Προσωρινό κείμενο
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (ένατο τμήμα)
της 22ας Φεβρουαρίου 2024 (*)
«Προδικαστική παραπομπή – Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Κανονισμός (ΕΕ) 1215/2012 – Άρθρο 7, σημείο 2 – Ειδικές δωσιδικίες ως προς ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας – Τόπος επέλευσης της ζημίας – Χρήση συστήματος αναστολής που μειώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών σε όχημα – Σύμβαση πώλησης του οχήματος συναφθείσα σε κράτος μέλος διαφορετικό από το κράτος της κατοικίας του αγοραστή και της έδρας του κατασκευαστή – Παράδοση του οχήματος και χρήση αυτού σύμφωνα με τον προορισμό του στο κράτος μέλος κατοικίας του αγοραστή»
Στην υπόθεση C‑81/23,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο, Αυστρία) με απόφαση της 15ης Δεκεμβρίου 2022, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 15 Φεβρουαρίου 2023, στο πλαίσιο της δίκης
MA
κατά
FCA Italy SpA,
FPT Industrial SpA,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (ένατο τμήμα),
συγκείμενο από τους O. Spineanu-Matei (εισηγήτρια), πρόεδρο τμήματος, J.‑C. Bonichot και L. S. Rossi, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: M. Campos Sánchez-Bordona
γραμματέας: A. Calot Escobar
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– ο MA, εκπροσωπούμενος από τον M. Poduschka, Rechtsanwalt,
– η FPT Industrial SpA, εκπροσωπούμενη από τον A. Wittwer, Rechtsanwalt,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τον S. Noë και την L. Wildpanner,
κατόπιν της αποφάσεως που έλαβε, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα, να εκδικάσει την υπόθεση χωρίς ανάπτυξη προτάσεων,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 2012, L 351, σ. 1).
2 Η υπό κρίση αίτηση υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ του MA, κατοίκου Αυστρίας, και δύο ιταλικών εταιριών, της FCA Italy SpA και της FPT Industrial SpA, σχετικά με την ευθύνη των εταιριών αυτών για ζημία η οποία προήλθε από την εγκατάσταση συστήματος αναστολής που μειώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών σε όχημα το οποίο αγόρασε ο MA.
Το νομικό πλαίσιο
Ο κανονισμός 1215/2012
3 Οι αιτιολογικές σκέψεις 15 και 16 του κανονισμού 1215/2012 έχουν ως εξής:
«(15) Οι κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας θα πρέπει να παρουσιάζουν υψηλό βαθμό προβλεψιμότητας και να βασίζονται στην αρχή της γενικής δωσιδικίας της κατοικίας του εναγομένου. Η δωσιδικία αυτή θα πρέπει να ισχύει πάντοτε, εκτός από μερικές συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου το επίδικο αντικείμενο ή η αυτονομία των διαδίκων δικαιολογεί άλλο συνδετικό στοιχείο. [...]
(16) Η δωσιδικία της κατοικίας του εναγομένου πρέπει να συμπληρωθεί από εναλλακτικές δωσιδικίες που θα ισχύουν λόγω του στενού συνδέσμου μεταξύ του δικαστηρίου και της διαφοράς ή για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Η ύπαρξη στενού συνδέσμου θα πρέπει να παρέχει ασφάλεια δικαίου και να αποφεύγεται το ενδεχόμενο ο εναγόμενος να ενάγεται ενώπιον δικαστηρίου κράτους μέλους το οποίο δεν μπορούσε ευλόγως να προβλέψει. Αυτό το στοιχείο είναι σημαντικό, ιδίως σε διαφορές που αφορούν εξωσυμβατικές υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν από παραβιάσεις της ιδιωτικότητας και του δικαιώματος της προσωπικότητας, περιλαμβανομένης της δυσφήμισης.»
4 Το κεφάλαιο II του κανονισμού 1215/2012, το οποίο φέρει τον τίτλο «Διεθνής δικαιοδοσία», περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το τμήμα 1, το οποίο φέρει τον τίτλο «Γενικές διατάξεις», και το τμήμα 2, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ειδικές δικαιοδοσίες». Το άρθρο 4, παράγραφος 1, του κανονισμού, το οποίο περιλαμβάνεται στο τμήμα 1, ορίζει τα εξής:
«Με την επιφύλαξη των διατάξεων του παρόντος κανονισμού, τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους στο έδαφος κράτους μέλους ενάγονται ενώπιον των δικαστηρίων αυτού του κράτους μέλους, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους.»
