WYROK SĄDU (druga izba)

z dnia 3 marca 2011 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek projektów odnoszących się do rozdzielnic z izolacją gazową – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Podział rynku – Skutki wewnątrz wspólnego rynku – Pojęcie naruszenia ciągłego – Czas trwania naruszenia – Przedawnienie – Grzywny – Proporcjonalność – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy – Okoliczności łagodzące – Współpraca

W sprawie T‑110/07

Siemens AG, z siedzibą w Berlinie (Niemcy) oraz w Monachium (Niemcy), reprezentowana początkowo przez adwokatów I. Brinkera, T. Loesta oraz C. Steinlego, a następnie przez adwokatów I. Brinkera oraz C. Steinlego,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez F. Arbaulta oraz O. Webera, następnie przez X. Lewisa oraz R. Sauera, a wreszcie przez R. Sauera oraz A. Antoniadis, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot, tytułem żądania głównego, skargę o stwierdzenie nieważności części decyzji Komisji C (2006) 6762 wersja ostateczna z dnia 24 stycznia 2007 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F/38.899 – Rozdzielnice z izolacją gazową), a tytułem żądania ewentualnego, wniosek o obniżenie grzywny nałożonej na skarżącą,

SĄD (druga izba),

w składzie: I. Pelikánová (sprawozdawca), prezes, K. Jürimäe i S. Soldevila Fragoso, sędziowie,

sekretarz: K. Andová, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 16 grudnia 2009 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności powstania sporu

1        Skarżąca, Siemens AG, jest notowaną na giełdzie spółką, która prowadzi działalność w sektorze inżynierii elektrycznej oraz elektroniki. Jej siedziba znajduje się w Berlinie (Niemcy) oraz w Monachium (Niemcy).

2        Rozdzielnice z izolacją gazową (zwane dalej „RIG”) są wykorzystywane do kontrolowania przepływu energii w sieciach elektroenergetycznych. Jest to ciężki sprzęt elektryczny stosowany jako główny komponent podstacji elektroenergetycznych „pod klucz”. Podstacje są pomocniczymi centralami elektrycznymi, które przekształcają prąd elektryczny. Poza transformatorem elementami składowymi podstacji są: systemy kontroli, przekaźniki, baterie, ładowarki i rozdzielnice. Funkcja rozdzielnicy polega na ochronie transformatora przed przeładowaniem lub na izolacji obwodu i wadliwego transformatora.

3        Rozdzielnice mogą mieć izolację gazową, izolację powietrzną lub izolację hybrydową, w przypadku gdy łączą one dwie poprzednie techniki. RIG są sprzedawane na całym świecie jako część składowa podstacji elektroenergetycznych „pod klucz” lub jako część zapasowa, którą należy zamontować w takich podstacjach. Stanowią one około 30–60% całkowitej ceny tych podstacji.

4        W dniu 3 marca 2004 r. ABB Ltd zasygnalizowała Komisji istnienie antykonkurencyjnych praktyk w sektorze RIG i przedstawiła ustny wniosek o zwolnienie z grzywny zgodnie z komunikatem Komisji z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy”).

5        Praktyki, o których poinformowała ABB, polegały na koordynowaniu na szczeblu światowym sprzedaży projektów RIG, co obejmowało: podział rynków, przydział limitów i utrzymanie odpowiednich udziałów w rynku, przydział projektów RIG producentom wyznaczonym w tym celu i manipulowanie postępowaniami przetargowymi (fałszowanie ofert), aby umowy zostały przydzielone tym producentom, ustalanie cen w drodze złożonych uzgodnień w przedmiocie projektów RIG, które nie zostały przydzielone, rozwiązywanie umów licencyjnych ze spółkami niebędącymi członkami kartelu i wymianę poufnych informacji na temat rynku.

6        Ustny wniosek o zwolnienie z grzywny przedstawiony przez ABB został uzupełniony ustnymi uwagami oraz dowodami w postaci dokumentów. W dniu 25 kwietnia 2004 r. Komisja przyznała ABB warunkowe zwolnienie.

7        Na podstawie oświadczeń ABB Komisja wszczęła dochodzenie i w dniach 11 i 12 maja 2004 r. przeprowadziła kontrole w pomieszczeniach: Areva T&D SA, Siemens AG, grupy VA Tech, Hitachi Ltd oraz Japan AE Power Systems Corp (zwanej dalej „JAEPS”).

8        W dniu 20 kwietnia 2006 r. Komisja wydała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które doręczono dwudziestu spółkom, w tym Siemens.

9        W dniach 18 i 19 lipca 2006 r. Komisja przeprowadziła przesłuchanie.

10      W dniu 24 stycznia 2007 r. Komisja wydała decyzję C (2006) 6762 wersja ostateczna dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F/38.899 – Rozdzielnice z izolacją gazową) (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”). Została ona doręczona spółce Siemens w dniu 8 lutego 2007 r.

11      Poza Siemens zaskarżona decyzja została skierowana do ABB, Alstom, SA, Areva, SA, Areva T&D AG, Areva T&D Holding SA oraz Areva T&D SA, do Fuji Electric Holdings Co., Ltd oraz Fuji Electric Systems Co., Ltd (zwanych dalej łącznie „Fuji”), do Hitachi Ltd oraz Hitachi Europe Ltd (zwanych dalej łącznie „Hitachi”), do JAEPS, Mitsubishi Electric System Corp. (zwanej dalej „Melco”), do Nuova Magrini Galileo SpA, Schneider Electric SA, Siemens AG Österreich, Siemens Transmission & Distribution Ltd (zwanej dalej „Reyrolle”), do Siemens Transmission & Distribution SA, Toshiba Corp. oraz VA Tech Transmission & Distribution GmbH & Co. KEG.

12      W motywach 113–123 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że różne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w kartelu, koordynowały przydział projektów RIG na szczeblu światowym, z wyjątkiem pewnych rynków, według ustalonych reguł, aby między innymi utrzymać limity odzwierciedlające w znacznym stopniu ich oszacowane historyczne udziały w rynku. Komisja uściśliła, że przydział projektów RIG był dokonywany na podstawie wspólnego limitu „japońskiego” i wspólnego limitu „europejskiego”, które odpowiednio producenci japońscy i producenci europejscy mieli następnie rozdzielać pomiędzy siebie. W porozumieniu podpisanym w Wiedniu w dniu 15 kwietnia 1988 r. (zwanym dalej „porozumieniem GQ”) ustalono reguły umożliwiające przydział projektów RIG bądź producentom japońskim, bądź producentom europejskim i zaliczanie ich wartości na poczet odpowiedniego limitu.

13      Ponadto w motywach 124–132 zaskarżonej decyzji Komisja sprecyzowała, że różne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w kartelu, zawarły niepisemne porozumienie (zwane dalej „wspólnym uzgodnieniem”), na którego podstawie projekty RIG w Japonii z jednej strony i w krajach będących europejskimi członkami kartelu z drugiej strony, określanych wspólnie jako „kraje macierzyste” projektów RIG, były zastrzeżone odpowiednio dla członków japońskich i członków europejskich kartelu. Projekty RIG w „krajach macierzystych” nie były przedmiotem wymiany informacji pomiędzy dwiema grupami i nie były zaliczane na poczet odpowiednich limitów. Porozumienie GQ zawierało również reguły odnoszące się do wymiany między dwiema grupami producentów informacji koniecznych do funkcjonowania kartelu, którą to wymianę zapewniali w szczególności sekretarze wspomnianych grup, do manipulowania odpowiednimi postępowaniami przetargowymi i do ustalania cen dla projektów RIG, które nie mogły zostać przydzielone. Zgodnie z załącznikiem 2 do porozumienia GQ miało ono zastosowanie do całego świata z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych, Kanady, Japonii i 17 krajów Europy Zachodniej. Ponadto na podstawie wspólnego uzgodnienia projekty RIG w krajach europejskich innych niż „kraje macierzyste” były również zastrzeżone dla grupy europejskiej, ponieważ producenci japońscy zobowiązali się do nieprzedstawiania ofert w odniesieniu do projektów RIG w Europie.

14      Zdaniem Komisji rozdział projektów RIG między producentów europejskich był uregulowany w porozumieniu podpisanym także w Wiedniu w dniu 15 kwietnia 1988 r. i zatytułowanym „E‑Group Operation Agreement for GQ‑Agreement” (porozumienie grupy E w sprawie wykonania porozumienia GQ) (zwanym dalej „porozumieniem EQ”). Komisja wskazała, że przydział projektów RIG w Europie odbywał się według tych samych reguł i procedur, co reguły i procedury regulujące przydział projektów RIG w innych krajach. W szczególności projekty RIG w Europie miały być również zgłaszane, rejestrowane, przydzielane, uzgadniane lub powinny były uzyskać minimalny poziom cenowy.

15      W motywie 142 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że w porozumieniu GQ i w porozumieniu EQ, jak również do celów organizacji i funkcjonowania kartelu poszczególni członkowie kartelu byli określani za pomocą kodu składającego się z cyfr w przypadku członków europejskich oraz z liter w przypadku członków japońskich. Początkowe kody zostały zastąpione numerami począwszy od lipca 2002 r.

16      W art. 1 lit. o) zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że Siemens uczestniczyła w naruszeniu w okresie od dnia 15 kwietnia 1988 r. do dnia 1 września 1999 r. oraz od dnia 26 marca 2002 r. do dnia 11 maja 2004 r.

17      Z tytułu naruszenia stwierdzonego w art. 1 zaskarżonej decyzji Komisja nałożyła na Siemens w art. 2 lit. m) zaskarżonej decyzji grzywnę w wysokości 396 562 500 EUR.

 Przebieg postępowania i żądania stron

18      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 16 kwietnia 2007 r. Siemens wniosła niniejszą skargę.

19      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (druga izba) postanowił otworzyć procedurę ustną.

20      W ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu Sądu strony zostały wezwane do udzielenia odpowiedzi na pytania na piśmie zadane przez Sąd. Strony ustosunkowały się do tego żądania w wyznaczonym terminie.

21      Na rozprawie w dniu 16 grudnia 2009 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania ustne postawione przez Sąd.

22      Siemens wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim jej dotyczy;

–        tytułem żądania ewentualnego, obniżenie kwoty nałożonej na nią grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

23      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        obciążenie Siemens kosztami postępowania.

 Co do prawa

24      Na poparcie swojej skargi o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji Siemens podnosi trzy zarzuty. Zarzut pierwszy opiera się na naruszeniu art. 81 ust. 1 WE i art. 53 porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanego dalej „porozumieniem EOG”). Zarzut drugi dotyczy naruszenia art. 25 rozporządzenia Rady nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1). Zarzut trzeci jest oparty na naruszeniu prawa przy obliczaniu kwoty grzywny.

I –  W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG

25      Zarzut pierwszy dzieli się na dwie części. W ramach pierwszej części tego zarzutu Siemens wskazuje na „niewystarczający opis zarzucanych naruszeń”. W ramach drugiej części omawianego zarzutu skarżąca podnosi „nieprawidłową analizę domniemywanych porozumień oraz ich wpływu na wspólny rynek”.

A –  W przedmiocie pierwszej części zarzutu pierwszego, opartej na „niewystarczającym opisie zarzucanych naruszeń”

1.     Argumenty stron

26      Siemens podnosi, że Komisja nie opisała szczegółowo i nie wykazała dostatecznie naruszenia, jakie jej zarzuca. Skarżąca twierdzi w istocie, że po pierwsze Komisja nie udowodniła jednolitego i ciągłego charakteru zarzucanych jej zachowań, po drugie nie opisała rzeczywistego wpływu kartelu na wspólny rynek, a po trzecie nie przedstawiła dowodu na to, że ogólnym zamysłem skarżącej był dwukrotny udział w tym samym naruszeniu.

27      Komisja podnosi, że ów zarzut winien zostać oddalony jako niedostatecznie poparty dowodami. Utrzymuje ponadto, że twierdzenia Siemens są bezzasadne.

2.     Ocena Sądu

28      Należy stwierdzić, że pierwsza część zarzutu pierwszego obejmuje wyłącznie zarzuty szczegółowe, które albo zostały już podniesione w innych częściach skargi, albo winny też zostać zbadane w ramach analizy innych zarzutów podniesionych przez Siemens, dotyczących również art. 1 zaskarżonej decyzji, w którym stwierdzono zarzucane skarżącej naruszenie. Tak więc zarzut szczegółowy oparty na niewykazaniu jednolitego i ciągłego charakteru zarzucanych jej zachowań został także podniesiony w ramach drugiej części zarzutu drugiego, a zarzut szczegółowy oparty na twierdzeniu, że ogólnym zamysłem Siemens był udział w tym naruszeniu, winien również zostać zbadany w tym kontekście. Podobnie zarzut szczegółowy oparty na braku opisu rzeczywistego wpływu kartelu na wspólny rynek został też podniesiony – choć w sposób znacznie bardziej szczegółowy – w ramach drugiej części zarzutu pierwszego. Jest zatem oczywiste, że omawiana część zarzutu nie ma autonomicznego charakteru.

29      Dlatego też nie zachodzi potrzeba orzekania w przedmiocie pierwszej części zarzutu pierwszego.

B –  W przedmiocie drugiej części zarzutu pierwszego, opartej na „nieprawidłowej analizie domniemywanych porozumień oraz ich wpływu na wspólny rynek”

30      W ramach drugiej części zarzutu pierwszego Siemens podnosi trzy zarzuty szczegółowe, oparte odpowiednio na nieistnieniu kartelu wywołującego skutki wewnątrz EOG, na braku geograficznego podziału rynków między producentów japońskich i producentów europejskich oraz na braku ochrony „krajów macierzystych”.

31      Te trzy zarzuty szczegółowe są ze sobą ściśle powiązane. Po pierwsze, zarzuty szczegółowe drugi i trzeci odnoszą się bowiem do ustaleń Komisji, które – przy założeniu, że są prawdziwe – dowodzą istnienia kartelu wywołującego skutki wewnątrz EOG, zaś ta kwestia jest przedmiotem pierwszego zarzutu szczegółowego. Po drugie, trzy zarzuty szczegółowe są też powiązane, ponieważ dotyczą tych samych dowodów wskazanych przez Komisję. Dlatego też należy zbadać je łącznie.

1.     Argumenty stron

32      Siemens podnosi, że co się tyczy pierwszej fazy jej udziału odpowiadającej latom 1988–1999, naruszenie, które jest jej zarzucane, nie jest wystarczająco poparte dowodami w zaskarżonej decyzji. W szczególności Komisja niesłusznie uznała, że porozumienie GQ i porozumienie EQ dowodzą istnienia naruszenia, które wywołało skutki wewnątrz EOG, podczas gdy EOG został wyraźnie wykluczony z zakresu stosowania tych porozumień. Komisja nie wykazała też takiego naruszenia za pomocą innych dowodów.

33      Siemens uważa w tym względzie, iż Komisja nie udowodniła, że producenci europejscy i japońscy postanowili we wspólnym uzgodnieniu, że nie będą podejmować działań na rynkach swych poszczególnych krajów. Takiego geograficznego podziału rynków nie dowodzi ani wyraźne wykluczenie 17 krajów europejskich z zakresu stosowania porozumienia GQ, ani domniemywane zaliczenie projektów RIG w Europie na poczet ogólnego limitu, ani też oświadczenia złożone przez Hitachi lub Fuji, na które Komisja powołuje się. Natomiast fakt, iż uczestnicy porozumienia GQ zaniechali wprowadzenia swych produktów na niektóre rynki europejskie, wynika wyłącznie z przeszkód technicznych i gospodarczych w dostępie do tychże rynków.

34      Siemens kwestionuje zarówno istnienie podziału geograficznego rynków europejskich zgodnie z zasadą „krajów macierzystych” lub „rynków rodzimych”, jak również swój udział w domniemywanych „wstępnych uzgodnieniach w Europie”, na które Komisja wskazuje, aby uzasadnić swą tezę o podziale rynków w EOG. Dowody przedstawione w tym względzie przez Komisję są niewystarczające. Wreszcie fakt, że niektórzy producenci nie prowadzą działalności na niektórych rynkach krajowych, można wytłumaczyć inaczej niż wskazując na istnienie niedozwolonego kartelu.

35      Komisja kwestionuje argumenty przedstawione przez Siemens.

2.     Ocena Sądu

36      Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że Siemens potwierdza wyraźnie w swych pismach okoliczności faktyczne – tak jak zostały one przedstawione w zaskarżonej decyzji – dotyczące drugiej fazy jej udziału w naruszeniu odpowiadającej latom 2002–2004. Podniesiony przez Siemens zarzut pierwszy dotyczy więc wyłącznie pierwszej fazy jej udziału w naruszeniu odpowiadającej latom 1988–1999. W konsekwencji dowody, na których Komisja opiera się, winny zostać zbadane w ramach niniejszej części zarzutu pierwszego jedynie w zakresie, w jakim dotyczą lat 1988–1999, lub w zakresie, w jakim pozwalają one na wysnucie wniosków odnoszących się do tego okresu.

37      Należy oddalić w tym względzie argument Komisji, że byłoby uzasadnione rozszerzenie uwag dotyczących lat 2002–2004 na wcześniejszy okres, ponieważ chodzi tu o jedno i to samo naruszenie. Na tym etapie nie zachodzi bowiem potrzeba orzekania w przedmiocie istnienia jednolitego naruszenia obejmującego dwa okresy uczestnictwa Siemens w kartelu, a ocena, w jakim zakresie dowody dotyczące szczególnego okresu naruszenia mogą dostarczyć informacji ważnych również w odniesieniu do pierwszej fazy udziału Siemens w naruszeniu, powinna zostać dokonana wyłącznie w każdym konkretnym przypadku.

38      Ponadto teza Komisji, że Siemens poprzestaje na zakwestionowaniu wpływu kartelu na konkurencję w EOG, podczas gdy Komisja zarzuca jej w zaskarżonej decyzji, że utworzyła kartel, którego celem było zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, nie może prowadzić do ograniczenia badania czynów zarzucanych Siemens. Z całości rozważań Siemens zawartych w jej pismach wynika bowiem, że kwestionuje ona nie tylko twierdzenie, że zarzucany jej kartel wywarł skutki wewnątrz wspólnego rynku i EOG (poza Liechtensteinem oraz Islandią), ale również fakt, że jego celem było zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku i EOG.

39      Strony nie zgadzają się więc w istocie co do kwestii, czy Komisja wykazała w odniesieniu do lat 1988–1999 istnienie kartelu mogącego wywrzeć skutki wewnątrz wspólnego rynku i EOG.

40      Należy zatem ustalić, czy porozumienie GQ i porozumienie EQ – jako dowody z dokumentów – dowodzą istnienia kartelu, który mógł wywrzeć skutki wewnątrz wspólnego rynku i EOG. W tym względzie nie zachodzi potrzeba dokonania rozróżnienia między dwiema możliwościami przewidzianymi w art. 81 ust. 1 WE. Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że aby ocenić, czy uzgodniona praktyka jest zakazana na mocy art. 81 ust. 1 WE, uwzględnienie jej konkretnych skutków jest zbędne, jeśli jest oczywiste, że ma ona na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku (zob. wyrok Trybunału z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C‑8/08 T‑Mobile Netherlands i in., Zb.Orz.s. I‑4529, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo). Przytoczone orzecznictwo stosuje się przez analogię do art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.

41      W razie udzielenia odpowiedzi negatywnej trzeba będzie wówczas ustalić, czy wspólne uzgodnienie wskazywane przez Komisję jest dostatecznie potwierdzone przez wszystkie inne okoliczności.

42      Jednakże przed przystąpieniem do tych ustaleń należy przypomnieć zasady mające zastosowanie w dziedzinie ciężaru dowodu, jako że strony nie są też zgodne co do tej kwestii.

a)     W przedmiocie ciężaru dowodu

43      Przede wszystkim należy przypomnieć, że na Komisji spoczywa obowiązek udowodnienia stwierdzonych przez nią naruszeń art. 81 ust. 1 WE oraz przedstawienia środków dowodowych pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie (wyroki Trybunału: z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 58; z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 86).

