celem spotkań, w których ona uczestniczyła, a celem kartelu całościowego, jak również fakt, iż utrzymywała ona kontakty z przedsiębiorstwami, których uczestnictwo we wspomnianym kartelu zostało wykazane, nie wystarczą do udowodnienia, że wiedziała ona o tym kartelu całościowym.

(por. pkt 52–54, 56)

3.      W sprawach z zakresu konkurencji noszące znamiona naruszenia zachowanie spółki zależnej może zostać przypisane spółce dominującej w szczególności wtedy, gdy pomimo posiadania przez spółkę zależną odrębnej osobowości prawnej nie określa ona samodzielnie swojego zachowania na rynku, lecz co do zasady stosuje się do wskazówek udzielanych jej przez spółkę dominującą, przy uwzględnieniu w szczególności powiązań gospodarczych, organizacyjnych i prawnych łączących te dwa podmioty prawne. W tym względzie do Komisji należy w zasadzie udowodnienie takiego decydującego wpływu na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych.

Nawet jeśli zazwyczaj posiadanie większości kapitału spółki zależnej może dawać spółce dominującej możliwość faktycznego wywierania decydującego wpływu na spółkę zależną, a w szczególności na zachowanie tej ostatniej na rynku, to jednak udział mniejszościowy może również pozwalać spółce dominującej faktycznie wywierać taki decydujący wpływ, jeżeli jest on powiązany z uprawnieniami wykraczającymi poza te, które normalnie posiadają akcjonariusze mniejszościowi, aby chronić swoje interesy finansowe, a które to uprawnienia – jeżeli zostaną ocenione zgodnie z metodą zbioru zbieżnych poszlak o charakterze prawnym lub ekonomicznym – mogą dowodzić, że wywierany jest decydujący wpływ na zachowanie spółki zależnej na rynku.

(por. pkt 93, 95–97)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 99–102, 122)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 127–131)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 136)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 145–148, 235)

8.      W sytuacji gdy przedsiębiorstwa mające siedzibę poza Europejskim Obszarem Gospodarczym (EOG), lecz wytwarzające towary sprzedawane w EOG podmiotom trzecim uzgadniają ceny stosowane przez nie wobec ich klientów mających siedzibę w EOG i wprowadzają to uzgodnienie w życie, dokonując sprzedaży po cenach uzgodnionych, uczestniczą one w uzgodnieniu, którego celem i skutkiem jest ograniczenie konkurencji na rynku wewnętrznym w rozumieniu art. 101 TFUE, a Komisja jest miejscowo właściwa do prowadzenia dochodzenia w takiej sprawie.

Ponieważ naruszenie art. 101 TFUE polega na zachowaniu składającym się z dwóch elementów, czyli z zawiązania kartelu i wprowadzenia go w życie, uzależnianie możliwości zastosowania ustanowionych w prawie konkurencji zakazów tylko od miejsca zawiązania kartelu prowadziłoby ewidentnie do ułatwienia przedsiębiorstwom obchodzenia tych zakazów. Znaczenie ma zatem to, gdzie kartel został wprowadzony w życie. W tym względzie przy ustalaniu, czy miało to miejsce w EOG, niewielkie znaczenie ma fakt, czy uczestnicy kartelu wykorzystywali swe mające siedzibę na tym obszarze spółki zależne i filie, czy też działających tam agentów lub podagentów, aby nawiązać kontakty z mającymi tam siedzibę nabywcami. Ponadto do spełnienia kryterium wprowadzenia kartelu w życie jako elementu łączącego go z terytorium Unii wystarczy, że produkt objęty kartelem jest sprzedawany na tym terytorium, i to niezależnie od tego, gdzie znajdują się źródła zaopatrzenia i zakłady produkcyjne.

Jeśli warunek dotyczący wprowadzenia w życie został spełniony, kompetencje Komisji do zastosowania wobec takich zachowań reguł konkurencji Unii podlegają powszechnie przyjętej w publicznym prawie międzynarodowym zasadzie terytorialności.

(por. pkt 154–157)

9.      W sprawach z zakresu karteli, w sytuacji gdy zintegrowane pionowo przedsiębiorstwo montuje produkty będące przedmiotem naruszenia w produktach końcowych w swych zakładach produkcyjnych położonych poza Europejskim Obszarem Gospodarczym (EOG), sprzedaż przez to przedsiębiorstwo tych produktów końcowych w EOG niezależnym podmiotom trzecim może wpłynąć na konkurencję na rynku tych produktów i tym samym takie naruszenie można uznać za wywołujące reperkusje w EOG, nawet jeśli rynek danych produktów końcowych stanowi rynek odrębny od rynku, którego dotyczy wspomniane naruszenie.

(por. pkt 161)

10.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 162–168)

11.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 184)

12.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 187–197)

13.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 201–205)

14.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 207–210)

15.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 212–228)