5 Το άρθρο 7 του κανονισμού 1215/2012, το οποίο περιλαμβάνεται στο τμήμα 2 του κεφαλαίου ΙΙ του κανονισμού, προβλέπει τα εξής:
«Πρόσωπο που έχει την κατοικία του σε κράτος μέλος μπορεί να εναχθεί σε άλλο κράτος μέλος:
[...]
2) ως προς ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός·
[...]».
Ο κανονισμός (ΕΚ) 715/2007
6 Κατά το άρθρο 5, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΕ) 715/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Ιουνίου 2007, που αφορά την έγκριση τύπου μηχανοκινήτων οχημάτων όσον αφορά εκπομπές από ελαφρά επιβατηγά και εμπορικά οχήματα (Euro 5 και Euro 6) και σχετικά με την πρόσβαση σε πληροφορίες επισκευής και συντήρησης οχημάτων (ΕΕ 2007, L 171, σ. 1):
«Η χρήση συστημάτων αναστολής που μειώνουν την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών απαγορεύεται. [...]»
Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα
7 Ο MA, κάτοικος Krems an der Donau (Αυστρία), αγόρασε από κοινού με τη σύζυγό του αυτοκινούμενο τροχόσπιτο, με σύμβαση πώλησης που συνήψε στις 14 Μαρτίου 2019 με αντιπρόσωπο αυτοκινήτων εγκατεστημένο στη Γερμανία. Η παράδοση του οχήματος στους αγοραστές πραγματοποιήθηκε μέσω της αποθήκης διανομής του πωλητή, η οποία βρίσκεται στο Σάλτσμπουργκ (Αυστρία).
8 Η FCA Italy και η FPT Industrial είναι εταιρίες εγκατεστημένες στην Ιταλία, εκ των οποίων η πρώτη είναι η κατασκευάστρια του οχήματος και η δεύτερη είναι η παραγωγός του κινητήρα του οχήματος αυτού.
9 O ΜΑ, θεωρώντας ότι ο κινητήρας του οχήματος ήταν παρανόμως εξοπλισμένος με σύστημα αναστολής που μειώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών, κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, του κανονισμού 715/2007, άσκησε ενώπιον του Landesgericht Salzburg (πρωτοδικείου Σάλτσμπουργκ, Αυστρία) αγωγή αποζημιώσεως λόγω αδικοπραξίας κατά της FCA Italy και της FPT Industrial. Κατά τον MA, το δικαστήριο αυτό είχε διεθνή δικαιοδοσία, βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, να εκδικάσει την αγωγή, δεδομένου ότι το ζημιογόνο γεγονός συνέβη στο Σάλτσμπουργκ, ήτοι στον τόπο όπου ολοκληρώθηκε η πώληση, με την παράδοση του πράγματος.
10 Η FPT Industrial προέβαλε ένσταση ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας του ως άνω δικαστηρίου, ισχυριζόμενη ότι από την απόφαση της 9ης Ιουλίου 2020, Verein für Konsumenteninformation (C‑343/19, στο εξής: απόφαση VKI, EU:C:2020:534), προκύπτει ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, ο τόπος όπου θεωρείται ότι συνέβη το ζημιογόνο γεγονός, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, βρίσκεται στο κράτος μέλος στο οποίο ο αγοραστής αγόρασε το όχημα από τον πωλητή. Κατά την FPT Industrial, η αγορά του αυτοκινούμενου τροχόσπιτου από τον MA πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία, όπου υπογράφηκε η σύμβαση πώλησης μεταξύ των συμβαλλομένων μερών. Επομένως, κατ’ αυτήν, ο τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός βρίσκεται στη Γερμανία και, ως εκ τούτου, διεθνή δικαιοδοσία προς εκδίκαση της υποθέσεως έχουν τα γερμανικά δικαστήρια.