44      W związku z tym jeżeli sąd ma wątpliwości, należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem uznać, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeżeli ma on jeszcze wątpliwości w tym względzie, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawach połączonych T‑44/02 OP, T‑54/02 OP, T‑56/02 OP, T‑60/02 OP i T‑61/02 OP Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3567, pkt 60).

45      W takiej sytuacji należy bowiem mieć na względzie zasadę domniemania niewinności, która wynika w szczególności z art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”), podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., która to zasada składa się na prawa podstawowe, które – zgodnie z orzecznictwem Trybunału, potwierdzonym zresztą w art. 6 ust. 2 UE – stanowią ogólne zasady prawa wspólnotowego. Zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności stosuje się w szczególności do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑199/92 P Hüls przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4287, pkt 149, 150; w sprawie C‑235/92 P Montecatini przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4539, pkt 175, 176).

46      Tak więc konieczne jest, aby Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody w celu wykazania istnienia naruszenia (ww. w pkt 44 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 62), a także w celu uzasadnienia twierdzenia, że zarzucane naruszenia stanowią odczuwalne ograniczenia konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE (wyrok Sądu z dnia 21 stycznia 1999 r. w sprawach połączonych T‑185/96, T‑189/96 i T‑190/96 Riviera Auto Service i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑93, pkt 47).

47      Należy jednak podkreślić, że nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, by zbiór wskazanych przez instytucję poszlak, rozpatrywany jako całość, odpowiadał temu wymogowi (ww. w pkt 44 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 63 i przytoczone tam orzecznictwo).

48      Ponadto biorąc pod uwagę fakt, że zakaz porozumień antykonkurencyjnych jest powszechnie znany, oraz okoliczność, że w związku z tym są one wprowadzane w życie w sposób pokątny, nie można wymagać od Komisji, by przedstawiła dokumenty poświadczające w wyraźny sposób nawiązanie kontaktu między danymi podmiotami gospodarczymi. Fragmentaryczne i pojedyncze dane, jakimi Komisja mogła dysponować, winny w każdym razie móc być uzupełnione wnioskowaniem pozwalającym na odtworzenie istotnych okoliczności. Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego może więc zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (ww. w pkt 44 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 64, 65; wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 55–57).

49      Jednakże jeśli Komisja opiera się wyłącznie na zachowaniu danych przedsiębiorstw na rynku, aby stwierdzić istnienie naruszenia, wystarczy, że wspomniane przedsiębiorstwa wykażą istnienie okoliczności, które stawiają w innym świetle fakty ustalone przez Komisję i które pozwalają tym samym zastąpić innym przekonywającym wyjaśnieniem faktów wyjaśnienie, jakie Komisja przyjęła w celu stwierdzenia istnienia naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 186 i przytoczone tam orzecznictwo).

50      Jeśli chodzi o środki dowodowe, które mogą zostać przedstawione w celu wykazania naruszenia art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG, należy zauważyć, że w prawie wspólnotowym istotną rolę odgrywa zasada swobodnej oceny dowodów (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑50/00 Dalmine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2395, pkt 72). W szczególności żaden przepis ani żadna ogólna zasada prawa wspólnotowego nie zakazuje Komisji wykorzystania przeciwko przedsiębiorstwu oświadczeń innych oskarżanych przedsiębiorstw. Gdyby było inaczej, ciężar dowodu zachowań sprzecznych z art. 81 WE i 82 WE, który spoczywa na Komisji, byłby nie do udźwignięcia i nie do pogodzenia z misją nadzoru nad właściwym stosowaniem tych przepisów, którą nakłada na Komisję traktat WE (ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 192).

51      Dlatego też istnienie alternatywnego wyjaśnienia okoliczności faktycznych ma znaczenie jedynie wówczas, gdy Komisja opiera się wyłącznie na zachowaniu danych przedsiębiorstw na rynku. Tak więc takie wyjaśnienie jest bez znaczenia od momentu, gdy istnienie naruszenia nie jest po prostu domniemywane, ale zostało wykazane za pomocą dowodów. Ponadto zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, o której mowa w poprzednim punkcie, wszystkie środki dowodowe są dopuszczalne, aby wykazać naruszenie, tak że istnienie alternatywnego wyjaśnienia nie ma znaczenia, gdy naruszenie zostało wykazane w sposób wymagany prawem za pomocą innych dowodów niż dowody z dokumentów (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 727, 728).

52      Tak więc jeśli chodzi o dowody podważane w niniejszej sprawie przez Siemens, należy sprawdzić, czy zachowania zarzucane jej przez Komisję w zaskarżonej decyzji zostały ustalone za pomocą dowodów, czy też zostały wywiedzione wyłącznie z zachowania danych przedsiębiorstw na rynku. Jedynie w tym drugim przypadku trzeba będzie następnie zbadać, czy istnieją alternatywne wyjaśnienia zachowania danych przedsiębiorstw na rynku, które byłyby dostatecznie wiarygodne, by podważyć ustalenia poczynione w zaskarżonej decyzji.

53      Natomiast zgodnie z orzecznictwem, biorąc pod uwagę fakt, że zakaz porozumień antykonkurencyjnych jest powszechnie znany, oraz okoliczność, że są one wprowadzane w życie w sposób pokątny, dowód na istnienie kartelu może wynikać ze zbioru spójnych poszlak (zob. pkt 48 powyżej). Dlatego też Siemens nie może twierdzić, że obaliła taki dowód, wskazując, że pojedyncze poszlaki przedstawione przez Komisję, rozpatrywane oddzielnie, nie wystarczają do udowodnienia zarzucanych jej zachowań. Pojedyncze elementy składające się na rzeczony zbiór spójnych poszlak przedstawionych przez Komisję nie mogą bowiem z definicji, gdy są rozpatrywane oddzielnie, stanowić zupełnych dowodów na istnienie tego zachowania.

54      Jeśli chodzi o wartość dowodową, jaką należy przypisać poszczególnym dowodom, trzeba podkreślić, że jedynym kryterium istotnym dla oceny swobodnie przedstawionych dowodów jest ich wiarygodność (zob. wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑44/00 Mannesmannröhren‑Werke przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2223, pkt 84 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. w pkt 50 wyrok w sprawie Dalmine przeciwko Komisji, pkt 72; ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 273). Zgodnie z ogólnie obowiązującymi zasadami dotyczącymi przeprowadzenia dowodu wiarygodność, a zatem wartość dowodowa dokumentu zależy od pochodzenia dokumentu, okoliczności jego sporządzenia, jego adresata, a także od tego, czy jego treść jest sensowna i wiarygodna [wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, pkt 1053; opinia sędziego B. Vesterdorfa pełniącego funkcję rzecznika generalnego w sprawie T‑1/89 Rhône‑Poulenc przeciwko Komisji (wyrok Sądu z dnia 24 października 1991 r., Rec. s. II‑867, II‑869, II‑956)]. Należy w szczególności przypisać duże znaczenie okoliczności, że dokument został sporządzony w bezpośrednim związku ze zdarzeniami (wyroki Sądu: z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑157/94 Ensidesa przeciwko Komisji, Rec. s. II‑707, pkt 312; z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawach połączonych T‑5/00 i T‑6/00 Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, Rec. s. II‑5761, pkt 181) lub przez bezpośredniego świadka tychże zdarzeń (ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 207). Ponadto oświadczenia sprzeczne z interesem podmiotu, który je składa, należy z zasady postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne (ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 207, 211, 212).

b)     W przedmiocie wartości dowodowej porozumienia GQ i porozumienia EQ

55      Jeśli chodzi najpierw o porozumienie GQ, strony są zgodne co do tego, że owo porozumienie przewiduje wprowadzenie w życie kartelu dotyczącego projektów RIG na szczeblu światowym, obejmującego w szczególności: wymianę informacji – przy użyciu ujednoliconych formularzy – na temat postępowań przetargowych oraz udzielonych zamówień, przydział limitów odpowiednio grupom producentów europejskich i japońskich, przydział zamówień wewnątrz kartelu, oszustwa w zakresie postępowań przetargowych, ustalanie cen minimalnych oraz zwalczanie przedsiębiorstw pozostających poza kartelem. Należy jednak zaznaczyć, że – jak zresztą twierdzi Siemens – z treści porozumienia GQ wynika, iż nie było ono stosowane w Europie. Załącznik 2 do tego porozumienia dotyczący jego terytorialnego zakresu stosowania określa bowiem pięć grup obszarów. Pierwsza grupa obejmuje Europę oraz państwa basenu Morza Śródziemnego z wyłączeniem dwunastu państw członkowskich ówczesnej Wspólnoty Europejskiej, jak również Austrii, Szwecji, Szwajcarii, Finlandii oraz Norwegii. Jeśli chodzi o EOG, zakresem stosowania objęte są zatem jedynie Liechtenstein oraz Islandia, przy czym okoliczność ta ma znaczenie dopiero od momentu wejścia w życie porozumienia EOG, co nastąpiło w dniu 1 stycznia 1994 r. Druga grupa obejmuje Azję z wyjątkiem Japonii.

56      Sama treść porozumienia GQ nie stanowi więc dowodu na istnienie kartelu, który wywołał skutki wewnątrz wspólnego rynku i EOG.

57      Jeśli chodzi następnie o porozumienie EQ, należy zaznaczyć, że stanowi ono wyłącznie porozumienie wykonawcze do porozumienia GQ, co znajduje potwierdzenie w jego tytule oraz przepisach zawartych w jego preambule, zgodnie z którymi w szczególności porozumienie EQ jest stosowane w celu wykonania porozumienia GQ, a postanowienia zawarte w porozumieniu GQ mają pierwszeństwo przed postanowieniami porozumienia EQ. Co do istoty porozumienie EQ zawiera postanowienia dotyczące redystrybucji wspólnego limitu „europejskiego” między producentów europejskich. Owa redystrybucja odbywała się zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 4 porozumienia EQ oraz z uwzględnieniem limitów określonych w art. 8 tegoż porozumienia.

58      Skoro zatem porozumienie EQ służy w zasadzie jedynie rozdzieleniu wspólnego limitu „europejskiego” przewidzianego w porozumieniu GQ, które wyklucza – jak zostało to właśnie wyjaśnione – wspólny rynek oraz przeważającą część EOG, treść porozumienia EQ nie stanowi dowodu na istnienie kartelu wywołującego skutki wewnątrz wspólnego rynku i EOG. Dlatego też, jak wskazano w pkt 39 powyżej, należy zbadać, czy Komisji udało się udowodnić w inny sposób istnienie takich skutków. Jeśli chodzi o wnioski, jakie można wyprowadzić z porozumienia GQ i porozumienia EQ, wykraczając poza ich brzmienie, zostaną one przeanalizowane w pkt 140 i następnych poniżej, dotyczących dowodów z dokumentów.

c)     W przedmiocie dowodu na istnienie wspólnego uzgodnienia

59      Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że fakt, iż klauzule w porozumieniu GQ, do których odsyła również porozumienie EQ, wyraźnie wyłączają z ich zakresu stosowania rynek europejski oraz rynek japoński, nie może być automatycznie postrzegany jako dowód na okoliczność, że kartel nie wywoływał skutków na rynkach europejskich, ani też jako dowód na brak podziału geograficznego lub „krajów macierzystych”. Chociaż rzeczone wyłączenie może bowiem oznaczać, że uczestniczące przedsiębiorstwa konkurowały w niezakłócony sposób na wspomnianych rynkach, może ono też oznaczać, że rozdział limitów między grupę europejską i grupę japońską oraz kontrola tych limitów nie były konieczne w odniesieniu do rzeczonych rynków, ponieważ były one w każdym razie zastrzeżone wyłącznie dla jednej z tych dwóch grup, jak przyjmuje Komisja.

60      Należy podkreślić, że uzgodnienie w sprawie poszanowania tradycyjnych uprzywilejowanych pozycji uczestników kartelu odpowiednio na rynku europejskim i na rynku japońskim – przy założeniu, że zostało wykazane – składa się już samo w sobie na kartel wywierający wpływ na wspólny rynek, jako że likwiduje potencjalną konkurencję ze strony producentów japońskich na wspólnym rynku. Odnosi się to również do sytuacji, w której Komisja nie zdołałaby wykazać, że producenci europejscy podzielili ponadto między siebie rynek europejski. Jednakże jak zostanie to wyjaśnione poniżej, Komisja wykazała w sposób wymagany prawem wszystkie okoliczności faktyczne podważane przez Siemens w ramach zarzutu pierwszego.

61      Aby wykazać istnienie oraz zakres wspólnego uzgodnienia, Komisja przywołała w zaskarżonej decyzji szereg elementów, a w szczególności: oświadczenia ABB, świadka – pana M., oświadczenia Fuji oraz Hitachi, fakt, iż ani Alstom, ani spółki należące do grupy Areva, ani grupa, w której spółka VA Technologie była spółką dominującą (zwana dalej „grupą VA Tech”), nie zakwestionowały otwarcie wspólnego uzgodnienia, przekazaną przez ABB listę projektów RIG omawianych w ramach kartelu oraz pewne dowody z dokumentów. Należy zatem zbadać zakres i wartość dowodową każdego z tych elementów.

 W przedmiocie oświadczeń złożonych przez ABB oraz świadka – pana M.

62      ABB wskazała w swych oświadczeniach, że istniała ochrona terytorium zachodnioeuropejskiego oraz terytorium japońskiego oraz że w pewnych przypadkach, gdy producenci japońscy zdecydowali się – wbrew temu postanowieniu – wziąć udział w europejskich postępowaniach przetargowych, zaistniały problemy wewnątrz kartelu, które zostały jednak w końcu rozwiązane. Ponadto w oświadczeniu z dnia 3 lutego 2005 r. ABB stwierdziła, że wyniki przydziału projektów RIG na wspólnym rynku – z wyłączeniem „krajów macierzystych” – były następnie zaliczane na poczet światowych limitów producentów europejskich w ramach kartelu. Wreszcie w oświadczeniu z dnia 4 października 2005 r. ABB potwierdziła istnienie systemu „krajów macierzystych”, zgodnie z którym jeżeli w tych krajach funkcjonował tylko jeden producent, był on wyłącznym właścicielem projektów, a jeśli było kilku producentów, dzielili oni między siebie te projekty.

63      Siemens podnosi w tym względzie, że oświadczenia ABB są zwykłymi twierdzeniami zainteresowanego przedsiębiorstwa, które są pozbawione mocy dowodowej, gdyż nie zostały potwierdzone precyzyjnymi i podlegającymi sprawdzeniu dowodami. Komisja uważa natomiast, że oświadczenie przedsiębiorstwa, które pragnie uzyskać zwolnienie z grzywny, posiada szczególną wartość dowodową tylko z tego względu, że jest sprzeczne z oczywistym interesem jego autora.

64      Jeśli chodzi o kwestię, w jakim zakresie oświadczenia ABB winny zostać uznane za wiarygodne, należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie ABB – będąca przedsiębiorstwem, które jako pierwsze zadenuncjowało istnienie kartelu – mogła rozsądnie oczekiwać, że skorzysta z całkowitego zwolnienia z grzywny przewidzianego w pkt 8 komunikatu w sprawie współpracy. Dlatego też nie można wykluczyć, że mogła ona czuć się zachęcona do przypisania maksymalnego znaczenia zachowaniu o znamionach naruszenia, które zostało objęte donosem, aby zaszkodzić swym konkurentom na rynku.

65      Nie oznacza to jednak, że oświadczenia ABB winny zostać uznane za pozbawione wszelkiej wiarygodności. Orzeczono już w tym względzie, że fakt wystąpienia o zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy w celu uzyskania zmniejszenia wysokości grzywny nie stanowi koniecznie zachęty do przedstawienia nieprawdziwych dowodów. Wszelka próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby bowiem podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również kompletność współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy (wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie T‑120/04 Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4441, pkt 70).

66      Jednakże w zakresie, w jakim oświadczenia ABB są kwestionowane przez inne przedsiębiorstwa, którym również zarzuca się zawarcie wspólnego uzgodnienia, owe oświadczenia winny zostać poparte innymi dowodami, aby móc stanowić wystarczający dowód istnienia i zakresu wspólnego uzgodnienia (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑337/94 Enso‑Gutzeit przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1571, pkt 91; z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 285).

67      Należy zatem sprawdzić, w jakim zakresie oświadczenia ABB dotyczące podziału rynku między producentów europejskich i japońskich oraz istnienia „krajów macierzystych” znajdują potwierdzenie w innych dowodach wskazanych przez Komisję.

68      Należy stwierdzić w tym względzie, że Komisja odwołuje się w zaskarżonej decyzji w szczególności do oświadczeń świadka – pana M., byłego pracownika ABB, który reprezentował to przedsiębiorstwo na szczeblu operacyjnym kartelu od 1988 r. do kwietnia 2002 r.

69      Jeśli chodzi o charakter oświadczeń pana M., należy podkreślić na wstępie, że jego zeznanie nie może zostać uznane za odmienne i niezależne od zeznania złożonego przez ABB. Nie tylko był on bowiem zatrudniony przez tę spółkę przez całe swe życie zawodowe, co stanowi okoliczność, która nie może zagwarantować braku jakiejkolwiek zbieżności interesów między nim a ową spółką, na co Komisja słusznie zwraca uwagę, ale również zajął stanowisko w postępowaniu przed Komisją jako pełnomocnik ABB w ramach obowiązku współpracy tego przedsiębiorstwa celem uzyskania zwolnienia z grzywny, zgodnie z pkt 11 komunikatu w sprawie współpracy, oraz korzystając ze wsparcia adwokata ABB, co wynika jasno z części wstępnej zapisu wypowiedzi przedstawionych podczas jego przesłuchania w dniu 23 września 2005 r. Ponadto Komisja potraktowała jednakowo, na przykład w przypisach nr 90 i 91 zaskarżonej decyzji, zeznania pana M. oraz oświadczenia ABB.

70      Wynika stąd, że oświadczenia pana M. nie mogą zostać uznane za inny dowód potwierdzający oświadczenia ABB w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 66 powyżej, należy zaś uznać, że składają się one na oświadczenia ABB. Nie pozbawia to ich wszelkiej wartości dowodowej. Mogą one w szczególności posłużyć do uściślenia oświadczeń ABB. Informacje wynikające z zeznań pana M. należy jednak poprzeć innymi dowodami, aby mogły one stanowić wystarczający dowód na istnienie i zakres wspólnego uzgodnienia, tak samo jak informacje wynikające z oświadczeń ABB, i to mimo że pan M. – w przeciwieństwie do ABB – nie może mieć osobistego interesu w przypisaniu maksymalnego znaczenia zachowaniu o znamionach naruszenia konkurentów ABB. Te same uwagi znajdują poza tym zastosowanie do oświadczeń pana V.‑A., pracownika ABB przesłuchanego przez Komisję w tych samych warunkach, co warunki opisane w poprzednim punkcie w odniesieniu do pana M.

71      Jeśli chodzi o treść oświadczeń pana M., należy zaznaczyć, że stwierdził on, iż zasada ochrony rynków rodzimych miała pierwszorzędne znaczenie dla utworzenia kartelu i że kartel nie mógłby funkcjonować bez poszanowania tej zasady.

72      Zdaniem pana M. to właśnie z tego powodu podczas ustalania limitów dla poszczególnych zaangażowanych przedsiębiorstw w momencie powstania kartelu w 1988 r. odpowiednie rynki rodzime producentów japońskich i europejskich, mianowicie z jednej strony rynek japoński jako rynek rodzimy przedsiębiorstw japońskich, a z drugiej strony Niemcy, Francja, Szwecja, Szwajcaria i Włochy jako rynki rodzime przedsiębiorstw europejskich, były wykluczone z oszacowania udziałów rynkowych posiadanych przez każde przedsiębiorstwo.

