Sprawa T‑499/12
HSH Investment Holdings Coinvest-C Sàrl
i
HSH Investment Holdings FSO Sàrl
przeciwko
Komisji Europejskiej
Pomoc państwa – Sektor bankowy – Restrukturyzacja HSH Nordbanku – Decyzja uznająca pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym pod pewnymi warunkami – Skarga o stwierdzenie nieważności – Brak indywidualnego oddziaływania – Mniejszościowy akcjonariusz beneficjenta pomocy – Pojęcie odrębnego interesu – Częściowa niedopuszczalność – Rozwodnienie kapitału
Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 12 listopada 2015 r.
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Interes prawny – Skarga wniesiona przez osobę fizyczną lub prawną będącą adresatem zaskarżonego aktu – Dopuszczalność – Przesłanka – Akty wywołujące wobec skarżącego wiążące skutki prawne
(art. 263 akapit czwarty TFUE)
2. Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Legitymacja procesowa – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Decyzja Komisji uznająca pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym pod pewnymi warunkami – Indywidualne oddziaływanie – Kryteria – Status strony w postępowaniu administracyjnym – Brak wyraźnie określonej pozycji negocjatora – Niedopuszczalność
(art. 263 akapit czwarty TFUE)
3. Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Decyzja Komisji uznająca pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym pod pewnymi warunkami – Skarga akcjonariusza przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy – Dopuszczalność – Przesłanka – Interes prawny inny niż interes przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy
(art. 263 akapit czwarty TFUE)
4. Postępowanie sądowe – Pismo wszczynające postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Brak – Niedopuszczalność
[regulamin postępowania przed Sądem (1991), art. 44 § 1 lit. c)]
5. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji w dziedzinie pomocy państwa
(art. 296 TFUE)
6. Pomoc przyznawana przez państwa – Decyzja Komisji uznająca zgodność środka krajowego z rynkiem wewnętrznym pod pewnymi warunkami – Naruszenie art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 i zasady pewności prawa – Brak
(art. 107 ust. 3 TFUE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 7)
7. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Pomoc mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Pomoc dla sektora finansowego w kontekście kryzysu finansowego – Podział obciążeń – Ustalenie ceny emisji akcji w ramach dokapitalizowania z udziałem akcjonariuszy przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy – Przysługująca Komisji możliwość odmówienia uwzględnienia zabezpieczenia przed ryzykiem i wymagania wzięcia pod uwagę oczekiwanych środków restrukturyzacyjnych i wyrównawczych – Dopuszczalność
[art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE; komunikat Komisji 2008/C 270/02]
8. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Pomoc mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Pomoc dla sektora finansowego w kontekście kryzysu finansowego – Podział obciążeń – Naruszenie zasady proporcjonalności – Brak
[art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE]
9. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Pomoc mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Pomoc dla sektora finansowego w kontekście kryzysu finansowego – Podział obciążeń – Niewystarczające rozwodnienie udziału akcjonariuszy mniejszościowych w kapitale – Korekta w formie jednorazowej płatności na rzecz akcjonariusza większościowego – Dopuszczalność
[art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE]
10. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Pomoc mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Ocena – Uwzględnienie wcześniejszej praktyki – Wyłączenie
[art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE]
1. Co się tyczy badania dopuszczalności skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez nieuprzywilejowaną stronę skarżącą, wobec braku interesu prawnego tej strony, nie zachodzi potrzeba badania, czy akt dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie w rozumieniu postanowień art. 263 akapit czwarty TFUE. W tym względzie do strony skarżącej należy przedstawienie dowodu na okoliczność istnienia interesu prawnego, w szczególności poprzez wykazanie interesu osobistego w uzyskaniu stwierdzenia nieważności zaskarżonego aktu.
Jednakże w sytuacji gdy skarga o stwierdzenie nieważności zostaje złożona przez nieuprzywilejowaną stronę skarżącą na akt, który nie jest do niej skierowany, wymóg, aby wiążące skutki prawne zaskarżanego aktu były tego rodzaju, że mogą wpłynąć na interes strony skarżącej w taki sposób, iż zmienią w określony sposób jej sytuację prawną, częściowo pokrywa się z wymogami określonymi w art. 263 akapit czwarty TFUE. Tak więc aby ocenić, czy zaskarżona decyzja może być przedmiotem skargi wniesionej przez skarżące, należy zbadać, czy stanowi ona akt, który wywołuje wobec nich wiążące skutki prawne.
(por. pkt 23, 25–27)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 29, 30, 33, 45)
3. W ramach skargi o stwierdzenie nieważności, jeśli nie zostanie wykazany interes prawny odrębny od interesu przedsiębiorstwa, którego dotyczy akt Unii i w którego kapitale dana osoba posiada udział, osoba ta może bronić swych interesów wobec tego aktu jedynie w drodze wykonywania praw jako wspólnik tego przedsiębiorstwa, któremu to przedsiębiorstwu przysługuje prawo do wniesienia skargi.