11 Με διάταξη της 31ης Μαΐου 2022, το Landesgericht Salzburg (περιφερειακό δικαστήριο Σάλτσμπουργκ) απέρριψε την ένσταση, με το σκεπτικό ότι, όπως ισχυρίζεται ο MA, η ζημία που αυτός υπέστη επήλθε το πρώτον κατά τον χρόνο της παράδοσης του οχήματος στην Αυστρία.
12 Με διάταξη της 3ης Οκτωβρίου 2022, το Oberlandesgericht Linz (εφετείο του Linz, Αυστρία) έκανε δεκτή την έφεση της FPT Industrial, με το σκεπτικό ότι το πρωτοβάθμιο δικαστήριο δεν είχε διεθνή δικαιοδοσία να εκδικάσει την υπόθεση, καθώς ο τόπος αγοράς του οχήματος ήταν ο τόπος σύναψης της σύμβασης πώλησης, η οποία αποτελούσε την καθοριστική δικαιοπραξία όσον αφορά τις αμοιβαίες υποχρεώσεις των συμβαλλομένων μερών.
13 Το Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο, Αυστρία), το οποίο είναι το αιτούν δικαστήριο, επιλήφθηκε αιτήσεως αναιρέσεως κατά της ανωτέρω διάταξης.
14 Το αιτούν δικαστήριο εκθέτει ότι, εν προκειμένω, σε αντίθεση με τις επίμαχες καταστάσεις στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση VKI, ο τόπος σύναψης της σύμβασης πώλησης και ο τόπος παράδοσης του οχήματος στον αγοραστή δεν συμπίπτουν.
15 Το εν λόγω δικαστήριο επισημαίνει ότι, κατά το αυστριακό δίκαιο, η κτήση δικαιώματος κυριότητας επί κινητού συνίσταται από τη γενεσιουργό των εκατέρωθεν υποχρεώσεων πράξη (titulus) και από την πράξη διάθεσης του πράγματος (modus), η οποία λαμβάνει χώρα το πρώτον κατά τον χρόνο και στον τόπο παράδοσης του πράγματος. Εντούτοις, η εφαρμογή του εθνικού δικαίου κατά την ερμηνεία της έννοιας του «τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός» του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 θα οδηγούσε, κατά το αιτούν δικαστήριο, σε αποκλίνουσες λύσεις και, ως εκ τούτου, δεν θα συμβιβαζόταν με τον αυτοτελή χαρακτήρα που έχει η εν λόγω έννοια στο δίκαιο της Ένωσης.
16 Αφενός, το αιτούν δικαστήριο παρατηρεί ότι, εάν κριθεί ότι καθοριστική σημασία για την εφαρμογή των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας έχει ο τόπος σύναψης της συμβάσεως πώλησης, η κρίση αυτή θα προσέκρουε στην απαίτηση περί ύπαρξης στενού συνδέσμου μεταξύ του επιληφθέντος δικαστηρίου και της διαφοράς, στον οποίο θεμελιώνεται η εφαρμογή του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, αφού η διαφορά της κύριας δίκης δεν παρουσιάζει σημαντικό δεσμό με τον τόπο σύναψης της σύμβασης, ο οποίος βρίσκεται στη Γερμανία.
17 Αφετέρου, κατά το αιτούν δικαστήριο, μολονότι στην απόφαση VKI το Δικαστήριο δέχθηκε την εφαρμογή του κριτηρίου της «αγοράς» του οχήματος για τον προσδιορισμό του τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός, από τις σκέψεις 30 έως 35 της ίδιας αποφάσεως προκύπτει, εντούτοις, ένα άλλο σημαντικό συνδετικό στοιχείο, δεδομένου ότι το Δικαστήριο έκρινε ότι ζημία η οποία συνίσταται σε απώλεια αξίας προκύπτουσα από την αγορά ελαττωματικού οχήματος αποτελεί αρχική ζημία, η οποία δεν είναι αμιγώς περιουσιακή και επέρχεται το πρώτον κατά τον χρόνο της αγοράς του ελαττωματικού πράγματος από τον πωλητή.