73      Pan M. wskazał też, że państwa europejskie inne niż „kraje macierzyste” były wykluczone z systemu rozdziału projektów przewidzianego w porozumieniu GQ, aby nie wpływać na stosowanie pewnych praktyk kartelowych, które zostały zainicjowane z biegiem lat na szczeblu lokalnym między różnymi producentami. Natomiast liczba zamówień udzielonych każdemu producentowi była uwzględniana w celu kontroli poszanowania światowych limitów grupy europejskiej i grupy japońskiej oraz limitów każdego przedsiębiorstwa.

74      Pan M. zauważył ponadto, że nie istniały nieprzezwyciężone przeszkody techniczne lub handlowe w wejściu przedsiębiorstw japońskich na rynek europejski i że takie wejście byłoby możliwe w średniej perspektywie czasowej pod warunkiem poczynienia pewnych inwestycji. Dlatego też jego zdaniem przedsiębiorstwa japońskie odstępowały od wejścia na rynek europejski, raczej aby pozostać w zgodzie z zasadami kartelu, niż ze względów technicznych.

75      Jeśli chodzi o wiarygodność zeznania pana M., należy wziąć pod uwagę fakt, iż przez prawie cały czas trwania kartelu, mianowicie od 1988 r. do 2002 r., był on jednym z przedstawicieli ABB w ramach tego kartelu, podczas gdy sama ABB była jednym z głównych uczestników kartelu. Był ona zatem bezpośrednim świadkiem okoliczności, które omówił. Dlatego też jego zeznanie winno zasadniczo zostać uznane za dowód mający wysoką wartość dowodową.

76      Ponadto oświadczenia pana M. są spójne i jasne, nawet jeśli nie pamięta on wszystkich szczegółów wprowadzenia w życie kartelu, w którym brał udział na rzecz ABB przez czternaście lat. Fakt, iż w zeznaniu obejmującym tak długi okres mogą istnieć pewne drobne nieścisłości w zakresie tych oświadczeń, należy uznać za normalny.

77      Dlatego też należy uznać, że oświadczenia pana M. są wysoce wiarygodne, bez względu na fakt, o którym mowa powyżej, że należy je oceniać jako oświadczenia złożone na rzecz ABB.

78      Owej oceny nie podważają argumenty przedstawione przez Siemens w celu podania w wątpliwość wiarygodności zeznania pana M., a zwłaszcza domniemywane sprzeczności między tym zeznaniem a zeznaniem pana V.‑A. Twierdzenia Siemens, że po pierwsze pan V.‑A. wskazał, iż państwa członkowskie EOG, tak samo jak państwa Ameryki Północnej, były wykluczone z zakresu stosowania porozumienia GQ, a po drugie Komisja nie wykazała, w jakim zakresie zeznanie pana V.‑A. jest mniej wiarygodne niż zeznanie pana M., nie mogą bowiem zostać uwzględnione, ponieważ zeznanie pana V.‑A. nie jest sprzeczne z zeznaniem pana M.

79      Należy zaznaczyć w tym względzie, że sam pan V.‑A. stwierdził w oświadczeniu z dnia 21 września 2005 r., że wziął udział tylko w sześciu z dziesięciu spotkań na szczeblu operacyjnym w latach 1997–1998, że dysponował ograniczoną wiedzą i był uzależniony w tym zakresie od pana M., który jako jedyny dysponował pewnymi informacjami, w szczególności jeśli chodzi o wykluczenie Ameryki Północnej oraz Europy z zakresu stosowania porozumienia GQ.

80      Poza tym pan V.‑A. wskazał na różnicę między wykluczeniem Ameryki Północnej a wykluczeniem Europy, twierdząc, że Stany Zjednoczone były wykluczone z obawy przed surowymi karami grożącymi uczestnikom karteli w tym państwie, podczas gdy zakładał on, że projekty europejskie były faktycznie realizowane przez przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu, lecz nie w ramach spotkań, w których on sam uczestniczył.

81      Wreszcie pan V.‑A. zaznaczył, że podczas spotkań, w których wziął udział, był świadkiem kłótni między przedstawicielami grupy producentów japońskich i przedstawicielami grupy producentów europejskich, dotyczących domniemywanych prób wejścia producentów japońskich na rynki europejskie z naruszeniem porozumienia zakazującego im konkurowania z producentami europejskimi w Europie Zachodniej. Uściślił też, że nie widział żadnej nieprzezwyciężonej przeszkody technicznej lub handlowej w wejściu producentów japońskich na rynki europejskie.

82      Mając na uwadze ograniczoną wiedzę na temat funkcjonowania kartelu, jaką pan V.‑A. według własnych zapewnień dysponował, należy uznać, że oświadczenia pana V.‑A. są zatem zgodne z oświadczeniami pana M. i potwierdzają je nawet pod pewnymi względami, zwłaszcza w odniesieniu do podziału rynków między producentów europejskich i japońskich. Nawet jeśli Komisja nie wyjaśniła tego wyraźnie w zaskarżonej decyzji, zeznanie pana V.‑A. stanowi więc raczej okoliczność obciążającą w stosunku do Siemens niż okoliczność odciążającą. Dlatego też argument Siemens oparty na sprzeczności między zeznaniem pana M. i zeznaniem pana V.‑A. winien zostać oddalony.

83      W związku z powyższym oświadczenia pana M., które są wysoce wiarygodne, stanowią dowód istnienia zasady ochrony „krajów macierzystych”, zastrzeżenia rynków europejskich, poza „krajami macierzystymi”, na rzecz producentów europejskich oraz uwzględnienia wielkości sprzedaży w tych ostatnich celem poszanowania limitów światowych. Jednakże jak wskazano w pkt 70 powyżej, oświadczenia pana M. winny zostać poparte innymi dowodami, tak samo jak oświadczenia ABB, aby mogły stanowić wystarczający dowód na istnienie i zakres wspólnego uzgodnienia.

 W przedmiocie oświadczeń Fuji

84      Fuji oświadczyła, że wiedziała o wspólnym uzgodnieniu, stosownie do którego producenci japońscy musieli zrezygnować z wejścia na rynek europejski. Podnosi jednak, że jej rezygnacja z rynku europejskiego wynikała głównie z faktu, iż nie mogła ona poważnie aspirować do oferowania RIG w Europie z innych przyczyn, mianowicie z uwagi na jej ograniczony światowy udział rynkowy, który nie pozwalał na poniesienie kosztów osieroconych niezbędnych do rozwoju bazy europejskiej. Jeśli chodzi o jedyny projekt RIG, który Fuji zrealizowała w Europie, a mianowicie projekt w Republice Czeskiej w 1995 r., podnosi ona, że w tym przypadku działała jako podwykonawca innej spółki japońskiej, której dostarczyła daną RIG w Japonii. Dlatego też Fuji uważa ów projekt za projekt RIG zrealizowany w Japonii i sądzi, że nie świadczy on o jej ogólnej zdolności do świadczenia dostaw w Europie.

85      Siemens podnosi w tym względzie, że to oświadczenie Fuji zostało zaprezentowane dopiero po przesłuchaniu, o którym mowa w pkt 9 powyżej, to znaczy w chwili, gdy Fuji nie była już w stanie złożyć bezstronnego i obiektywnego zeznania. Natomiast zgodnie z orzecznictwem jedynie dokumenty, które zostały przytoczone lub wspomniane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, stanowią przekonywające środki dowodowe (zob. wyrok Trybunału z dnia 3 lipca 1991 r. w sprawie C‑62/86 AKZO przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3359, pkt 21; ww. w pkt 54 wyrok Sądu z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawach połączonych Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

86      Owo zastrzeżenie jest bezskuteczne. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów winno bowiem umożliwić zainteresowanym rzeczywiste zapoznanie się z zachowaniami zarzucanymi im przez Komisję, a wymóg ten jest zachowany wówczas, gdy ostateczna decyzja nie obciąża zainteresowanych odpowiedzialnością za naruszenia inne niż te, które były przedmiotem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, oraz uwzględnia jedynie fakty, co do których zainteresowani mieli możliwość wypowiedzenia się (wyrok Trybunału z dnia 15 lipca 1970 r. w sprawie 41/69 ACF Chemiefarma przeciwko Komisji, Rec. s. 661, pkt 94; wyroki Sądu: z dnia 30 września 2003 r. w sprawach połączonych T‑191/98, od T‑212/98 do T‑214/98 Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3275, pkt 138; z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1181, pkt 47).

87      Tak więc wprawdzie naruszenia zarzucane przedsiębiorstwu w decyzji nie mogą różnić się od naruszeń wskazanych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, inaczej jest jednak w przypadku uwzględnionych okoliczności faktycznych, ponieważ w odniesieniu do tych ostatnich wystarczy, że zainteresowane przedsiębiorstwa miały możliwość zajęcia stanowiska w przedmiocie wszystkich faktów, które są im zarzucane. Jak już bowiem orzeczono, żaden przepis nie zakazuje Komisji przekazania stronom, po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, nowych dokumentów, które według niej potwierdzają jej tezę, pod warunkiem że zapewni ona przedsiębiorstwom czas niezbędny do przedstawienia ich opinii w tej kwestii (wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑23/99 LR AF 1998 przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1705, pkt 190; zob. również podobnie wyrok Trybunału z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82 AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 29).

88      W niniejszej sprawie bezsporne jest, że w piśmie z dnia 25 sierpnia 2006 r. Komisja przekazała Siemens oświadczenia Fuji i wezwała ją do przedstawienia jej uwag w przedmiocie tychże oświadczeń. Ponadto rzeczone oświadczenia nie zawierały zarzutów wobec Siemens, które byłyby nowe w porównaniu z zarzutami określonymi w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a zawierały jedynie nowy dowód służący poparciu zarzutu postawionego już w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, mianowicie fakt, iż istniało wspólne uzgodnienie między producentami japońskimi i europejskimi, stosownie do którego producenci japońscy nie mogli wejść na rynek europejski.

89      Dlatego też oświadczenia Fuji mogą zostać uwzględnione jako dowody obciążające w stosunku do Siemens.

90      Jeśli chodzi o wiarygodność oświadczeń Fuji, należy zaznaczyć, że skoro ta ostania przyznała, przynajmniej pośrednio, że jej nieobecność na rynku europejskim była częściowo spowodowana zawarciem wspólnego uzgodnienia, potwierdziła ona fakt, który Komisja mogła uwzględnić na jej niekorzyść. Tymczasem orzeczono już, że oświadczenia sprzeczne z interesem podmiotu, który je składa, należy z zasady postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne (ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 211).

91      Stwierdzenie to jest prawdziwe, nawet jeśli w niniejszej sprawie Fuji wniosła o skorzystanie z komunikatu w sprawie współpracy. Po pierwsze, Fuji nie złożyła bowiem tych oświadczeń w ramach wspomnianego wniosku, ale w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, chociaż oba dokumenty zostały sporządzone niemal jednocześnie. Po drugie, przyznanie przez Fuji, że wiedziała o podziale rynków europejskich i japońskiego, nie stanowi wyłącznie oskarżenia przeciwko innym przedsiębiorstwom, gdyż taka okoliczność powinna prowadzić do rozpatrzenia jej oświadczenia z ostrożnością, ale obejmuje też potwierdzenie ze strony Fuji, że dopuściła się naruszenia. W tej sytuacji należy uznać, że w niniejszej sprawie oświadczenie Fuji winno być uznane za wysoce wiarygodne.

92      Wreszcie jeśli chodzi o treść oświadczenia Fuji, należy podkreślić, że Fuji nie poprzestaje w tym oświadczeniu na potwierdzeniu podziału rynków między producentów europejskich i japońskich, ale omawia również szczegóły dotyczące celów poszczególnych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, co pozwala na wysnucie dalszych wniosków. Fuji twierdzi bowiem, że w odniesieniu do niej wspólne uzgodnienie nie było głównym powodem odstąpienia przez nią od wejścia na rynek europejski, i wskazuje na cały szereg powodów, które jej zdaniem miały większy wpływ na ten wybór. W szczególności argument, że jej światowy udział w rynku był zbyt mały, by uzasadnić poniesienie kosztów osieroconych niezbędnych do rozwoju bazy europejskiej, pozwala uznać, że producenci japońscy – i odwrotnie producenci europejscy – posiadający większy udział rynkowy byliby w stanie przezwyciężyć techniczne i handlowe przeszkody w wejściu na rynki chronione przez poszczególne grupy producentów i osiągnąć rentowność takiej inwestycji. Z tej perspektywy im większy był udział rynkowy określonego przedsiębiorstwa, tym mniejsze znaczenie dla tego przedsiębiorstwa ma argument oparty na istnieniu przeszkód technicznych i handlowych, i odwrotnie tym większe znaczenie ma ustalony w ramach wspólnego uzgodnienia zakaz wejścia na rynki drugiej grupy producentów.

93      Jeśli nawiążemy do udziałów w rynku przyjętych przez Komisję w motywach 484–488 zaskarżonej decyzji, które opierają się na wielkości sprzedaży wskazanej przez same przedsiębiorstwa i nie są kwestionowane w niniejszej sprawie, okaże się, że Fuji była zdecydowanie najmniejszym producentem RIG uczestniczącym w kartelu, osiągającym maksymalnie 2% światowego obrotu przedsiębiorstw biorących udział w kartelu w zakresie projektów RIG. Udziały w rynku pozostałych przedsiębiorstw japońskich były znacznie wyższe i wynosiły 15–20% w przypadku Melco, 8–12% w przypadku Toshiba i 4–7% w przypadku Hitachi. Siemens posiadała zaś udział w wysokości 23–29%. Dlatego też oświadczenie Fuji pozwala uznać, że ochrona rynków europejskiego i japońskiego na rzecz odpowiednio producentów europejskich i producentów japońskich miała znaczenie dla większości danych przedsiębiorstw, ponieważ ich udział w rynku, który był znacznie wyższy od udziału rynkowego Fuji, pozwoliłby im na poniesienie z większą łatwością kosztów wejścia na rynki drugiej grupy producentów.

94      Ponadto należy zaznaczyć, że Komisja nie kwestionuje istnienia technicznych i handlowych przeszkód w wejściu na poszczególne rynki grupy europejskiej i grupy japońskiej, ale stwierdzenie, że owe przeszkody nie mogły być przezwyciężone przy zachowaniu rentowności. Komisja oparła się w tym względzie na dwóch projektach RIG w Republice Czeskiej. Pierwszy wygrała Fuji, a drugi był przedmiotem oferty Melco, czego Siemens nie zakwestionowała. Dowodzi to tego, że nie istniały techniczne i handlowe przeszkody nie do przezwyciężenia w wejściu producentów japońskich na rynki europejskie, co stanowi poparcie dla argumentu Komisji, że przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu miały subiektywny interes w tym, by producenci z drugiej grupy nie próbowali przezwyciężyć tychże przeszkód.

95      Reasumując, oświadczenia Fuji stanowią dowód na istnienie podziału rynków europejskich i japońskiego na rzecz poszczególnych grup producentów, którego wiarygodność jest wysoka.

 W przedmiocie oświadczeń Hitachi

96      Hitachi oświadczyła, że projekty RIG w Europie rozdzielane między producentów europejskich były zaliczane na poczet wspólnego limitu „europejskiego” w ramach porozumienia GQ i że z tego względu producenci japońscy byli informowani ex post aż do 1999 r. o wyniku rozdziału projektów RIG w Europie między producentów europejskich. W swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Hitach wskazała bowiem, co następuje:

„Hitachi potwierdza, że przed 1999 r. producenci europejscy RIG przekazywali producentom japońskim RIG szczegóły projektów RIG, jakie mieli dostarczyć w Europie. Hitachi potwierdza ponadto, że celem tego przekazywania informacji było zapewnienie, aby wartość projektów europejskich została uwzględniona w ramach porozumienia w sprawie limitu projektów poza Europą podlegającego rozdziałowi między producentów europejskich i producentów japońskich, zgodnie z porozumieniem GQ […].

Aby zdać sobie sprawę z tego, że ów mechanizm nie miał praktycznego znaczenia w okresie, w którym był stosowany (mianowicie przed 2002 r.), należy podkreślić, że przekazywanie szczegółowych informacji w zakresie projektów w Europie w ramach kartelu GQ nie było związane z jakąkolwiek zgodą producentów japońskich na to, by trzymać się z dala od rynku europejskiego, ani nie wskazuje na istnienie takiej zgody, ponieważ nie istniało żadne »wspólne uzgodnienie«. W każdym razie jeszcze większe znaczenie ma być może to, że w żaden sposób przyznawanie europejskich projektów RIG na mocy europejskiego kartelu »nie wynikało« z przekazywania informacji między europejskimi producentami RIG a japońskimi producentami RIG, jak utrzymuje Komisja. Wszystkie przypadki przekazywania informacji między europejskimi i japońskimi producentami RIG miały miejsce po przyznaniu europejskich projektów RIG”.

97      Oświadczenie to jest pouczające pod kilkoma względami. W pierwszej kolejności, potwierdzając wyraźnie, że projekty RIG w Europie realizowane przez producentów europejskich były zaliczane na poczet ich limitu ogólnego w ramach porozumienia GQ, Hitachi potwierdza tezę Komisji, że producenci europejscy, w tym Siemens, zawierali porozumienia w przedmiocie projektów wewnątrz wspólnego rynku (przez pierwsze lata funkcjonowania kartelu Europa Wschodnia nie była jeszcze dostępna jako rynek), w związku z czym kartel wywierał skutki wewnątrz wspólnego rynku i EOG.

98      W drugiej kolejności oświadczenie Hitachi stanowi też – i to niezależnie od woli jego autora – wskazówkę na poparcie tezy Komisji, że rynki europejskie były ogólnie zastrzeżone dla producentów europejskich. Hitachi kładzie bowiem kilkukrotnie nacisk na okoliczność, że informowanie producentów japońskich odbywało się ex post. Po pierwsze, Hitachi wysnuwa na tej podstawie wniosek, że ci ostatni nie byli zaangażowani w praktyki kartelowe producentów europejskich na rynkach europejskich. Po drugie, uważa, że wspomniane informowanie nie miało żadnego związku z zobowiązaniem się producentów japońskich do trzymania się z dala od rynków europejskich ani nie dowodziło istnienia takiego zobowiązania i kwestionuje istnienie wspólnego uzgodnienia.

99      Tymczasem potwierdzona też przez Hitachi okoliczność, że projekty RIG w Europie, które były rozdzielane między producentów europejskich, były zaliczane na poczet limitu światowego, nie znajduje rozsądnego wytłumaczenia, jeśli rynki europejskie były w każdym razie niedostępne dla producentów japońskich ze względów technicznych i handlowych. W takim bowiem przypadku producenci europejscy nie mieliby żadnego powodu, by zgodzić się na zaliczanie tych projektów na poczet ich limitu światowego, co zmniejszało znacznie liczbę i wartość projektów RIG na rynkach światowych, o które mogli się ubiegać w ramach kartelu. Natomiast fakt, iż zgodzili się na to rozwiązanie, świadczy o tym, że rezygnacja producentów japońskich z wejścia na rynki europejskie miała dla producentów europejskich wartość, która mogła uzasadniać rzeczone rozwiązanie.

100    Co się tyczy wiarygodności oświadczenia Hitachi, należy zaznaczyć, że ta ostatnia wniosła o skorzystanie z komunikatu w sprawie współpracy. Dlatego też jej oświadczenia winny zostać rozpatrzone z ostrożnością na wypadek, gdyby stanowiły wyłącznie oskarżenie przeciwko innym przedsiębiorstwom. Jednakże nie ma to miejsca w niniejszej sprawie. Wniosek, jaki można bowiem wysnuć z oświadczenia Hitachi, zgodnie z którym producenci japońscy zgodzili się na to, że nie będą wchodzić na rynki europejskie, jest nie do pogodzenia z interesem zarówno Hitachi, jak i pozostałych uczestników kartelu, w zakresie w jakim Hitachi potwierdza fakt, który będzie mógł być wykorzystany przeciwko niej. Ponadto Hitachi ewidentnie nie była świadoma wszystkich wniosków, jakie można było wysnuć z treści jej oświadczenia, w szczególności jeśli chodzi o zastrzeżenie rynków europejskich na rzecz producentów europejskich, co zwiększa wiarygodność jej oświadczenia.