W tym względzie, jeżeli skarga akcjonariusza przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy ma na celu uzyskanie stwierdzenia całkowitej nieważności decyzji Komisji uznającej pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym, to akcjonariusz ten nie ma interesu prawnego odrębnego od interesu tego przedsiębiorstwa.
Jest tak w szczególności w wypadku, gdy w braku środków na ratowanie, takich jak dokapitalizowanie, zabezpieczenie przed ryzykiem i gwarancja zachowania płynności, z dużym prawdopodobieństwem doszłoby do upadłości przedsiębiorstwa będącego beneficjentem wspomnianych środków, a jego akcjonariusz, który musiałby przenieść swe akcje po bardzo niskiej cenie, a być może nawet zostałby ich pozbawiony w ramach postępowania likwidacyjnego, straciłby swoją inwestycję. Wreszcie interes akcjonariusza, który nie bierze udziału w dokapitalizowaniu, mimo że z punktu widzenia prawa mógłby to uczynić, zbiega się z interesem dokapitalizowanego przedsiębiorstwa w postaci uzyskania pomocy państwa pozwalającej na zachowanie ciągłości istnienia tego przedsiębiorstwa. Wreszcie, gdyby dane środki pomocy zostały uznane za niezgodne z rynkiem wewnętrznym, państwo członkowskie musiałoby odzyskać pomoc od beneficjenta, co wywarłoby wpływ na sytuację ekonomiczną akcjonariusza proporcjonalnie do jego udziału w kapitale tego przedsiębiorstwa.
Natomiast akcjonariusz przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy ma interes prawny odrębny od interesu tego przedsiębiorstwa wówczas, gdy jego skarga ma na celu uzyskanie stwierdzenia częściowej nieważności decyzji Komisji, w której niektóre aspekty wymogów nałożonych w celu uznania pomocy za zgodną z rynkiem wewnętrznym naruszają – choćby potencjalnie – prawo własności akcjonariusza lub wiążą się z obniżeniem jego wynagrodzenia z powodu zmniejszenia wartości nominalnej każdej akcji.
Jednakże, co się tyczy środka w postaci zakazu, a następnie ograniczenia wypłaty dywidendy, nawet jeżeli takie środki mają związek z podziałem zysków przedsiębiorstwa, interesy akcjonariusza i przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy zbiegają się wtedy, gdy aby umożliwić ratowanie tego przedsiębiorstwa, we wspólnym interesie jego samego i wszystkich jego akcjonariuszy leży zwiększenie proporcji zasobów własnych przedsiębiorstwa, tak by mogło ono poprawić swe notowania i pozyskać nowych inwestorów. Z jednej strony spółka może mieć bowiem interes w wypłacie dywidendy, aby zapewnić sobie lojalność swych akcjonariuszy oraz aby wynagrodzić ich za poczynione przez nich inwestycje, i w rezultacie środek w postaci zakazu, a następnie ograniczenia wypłaty dywidendy może mieć wpływ na tę spółkę, w związku z czym może ona zaskarżyć taki środek. Z drugiej strony niewypłacenie dywidendy jest dla tej spółki korzystne, ponieważ wzmacnia ona zasoby własne. Jeśli chodzi o interes akcjonariusza, jest on bardzo zmienny. Zasadniczo w krótszej perspektywie czasowej interes akcjonariusza polega na możliwie najszybszym uzyskaniu zwrotu z inwestycji, a zatem na wypłacie dywidendy. W średniej i dłuższej perspektywie czasowej akcjonariuszowi zależy na rozwoju przedsiębiorstwa, na przykład aby uzyskać nadwyżkę ze sprzedaży swych akcji, zaś w okresie kryzysu, gdy cel polegający na rozwoju spółki okazuje się niemożliwy do osiągnięcia, akcjonariuszowi zależy na utrzymaniu lub poprawie kondycji tej spółki.
(por. pkt 31, 40–43, 57–59, 61–63)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 64, 65)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 68–76)
6. W dziedzinie pomocy państwa art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. [108 TFUE] przewiduje cztery rodzaje decyzji, którymi może zakończyć się formalne postępowanie wyjaśniające: decyzję, w której Komisja stwierdza, że dany środek nie stanowi pomocy; decyzję, w której Komisja stwierdza, w razie potrzeby po dokonaniu zmiany przez zainteresowane państwo członkowskie, że rozpatrywana pomoc jest zgodna z rynkiem wewnętrznym (zwaną dalej „decyzją pozytywną”); decyzję, zgodnie z którą Komisja dołącza do decyzji pozytywnej warunki, na jakich dana pomoc może zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym, a także obowiązki umożliwiające Komisji kontrolowanie przestrzegania jej decyzji (zwaną dalej „decyzją warunkową”); oraz wreszcie decyzję, w której Komisja stwierdza, że pomoc nie jest zgodna z rynkiem wewnętrznym (zwaną dalej „decyzją negatywną”).