18 Επομένως, από την εν λόγω απόφαση θα μπορούσε να συναχθεί ότι, σε μια κατάσταση όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, ο τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός είναι ο τόπος στον οποίο το ελάττωμα εκδήλωσε τα ζημιογόνα αποτελέσματά του. Κατά το αιτούν δικαστήριο, στο μέτρο που το ελαττωματικό όχημα χρησιμοποιείται στο κράτος μέλος της κατοικίας του ενάγοντος και σύμφωνα με τον προορισμό του, διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση αγωγής αποζημιώσεως λόγω αδικοπραξίας έχουν τα δικαστήρια του κράτους αυτού. Ένα τέτοιο συμπέρασμα συμβιβάζεται επίσης με τις αρχές που απορρέουν από τη νομολογία του Δικαστηρίου σχετικά με το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012.
19 Πράγματι, εάν, για την εφαρμογή της ως άνω διατάξεως, έπρεπε ο τόπος στον οποίο συνέβη το ζημιογόνο γεγονός να προσδιοριστεί με βάση τον τόπο επέλευσης της ζημίας, θα προέκυπτε από την ανωτέρω νομολογία ότι συγκεκριμένοι παράγοντες θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τον προσδιορισμό του τόπου αυτού, εξαρχής, στο κράτος μέλος της κατοικίας του ενάγοντος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία forum actoris. Τούτο συμβαίνει, μεταξύ άλλων, στην περίπτωση αγωγών που στηρίζονται σε παράβαση της υποχρέωσης κατάρτισης ενημερωτικού δελτίου, σε παράβαση της νομικής υποχρέωσης ενημερώσεως στο κράτος μέλος κατοικίας του ενάγοντος ή σε ζημία συνδεόμενη με τη διαχείριση επενδυτικών λογαριασμών. Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται επομένως αν ο τόπος όπου εκδηλώνει τα ζημιογόνα αποτελέσματά του το ελάττωμα που παρεμποδίζει τη σωστή λειτουργία του πράγματος θα μπορούσε επίσης, ομοίως, να θεωρηθεί ως ο τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός.
20 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Oberster Gerichtshof (Ανώτατο Δικαστήριο) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:
«Έχει το άρθρο 7, σημείο 2, του [κανονισμού 1215/2012] την έννοια ότι, επί αγωγής αποζημιώσεως εξ αδικοπραξίας κατά του εδρεύοντος στο κράτος μέλος Α (εν προκειμένω: Ιταλία) υπεύθυνου ανάπτυξης πετρελαιοκινητήρα με απαγορευμένο σύστημα αναστολής κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, του [κανονισμού 715/2007], o τόπος επέλευσης της ζημίας, σε περίπτωση που ο ενάγων κάτοικος του κράτους μέλους Β (εν προκειμένω: Αυστρία) αγόρασε το όχημα από τρίτο πρόσωπο που εδρεύει στο κράτος μέλος Γ (εν προκειμένω: Γερμανία), βρίσκεται
α) στον τόπο σύναψης της σύμβασης,
β) στον τόπο όπου παραδόθηκε το όχημα
ή
γ) στον τόπο όπου εκδηλώθηκε το γενεσιουργό της ζημίας πραγματικό ελάττωμα, δηλαδή στον τόπο όπου χρησιμοποιήθηκε σύμφωνα με τον προορισμό του το όχημα;»
Επί του προδικαστικού ερωτήματος
21 Με το ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 έχει την έννοια ότι, όταν όχημα το οποίο φέρεται να έχει εξοπλιστεί από τον κατασκευαστή του, σε ένα κράτος μέλος, με παράνομο σύστημα αναστολής που μειώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών πωλήθηκε με σύμβαση συναφθείσα σε άλλο κράτος μέλος και παραδόθηκε στον αγοραστή σε τρίτο κράτος μέλος, όπου χρησιμοποιήθηκε σύμφωνα με τον προορισμό του, ο τόπος επέλευσης της ζημίας, κατά την εν λόγω διάταξη, βρίσκεται στον τόπο όπου συνήφθη η σύμβαση πώλησης του οχήματος, στον τόπο παράδοσης του οχήματος ή στον τόπο όπου χρησιμοποιείται το όχημα.