101    W związku z powyższym należy uznać, że oświadczenia Hitachi są wysoce wiarygodne.

 W przedmiocie twierdzenia, że Areva, Alstom i grupa VA Tech nie zakwestionowały wspólnego uzgodnienia

102    Jeśli chodzi o okoliczność, że Areva, Alstom i grupa VA Tech nie zakwestionowały wspólnego uzgodnienia, należy stwierdzić, że dokumenty w aktach sprawy albo nie uzasadniają przypisania tej okoliczności dużej wartości dowodowej, albo nie pozwalają na poparcie twierdzeń poczynionych przez Komisję.

103    W pierwszej kolejności, jeśli chodzi o Areva i Alstom, Komisja wskazuje w motywie 125 zaskarżonej decyzji, że obie te spółki nie zakwestionowały wspólnego uzgodnienia zmierzającego do poszanowania tradycyjnych uprzywilejowanych pozycji na rynkach rodzimych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu ani odpowiednio w ich odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, ani w ich późniejszych oświadczeniach odpowiednio z dnia 21 i 26 listopada 2006 r. złożonych po otrzymaniu odpowiedzi Fuji potwierdzającej istnienie wspólnego uzgodnienia. Jednakże ani Siemens, ani Komisja nie wspomniały o braku zakwestionowania wspólnego uzgodnienia przez Areva i Alstom w swych pismach przed Sądem. W tej sytuacji należy uznać, że kwestia ta nie jest przedmiotem niniejszego sporu.

104    W drugiej kolejności, co się tyczy grupy VA Tech, Komisja wskazuje w motywie 125 zaskarżonej decyzji, że grupa ta nie zakwestionowała otwarcie w swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów informacji dotyczących wspólnego uzgodnienia. W tym względzie należy stwierdzić po pierwsze, że wspomniana odpowiedź nie figuruje w aktach sprawy i że Sąd dysponuje jedynie cytatem zamieszczonym przez Komisję w przypisie nr 79 zaskarżonej decyzji, który ma następujące brzmienie: „Nawet bez domniemywanego wspólnego uzgodnienia producenci japońscy trzymaliby się z dala od rynku europejskiego ze względu na znaczne bariery wejścia, co zostanie wykazane szczegółowo poniżej”. Po drugie, należy zaznaczyć, że sam fakt, iż spółka nie zakwestionowała otwarcie pewnych faktów, może mieć jedynie bardzo ograniczoną wartość dowodową, i to tym bardziej że nie jest możliwe sprawdzenie okoliczności braku takowego zakwestionowania tylko na podstawie takiego oderwanego cytatu. Po trzecie, należy zauważyć, że wspomniany cytat – rozpatrywany nawet oddzielnie – nie ma treści, jaką Komisja mu przypisuje. Należy podkreślić w tym względzie termin „domniemywany” użyty przez grupę VA Tech, aby scharakteryzować wspólne uzgodnienie. Z użycia tego terminu wynika, że chociaż grupa VA Tech nie zakwestionowała wyraźnie istnienia tego uzgodnienia, grupa ta nie potwierdziła też jego istnienia choćby w dorozumiany sposób. Wprost przeciwnie, cytowany pasaż winien być interpretowany jako dorozumiane zakwestionowanie istnienia wspólnego uzgodnienia.

105    Dlatego też domniemywany brak zakwestionowania wspólnego uzgodnienia przez Areva, Alstom i grupę VA Tech nie może zostać uwzględniony jako element potwierdzający tezę Komisji dotyczącą zastrzeżenia rynków europejskich dla producentów europejskich i ochrony „krajów macierzystych”.

 W przedmiocie listy projektów RIG w Europie

106    Jeśli chodzi o listę jedenastu projektów RIG wskazaną przez Komisję w motywie 164 zaskarżonej decyzji, chodzi tu faktycznie o fragment listy projektów RIG omawianych w ramach kartelu w latach 1988–1999, zatytułowanej „Enquirylist1” i przekazanej przez ABB (zwanej dalej „listą ogólną”), która zawiera informacje dotyczące zwłaszcza dat końcowych na składanie ofert, przedsiębiorstw wyrażających zainteresowanie każdym z projektów oraz wyniku dyskusji w ramach kartelu (mianowicie przyznania członkowi kartelu lub ustalenia minimalnego poziomu cen).

107    Stosownie do tych informacji, na jedenaście projektów RIG w Europie, zawartych w liście ogólnej, zamówienia na sześć z nich udzielono przedsiębiorstwu, któremu projekt przyznano w ramach kartelu, co miało miejsce trzy razy w przypadku ABB i trzy razy w przypadku Siemens. Jeśli chodzi o pięć pozostałych projektów, lista ogólna wskazuje, że nie zostały one powierzone jednemu z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, lecz zostały objęte uzgodnieniem na niższym poziomie cen, to znaczy że przedsiębiorstwa europejskie, które uczestniczyły w kartelu, porozumiały się co do ceny minimalnej, jaką zamierzały zaoferować w ramach swych ewentualnych odpowiedzi na dane ogłoszenia przetargowe.

108    Siemens usiłowała najpierw w sposób ogólny podać w wątpliwość wiarygodność informacji zawartych w liście ogólnej, przy czym nie zakwestionowała wyraźnie ani realności projektów tam wskazanych, ani w szczególności realności jedenastu projektów RIG w Europie, które zostały w niej wymienione, ani też faktu, że owe projekty były omawiane w ramach kartelu.

109    W tym kontekście Siemens twierdziła w szczególności, że szereg projektów wymieniono kilkakrotnie, że wielu projektów nigdy nie wykonano oraz że lista ogólna nigdzie nie wskazuje, że powierzono jej projekt RIG w ramach EOG. Dwa przypadki, gdy wygrała omawiany projekt, były wynikiem praktyk konkurencyjnych. Ponadto Siemens nawiązuje do przeprowadzonej przez niezależną spółkę analizy listy ogólnej, z której wynika zwłaszcza, że projekty RIG w ramach EOG nie były objęte systemem rozdziału działającego podobnie jak system przewidziany w porozumieniu GQ i porozumieniu EQ.

110    Ponadto w odpowiedzi na pytania na piśmie zadane przez Sąd przed rozprawą Siemens zakwestionowała twierdzenie, że jedenaście projektów RIG w Europie zawartych w liście ogólnej było przedmiotem uzgodnień w ramach kartelu.

111    Twierdzenia te zostaną zbadane w pkt 116–138 poniżej.

–       W przedmiocie pochodzenia oraz daty sporządzenia listy ogólnej, a także w przedmiocie uznania jej za dowód

112    Należy stwierdzić, podobnie jak podnosi Siemens, że nie było możliwe określenie z pewnością pochodzenia oraz daty sporządzenia listy ogólnej.

113    Należy jednak zaznaczyć w tym względzie, że jak wynika z motywu 88 oraz z przypisu nr 21 zaskarżonej decyzji, lisa ogólna została przekazana przez ABB w dniu 7 maja 2004 r., to znaczy dzień po dniu 6 maja 2004 r., która to data figuruje w nagłówku na pierwszej stronie owej listy i stanowi zatem najprawdopodobniej albo datę sporządzenia listy, albo datę jej wydrukowania. Poza tym trzeba wskazać, że ABB dysponowała – w porównaniu z pozostałymi członkami kartelu – dodatkowym kodem na rzeczonej liście. Członkowie europejscy, poza ABB, oraz członkowie japońscy figurują bowiem w kolumnie tej listy, zatytułowanej „Member”, w dwóch grupach, każdy pod przyporządkowanym mu kodem, który był używany w ramach kartelu. Natomiast ABB „ukrywa” się, jak wyraził się pan M. podczas przesłuchania przez Komisję w dniu 23 września 2005 r., pod kolumną zatytułowaną „GCs”, która zasadniczo służy do wskazania na ewentualne umowy ogólne. Według informacji przekazanych przez pana M. chodzi tu o środek ostrożności zastosowany w związku z dochodzeniem prowadzonym przeciwko ABB przez szwedzkie organy ochrony konkurencji.

114    Te dwie okoliczności pozwalają domniemywać, że lista ogólna została początkowo sporządzona przez ABB w celu śledzenia przez to przedsiębiorstwo działania kartelu i została powielona, aby przekazać ją Komisji. Należy zatem oprzeć się na tym domniemaniu, które jest zresztą najkorzystniejsze dla Siemens – kwestionującej twierdzenie, że jest autorem tejże listy ogólnej – i zgodne z jej oświadczeniami.

115    Dlatego też należy uznać, podobnie jak czyni Siemens, że lista ogólna stanowi część oświadczeń ABB. Zważywszy bowiem, że – jak wskazano – lista ogólna albo została sporządzona przez ABB, albo została przez nią wydrukowana z wewnętrznego pliku elektronicznego, i to w niewielkim odstępie czasowym od oświadczeń złożonych przez nią w ramach jej wniosku o zwolnienie z grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, owa lista nie może zostać uznana za dowód z dokumentów. Wynika stąd, że rozważania zawarte w pkt 64–67 powyżej, dotyczące wartości dowodowej oświadczeń ABB, mają też zastosowanie w odniesieniu do listy ogólnej. W szczególności informacje wynikające z listy ogólnej nie mogą służyć do poparcia oświadczeń ABB, lecz wprost przeciwnie, same winny zostać poparte innymi dowodami stosownie do orzecznictwa przytoczonego w pkt 66 powyżej.

–       W przedmiocie twierdzenia, że wymienione w liście ogólnej projekty RIG w Europie nie były omawiane w ramach kartelu

116    Jak wskazano w pkt 110 powyżej, w odpowiedzi na pytania na piśmie zadane przez Sąd przed rozprawą Siemens zakwestionowała po raz pierwszy twierdzenie, że jedenaście projektów RIG w Europie zawartych w liście ogólnej było przedmiotem uzgodnień w ramach kartelu. Prawdą jest, że w odpowiedzi na pytanie zadane w tym względzie podczas rozprawy Siemens wskazała, że podniosła już to zastrzeżenie w ramach postępowania administracyjnego przed Komisją oraz w skardze. Jednakże skarga zawiera w tym względzie wyłącznie elementy wskazane w pkt 109 powyżej i nawet przy założeniu, że Siemens podniosła owo zastrzeżenie w toku postępowania administracyjnego, nie może to zrównoważyć braku podniesienia zastrzeżenia przed Sądem w ramach skargi. Dlatego też zgodnie z art. 48 § 2 regulaminu twierdzenie Siemens, że jedenaście projektów RIG w Europie zawartych w liście ogólnej nie było przedmiotem dyskusji w ramach kartelu, winno zostać oddalone jako spóźnione.

117    Ponadto należy podkreślić szczegółowy charakter informacji zawartych w liście ogólnej. Zawiera ona bowiem zwłaszcza informacje dotyczące charakterystyki wyposażenia, jakie miało zostać dostarczone w ramach omawianych projektów, daty przewidzianej na składanie ofert, dat spotkań w ramach kartelu, przejawów zainteresowania projektami ze strony różnych członków kartelu, tożsamości ewentualnego wykonawcy lub wzmianki o fakcie, że ustalono minimalny poziom cen, oraz – stosownie do okoliczności – tego, że projekt został faktycznie przydzielony wykonawcy. Nie można przyjąć, że tak różnorodne i tak szczegółowe informacje zostaną podważone przez zwykłe twierdzenie, że jedenaście projektów RIG w Europie nie było przedmiotem uzgodnień w ramach kartelu.

118    Należy przypomnieć w tym zakresie, że Siemens nie podważa tego, że pełniła funkcję europejskiego sekretarza kartelu w latach 1988–1999. Tak więc musiała koniecznie wiedzieć o wszystkich projektach omawianych w ramach europejskiej grupy producentów, a zatem być w stanie zakwestionować w szczegółowy i indywidualny sposób projekty wymienione przez ABB na podstawie swych własnych akt, w przypadku gdyby wystąpił błąd. Okoliczność, że Siemens ani nie skorzystała z tej okazji, ani nie wyjaśniła, dlaczego nie mogła tego uczynić, pozwala zatem stwierdzić, że Siemens nie podważyła skutecznie faktu, iż projekty zawarte w liście ogólnej – a zwłaszcza jedenaście projektów w ramach EOG – były przedmiotem uzgodnień w ramach kartelu.

119    Należy oddalić jako błędne twierdzenie Siemens, zaprezentowane w ramach jej odpowiedzi na pytania na piśmie zadane przez Sąd przed rozprawą, że w okresie zaistnienia okoliczności faktycznych jedenaście omawianych projektów znajdowało się poza EOG. Wśród tych jedenastu projektów omawianych w ramach kartelu między 1992 r. a 1998 r. znajdują się bowiem trzy projekty w Hiszpanii, jeden projekt w Danii, jeden projekt w Irlandii i jeden projekt w Portugalii, przy czym wszystkie te państwa wstąpiły do Wspólnoty przed 1988 r. Podobnie dwa projekty w Finlandii z 1994 r. i z 1995 r. są niewątpliwie objęte odpowiednio porozumieniem EOG i traktatem WE, gdyż Republika Finlandii jest członkiem EOG od dnia 1 stycznia 1994 r. i członkiem Wspólnoty od dnia 1 stycznia 1995 r. Podobne ustalenie odnosi się do projektu w Islandii z 1998 r. i dwóch projektów w Norwegii również z 1998 r., czyli od momentu, w którym Republika Islandii oraz Królestwo Norwegii są członkami EOG. Tak więc w momencie dyskusji dotyczącej danych projektów wszystkie te kraje stanowiły część albo wspólnego rynku, albo EOG.

120    Ponadto należy oddalić twierdzenie Siemens, że lista ogólna jest „niejasna”. Prawdą jest, że w owej liście, która została opracowana w formie tabeli, stosowane są różne kody składające się z liczb lub liter. Jednakże wyjaśnienia dotyczące tych kodów zostały przekazane Komisji zwłaszcza przez świadka – pana M. podczas jego przesłuchania w dniu 23 września 2005 r. i należy uznać w świetle tych wyjaśnień, że lista ogólna przedstawia jasny obraz sposobu, w jaki projekty RIG były omawiane w ramach kartelu.

–       W przedmiocie projektów, które jakoby wymieniono kilkakrotnie lub których nie wykonano

121    Siemens podnosi, że pewne projekty zawarte w liście ogólnej zostały kilkakrotnie wymienione. Należy zaznaczyć w tym względzie, że nawet przy założeniu, iż owo twierdzenie jest zasadne, nie ma to żadnego wpływu na znaczenie i wiarygodność listy ogólnej, a zatem na jej wartość dowodową. Z jednej strony bowiem Siemens nie określa, jakie są omawiane projekty, ani nie wskazuje, czy należą do jedenastu projektów RIG w Europie Zachodniej, zważywszy, że projekty te są jedynymi, na których Komisja oparła się konkretnie w decyzji, a więc są jedynymi, które mają znaczenie przy badaniu zaskarżonej decyzji. Z drugiej strony fakt, iż lista obejmująca ponad 1500 danych może zawierać pewne błędy, nie pomniejsza wartości tejże listy w całości.

122    Jeśli chodzi o twierdzenie Siemens, że niektóre z projektów zawartych w liście ogólnej nigdy nie zostały wykonane, należy zaznaczyć, że Siemens nie określa, o które projekty chodzi. Ponadto zakładając nawet, że takie twierdzenie jest zasadne, okoliczność, iż niektórych projektów nie wykonano, nie może w żadnym razie wykluczyć stosowania art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG w odniesieniu do przedsiębiorstw, które oszukiwały w zakresie postępowań przetargowych związanych z tymi projektami w ramach kartelu.

–       W przedmiocie niewielkiej liczby projektów RIG w Europie wpisanych na listę ogólną

123    Siemens podnosi, a Komisja jej nie zaprzecza, że na ponad 1500 projektów RIG wpisanych na listę ogólną tylko 11 projektów miało być zrealizowanych w EOG. Prawdą jest, że ta niewielka liczba nie odzwierciedla znaczenia rynków europejskich. Jednakże należy uznać, że owa okoliczność nie uzasadnia tego, by pominąć informacje zawarte w tej liście.

124    Przede wszystkim ani ABB, ani Komisja nie twierdziły bowiem, że lista ogólna zawierała wszystkie projekty objęte kartelem. Ponadto brak w większym zakresie projektów „europejskich” na tejże liście pokrywa się z tezą, że istniały „kraje macierzyste”, które były z góry zastrzeżone dla pewnych przedsiębiorstw, a projekty realizowane w tych krajach nie były zaliczane na poczet limitów w ramach kartelu. Wreszcie Komisja wskazała na istnienie dodatkowych karteli na poziomie krajowym, w ramach których projekty mogły być omawiane, przy czym o tych kartelach wspomniał również świadek – pan M. Wyjaśnił on, że w większości krajów europejskich niebędących krajami macierzystymi istniały od dawna kartele lokalne między różnymi producentami europejskimi, na których funkcjonowanie porozumienie GQ i porozumienie EQ nie mogły mieć wpływu. Dlatego też postanowiono, że owe kraje nie zostaną włączone do postępowania w sprawie przydzielania projektów wprowadzonego przez te porozumienia, ale że przypadki przydzielania projektów RIG podlegających realizacji w tych krajach będą po prostu rejestrowane, aby zaliczyć je na poczet limitu światowego przedsiębiorstw europejskich.

125    Zarówno w przypadku „krajów macierzystych”, jak i w przypadku istniejących wcześniej karteli lokalnych nie zachodziła konieczność omawiania projektów RIG podlegających realizacji w omawianych państwach w ramach ogólnego kartelu, co pozwala wytłumaczyć niewielką liczbę projektów „europejskich” na liście projektów przydzielanych we wspomnianych ramach, w szczególności jeśli chodzi o tak ważne rynki krajowe jak Francja, Niemcy i Włochy, które stosownie do ustaleń Komisji wszystkie były „krajami macierzystymi” na początku kartelu.

126    Zważywszy, że nie zachodzi potrzeba wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie występowania domniemywanych istniejących wcześniej karteli lokalnych, które są kwestionowane przez Siemens, należy zatem uznać, iż w świetle okoliczności niniejszej sprawy niewielka liczba projektów RIG w Europie wpisanych na listę ogólną nie wyklucza uwzględnienia przy ocenie dowodów informacji zawartych w tej liście, a w szczególności informacji dotyczących wymienionych w niej jedenastu projektów RIG w Europie.

127    Ponadto, jak Komisja zauważyła w odpowiedzi na skargę, nawet przy założeniu, że zostanie wykazane rozumowanie Siemens oparte na domniemywanym całkowitym wykluczeniu rynków europejskich – poza rynkiem Liechtensteinu oraz rynkiem Islandii – z zakresu działania kartelu, nie pozwala ono wytłumaczyć, dlaczego lista ogólna zawiera choćby tylko jeden projekt RIG w EOG. Siemens nie zajęła w replice stanowiska w tej kwestii. W odpowiedzi na pytanie na piśmie zadane w tym zakresie przez Sąd Siemens poprzestała na zakwestionowaniu twierdzenia, że jedenaście projektów RIG w Europie zawartych w liście ogólnej było przedmiotem uzgodnień w ramach kartelu. Tymczasem jak wskazano w pkt 116 i 117 powyżej, należy oddalić to zastrzeżenie, które zostało podniesione po raz pierwszy na etapie postępowania ustnego.

128    Wynika stąd, że niewielka liczba projektów RIG w Europie zawartych w liście ogólnej nie pozbawia znaczenia okoliczności, ustalonej na podstawie tej listy, że projekty RIG w Europie były omawiane i przydzielane w ramach kartelu.