Decyzja, w której pomoc państwa przyznana przedsiębiorstwu jest uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym tylko pod warunkiem, że przyjęte zostaną korekty w odniesieniu do podziału obciążeń między akcjonariuszami celem zwiększenia wkładu akcjonariuszy mniejszościowych, stanowi decyzję warunkową w rozumieniu art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 659/1999. W takim kontekście Komisja nie musiała zatem zajmować stanowiska w przedmiocie istnienia pośredniej pomocy państwa przyznanej akcjonariuszom mniejszościowym, ponieważ to właśnie w celu uniknięcia wystąpienia takiej pomocy zostały wprowadzone wspomniane korekty.
Wobec tego Komisja nie naruszyła art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 ani zasady pewności prawa, gdy w sentencji zaskarżonej decyzji nie zajęła stanowiska w przedmiocie istnienia pomocy pośredniej na rzecz akcjonariuszy mniejszościowych, ponieważ w celu zapobieżenia wystąpieniu takiej ewentualności ustanowiła korekty odnoszące się do podziału obciążeń między akcjonariuszami, tak aby zwiększyć wkład akcjonariuszy mniejszościowych.
(por. pkt 79–81)
7. W dziedzinie pomocy państwa, aby ustalić cenę emisji akcji w ramach dokapitalizowania z udziałem akcjonariuszy przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy, Komisja może odmówić uwzględnienia zabezpieczenia przed ryzykiem oraz jednocześnie wymagać, by zostały wzięte pod uwagę oczekiwane środki restrukturyzacyjne i wyrównawcze.
W chwili gdy przetrwanie przedsiębiorstwa byłoby pewne, te ostatnie środki, takie jak zbycie portfeli lub gałęzi działalności, zostałyby bowiem w każdym razie narzucone przez rynki i banki, by zwiększyć rentowność przedsiębiorstwa. W tym kontekście, jeżeli sprawozdanie z wyceny ma na celu określenie wartości przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy w razie braku tej pomocy, aby na tej podstawie ustalić cenę emisji akcji przeznaczonych na sfinansowanie środków pomocy, to normalne jest, że przedsiębiorstwo to przy określaniu swojej wartości uwzględni związane z postępowaniem ograniczenia, które powinien przewidzieć ostrożny i rozważny podmiot gospodarczy. Nie jest tak w przypadku środków pomocy, które nie odpowiadają składnikom wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa na rynku, ale stanowią wyjątkowe udogodnienia mające na celu uniknięcie upadłości tego przedsiębiorstwa i umożliwienie mu poprawy kondycji w dłuższej perspektywie czasowej.
W tym względzie zgodnie z komunikatem Komisji dotyczącym zastosowania zasad pomocy państwa do środków podjętych w odniesieniu do instytucji finansowych w kontekście obecnego globalnego kryzysu finansowego udzielenie gwarancji państwa należy uznać za środek nadzwyczajny, a więc mający z konieczności charakter tymczasowy, zaś gwarancji takiej powinny również towarzyszyć środki w zakresie restrukturyzacji lub likwidacji beneficjenta.
Wprawdzie logiczne i przydatne jest poinformowanie przez przedsiębiorstwo, któremu udzielono pomocy, jego partnerów handlowych i banków o jego sytuacji finansowej po przyznaniu zabezpieczenia przed ryzykiem, jednak sytuacji tej nie można uwzględniać przy określaniu wartości nowych akcji emitowanych w ramach dokapitalizowania bez zawyżenia automatycznie tej wartości.
(por. pkt 101)
8. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 108, 111–113)
9. W dziedzinie pomocy państwa, aby zapewnić podział obciążeń między akcjonariuszami mniejszościowymi a instytucją publiczną będącą większościowym akcjonariuszem przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy, jednorazowa płatność polegająca na wypłaceniu przez to przedsiębiorstwo będące beneficjentem pomocy na rzecz owej instytucji publicznej kwoty przeznaczonej na pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego wspomnianego przedsiębiorstwa, o ile gospodarczą konsekwencją tego jest zmniejszenie wartości udziału akcjonariuszy mniejszościowych w kapitale przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy, jest niemniej jednak zasadna z prawnego punktu widzenia, ponieważ zmusza tych akcjonariuszy do wysiłku proporcjonalnego do wysiłku poczynionego przez akcjonariuszy publicznych w momencie dokapitalizowania, tak aby akcjonariusze mniejszościowi nie korzystali pośrednio z pomocy, a omawiane środki mogły zostać uznane za zgodne z rynkiem wewnętrznym.
(por. pkt 123)
10. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 126–131)