22 Υπενθυμίζεται προκαταρκτικώς ότι, στο μέτρο που, ο κανονισμός 1215/2012 κατήργησε και αντικατέστησε τον κανονισμό (ΕΚ) 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 2001, L 12, σ. 1), ο οποίος αντικατέστησε με τη σειρά του τη Σύμβαση της 27ης Σεπτεμβρίου 1968 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 1982, L 388, σ. 7), όπως τροποποιήθηκε με τις διαδοχικές συμβάσεις για την προσχώρηση των νέων κρατών μελών στη Σύμβαση αυτή, η διατυπωθείσα από το Δικαστήριο ερμηνεία των διατάξεων των τελευταίων νομοθετημάτων ισχύει και για τον κανονισμό 1215/2012, εφόσον οι διατάξεις αυτές μπορούν να χαρακτηριστούν ως «ισοδύναμες». Τούτο ισχύει στην περίπτωση του άρθρου 5, σημείο 3, της εν λόγω Σύμβασης και του κανονισμού 44/2001, αφενός, και του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, αφετέρου (απόφαση VKI, σκέψη 22 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
23 Προκειμένου να δοθεί απάντηση στο ερώτημα που υπέβαλε το αιτούν δικαστήριο υπενθυμίζεται, αφενός, ότι, κατά πάγια νομολογία, ο κανόνας περί ειδικής δικαιοδοσίας του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, ο οποίος επιτρέπει στον ενάγοντα, κατά παρέκκλιση από τον προβλεπόμενο στο άρθρο 4 του εν λόγω κανονισμού γενικό κανόνα της δικαιοδοσίας των δικαστηρίων της κατοικίας του εναγομένου να ασκήσει αγωγή εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός, χρήζει αυτοτελούς και στενής ερμηνείας (πρβλ. απόφαση της 10ης Μαρτίου 2022, BMA Nederland, C‑498/20, EU:C:2022:173, σκέψη 28 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
24 Ο κανόνας αυτός ειδικής δικαιοδοσίας στηρίζεται στην ύπαρξη ιδιαιτέρως στενού συνδέσμου μεταξύ της διαφοράς και του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός, συνδέσμου ο οποίος δικαιολογεί την απονομή διεθνούς δικαιοδοσίας στο εν λόγω δικαστήριο για λόγους ορθής απονομής της δικαιοσύνης και αποτελεσματικής οργανώσεως της δίκης (πρβλ. απόφαση της 10ης Μαρτίου 2022, BMA Nederland, C‑498/20, EU:C:2022:173, σκέψη 29 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
25 Πράγματι, στις ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, ο δικαστής του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός είναι κατά κανόνα ο πλέον κατάλληλος να αποφανθεί, ιδίως για λόγους εγγύτητας με τη διαφορά και εύκολης διεξαγωγής των αποδείξεων (απόφαση της 10ης Μαρτίου 2022, BMA Nederland, C‑498/20, EU:C:2022:173, σκέψη 30 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
26 Αφετέρου υπενθυμίζεται ότι η έννοια του «τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός» αφορά τόσο τον τόπο επέλευσης της ζημίας όσο και τον τόπο όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός, οπότε ο εναγόμενος μπορεί να εναχθεί, κατ’ επιλογήν του ενάγοντος, ενώπιον του δικαστηρίου του ενός ή του άλλου εκ των δύο αυτών τόπων (απόφαση VKI, σκέψη 23 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
27 Εν προκειμένω, οι διάδικοι της κύριας δίκης διαφωνούν ως προς τον προσδιορισμό του τόπου επελεύσεως της ζημίας.