–       W przedmiocie twierdzenia, że projekty RIG w EOG nie zostały przyznane Siemens w ramach kartelu

129    Siemens podnosi, że lista ogólna nie wskazuje żadnego przypadku, w którym projekt RIG podlegający realizacji w EOG zostałby jej przyznany. W tym względzie należy zaznaczyć przede wszystkim, że nawet przy założeniu, iż to twierdzenie Siemens jest zasadne, nie pozwala ono na wyłączenie stosowania art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG w odniesieniu do niej, jako że brała ona udział w nielegalnym kartelu obejmującym wspólny rynek oraz EOG, uczestnicząc w dyskusjach na temat projektów i decyzji dotyczących przydzielania tych projektów innym przedsiębiorstwom. Takie bowiem działania wpływają na konkurencję niezależnie od tożsamości przedsiębiorstwa, któremu projekt zostaje ostatecznie przydzielony.

130    W każdym razie twierdzenie Siemens, że lista ogólna nie wspomina o przydzielaniu jej projektów, jest błędne. W pkt 164 zaskarżonej decyzji Komisja przytacza bowiem trzy projekty, na które Siemens otrzymała zamówienie, mianowicie projekt nr 1327, projekt nr 0140 i projekt nr 0144. Co się tyczy dwóch ze wspomnianych projektów, to jest projektów nr 0140 i nr 0144, z listy ogólnej wynika, że Siemens była jedynym przedsiębiorstwem zainteresowanym omawianymi projektami i że otrzymała w końcu zamówienie na nie. Natomiast jeśli chodzi o trzeci projekt oznaczony numerem 1327, z listy ogólnej wynika, że zainteresowanie tym projektem wyraziły – oprócz Siemens – również ABB i Alstom oraz że projekt został przydzielony Siemens podczas dyskusji w ramach kartelu.

131    Wreszcie jeśli chodzi o argument Siemens, że na dwa z projektów – których bliżej nie określiła – otrzymała zamówienie w następstwie praktyk konkurencyjnych, do Siemens należy wykazanie okoliczności, że zamówienia otrzymane w takich warunkach – mianowicie po zgłoszeniu i dyskusjach w ramach kartelu – wynikały z praktyk konkurencyjnych. Należy zaznaczyć w tym względzie, że zakładając, iż naruszenie było ograniczone do zgłoszenia i dyskusji nad projektami, mogło ono jednak wywrzeć wpływ na konkurencję na rozpatrywanym rynku. Tytułem przykładu, lista ogólna nie wymienia innych – poza Siemens – przedsiębiorstw wyrażających zainteresowanie projektami nr 0140 i nr 0144. Dlatego też po odbyciu dyskusji nad tymi projektami w ramach kartelu, co miało miejsce odpowiednio w dniu 25 czerwca i w dniu 16 lipca 1988 r., Siemens wiedziała, że nie będzie innych oferentów, co pozwalało jej na przykład ustalić wyższe ceny w ramach jej ofert. Ponadto w podobnym przypadku – to znaczy w sytuacji gdy tylko jedno z przedsiębiorstw wyraziło zainteresowanie projektem – szczególne przyznanie projektów nie miało żadnego znaczenia, ponieważ jedyne zainteresowane przedsiębiorstwo mogło wówczas być pewne, że zdobędzie projekt. Wydaje się więc zupełnie naturalne, że członkowie kartelu nie przystąpili w tych przypadkach do formalnego przydziału, a okoliczność ta nie pozwala wyłączyć stosowania art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG w odniesieniu do przedsiębiorstwa, które otrzymało zamówienie.

132    W konsekwencji należy oddalić argument Siemens oparty na twierdzeniu, że projekty RIG w EOG nie zostały jej przyznane w ramach kartelu.

–       W przedmiocie analizy ekonometrycznej przedstawionej przez Siemens

133    Siemens powołuje się na analizę ekonometryczną listy ogólnej sporządzoną przez spółkę trzecią na jej wniosek (zwaną dalej „analizą”). Jej zdaniem z owej analizy wynika, że lista ogólna obejmowała w rozpatrywanym okresie zaledwie niewielką część rynku stanowiącą poniżej 4% projektów RIG w krajach europejskich poza „krajami macierzystymi”, że projekty RIG w EOG nie były objęte systemem rozdziału funkcjonującym w sposób podobny do systemu przewidzianego w porozumieniu GQ i w porozumieniu EQ oraz że nie istniał żaden związek między listą ogólną a porozumieniem GQ. Analiza wykazała też, że fakt, iż producenci europejscy i japońscy nie wchodzili na poszczególne rynki rodzime drugiej grupy, nie wynika z istnienia kartelu, ale z istnienia przeszkód w dostępie do rynków, które nadal występowały nawet po liberalizacji rynków energetycznych. Wreszcie analiza dowiodła również tego, że ochrona „krajów macierzystych” nie istniała przede wszystkim z uwagi na fakt, iż zarówno ABB, jak i Siemens były bardzo aktywne na rynkach „krajów macierzystych”, które nie były ich rynkami.

134    Tymczasem w niniejszej sprawie Komisja powołała się na projekty europejskie zawarte w liście ogólnej wyłącznie, by wykazać istnienie wspólnego uzgodnienia, a nie, by udowodnić istnienie konkretnych skutków kartelu. Komisja oparła bowiem zaskarżoną decyzję przede wszystkim na celu porozumienia w postaci ograniczenia konkurencji, za co wymierzyła sankcje w art. 1 rzeczonej decyzji. Tak więc Komisja stwierdziła najpierw w motywach 303 i 304 zaskarżonej decyzji, że wszystkie opisane porozumienia lub uzgodnione praktyki miały na celu ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG oraz że w tych okolicznościach zbyteczne było – przy stosowaniu rzeczonych przepisów – uwzględnienie konkretnych skutków porozumienia, a następnie dodała w motywie 308 omawianej decyzji, że ze względu na sam jego charakter realizacja opisanego porozumienia prowadzi do poważnego zakłócenia konkurencji.

135    Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem już z samej treści art. 81 ust. 1 WE wynika, że porozumienia między przedsiębiorstwami są zakazane niezależnie od ich skutków, jeżeli mają cel antykonkurencyjny (ww. w pkt 43 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 123; ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 181). W konsekwencji wykazanie rzeczywistych antykonkurencyjnych skutków nie jest wymagane, jeżeli ustalony zostanie antykonkurencyjny cel zarzucanych zachowań (zob. wyrok Sądu z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T‑62/98 Volkswagen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2707, pkt 178 i przytoczone tam orzecznictwo).

136    W pierwszej kolejności w tych okolicznościach analiza przedstawiona przez Siemens jest bezskuteczna jako środek dowodowy, ponieważ ze względu na swój charakter dostarcza ona informacji wyłącznie w przedmiocie skutków kartelu, podczas gdy stwierdzenie naruszenia art. 81 ust. 1 WE, którego dokonała Komisja, opiera się zasadniczo na stwierdzeniu istnienia kartelu, którego celem było ograniczenie konkurencji. Zakładając nawet, że – jak Siemens utrzymuje – analiza nie pozwoliła na ustalenie przejawów kartelu zarzucanego przez Komisję, należy stwierdzić, że nie podważa to ustalenia, że istniał kartel, którego celem było zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji, jeżeli istnienie tego kartelu zostanie wykazane w wymagany prawem sposób. Dlatego też argumentacja Siemens dotycząca braku skutków omawianego kartelu – nawet przy założeniu, że jest zasadna – nie może co do zasady sama prowadzić do stwierdzenia nieważności art. 1 zaskarżonej decyzji (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 11 stycznia 1990 r. w sprawie C‑277/87 Sandoz Prodotti Farmaceutici przeciwko Komisji, Rec. s. I‑45; wyrok Sądu z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T‑143/89 Ferriere Nord przeciwko Komisji, Rec. s. II‑917, pkt 30; ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 183).

137    W drugiej kolejności analiza nie może zostać uznana za bezstronną i niezależną ekspertyzę, ponieważ została zamówiona i opłacona przez Siemens oraz sporządzona na podstawie danych udostępnionych przez tę spółkę, a prawdziwość lub znaczenie tych danych nie zostały zweryfikowane w niezależny sposób. Dlatego też należy uznać, że omawiana analiza nie odznacza się wiarygodnością, a zatem wartością dowodową, które wykraczałyby poza wiarygodność i wartość dowodową zwykłego oświadczenia Siemens.

138    W konsekwencji argument oparty na wynikach analizy przedstawionej przez Siemens winien zostać oddalony.

 W przedmiocie dowodów z dokumentów

139    Jeśli chodzi o dowody z dokumentów, Komisja oparła się zasadniczo na porozumieniu GQ i na porozumieniu EQ oraz ich załącznikach, na nieopatrzonym datą dokumencie znalezionym przez Komisję w toku kontroli w pomieszczeniach grupy VA Tech, zatytułowanym „Synteza dyskusji z JJC”, na wymianie korespondencji w dniu 18 stycznia 1999 r. między Wa., J. i B. – pracownikami grupy VA Tech, na wewnętrznej notatce z dnia 2 grudnia 2003 r. sporządzonej przez pana We. – pracownika grupy VA Tech, na dwóch faksach z dnia 21 lipca i z dnia 18 grudnia 2003 r. wysłanych przez ABB do Siemens i do Alstom oraz na nieopatrzonej datą wewnętrznej notatce sporządzonej około września 2002 r. przez pana Zi. – pracownika grupy VA Tech.

–       W przedmiocie porozumienia GQ i porozumienia EQ

140    Przede wszystkim należy zaznaczyć, że jeśli chodzi o porozumienie GQ i porozumienie EQ oraz ich załączniki, wprawdzie – jak zostało wyjaśnione w pkt 55–58 powyżej – sama ich treść nie dowodzi istnienia kartelu wywołującego skutki w EOG, z wyjątkiem Liechtensteinu oraz Islandii, jak wskazano w pkt 55 powyżej, jednak porozumienie EQ zawiera dwa postanowienia, które dostarczają informacji na temat wpływu kartelu na wspólny rynek.

141    W pierwszej kolejności art. 2 porozumienia EQ zatytułowany „Zgłoszenie” stanowi:

„Członkowie‑E zgłaszają wnioski jak zazwyczaj. W celu dyskusji z grupą J członkowie‑E zgłaszają wnioski [europejskiemu sekretarzowi kartelu], korzystając z formularza zgłoszeniowego GQ zawartego w załączniku 1”.

142    Należy stwierdzić w tym względzie, że wyrażenie „jak zazwyczaj” pozwala uznać, że zgłoszenia – a zatem kartel – miały miejsce przed zawarciem porozumienia GQ i porozumienia EQ, które zostały zawarte w dniu 15 kwietnia 1988 r., przy czym Komisja wskazała na ten fakt w zaskarżonej decyzji, nie kładąc nacisku na tę kwestię i nie przewidując sankcji w tym względzie, zaś Siemens kwestionuje ów fakt. Przytoczone słowa nie mogą bowiem być rozumiane jako słowa oznaczające „korzystając z formularza przewidzianego na potrzeby porozumienia GQ”, ponieważ zdanie drugie art. 2 porozumienia EQ byłoby wówczas zbyteczne w kontekście pierwszego zdania.

143    W drugiej kolejności załącznik 2 do porozumienia EQ zawierający „plan komunikacyjny” stanowi w szczególności, że „sekretarz [europejski] zgłasza automatycznie projekty [zgłoszone przez producentów europejskich] stronie [japońskiej] z wyjątkiem projektów europejskich” oraz że „MM decyduje o zgłoszeniu projektów europejskich grupie J”. Należy wyjaśnić w tym względzie, że jak wynika też z tego załącznika, „MM” oznacza „zgromadzenie członków” (members meeting). Poza tym z załącznika 1 do porozumienia GQ wynika, że „grupa E” oraz „grupa J” wyznaczały odpowiednio grupy producentów europejskich i japońskich. Ponadto stosownie do ustaleń Komisji w motywie 147 zaskarżonej decyzji, których Siemens nie zakwestionowała, spółka ta pełniła funkcję europejskiego sekretarza kartelu przez cały okres jej pierwszego udziału w kartelu w latach 1988–1999.

144    Z załącznika 2 do porozumienia EQ wynika zatem po pierwsze, że projekty RIG w Europie były omawiane w grupie europejskich członków kartelu, a po drugie że owe projekty były traktowane w inny sposób niż projekty RIG dotyczące pozostałej części świata, jako że nie były zgłaszane automatycznie grupie producentów japońskich, lecz wyłącznie na podstawie szczególnej decyzji zgromadzenia członków europejskich.

145    Tymczasem takie przekazywanie informacji – nawet przy założeniu, że było dokonywane jedynie sporadycznie na podstawie szczególnej decyzji lub wyłącznie a posteriori i całościowo, jak podnosi Hitachi (zob. pkt 96 powyżej) – jest nie do pomyślenia bez żadnego powodu. Wprost przeciwnie, w ramach kartelu takiego jak kartel wprowadzony przez porozumienie GQ i porozumienie EQ jedynym zrozumiałym powodem takiego przekazywania informacji jest to, że omawiane dane służą do realizacji kartelu. Konkretnie w niniejszej sprawie zważywszy, że – jak wskazano w pkt 55 powyżej – przeważająca większość krajów europejskich była wyłączona z rozdziału projektów między grupy producentów europejskich i japońskich na podstawie porozumienia GQ, należy stwierdzić, iż nie ma innego możliwego wyjaśnienia okoliczności, że przekazywano dane dotyczące wyników sprzedaży przez producentów europejskich w tych krajach, poza takim wyjaśnieniem, że zaliczano je na poczet limitu światowego producentów europejskich w ramach kartelu. Jak zostało wyjaśnione w pkt 98 powyżej, zaliczenie wyników sprzedaży w krajach europejskich, poza „krajami macierzystymi”, na poczet limitu światowego jest z kolei istotną informacją wskazującą na istnienie po stronie producentów japońskich obowiązku rezygnacji z wejścia na rynek europejski stosownie do wspólnego uzgodnienia.

146    W każdym razie argumenty zaprezentowane w tym względzie przez Siemens nie mogą zostać uwzględnione. W pierwszej kolejności bezzasadne jest twierdzenie Siemens, że Komisja przytacza ewentualne porozumienia w Europie Centralnej i Wschodniej jako dowód naruszeń popełnionych podobno w EOG lub porozumienia zawarte w latach 2002–2004 w celu wykazania skutków kartelu w okresie od 1988 r. do 1999 r. Komisja opiera jedynie argument na dyskusjach, które najwyraźniej miały miejsce między grupami producentów europejskich i japońskich w kwestii, czy rynki w Europie Centralnej i Wschodniej, które stały się właśnie dostępne po opadnięciu żelaznej kurtyny w 1989 r., również powinny zostać zastrzeżone dla producentów europejskich. Komisja wspomniała w tym kontekście w motywach 126 i 127 zaskarżonej decyzji o pewnych projektach w rzeczonych krajach, które były przedmiotem dyskusji z producentami japońskimi, aby wykazać, że zasadniczo mieli oni interes i możliwość zaopatrywania tych rynków. Takie rozumowanie nie może zostać uznane jako takie za niestosowne.

147    W drugiej kolejności należy oddalić argument Siemens, że przekazywanie informacji grupie producentów japońskich mogło dotyczyć jedynie projektów w krajach Europy Centralnej i Wschodniej. Jak Komisja słusznie podniosła, w momencie zawarcia porozumienia GQ i porozumienia EQ kraje te nie były dostępne dla dostawców zachodnich. Dlatego też projekty europejskie wskazane w planie komunikacyjnym miały być realizowane w krajach Europy Zachodniej, z których większość – poza Szwajcarią – należała od 1994 r. do EOG. Podobnie – wbrew twierdzeniom Siemens – teza broniona przez Komisję nie jest pozbawiona logiki. Komisja w ogóle bowiem nie twierdziła, jak Siemens daje do zrozumienia, że zobowiązanie do dokonania zgłoszenia było „automatyczne” lub „obligatoryjne”. Wprost przeciwnie, dla celów, jakie Komisja przypisuje temu przekazywaniu informacji, w zupełności wystarczało, że owo przekazywanie było dokonywane całościowo i a posteriori na podstawie szczególnej decyzji podjętej przez zgromadzenie europejskich członków kartelu.

148    Należy wreszcie podkreślić, że Siemens nie przedstawia żadnego przekonującego wyjaśnienia co do faktu, iż plan komunikacyjny przewidywał przekazywanie projektów RIG w Europie grupie producentów japońskich, choćby w sposób niesystematyczny i wyłącznie na podstawie szczególnej decyzji grupy producentów europejskich. W odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd w toku rozprawy Siemens podniosła, że omawiane przekazywanie informacji mogło dotyczyć co najwyżej jedenastu projektów RIG w Europie wskazanych przez Komisję w motywie 164 zaskarżonej decyzji, a zatem bardzo ograniczonej liczby projektów stanowiącej zaledwie 1% liczby projektów zawartych w liście ogólnej. Tymczasem jak wskazano w pkt 125 powyżej, niewielka liczba projektów „europejskich” na liście ogólnej nie oznacza, że kartel nie wywarł wpływu na inne projekty w Europie, ale można ją wytłumaczyć faktem, iż nie było konieczne omawiane takich projektów w ramach ogólnego kartelu w obecności producentów japońskich. Dlatego też lista ogólna nie ma znaczenia przy określeniu liczby projektów, w przedmiocie których informacje były przekazywane producentom japońskim zgodnie z planem komunikacyjnym zawartym w załączniku 2 do porozumienia EQ.

149    Wynika stąd, że załącznik 2 do porozumienia EQ stanowi istotny dowód na poparcie ustalenia Komisji, że projekty w Europie Zachodniej znajdowały się wśród projektów omawianych przez producentów europejskich i rozdzielanych między nich oraz że producenci japońscy musieli trzymać się z daleka od rynków europejskich, w zamian za co wyniki sprzedaży osiągane przez producentów europejskich w tych krajach były zaliczane na poczet ich limitu światowego.

–       W przedmiocie dokumentu znalezionego w pomieszczeniach grupy VA Tech, zatytułowanego „Synteza dyskusji z JJC”

150    W motywie 135 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na dokument znaleziony w komputerze przenośnym w toku kontroli w pomieszczeniach grupy VA Tech, zatytułowany „Synteza dyskusji z JJC”, który zdaniem Komisji został sporządzony w dniu 10 czerwca 2003 r. Dokument ten jest częściowo trudny do zrozumienia, ale pozwala na wysnucie pewnych wniosków. W szczególności posłużono się w nim dwukrotnie pojęciem „kraje macierz.”, które logicznie może oznaczać wyłącznie „kraje macierzyste”. Co więcej, w dokumencie tym nawiązano do „Ostatniej analizy sporządzonej w lutym 99 – Eks. poza E. i kraje macierz.”, a w odniesieniu do każdego z członków europejskich określonych za pomocą kodów ważnych od lipca 2002 r., których Siemens nie zakwestionowała, wskazane są limity obowiązujące przed i po „02/99” (co oznacza prawdopodobnie luty 1999 r.). W omawianym dokumencie przytoczono również udziały rynkowe członków europejskich w rynkach europejskich poza „krajami macierzystymi” w latach 1988–1998 oraz zawarto niewyczerpującą listę krajów europejskich niebędących krajami macierzystymi („Fin, Dan, Nor, Hisz, Po, Irl, Bel, Gre, Luks”).

151    Jeśli chodzi o wartość dowodową i wiarygodność tego dokumentu, należy mieć na względzie okoliczność, że jego autor, który jest nieznany, wypowiada się w nim na temat zdarzeń mających miejsce około czterech lat przed datą sporządzenia dokumentu, o których wie on prawdopodobnie od nieznanej również osoby. Osoba wskazana jako „JJC” nie została bowiem zidentyfikowana, a jej inicjały nie odpowiadają żadnej z osób wskazanych przez Komisję w załączniku II do zaskarżonej decyzji jako uczestniczących w kartelu na rzecz zamieszanych przedsiębiorstw. Wprawdzie okoliczności te nie pozbawiają tego dokumentu wszelkiej wartości dowodowej, ale mogą one sugerować konieczność zachowania pewnej ostrożności co do wniosków, jakie można wysnuć na ich podstawie, w szczególności jeśli chodzi o znaczenie szczegółowych danych zawartych w omawianym dokumencie, oraz uzasadniają przypisanie mu jedynie średniej wartości dowodowej.