28 Συναφώς, πρώτον, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ, αφενός, της αρχικής ζημίας, η οποία απορρέει άμεσα από το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός και της οποίας ο τόπος επελεύσεως μπορεί να θεμελιώσει τη διεθνή δικαιοδοσία βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, και, αφετέρου, των συνακόλουθων ζημιογόνων συνεπειών οι οποίες δεν δύνανται να θεμελιώσουν διεθνή δικαιοδοσία βάσει της διατάξεως αυτής (πρβλ. απόφαση της 29ης Ιουλίου 2019, Tibor-Trans, C‑451/18, EU:C:2019:635, σκέψη 27 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
29 Το Δικαστήριο έκρινε, συγκεκριμένα, ότι ζημία η οποία αποτελεί απλώς έμμεση συνέπεια της ζημίας που υπέστησαν άλλα πρόσωπα, τα οποία υπέστησαν άμεσα τη ζημία που επήλθε σε τόπο διαφορετικό από εκείνο όπου ο εμμέσως ζημιωθείς υπέστη τη ζημία, δεν δύναται να θεμελιώσει διεθνή δικαιοδοσία βάσει της διατάξεως αυτής (απόφαση της 29ης Ιουλίου 2019, Tibor-Trans, C‑451/18, EU:C:2019:635, σκέψη 29 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
30 Υπό το πρίσμα της ως άνω νομολογίας, στις σκέψεις 29 έως 31 της αποφάσεως VKI, το Δικαστήριο χαρακτήρισε ζημία η οποία συνίσταται στη μείωση της αξίας οχήματος ως αποτέλεσμα της διαφοράς μεταξύ της τιμής που κατέβαλε ο αγοραστής για το όχημα και της πραγματικής αξίας του οχήματος λόγω της εγκατάστασης λογισμικού χειραγώγησης των σχετικών με τις εκπομπές καυσαερίων δεδομένων ως «αρχική ζημία» –στο μέτρο που η ζημία αυτή δεν υφίστατο πριν από την αγορά του οχήματος από τον τελικό αγοραστή– και όχι ως έμμεση συνέπεια της ζημίας που αρχικώς υπέστησαν άλλα πρόσωπα.
31 Στις σκέψεις 32 έως 34 της ανωτέρω αποφάσεως, το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι μια τέτοια ζημία δεν είναι αμιγώς περιουσιακή, καθόσον δεν πρόκειται για ζημία που θίγει άμεσα τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία του ζημιωθέντος, αλλά για υλική ζημία η οποία συνίσταται στη μείωση της πραγματικής αξίας του οχήματος που αγόρασε ο ζημιωθείς και το οποίο αποδείχθηκε ελαττωματικό.
32 Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από τη δικογραφία που έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο, δεν υποστηρίζεται ότι η φύση και ο χαρακτηρισμός της ζημίας που επικαλείται ο ενάγων της κύριας δίκης διαφέρουν από τη φύση και τον χαρακτηρισμό της ζημίας στην απόφαση VKI.
33 Όσον αφορά, δεύτερον, τον τόπο επελεύσεως υλικής ζημίας όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, το Δικαστήριο έκρινε, στις σκέψεις 30, 31 και 35 της αποφάσεως VKI, ότι η ζημία αυτή επέρχεται το πρώτον κατά τον χρόνο της αγοράς του ελαττωματικού οχήματος, ήτοι με την αγορά του έναντι τιμήματος υψηλότερου από την ίδια αξία του. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο απάντησε στο ερώτημα που είχε υποβάλει το αιτούν δικαστήριο στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση VKI ότι το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 έχει την έννοια ότι, όταν ένα όχημα έχει εξοπλιστεί παρανόμως εντός κράτους μέλους από τον κατασκευαστή του με λογισμικό χειραγώγησης των δεδομένων των σχετικών με τις εκπομπές καυσαερίων προτού αγοραστεί από τρίτο σε άλλο κράτος μέλος, ο τόπος επέλευσης της ζημίας βρίσκεται στο τελευταίο αυτό κράτος μέλος, δεδομένου ότι πρόκειται για το κράτος μέλος στο οποίο αγοράστηκε το πράγμα.
34 Εν προκειμένω, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, εντούτοις, πού βρίσκεται ο τόπος επελεύσεως της ζημίας την οποία υπέστη ο αγοραστής ενός τέτοιου οχήματος σε περίπτωση που –σε αντίθεση με την υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση VKI– είναι δύο τα κράτη μέλη που μπορούν να θεωρηθούν ως το κράτος μέλος εντός του οποίου αγοράστηκε το όχημα. Πράγματι, στην υπόθεση της κύριας δίκης, αφενός, η σύναψη της σύμβασης πώλησης και, αφετέρου, η παράδοση του οχήματος και η χρήση του σύμφωνα με τον προορισμό του έλαβαν χώρα σε διαφορετικά κράτη μέλη.
35 Στο πλαίσιο αυτό, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, κατ’ ουσίαν, αν ο τόπος της αγοράς ενός ελαττωματικού οχήματος και, συνεπώς, ο «τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός», κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, όπως ερμηνεύθηκε στην απόφαση VKI, είναι ο τόπος σύναψης της σύμβασης πωλήσεως του οχήματος, ο τόπος όπου το όχημα παραδόθηκε στον τελικό αγοραστή ή ο τόπος στον οποίο χρησιμοποιείται το όχημα σύμφωνα με τον προορισμό του.
36 Πρώτον, ο τόπος σύναψης της σύμβασης πώλησης δεν μπορεί να είναι, αυτός καθεαυτός, καθοριστικής σημασίας για τον προσδιορισμό του τόπου της αγοράς του οχήματος σε ένα τέτοιο πλαίσιο.
37 Πράγματι, η θεμελίωση της αδικοπρακτικής ευθύνης του κατασκευαστή του οχήματος στηρίζεται, κατ’ αρχήν, στην ύπαρξη παράνομης πράξεως, η οποία συνίσταται στην παράνομη τοποθέτηση μηχανισμού στο όχημα, και στην ύπαρξη ζημίας, η οποία προκύπτει από τη διαφορά μεταξύ του τιμήματος που κατέβαλε ο αγοραστής και της πραγματικής τιμής του οχήματος, καθώς και στη διαπίστωση αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της παράνομης πράξεως και της ζημίας, χωρίς ο τρόπος κτήσης του οχήματος να ασκεί συναφώς επιρροή. Επομένως, δεν είναι απαραίτητο, για την εξέταση της προσαπτόμενης συμπεριφοράς και της έκτασης της ζημίας, να αναλυθεί το περιεχόμενο της σύμβασης πώλησης με την οποία ο ζημιωθείς απέκτησε το όχημα. Κατά συνέπεια, η απαίτηση περί ορθής απονομής της δικαιοσύνης και αποτελεσματικής οργανώσεως της δίκης δεν επιβάλλει, στο πλαίσιο αγωγής αποζημιώσεως λόγω αδικοπραξίας, όπως αυτή της κύριας δίκης, την απονομή διεθνούς δικαιοδοσίας στο δικαστήριο του τόπου σύναψης της σύμβασης πωλήσεως.
38 Δεύτερον, στο μέτρο που η προβαλλόμενη εν προκειμένω ζημία δεν συνιστά αμιγώς οικονομική ζημία, όπως προκύπτει από τη σκέψη 32 της παρούσας αποφάσεως, ο «τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός», κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, δεν πρέπει ούτε και αυτός να ταυτίζεται με τόπο στον οποίο γεννήθηκε η υποχρέωση προς καταβολή της διαφοράς μεταξύ του τιμήματος που κατέβαλε ο ζημιωθείς αγοραστής για το ελαττωματικό όχημα και της πραγματικής αξίας του οχήματος. Συγκεκριμένα, η απονομή διεθνούς δικαιοδοσίας στο δικαστήριο του τόπου όπου η οικονομική ζημία βάρυνε οριστικά την περιουσία του ενάγοντος αποκτά σημασία μόνο στην περίπτωση αμιγώς οικονομικής ζημίας (πρβλ. απόφαση της 16ης Ιουνίου 2016, Universal Music International Holding, C‑12/15, EU:C:2016:449, σκέψεις 30 έως 32), όπερ δεν συμβαίνει σε μια περίπτωση όπως αυτή της υπόθεσης της κύριας δίκης.
39 Τρίτον και τελευταίον, όσον αφορά το ζήτημα αν ο τόπος της αγοράς του ελαττωματικού οχήματος και, κατά συνέπεια, ο τόπος επελεύσεως της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, όπως ερμηνεύθηκε στην απόφαση VKI, είναι ο τόπος όπου το όχημα παραδόθηκε στον τελικό αγοραστή, υπενθυμίζεται ότι, στη σκέψη 27 της αποφάσεως της 16 Ιουλίου 2009, Zuid-Chemie (C‑189/08, EU:C:2009:475), το Δικαστήριο έκρινε ότι ο τόπος πραγματοποιήσεως της ζημίας είναι εκείνος όπου το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός παράγει τα ζημιογόνα αποτελέσματά του, δηλαδή ο τόπος στον οποίο εμφανίζεται με συγκεκριμένο τρόπο η ζημία που προκλήθηκε από το ελαττωματικό προϊόν.