152    Dlatego też należy przypisać pewną wartość dowodową okoliczności, że nie tylko pojęcie „kraje macierzyste” jest wymienione dwukrotnie w tymże dokumencie, ale także, że ów dokument zawiera niewyczerpującą listę krajów niebędących krajami macierzystymi, jak również okoliczności, że wskazuje on wyraźnie, iż stosowano różny system do krajów niebędących krajami macierzystymi i do krajów macierzystych, jako że limity ustalone w ramach kartelu nie były stosowane do tych ostatnich. W odniesieniu do tej kwestii należy zaznaczyć, że limity wskazane w dokumencie jako mające zastosowanie „po 02/99” odpowiadają dokładnie limitom stwierdzonym przez Komisję w motywie 145 zaskarżonej decyzji na podstawie innych dowodów, jako mającym zastosowanie pod koniec pierwszej fazy udziału Siemens w naruszeniu.

153    Ponadto z omawianego dokumentu można wysnuć też wniosek, że producenci europejscy wymieniali się w ramach kartelu informacjami dotyczącymi wielkości swych dostaw w Europie poza „krajami macierzystymi”. Okoliczność, że w przedsiębiorstwie należącym do grupy VA Tech (zwanym dalej „przedsiębiorstwem VA Tech”) znano dokładne dane na temat udziałów rynkowych w Europie (poza „krajami macierzystymi”) producentów europejskich, i to za okres dziesięciu lat, nie może bowiem być inaczej tłumaczona jak tylko tym, że wspomniani producenci informowali się nawzajem o swej sprzedaży w Europie poza „krajami macierzystymi”.

–       W przedmiocie pism wymienionych w dniu 18 stycznia 1999 r. między panami Wa., J. i B. – pracownikami grupy VA Tech

154    W dniu 18 stycznia 1999 r. pan Wa. wysłał wiadomość elektroniczną do pana J., który przesłał ją faksem w tym samym dniu – w formie wydruku z adnotacjami – do pana B. W tejże wiadomości, która ma w tytule „Siemens in UK”, pan Wa. ostrzega pana J., że Siemens tworzy właśnie sojusz z inną spółką w zakresie projektów w Zjednoczonym Królestwie, co było postrzegane jako zagrożenie i zostało uznane w ramach „UK forum” za „Bad Behaviour”. Tymczasem skoro nie otrzymano żadnego wyjaśnienia, pan Wa. zaproponował, by zaczekać i zobaczyć, co się stanie. Pan J. zalecił w faksie reakcję w postaci groźby wejścia na rynek niemiecki w sektorze RIG 400 kV. Ponadto przypomniał on stanowisko grupy VA Tech, zgodnie z którym rynek Zjednoczonego Królestwa należał historycznie w równych częściach do Reyrolle i do GEC (której działalność w zakresie RIG została połączona z działalnością Alstom w tym sektorze w 1989 r.), a każde inne przedsiębiorstwo otrzymujące zamówienia musiało zrównoważyć taki stan rzeczy, ale wyraził żal, że mechanizmy przewidziane w tym zakresie były słabe.

155    W odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd na piśmie Siemens podniosła, że z tego dokumentu wynika wyłącznie, iż zdaniem autora wiadomości elektronicznej Siemens jawiła się jako agresywny konkurent na rynku Zjednoczonego Królestwa. Nie pozwala on natomiast na potwierdzenie istnienia chronionych „krajów macierzystych”.

156    Po pierwsze, należy jednak uznać, że owa wymiana korespondencji świadczy o istnieniu w ramach kartelu ochrony rynku Zjednoczonego Królestwa na rzecz producentów historycznych – Reyrolle i GEC, co może być w istocie uznane za ochronę „kraju macierzystego”, chociaż nie posłużono się tym terminem. Fakt, iż inni europejscy członkowie kartelu byli aktywni na tym rynku, nie stoi na przeszkodzie takiej interpretacji, ponieważ mechanizm kompensacji ewidentnie istniał, nawet jeśli nie funkcjonował najwyraźniej w zadowalający sposób. Po drugie, z faksu wynika, że przedsiębiorstwo VA Tech trzymało się dotąd z dala od rynku niemieckiego, przynajmniej w sektorze RIG 400 kV, i to ani ze względów technicznych, ani ze względów handlowych, ponieważ wejście na ten rynek było rozważane jako środek odwetowy wobec Siemens. Na tej podstawie i w braku innego możliwego wytłumaczenia należy stwierdzić też istnienie ochrony rynku niemieckiego jako „kraju macierzystego”. Po trzecie, z wiadomości elektronicznej wynika, że istniało „UK forum”, w ramach którego omawiano problemy dotyczące rynku Zjednoczonego Królestwa. Może tu chodzić o lokalne forum uzgodnień między członkami kartelu prowadzącymi działalność na tym rynku, przy czym w niniejszej sprawie nie zachodzi potrzeba zajęcia ostatecznego stanowiska w tym względzie.

157    Pisma te – jako dokumenty sporządzone w czasie trwania kartelu przez osoby w nim uczestniczące – stanowią dowód, którego wartość dowodowa jest bardzo wysoka.

–       W przedmiocie dowodów z dokumentów odnoszących się do okoliczności faktycznych zaistniałych w latach 2002–2004

158    Jeśli chodzi o wewnętrzną notatkę z dnia 2 grudnia 2003 r. sporządzoną przez pana We., streszczającą spotkanie w dniach 1 i 2 grudnia 2003 r., faks z dnia 21 lipca 2003 r. wysłany przez ABB do Alstom i do Siemens, poświęcony spotkaniu dotyczącemu projektom w Niemczech, faks z dnia 18 grudnia 2003 r. wysłany przez ABB do Alstom, dotyczący sytuacji na rynku Zjednoczonego Królestwa, oraz nieopatrzoną datą wewnętrzną notatkę sporządzoną około września 2002 r. przez pana Zi., należy zauważyć, że te cztery dokumenty odnoszą się wyłącznie do sytuacji i zdarzeń mających wyraźnie miejsce w latach 2002–2004.

159    Jak wskazano w pkt 37 powyżej, należy oddalić argument Komisji, że byłoby uzasadnione rozszerzenie uwag dotyczących lat 2002–2004 na wcześniejszy okres, ponieważ chodzi tu o jedno i to samo naruszenie. Wprost przeciwnie, zważywszy, że w wyniku przerwania przez niektóre przedsiębiorstwa ich udziału w kartelu działalność kartelu była ograniczona w latach 1999–2002, a rok 2002 stanowił nowy punkt wyjścia wraz ze zmodyfikowanym systemem, należy raczej udowodnić ciągłość celów, uczestników i zakresu kartelu, aby wykazać, że chodziło faktycznie o jednolite naruszenie.

160    W konsekwencji należy uznać, że omawiane cztery dokumenty nie stanowią dowodów, jeśli chodzi o pierwszą fazę udziału Siemens w naruszeniu w latach 1988–1999.

d)     Wnioski w przedmiocie drugiej części zarzutu pierwszego

 W przedmiocie skutków kartelu wewnątrz EOG

161    Kartel wywarł skutki wewnątrz EOG, ponieważ producenci europejscy omawiali projekty RIG w EOG i rozdzielili je między siebie. Ów fakt zostaje potwierdzony przez szereg dowodów obejmujących: oświadczenia ABB, w tym listę projektów „europejskich” zawartą w motywie 164 zaskarżonej decyzji i oświadczenia pana M., oświadczenia Fuji, oświadczenia Hitachi, załącznik 2 do porozumienia EQ, dokument „Synteza dyskusji z JJC” oraz wymianę korespondencji w dniu 18 stycznia 1999 r. Wśród tych dowodów oświadczenia pana M., Fuji i Hitachi, jak również załącznik 2 do porozumienia EQ oraz wymiana korespondencji w dniu 18 stycznia 1999 r. mają wysoką wartość dowodową.

162    Oświadczenia Melco przywołane przez Siemens jako dowodzące czegoś przeciwnego nie są w stanie podważyć tego wniosku w kontekście takiego zbioru spójnych dowodów. Melco wypowiada się bowiem zwłaszcza na temat zakresu działania kartelu ogólnego, to znaczy na temat koordynacji między grupami producentów europejskich i japońskich, oraz na temat okoliczności, że w ramach kartelu nie prowadzono dyskusji w przedmiocie rynku europejskiego lub projektów RIG na tym rynku. Melco twierdzi w tym względzie, że nie dysponuje dowodami na istnienie porozumienia na rynku europejskim. Jako przedsiębiorstwo japońskie nie mogła ona natomiast być informowana o dyskusjach prowadzonych w ramach grupy producentów europejskich. Tymczasem daje ona wyraźnie do zrozumienia, że inne przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu mogły objąć swoimi dyskusjami inne tematy, podkreślając nawet, że producenci japońscy musieli wielokrotnie czekać przed rozpoczęciem spotkań kartelu na zakończenie dyskusji między producentami europejskimi, których treść była jej nieznana. Pomijając fakt, iż Melco kwestionuje istnienie podziału rynków europejskich i japońskiego między dwie grupy producentów, oraz niezależnie od tego, czy jej oświadczenia są wiarygodne, należy zaznaczyć, że takie oświadczenia nie mogą zatem zostać uznane za potwierdzenie stanowiska Siemens, zgodnie z którym nie prowadzono dyskusji i nie przydzielano projektów RIG w EOG.

 W przedmiocie zastrzeżenia rynków europejskich i japońskiego odpowiednio dla grup producentów europejskich i japońskich

163    Fakt, iż producenci europejscy i japońscy podzielili całościowo między siebie rynki, tak że rynek japoński był zastrzeżony dla producentów japońskich, a rynek europejski dla producentów europejskich, zostaje potwierdzony w oświadczeniach ABB i pana M., jak również w oświadczeniach Fuji i Hitachi oraz w załączniku 2 do porozumienia EQ. Poza oświadczeniami ABB wszystkie te dowody mają wysoką wartość dowodową.

 W przedmiocie ochrony „krajów macierzystych” w Europie

164    Fakt, iż istniała ochrona „krajów macierzystych” w Europie, co polegało na tym, że rynki krajów, w których producenci europejscy byli historycznie obecni, były dla nich z góry zastrzeżone bez potrzeby zaliczania na poczet limitów w ramach kartelu, zostaje potwierdzony przez szereg dowodów obejmujących oświadczenia ABB i pana M., jak również dokument „Synteza dyskusji z JJC” oraz wymianę korespondencji w dniu 18 stycznia 1999 r. Wśród tych dowodów oświadczenia pana M. mają wysoką wartość dowodową, a wymiana korespondencji w dniu 18 stycznia 1999 r. ma bardzo wysoką wartość dowodową.

165    Reasumując, każdy z zarzutów kwestionowanych przez Siemens jest oparty, poza oświadczeniami ABB i pana M., na innych dowodach mających wysoką wartość dowodową, jak również na innych dowodach o mniejszej wartości dowodowej. Należy więc uznać, że wszystkie te dowody pozwalają wykazać istnienie kartelu zarzucanego w zaskarżonej decyzji.

166    Z całości powyższych rozważań wynika, że Komisja wykazała w sposób wymagany prawem istnienie kartelu w latach 1988–1999, a w szczególności fakt, iż ów kartel wywoływał skutki wewnątrz EOG, istnienie podziału rynków między producentów europejskich i japońskich oraz istnienie ochrony „krajów macierzystych”.

167    Wynika stąd, że należy oddalić drugą część zarzutu pierwszego, a zatem zarzut pierwszy w całości.

II –  W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 25 rozporządzenia nr 1/2003

168    Zarzut drugi Siemens dzieli się na trzy części. W ramach pierwszej części Siemens podnosi, że Komisja nie udowodniła tego, iż uczestniczyła ona w kartelu po dniu 22 kwietnia 1999 r. W ramach drugiej części powołuje się ona na przedawnienie w zakresie postępowania. W ramach trzeciej części podnosi, że nie uczestniczyła w kartelu po dniu 1 stycznia 2004 r.

A –  W przedmiocie pierwszej części zarzutu drugiego, opartej na braku wykazania udziału w naruszeniu między kwietniem a wrześniem 1999 r.

1.     Argumenty stron

169    Na poparcie tej części omawianego zarzutu Siemens podnosi osiem zarzutów szczegółowych opartych, po pierwsze, na braku wykazania jej udziału w porozumieniu dotyczącym projektów po kwietniu 1999 r., po drugie, na braku wykazania jej udziału w spotkaniu po dniu 22 kwietnia 1999 r., po trzecie, na wewnętrznych sprzecznościach w oświadczeniach ABB i ich mało wiarygodnym charakterze, po czwarte, na niedopuszczalności oświadczeń pana M., po piąte, na braku jasnego dowodu z dokumentów potwierdzającego jej udział w kartelu aż do września 1999 r., po szóste, na braku jasnych dowodów wynikających z oświadczeń innych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, po siódme, na nieuwzględnieniu środków dowodowych wskazujących na to, że Siemens przerwała udział w kartelu od kwietnia 1999 r., i po ósme, na nieuwzględnieniu empirycznych dowodów ekonomicznych wskazujących na to, że Siemens przerwała udział w kartelu najpóźniej w kwietniu 1999 r.

170    Komisja kwestionuje argumenty wysuwane przez Siemens.

2.     Ocena Sądu

171    Tytułem wstępu należy zaznaczyć, iż nie jest kwestionowane twierdzenie, że Siemens przerwała swój udział w kartelu w 1999 r. Natomiast strony spierają się co do dokładnej daty tego przerwania. Siemens kwestionuje ustalenie, że uczestniczyła w kartelu po dniu 22 kwietnia 1999 r., kiedy to odbyło się spotkanie w Sydney (Australia) będące ostatnim spotkaniem, w jakim wzięła udział. Jak wynika z motywu 295 zaskarżonej decyzji, Komisja przyznaje, że wprawdzie nie była w stanie ustalić dokładnej daty tego przerwania, ale ustaliła datę omawianego zaprzestania udziału na dzień 1 września 1999 r. Komisja określiła tę datę na podstawie oświadczeń ABB i pana M. oraz informacji zawartych w dokumencie zatytułowanym „Synteza dyskusji z JJC”, znalezionym podczas kontroli w pomieszczeniach grupy VA Tech – informacji, które jej zdaniem zostają potwierdzone przez Areva, Melco, Fuji i Hitachi/JAEPS.

172    W ramach tego sporu pojawia się pytanie, na kim spoczywa ciężar dowodu w tym względzie. Podczas gdy Siemens uważa, że do Komisji należało wykazanie, że uczestniczyła w kartelu aż do dnia 1 września 1999 r., Komisja utrzymuje, że jeśli wykazała udział przedsiębiorstwa w kartelu, domniemywa się, że ten udział trwa, aż do chwili udowodnienia, że zaprzestano tego udziału, zaś przedstawienie takiego dowodu należy do przedsiębiorstwa uczestniczącego w kartelu.

a)     W przedmiocie rozkładu ciężaru dowodu między Siemens i Komisję

173    Jeśli chodzi o kwestię, w którym momencie zakończył się udział Siemens w naruszeniu, tytułem wstępu należy przypomnieć utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym, z jednej strony, strona lub organ zarzucające naruszenie reguł konkurencji powinny dowieść zaistnienia tego naruszenia, przedstawiając w sposób wymagany prawem fakty noszące znamiona naruszenia, a z drugiej strony, przedsiębiorstwo podnoszące środek obrony przed zarzutem naruszenia jest zobowiązane wykazać, że przesłanki skorzystania z takiego środka obrony są spełnione, w związku z czym organ ten będzie musiał przedstawić inne dowody (ww. w pkt 65 wyrok w sprawie Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, pkt 50; zob. też podobnie ww. w pkt 43 wyrok w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji, pkt 58; ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 78).

174    W niniejszej sprawie ogólna zasada, zgodnie z którą Komisja powinna wykazać wszystkie elementy składowe naruszenia, w tym czas jego trwania (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 7 lipca 1994 r. w sprawie T‑43/92 Dunlop Slazenger przeciwko Komisji, Rec. s. II‑441, pkt 79; z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie T‑48/98 Acerinox przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3859, pkt 55; z dnia 29 listopada 2005 r. w sprawie T‑62/02 Union Pigments przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5057, pkt 36), mogące mieć wpływ na jej końcowe wnioski co do wagi rzeczonego naruszenia, nie zostaje podważona przez fakt, iż Siemens podniosła w ramach drugiej części zarzutu drugiego środek obrony oparty na przedawnieniu, którego udowodnienie spoczywa zasadniczo na stronie skarżącej.

175    Podniesienie takiego środka obrony oznacza bowiem koniecznie, że czas trwania naruszenia, jak również data, w której naruszenie ustało, są ustalone. Okoliczności te nie mogą same w sobie uzasadnić przerzucenia ciężaru dowodu w tym zakresie na niekorzyść strony skarżącej. Po pierwsze, czas trwania naruszenia, którego data końcowa powinna być znana, stanowi jeden z istotnych elementów naruszenia, co do którego ciężar dowodu spoczywa na Komisji, bez względu na fakt, iż podważenie tych elementów stanowi również część środka obrony opartego na przedawnieniu. Po drugie, wniosek ten uzasadniony jest tym, że nieprzedawnienie się dochodzenia prowadzonego przez Komisję na podstawie art. 25 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi obiektywne kryterium prawne wynikające z zasady pewności prawa (zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 2005 r. w sprawach połączonych T‑22/02 i T‑23/02 Sumitomo Chemicals i Sumika Fine Chemicals przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4065, pkt 80–82), a zatem przesłankę ważności każdej decyzji o nałożeniu kary. Komisja jest zobowiązana do przestrzegania tej przesłanki, nawet jeśli przedsiębiorstwo nie podniosło środka obrony w tym zakresie (ww. w pkt 65 wyrok w sprawie Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, pkt 52).

176    Należy jednak zaznaczyć, iż ów rozkład ciężaru dowodu może się zmienić w zakresie, w jakim okoliczności faktyczne, na które strona powołuje się, są tego rodzaju, że druga strona będzie musiała przedstawić wyjaśnienie lub uzasadnienie, a w przypadku ich braku będzie można uznać, że dowód został przedstawiony (ww. w pkt 65 wyrok w sprawie Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, pkt 53; zob. też podobnie ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 79). W szczególności jeśli tak jak w niniejszym przypadku Komisja przedstawiła dowód na istnienie porozumienia, to na uczestniczącym w nim przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek dostarczenia dowodu na to, iż zdystansowało się ono od tego porozumienia, to jest dowodu, który winien świadczyć o wyraźnej i podanej do wiadomości innych uczestniczących w nim przedsiębiorstw woli wycofania się z tego porozumienia (wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑168/01 GlaxoSmithKline Services przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2969, pkt 86; zob. też podobnie wyrok Trybunału z dnia 6 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑2/01 P i C‑3/01 P BAI i Komisja przeciwko Bayer, Rec. s. I‑23, pkt 63; ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 81–84).

177    W świetle tych zasad należy zbadać, czy Komisja prawidłowo ustaliła fakty, na których opiera swą ocenę, że Siemens przerwała swój udział w kartelu w dniu 1 września 1999 r.

b)     W przedmiocie wartości dowodowej okoliczności, na których Komisja opiera swą ocenę, że Siemens przerwała swój udział w kartelu w dniu 1 września 1999 r.

178    Tytułem wstępu należy przypomnieć istotne okoliczności faktyczne, na których Komisja oparła swą ocenę, że Siemens przerwała swój udział w kartelu w dniu 1 września 1999 r., wynikające w szczególności z motywów 186, 295, 296 i 298 zaskarżonej decyzji.