40 Λαμβανομένης υπόψη της προαναφερθείσας νομολογίας και των λόγων που εκτίθενται στις σκέψεις 36 έως 39 της παρούσας αποφάσεως, διαπιστώνεται ότι, σε περίπτωση που, όπως εν προκειμένω, αφενός, η υπογραφή της σύμβασης πώλησης και, αφετέρου, η παράδοση του οχήματος και η χρήση του έλαβαν χώρα σε διαφορετικά κράτη μέλη, ο τόπος της αγοράς του οχήματος και, επομένως, ο τόπος επελεύσεως της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, το σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, όπως ερμηνεύθηκε στην απόφαση VKI, είναι ο τόπος όπου το ελάττωμα του συγκεκριμένου οχήματος, ήτοι η εγκατάσταση του παράνομου συστήματος, το οποίο αποτελεί το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός, εκδηλώνεται και παράγει τα ζημιογόνα αποτελέσματά του έναντι του τελικού αγοραστή, ήτοι ο τόπος στον οποίο του παραδόθηκε το όχημα.
41 Μια τέτοια ερμηνεία ανταποκρίνεται στον σκοπό της προβλεψιμότητας των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας, ο οποίος μνημονεύεται στην αιτιολογική σκέψη 15 του ως άνω κανονισμού, στο μέτρο που, σε συνέχεια όσων έκρινε το Δικαστήριο στη σκέψη 36 της αποφάσεως VKI, ήτοι ότι κατασκευαστής αυτοκινήτων ο οποίος είναι εγκατεστημένος σε κράτος μέλος και προβαίνει σε παράνομες χειραγωγήσεις επί οχημάτων που διατίθενται στο εμπόριο σε άλλα κράτη μέλη μπορεί ευλόγως να αναμένει ότι θα εναχθεί ενώπιον των δικαστηρίων αυτών των κρατών, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο κατασκευαστής αυτός πρέπει να αναμένει κατά τον ίδιο τρόπο ότι θα εναχθεί ενώπιον των δικαστηρίων των κρατών μελών όπου τα διατιθέμενα στο εμπόριο οχήματα παραδόθηκαν στους τελικούς αγοραστές.
42 Κατά τα λοιπά, ο τόπος στον οποίο χρησιμοποιείται το ελαττωματικό όχημα δεν μπορεί να είναι κρίσιμος για τον καθορισμό του τόπου επελεύσεως της ζημίας. Αφενός, σε αντίθεση με τον τόπο παράδοσης του οχήματος, ένα τέτοιο κριτήριο δεν ανταποκρίνεται στον σκοπό της προβλεψιμότητας και, αφετέρου, όπως προκύπτει από τις ανωτέρω σκέψεις, διαπιστώνεται ότι η ζημία εκδηλώνεται ήδη κατά την αγορά του οχήματος, ήτοι, εν προκειμένω, κατά την παράδοσή του.
43 Από το σύνολο των ανωτέρω σκέψεων προκύπτει ότι το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 έχει την έννοια ότι, όταν όχημα το οποίο φέρεται να έχει εξοπλιστεί από τον κατασκευαστή του, σε ένα κράτος μέλος, με παράνομο σύστημα αναστολής που μειώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών πωλήθηκε με σύμβαση συναφθείσα σε άλλο κράτος μέλος και παραδόθηκε στον αγοραστή σε τρίτο κράτος μέλος, ο τόπος επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, βρίσκεται στο τρίτο κράτος μέλος.
Επί των δικαστικών εξόδων
44 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (ένατο τμήμα) αποφαίνεται:
Το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις
έχει την έννοια ότι:
όταν όχημα το οποίο φέρεται να έχει εξοπλιστεί από τον κατασκευαστή του, σε ένα κράτος μέλος, με παράνομο σύστημα αναστολής το οποίο μειώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων ελέγχου των εκπομπών πωλήθηκε με σύμβαση συναφθείσα σε άλλο κράτος μέλος και παραδόθηκε στον αγοραστή σε τρίτο κράτος μέλος, ο τόπος επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, βρίσκεται στο τρίτο κράτος μέλος.
(υπογραφές)