179    Po pierwsze, ABB oświadczyła, że Siemens przestała uczestniczyć w spotkaniach kartelu od końca 1999 r., a pan M. wskazał, że Siemens wycofała się we wrześniu 1999 r. Po drugie, dokument zatytułowany „Synteza dyskusji z JJC”, znaleziony w pomieszczeniach grupy VA Tech, zawiera informację, która zdaniem Komisji oznacza, że Siemens odeszła we wrześniu 1999 r. Po trzecie, Komisja wskazuje, że Areva, Melco, Fuji i Hitachi/JAEPS potwierdziły, iż wycofanie się Siemens miało miejsce we wrześniu 1999 r.

 W przedmiocie oświadczeń ABB i pana M.

180    W ramach trzeciego zarzutu szczegółowego powołanego na poparcie niniejszej części omawianego zarzutu Siemens podnosi, że oświadczenia ABB są wyjątkowo ogólne i wewnętrznie sprzeczne oraz że były „rozwijane” w miarę rozwoju okoliczności do tego stopnia, że są pozbawione wszelkiej mocy dowodowej.

181    Należy zaznaczyć w tym względzie, że w oświadczeniu z dnia 7 maja 2004 r. ABB wskazała, że „o ile [jej] wiadomo, około 1999 r. Siemens opuściła kartel na pewien czas”. Pan M., w odpowiedzi na zadane mu przez Komisję podczas jego przesłuchania w dniu 23 września 2005 r. pytanie, czy mógłby wskazać dokładnie, kiedy Siemens przerwała swój udział w kartelu, stwierdził:

„Niespecjalnie. Byliśmy w Genewie, lecz pamiętam o tym, gdyż pan Th. wspominał o tym, ale nie na 100%. To był [19]99 r. Nie pamiętam, czy to było jesienią, czy też wiosną. Czy to ma znaczenie?”.

182    Wreszcie w oświadczeniu z dnia 4 października 2005 r. ABB wskazała, że pan M. przypomniał sobie w międzyczasie, iż Siemens była jeszcze reprezentowana na spotkaniu rocznym w Sydney w kwietniu 1999 r. i wycofała się z kartelu dopiero cztery lub pięć miesięcy później, a zatem w sierpniu lub we wrześniu, co zostało podane do wiadomości przez pana Th. podczas spotkania na poziomie operacyjnym w Genewie (Szwajcaria).

183    Należy zatem stwierdzić, iż oświadczenia ABB i pana M. w sprawie dokładnej daty, kiedy Siemens przerwała swój udział w kartelu w 1999 r., doznały pewnej ewolucji w czasie. Jednakże oświadczenia te nie są sprzeczne ze sobą, lecz po prostu stały się bardziej szczegółowe („około 1999 r.”, „wiosna lub jesień 1999 r.” i wreszcie „sierpień lub wrzesień 1999 r.”), w miarę jak pan M., który wydaje się głównym źródłem informacji w ABB w zakresie okoliczności faktycznych towarzyszących przerwaniu przez Siemens jej udziału w kartelu, przypominał sobie coraz więcej szczegółów.

184    W szczególności należy zaznaczyć, że wbrew twierdzeniom Siemens późniejsze wspomnienia pana M., które stały się podstawą oświadczeń ABB z dnia 4 października 2005 r., nie pozostają w sprzeczności z jego wcześniejszymi oświadczeniami dotyczącymi okoliczności przerwania przez Siemens jej udziału w kartelu. O ile bowiem wskazał on, że w wyniku niekorzystnej sytuacji na rynku w 1997 r. i w 1998 r. Siemens prowadziła agresywną konkurencję cenową, o tyle nie stwierdził on w ogóle, że miało to miejsce już w 1998 r. Z jednej strony można sobie wyobrazić, że proces decyzyjny w Siemens w zakresie prawidłowej reakcji na niekorzystną ewolucję rynku mógł zabrać pewien czas. Z drugiej strony można sobie też wyobrazić, że Siemens – podjąwszy pod koniec 1998 r. decyzję, że nie będzie dalej uczestniczyć w kartelu, i przyjąwszy bardziej agresywne zachowanie na rynku – usiłowała korzystać jak najdłużej ze swego wpływu, odkładając zapowiedź tej decyzji na wrzesień 1999 r. Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem takie zachowanie – przy założeniu, że zostanie wykazane – nie wystarczy, by móc stwierdzić rzeczone przerwanie, ponieważ przedsiębiorstwo zachowujące się w ten sposób może po prostu próbować wykorzystywać kartel dla swoich celów (zob. podobnie wyrok Sądu: z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑327/94 SCA Holding przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1373, pkt 142; ww. w pkt 54 wyrok w sprawie Mannesmannröhren‑Werke przeciwko Komisji, pkt 277, 278; ww. w pkt 174 wyrok w sprawie Union Pigments przeciwko Komisji, pkt 130; wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑43/02 Jungbunzlauer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3435, pkt 269).

185    Jeśli chodzi o zakwestionowanie przez Siemens oświadczeń ABB, należy uznać, że nawet jeśli nie można wykluczyć, co stwierdzono w pkt 64 powyżej, że ABB mogła czuć się zachęcona do przypisania maksymalnego znaczenia zachowaniu o znamionach naruszenia jej konkurentów, okoliczność ta nie pozbawia oświadczeń ABB i pana M. wszelkiej wartości dowodowej w odniesieniu do przerwania przez Siemens jej udziału w kartelu w 1999 r. Ponieważ ABB powołuje się w tym względzie wyłącznie na wspomnienia pana M., w niniejszym przypadku to właśnie wiarygodność zeznania pana M. rozstrzyga o wiarygodności oświadczeń ABB. Tymczasem jak wyjaśniono w pkt 76 powyżej, fakt, iż w oświadczeniach pana M. mogą istnieć pewne drobne nieścisłości, nie może ogólnie wpłynąć na wartość dowodową tychże oświadczeń.

186    Ponadto należy oddalić czwarty zarzut szczegółowy podniesiony przez Siemens na poparcie niniejszej części, zgodnie z którym oświadczenia pana M. są niedopuszczalne jako środki dowodowe, ponieważ wbrew brzmieniu art. 6 ust. 3 lit. d) EKPC nie miała ona możliwości wysłuchania lub przesłuchania bezpośrednio tego świadka.

187    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa podstawowe są integralną częścią ogólnych zasad prawa, których poszanowanie zapewnia sąd wspólnotowy (opinia Trybunału 2/94 z dnia 28 marca 1996 r., Rec. s. I‑1759, pkt 33; wyrok Trybunału z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie C‑299/95 Kremzow, Rec. s. I‑2629, pkt 14). W tym zakresie Trybunał i Sąd opierają się na tradycjach konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim oraz na wskazówkach zaczerpniętych z umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, przy tworzeniu których państwa członkowskie współpracowały i do których przystąpiły. W tym względzie EKPC ma szczególne znaczenie (wyrok Trybunału z dnia 15 maja 1986 r. w sprawie 222/84 Johnston, Rec. s. 1651, pkt 18; ww. wyrok w sprawie Kremzow, pkt 14). Ponadto zgodnie z art. 6 ust. 2 UE Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w EKPC oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

188    Dlatego też należy zbadać, czy w świetle tych rozważań Komisja naruszyła podstawową zasadę wspólnotowego porządku prawnego, jaką jest poszanowanie prawa do obrony (wyrok Trybunału z dnia 9 listopada 1983 r. w sprawie 322/81 Nederlandsche Banden‑Industrie‑Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. 3461, pkt 7), nie zapewniając Siemens możliwości przesłuchania bezpośrednio świadka – pana M.

189    Należy zaznaczyć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada ta nakłada wymóg, by umożliwić – już na etapie postępowania administracyjnego – przedsiębiorstwom i związkom przedsiębiorstw objętym dochodzeniem Komisji w dziedzinie konkurencji przedstawienie w skuteczny sposób ich stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia faktów, zarzutów i okoliczności podnoszonych przez Komisję (zob. wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑314/01 Avebe przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3085, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo). Natomiast wspomniana zasada nie wymaga, by zapewnić tymże przedsiębiorstwom możliwość przesłuchania przez nie same w ramach postępowania administracyjnego świadków przesłuchanych przez Komisję (zob. podobnie ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 200).

190    Dlatego też trzeba oddalić ten zarzut szczegółowy podniesiony przez Siemens.

191    W związku z tym należy uznać, że oświadczenia ABB i oświadczenia pana M. mają wysoką wartość dowodową, jeśli chodzi o moment, kiedy Siemens przerwała swój udział w kartelu w 1999 r. Jednakże zgodnie z zasadą omówioną w pkt 66 powyżej oświadczenia te winny zostać poparte innymi dowodami.

 W przedmiocie dokumentu zatytułowanego „Synteza dyskusji z JJC”

192    Jak już wyjaśniono w pkt 151 powyżej, wartość dowodowa tego dokumentu wymaga zachowania pewnej ostrożności, w szczególności jeśli chodzi o znaczenie szczegółowych danych zawartych w omawianym dokumencie. Dokładny moment, w którym Siemens przerwała swój udział w kartelu w 1999 r., stanowi taką szczegółową informację. Do tego dochodzi fakt, iż dokument ten nie jest w pełni jednoznaczny, jeśli chodzi o datę przerwania tego udziału.

193    Pierwsza linijka omawianego dokumentu ma bowiem następujące brzmienie:

„A/ Zatrzymanie  3 ==> 09/99 1 ==> w ciągu 00”.

194    Ponieważ w chwili powstania dokumentu, to jest w dniu 10 czerwca 2003 r., numer „3” był kodem Siemens w ramach kartelu, Komisja doszła na tej podstawie do wniosku, że Siemens przerwała swój udział w kartelu we wrześniu 1999 r. Tymczasem jak Siemens słusznie podnosi w ramach piątego zarzutu szczegółowego, opartego na braku jasnego dowodu z dokumentów potwierdzającego jej udział w kartelu do września 1999 r., taka interpretacja prowadzi koniecznie do wniosku, że ABB, oznaczona kodem 1, przerwała swój udział w kartelu w ciągu 2000 r., podczas gdy jest bezsporne, że ABB nadal uczestniczyła w kartelu. Dlatego też albo interpretacja tego fragmentu dokumentu zaproponowana przez Komisję jest błędna, jako że nie nawiązuje on do przerwania przez Siemens jej udziału w kartelu, albo informacja „1 ==> w ciągu 00” jest błędna. W tym drugim przypadku nie ma powodu, by uznać, że informacja „3 ==> 09/99” jest bardziej wiarygodna. W każdym razie należy oddalić interpretację Komisji, zgodnie z którą termin „Zatrzymanie” użyty w pierwszej linijce dokumentu przytoczonej w pkt 193 powyżej odsyła jedynie do informacji „3 ==> 09/99”, a nie do informacji „1 ==> w ciągu 00”.

195    W konsekwencji należy uznać, że wartość dowodowa tego dokumentu – jeśli chodzi o moment, w którym Siemens przerwała swój udział w naruszeniu w 1999 r. – jest bardzo niska.

 W przedmiocie oświadczeń Areva, Melco, Fuji i Hitachi/JAEPS

–       W przedmiocie oświadczeń Areva

196    Jeśli chodzi o oświadczenia Areva, Komisja odsyła w motywie 186 zaskarżonej decyzji do dokumentu przedstawionego przez Areva w ramach jej wniosku o zwolnienie z grzywny, zatytułowanego „Notatka wyjaśniająca w sprawie funkcjonowania kartelu w zakresie rynków GIS”. W tytule „Rys historyczny” tego dokumentu wskazano, co następuje:

„Pierwszy kartel istniał miedzy końcem lat osiemdziesiątych a 1997 r., kiedy to został przerwany. Od 1997 r. uczestnicy nadal się spotykali, ale nie uzgodnili między sobą ani podziału rynków, ani cen, a spotkania dotyczące tego kartelu ustały we wrześniu 1999 r., zaś Siemens wycofała się na dobre”.

197    W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że owa informacja nie jest jednoznaczna. Jak Siemens wskazuje w ramach swojego szóstego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, można bowiem interpretować ją w ten sposób, że udział Siemens w kartelu został przerwany przed wrześniem 1999 r., ale skutek tego przerwania – mianowicie zaprzestanie spotkań w ramach kartelu – nastąpił dopiero we wrześniu. Jednakże taka interpretacja nie jest oczywista. Ponadto należy zauważyć, że twierdzenie Areva, iż zaprzestano spotkań od września 1999 r., okazało się następnie nieprawdziwe, co zostaje potwierdzone w szczególności przez dowody przedstawione przez Komisję w motywach 191–197 zaskarżonej decyzji. Chociaż okoliczność ta nie czyni bardziej prawdopodobną jednej ani drugiej interpretacji fragmentu przytoczonego w pkt 196 powyżej, rzuca ona w każdym razie ogólną wątpliwość na wiarygodność oświadczeń Areva. Należy zaznaczyć w tym względzie, że w motywach 290 i 291 zaskarżonej decyzji Komisja sama uznała oświadczenia Areva za „wewnętrznie sprzeczne i niejednoznaczne”, a okoliczność ta została uznana, wraz z innymi, za powód nieprzyznania jej obniżenia grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, co wynika z motywu 531 zaskarżonej decyzji.

198    Dlatego też należy uznać, że oświadczenia Areva mają raczej niską wartość dowodową.

199    W drugiej kolejności w zakresie, w jakim Komisja opiera się w motywie 285 i w przypisie nr 237 zaskarżonej decyzji na odpowiedzi Areva na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, należy uwzględnić podniesiony przez Siemens argument, że odpowiedź ta nie może być podnoszona na jej niekorzyść, ponieważ nie miała do niej dostępu przed wydaniem zaskarżonej decyzji (zob. w tym względzie orzecznictwo przytoczone w pkt 189 powyżej). Komisja potwierdziła bowiem w swej odpowiedzi na pytania na piśmie zadane przez Sąd przed rozprawą, że odpowiedź Areva na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie została przekazana Siemens przed wydaniem zaskarżonej decyzji.

–       W przedmiocie oświadczeń Melco

200    Melco oświadczyła w dokumencie z dnia 4 listopada 2004 r. przedstawionym w ramach jej wniosku złożonego na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, co następuje:

„Do września 1999 r. Grupa działała bezkonfliktowo zgodnie ze swymi celami. Następnie we wrześniu 1999 r. Siemens oświadczyła formalnie podczas posiedzenia Grupy, że opuszczała ją ze względu na to, że kierownictwo wyższego szczebla Siemens odkryło działalność Grupy”.

201    Melco potwierdziła więc wyraźnie i jednoznacznie, że Siemens zapowiedziała zaprzestanie swego udziału w kartelu dopiero we wrześniu 1999 r.

202    W ramach swojego szóstego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, Siemens wskazuje, że w motywie 292 zaskarżonej decyzji sama Komisja uznała te oświadczenia Melco za pozbawione wartości dowodowej z uwagi na ich wewnętrzną sprzeczność oraz niejednoznaczny charakter. Należy zaznaczyć w tym względzie, że w toku postępowania administracyjnego Melco przedstawiła dwa różne oświadczenia, mianowicie po pierwsze dokument z dnia 4 listopada 2004 r. złożony w ramach jej wniosku na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, z którego to dokumentu pochodzi fragment przytoczony w pkt 200 powyżej, a po drugie odpowiedź na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów opatrzoną datą 5 lipca 2006 r. Tylko do tejże odpowiedzi odnosi się ustalenie wskazujące na brak wartości dowodowej, zawarte w motywie 292 zaskarżonej decyzji. Co więcej, taka kwalifikacja dotyczy jedynie odrębnego aspektu tej odpowiedzi, mianowicie twierdzenia Melco, że kartel całkowicie ustał w 1999 r. po przerwaniu przez Siemens jej uczestnictwa w kartelu. Komisja w szczególności uznała, że twierdzenia te były zasadne tylko w odniesieniu do oświadczeń innych uczestników postępowania i zostały przedstawione jedynie w celu zapewnienia własnej obrony. Zaskarżona decyzja nie zawiera natomiast wyraźnej oceny wartości dowodowej oświadczeń złożonych przez Melco w dniu 4 listopada 2004 r. w ramach jej wniosku wystosowanego na podstawie komunikatu w sprawie współpracy.

203    Należy uznać, że zawarta w oświadczeniach Melco z dnia 4 listopada 2004 r. informacja, że Siemens przerwała swój udział w kartelu we wrześniu 1999 r., powinna zostać uznana za wysoce wiarygodną, ponieważ Melco nie mogła mieć żadnego interesu we wskazaniu późniejszej daty w stosunku do rzeczywistej daty zaprzestania tego uczestnictwa. Zważywszy bowiem, że odejście Siemens – i odejście Hitachi kilka miesięcy później – mogło uczynić bardziej wiarygodnym „upadek kartelu”, który zdaniem Melco miał miejsce od 1999/2000 r., tak naprawdę Melco miała raczej interes we wskazaniu wcześniejszej daty w stosunku do faktycznej daty.

–       W przedmiocie oświadczeń Fuji

204    Fuji oświadczyła w swej odpowiedzi z dnia 11 lipca 2006 r. na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, co następuje:

„Gdy Siemens wycofała się z kartelu we wrześniu 1999 r., kartel oparty na porozumieniu GQ zaczął upadać. Według wiedzy Fuji po spotkaniu w Sydney nie odbyły się już posiedzenia z udziałem wszystkich stron”.

205    W pkt 90 powyżej wskazano już, że wbrew twierdzeniom Siemens należy uznać, iż oświadczenia Fuji są wysoce wiarygodne, mimo że zostały złożone stosunkowo późno w toku postępowania i w niewielkim odstępie czasowym od wniosku złożonego na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. Co więcej jeśli chodzi w szczególności o wskazanie momentu, w którym Siemens przerwała swój udział w kartelu, mają tu zastosowanie te same rozważania, co rozważania zaprezentowane w zakresie oświadczeń Melco (zob. pkt 203 powyżej); zważywszy, że owo przerwanie udziału czyniło wiarygodnym tezę o „upadku kartelu” niedługo potem, również bronioną przez Fuji, należy stwierdzić, że sztuczne opóźnienie tej daty nie leżało w interesie tego przedsiębiorstwa.

–       W przedmiocie oświadczeń Hitachi

206    Komisja wskazuje w motywie 186 i w przypisie nr 238 zaskarżonej decyzji na odpowiedź Hitachi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, w której przedsiębiorstwo to potwierdziło, iż wrzesień 1999 r. był miesiącem, w którym Siemens przerwała swój udział w kartelu. Tymczasem jak twierdzi Siemens, a Komisja jej nie zaprzecza, owa odpowiedź nie może być podnoszona na jej niekorzyść, ponieważ Siemens nie miała do niej dostępu przed wydaniem zaskarżonej decyzji (zob. w tym względzie orzecznictwo przytoczone w pkt 189 powyżej). Dlatego też należy oddalić ten dowód.

 Wnioski pośrednie

207    Z powyższego wynika, że Komisja mogła oprzeć się na różnych elementach, aby stwierdzić udział Siemens w kartelu aż do września 1999 r., w tym na oświadczeniach ABB i pana M., które zostały uznane za wiarygodne i które zostały potwierdzone w tym zakresie przez oświadczenia Areva, Melco i Fuji, przy czym niektóre z nich, mianowicie oświadczenia Melco i Fuji, są wysoce wiarygodne.

208    Mając na uwadze te okoliczności, należy następnie zbadać, czy pozostałe elementy wskazane przez Siemens mogą obalić ustalenie Komisji i wykazać prawdziwość twierdzenia Siemens, że przerwała ona swój udział w kartelu już w kwietniu 1999 r.

c)     W przedmiocie elementów wskazanych przez Siemens celem wykazania, że przerwała ona swój udział w kartelu już w kwietniu 1999 r.

 W przedmiocie empirycznych dowodów ekonomicznych wskazujących na to, że Siemens przerwała udział w kartelu najpóźniej w kwietniu 1999 r.

209    W ramach ósmego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, Siemens wskazuje na analizę, aby poprzeć twierdzenie, że przerwała swój udział w kartelu od kwietnia 1999 r. Jej zdaniem analiza wykazała, że w okresie kwiecień–wrzesień 1999 r. zachowywała się ona na rynku w sposób konkurencyjny, tak jak to czyniła po wrześniu 1999 r. i inaczej niż postępowała przed kwietniem 1999 r.

210    Należy odesłać w tym względzie do rozważań zaprezentowanych w pkt 135–138 powyżej, które mają też zastosowanie w odniesieniu do kwestii przerwania przez Siemens jej udziału w kartelu. Po pierwsze, art. 81 WE zakazuje bowiem nie tylko porozumień, których skutkiem jest zakłócenie konkurencji, ale również porozumień, które mają taki cel, w związku z czym Komisja nie jest zobowiązana do wykazania konkretnych skutków, stwierdzając naruszenie. Po drugie, zakładając nawet, że Siemens zachowywała się w konkurencyjny sposób w okresie kwiecień – wrzesień 1999 r., należy stwierdzić, że nie dowodzi to tego, że zdystansowała się od kartelu, ale wyłącznie tego, że nie przestrzegała porozumień. Tymczasem jak Komisja słusznie podniosła, mogło to być też wynikiem tego, że Siemens próbowała wykorzystywać kartel dla swoich celów.

211    Dlatego też należy oddalić ten zarzut szczegółowy.

 W przedmiocie zeznania pana Se.

212    W ramach siódmego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, Siemens powołuje się na oświadczenie pana Se. zatrudnionego wówczas w Alstom, który stwierdził we wrześniu 2006 r.: „Rozumiem, że w kwietniu 1999 r. porozumienie nie było już możliwe, ponieważ Siemens – jeden z głównych konkurentów – zapowiedziała swoje odejście z kartelu”. Zdaniem Siemens fakt, iż Komisja nie uwzględniła tego oświadczenia, jest naruszeniem prawa.

213    Po pierwsze, należy zaznaczyć w tym względzie, iż oświadczenie pana Se. nie pozostaje koniecznie w sprzeczności z ustaleniem Komisji, że Siemens przerwała swój udział w kartelu we wrześniu 1999 r. Pan Se. stwierdził bowiem, że w kwietniu 1999 r. nastąpiła zapowiedź decyzji Siemens o zaprzestaniu udziału w kartelu, a nie faktyczne przerwanie jej udziału w tymże kartelu. Można więc sobie wyobrazić, że w kwietniu 1999 r. Siemens jedynie zapowiedziała swoją decyzję, a przerwanie jej udziału nastąpiło faktycznie dopiero później. Już choćby z tego powodu argument Siemens winien zostać oddalony.

214    Po drugie, Komisja nie oddaliła zeznania pana Se. tylko dlatego, że zostało złożone „pod wyłączną kontrolą adwokatów Alstom”, jak podniosła Siemens, ale również dlatego, że nie uważała go za wiarygodne, ponieważ pan Se. nie był sam świadkiem zdarzeń, w przedmiocie których zajął stanowisko. Jak wynika z motywu 289 lit. b) zaskarżonej decyzji, Komisja uwzględniła w szczególności fakt, iż pan Se. sam przyznał, że przed kwietniem 1999 r. wiedział o kartelu, ale nie miał żadnej informacji na temat sposobu, w jaki ów kartel funkcjonował, i nie znał tożsamości uczestników, dat i miejsc spotkań, ani też mających zastosowanie zasad. Ponadto z tabeli spotkań przekazanej przez ABB w dniu 5 października 2005 r., której Siemens nie zakwestionowała, wynika, że sam pan Se. nie uczestniczył w spotkaniu w Sydney w kwietniu 1999 r., zaś Alstom była reprezentowana przez trzech innych pracowników. Taka ocena dowodów przez Komisję nie jest błędna. W każdym razie w braku zakwestionowania przez Siemens w szczegółowy sposób owej tabeli do Sądu nie należy zastąpienie tej oceny swoją oceną.

215    Dlatego też należy oddalić ów zarzut szczegółowy w zakresie, w jakim dotyczy zeznania pana Se.

 W przedmiocie zeznań panów Tr., E. i Sch.

216    W ramach siódmego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, Siemens zarzuca też Komisji, że nie uwzględniła oświadczeń byłych pracowników Siemens – panów Tr., E. i Sch., jakie Siemens przedstawiła w toku postępowania administracyjnego.

217    Przede wszystkim należy oddalić twierdzenie Siemens, że Komisja nie uwzględniła oświadczeń jej byłych pracowników. Siemens przekazała bowiem te zeznania na piśmie pismem z dnia 7 sierpnia 2006 r., po czym Komisja wskazała w piśmie z dnia 12 grudnia 2006 r., że nie uważała przesłuchania tychże świadków za konieczne, tak że ich zeznania nie wywołały dalszych pytań z jej strony.

218    Ponadto Komisja wskazała, że oświadczenia byłych pracowników Siemens nie były w stanie zmienić jej oceny co do momentu, w którym Siemens przerwała swój udział w kartelu, zważywszy na zakres oświadczeń i dowody przez nią zebrane.

219    Należy stwierdzić w tym względzie, że na wiarygodność oświadczeń byłych pracowników Siemens silny wpływ wywiera okoliczność, że osoby te kwestionują istnienie wszelkiego porozumienia w przedmiocie projektów RIG w Europie, podczas gdy – jak wyjaśniono w ramach zarzutu pierwszego – Komisja wykazała w sposób wymagany prawem, że wspólne uzgodnienie dotyczyło też projektów RIG w Europie.

220    Poza tym jeśli chodzi o dokładny moment, w którym Siemens przerwała swój udział w kartelu w 1999 r., należy zaznaczyć, że pan Tr. – jak wynika z jego oświadczenia – przeszedł na emeryturę od 1994 r. i wskazał, że nie wie dokładnie, kiedy Siemens wycofała się z kartelu. Pan Sch. podkreślił, że jego przełożony, pan E., powiedział mu w ciągu 1998 r., iż przejdzie na wcześniejszą emeryturę w 1999 r. i że postanowił jednocześnie, iż Siemens zrezygnuje z udziału w porozumieniu GQ. Jednakże nie poinformował on, kiedy owa decyzja stała się skuteczna, a ponadto daty wskazane przez niego nie pokrywały się z datami wskazanymi przez pana E. Pan E. stwierdził bowiem, że odszedł na emeryturę dopiero w połowie 2000 r. i że zadecydował o wyjściu Siemens z porozumienia GQ wcześniej („im Vorfeld”) podczas spotkania w Sydney, o czym w szczególności poinformował pana Sch., powierzając mu podjęcie koniecznych środków. Tak więc możliwe, iż zdarzenia zgłoszone przez pana Sch. miały miejsce rok po datach wskazanych przez niego. Ponadto pan E. stwierdził, że poinformował pana V., pracownika Alstom, przed spotkaniem w Sydney, a przedsiębiorstwa japońskie – „niezwłocznie”, o tymże spotkaniu, przyznając jednak, że nie pamiętał, czy było to przed, czy po. Potwierdził natomiast wyraźnie, że nie poinformował innych przedsiębiorstw, w szczególności ABB, i że nie wspomniał o wycofaniu się Siemens podczas dorocznego spotkania.

221    W świetle powyższego należy uznać, że owe elementy wskazują w sposób wystarczający pod względem prawnym na to, że Siemens nie zdystansowała się „oficjalnie” podczas tego spotkania. W kartelu obejmującym kilka przedsiębiorstw uczestniczące w nim przedsiębiorstwo powinno bowiem zdystansować się od porozumienia w sposób jasny i wyraźny, informując o tym wszystkie pozostałe uczestniczące przedsiębiorstwa. Dlatego też nie ma tu mowy o „niedopuszczalnej dyskryminacji” w porównaniu z innymi podobnymi sprawami, jak podnosi Siemens.

222    Ponadto pan E. wskazał też, że dopiero po zawiadomieniu przedsiębiorstw japońskich poinformował europejskiego sekretarza kartelu o przerwaniu przez Siemens jej udziału w tymże kartelu, a ten poinformował następnie pozostałe przedsiębiorstwa, przy czym pan E. nie wie dokładnie, kiedy to uczynił. Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z oświadczeniami pana Tr. funkcja sekretarza była wówczas pełniona na rzecz Siemens przez pana Th., który był też obecny podczas spotkania w Sydney. Zeznanie pana E. nie pozostaje więc w sprzeczności z uwagami Komisji w tym zakresie. Wprost przeciwnie, jego oświadczenie potwierdza to, że Siemens nie zdystansowała się otwarcie od kartelu podczas spotkania w Sydney w kwietniu 1999 r., a poza tym jest w pełni zgodne z wyjaśnieniem pana M., że ten ostatni został poinformowany przez pana Th. podczas spotkania roboczego w Genewie we wrześniu 1999 r. Należy podkreślić w tym względzie, że z oświadczenia pana E. wynika, iż pan Th. pełnił jeszcze funkcję europejskiego sekretarza kartelu na rzecz Siemens przez pewien czas po spotkaniu w Sydney, co już samo w sobie wystarczy, by oddalić argument Siemens, że przerwała swój udział w kartelu w kwietniu 1999 r. Zgodnie z orzecznictwem fakt, iż dane przedsiębiorstwo nie zdystansowało się publicznie od naruszenia, w którym uczestniczyło, ani nie zawiadomiło o nim organów administracyjnych, zachęca do kontynuowania naruszenia i utrudnia jego wykrycie, tak że taka milcząca zgoda może zostać uznana za współudział lub bierny rodzaj uczestnictwa w naruszeniu (ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 84).

223    Dlatego też zeznania panów Tr., E. i Sch. – dalekie od podważenia ustalenia Komisji, że Siemens przerwała swój udział w kartelu dopiero we wrześniu 1999 r. – potwierdzają raczej w pewnym zakresie owo ustalenie.

224    Należy zatem oddalić ten zarzut szczegółowy w zakresie, w jakim dotyczy zeznań panów Tr., E. i Sch., i w konsekwencji oddalić go w całości.

 W przedmiocie braku wykazania, że Siemens uczestniczyła w porozumieniu dotyczącym projektów RIG po kwietniu 1999 r.

225    W ramach pierwszego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, Siemens wskazuje, że w zaskarżonej decyzji Komisja nie zarzuca jej udziału w porozumieniu dotyczącym projektów po kwietniu 1999 r. Jej zdaniem ostatni z projektów wskazanych przez Komisję, w którym miała ona uczestniczyć, jest opatrzony datą 8 marca 1999 r., a informacje przekazane przez Fuji we wniosku złożonym na podstawie komunikatu w sprawie współpracy nie potwierdzają jej udziału w projektach lub wymiany informacji w tym względzie po marcu 1999 r.

226    Należy zaznaczyć w tym zakresie, że niewykazanie istnienia porozumień dotyczących projektów po marcu 1999 r. nie oznacza, że takie porozumienia nie istniały. Jak podnosi Komisja, lista ogólna nie jest wyczerpująca. Ponadto nawet gdyby okazało się, że Siemens nie uczestniczyła w porozumieniu dotyczącym projektów po marcu 1999 r., nie stanowiłoby to dowodu na przerwanie jej udziału w kartelu. Jak Komisja podkreśla bowiem w swych pismach, zarzut stawiany Siemens w zaskarżonej decyzji wychodzi poza same porozumienia dotyczące konkretnych projektów. Wystarczy przywołać w tym względzie fakt, iż Siemens pełniła przez ten czas funkcję europejskiego sekretarza kartelu, która to funkcja pozwalała na działanie kartelu.

227    Dlatego też argumenty przedstawione przez Siemens w ramach tego zarzutu szczegółowego nie pozwalają na obalenie ustalenia Komisji, opartego na dowodach zbadanych w pkt 179–207 powyżej, zgodnie z którym Siemens uczestniczyła w kartelu przynajmniej do września 1999 r. Należy więc oddalić ten zarzut szczegółowy.

 W przedmiocie braku wykazania spotkania po dniu 22 kwietnia 1999 r.

228    W ramach swojego drugiego zarzutu szczegółowego, podniesionego na poparcie niniejszej części, Siemens wskazuje, że Komisja nie przedstawiła żadnego dowodu potwierdzającego to, że uczestniczyła ona w 1999 r. w spotkaniu mającym miejsce po spotkaniu w Sydney zorganizowanym w dniach 19–24 kwietnia 1999 r.

229    Należy zaznaczyć w tym względzie, że brak wykazania spotkania po kwietniu 1999 r. nie podważa informacji, na których Komisja oparła się, by stwierdzić udział Siemens w kartelu aż do września 1999 r.

230    Fakt, iż Komisja nie wiedziała o późniejszych spotkaniach, nie oznacza bowiem, że takie spotkania nie miały miejsca. W szczególności wskazując w motywie 183 zaskarżonej decyzji, że „[p]o spotkaniu w Sydney zorganizowanym w dniach 19–24 kwietnia 1999 r. spotkania roczne zostały zarzucone”, Komisja wyraźnie nawiązała do rocznych spotkań i nie wykluczyła zatem, że po tej dacie miały miejsce inne spotkania na poziomie operacyjnym. Z art. 3 porozumienia GQ wynika w tym względzie, że spotkanie ogólne (general meeting) było przewidziane raz na rok. Dlatego też nawet gdyby Siemens nie przerwała swojego udziału w kartelu w ciągu 1999 r., nie można byłoby się spodziewać, że inne spotkanie tego rodzaju odbędzie się w tym samym roku. Natomiast art. 5 porozumienia GQ przewiduje odbycie spotkań komitetu (committee meetings) co dwa tygodnie w celu wzajemnej wymiany stanowisk na temat projektów, których przydziału domagała się każda grupa. Jak wynika z załącznika 4 do porozumienia GQ, Siemens (określona kodem „8”) była członkiem komitetu europejskiego i musiała zatem uczestniczyć w tych spotkaniach. Ponadto z art. 5 porozumienia EQ wynika, że spotkania robocze (job meetings), w których mieli uczestniczyć wszyscy zainteresowani członkowie, odbywały się zarówno w zakresie projektów, które zostały przyznane, jak i w zakresie projektów będących wyłącznie przedmiotem uzgodnienia co do minimalnej ceny, a do europejskiego sekretarza kartelu – a zatem do Siemens – należało wysłanie zaproszeń na te spotkania oraz przewodniczenie im. W tych okolicznościach sam fakt, iż nie udało się Komisji wykazać daty oraz dokładnego miejsca innych spotkań w 1999 r. mających miejsce po spotkaniu w Sydney, nie pozwala uznać, że takie spotkania nie odbyły się.

231    Należy zatem oddalić ten zarzut szczegółowy.

232    W świetle całości powyższych rozważań należy uznać, że Komisja dysponowała wystarczającymi dowodami pozwalającymi stwierdzić, iż Siemens uczestniczyła w kartelu aż do września 1999 r. Ponadto Siemens nie przedstawiła przekonującego alternatywnego wyjaśnienia dotyczącego istnienia tych dowodów zgodnie z wymogami wypracowanymi przez orzecznictwo. Zważywszy na elementy faktyczne wskazane w pkt 207 powyżej, podniesione przez Komisję w celu wykazania udziału Siemens aż do września 1999 r., należy stwierdzić, że do Siemens należało przedstawienie alternatywnego wyjaśnienia lub uzasadnienia mogącego podważyć wnioski Komisji, na której spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie (zob. podobnie ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 79, ww. w pkt 65 wyrok w sprawie Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, pkt 71).

233    W związku z tym należy oddalić pierwszą część zarzutu drugiego.

B –  W przedmiocie drugiej części zarzutu drugiego, opartej na przedawnieniu w zakresie postępowania

1.     Argumenty stron

234    Siemens podnosi, że co się tyczy pierwszej fazy jej udziału w naruszeniu, które jest jej zarzucane i które ustało w dniu 22 kwietnia 1999 r., przedawnienie nastąpiło w dniu 22 kwietnia 2004 r., a zatem przed datą przeprowadzenia kontroli w dniach 11 i 12 maja 2004 r. Jej zdaniem argument Komisji, że uczestniczyła ona dwa razy w tym samym jednolitym i ciągłym naruszeniu, nie pozwala wykluczyć przedawnienia. Kartel istniejący w latach 1988–1999 r. różnił się bowiem wyraźnie od kartelu istniejącego w latach 2002–2004.

235    Komisja kwestionuje argumenty podnoszone przez Siemens.

2.     Ocena Sądu

236    Artykuł 25 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1/2003 przewiduje pięcioletni termin przedawnienia w przypadku naruszeń takich jak naruszenia zarzucane Siemens. Zgodnie z art. 25 ust. 2 zdanie drugie tego rozporządzenia w przypadku ciągłych lub powtarzających się naruszeń bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia zakończenia naruszenia. Stosownie do art. 25 ust. 3 zdanie pierwsze omawianego rozporządzenia bieg przedawnienia przerywają wszelkie działania podjęte przez Komisję w celu przeprowadzenia dochodzenia lub postępowania w odniesieniu do naruszenia.

237    W niniejszej sprawie zarzut przedawnienia podniesiony w stosunku do pierwszej fazy naruszenia przypisywanego Siemens zakłada więc spełnienie dwóch kumulatywnych przesłanek. Po pierwsze, owa pierwsza faza winna była zakończyć się najpóźniej w dniu 10 maja 1999 r., to znaczy pięć lat przed dniem poprzedzającym kontrole na miejscu, które Komisja przeprowadziła w dniach 11 i 12 maja 2004 r. Po drugie, dwie fazy naruszenia, które jest jej zarzucane, nie powinny składać się na to samo jednolite i ciągłe naruszenie w rozumieniu art. 25 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, ponieważ w takim przypadku przedawnienie biegnie dopiero od dnia, w którym druga faza zakończyła się w 2004 r.

238    Wystarczy przypomnieć w tym względzie, że – jak wyjaśniono w pkt 232 powyżej – Komisja słusznie stwierdziła w zaskarżonej decyzji, iż pierwsza faza udziału Siemens w naruszeniu zakończyła się dopiero we wrześniu 1999 r., a zatem po dniu 10 maja 1999 r.

239    Dlatego też należy oddalić zarzut przedawnienia będący przedmiotem drugiej części zarzutu drugiego.

240    W każdym razie druga przesłanka wskazana w pkt 237 powyżej również nie jest spełniona. Komisja stwierdziła bowiem słusznie, że kartel, w którym Siemens uczestniczyła od 2002 r., był zasadniczo tym samym kartelem, w którym uczestniczyła ona do 1999 r.

241    Orzecznictwo uznało w tym względzie szereg kryteriów za stosowne przy ocenie jednolitego charakteru naruszenia, mianowicie jednakowość lub różnorodność celów objętych omawianymi praktykami (wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑21/99 Dansk Rørindustri przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1681, pkt 67; zob. również podobnie wyrok Trybunału z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑113/04 P Technische Unie przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8831, pkt 170, 171; ww. w pkt 184 wyrok w sprawie Jungbunzlauer przeciwko Komisji, pkt 312), jednakowość produktów i usług objętych naruszeniem (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych T‑71/03, T‑74/03, T‑87/03 i T‑91/03 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 118, 119, 124; ww. w pkt 184 wyrok w sprawie Jungbunzlauer przeciwko Komisji, pkt 312), jednakowość przedsiębiorstw, które wzięły w nim udział (ww. w pkt 184 wyrok w sprawie Jungbunzlauer przeciwko Komisji, pkt 312), oraz identyczność zasad jego realizacji (ww. wyrok w sprawie Dansk Rørindustri przeciwko Komisji, pkt 68). Innymi stosownymi kryteriami są identyczność osób fizycznych uczestniczących w naruszeniu na rzecz przedsiębiorstw oraz identyczność geograficznego zakresu stosowania omawianych praktyk.

242    W niniejszej sprawie należy zaznaczyć, że wszystkie kryteria wskazane w punkcie poprzednim pozwalają uznać, że kartel, w którym Siemens uczestniczyła od 2002 r., był zasadniczo tym samym co kartel, w jakim uczestniczyła ona aż do 1999 r.

243    Po pierwsze, cel polegający na ustabilizowaniu udziałów rynkowych członków kartelu, na podziale rynku światowego między producentów japońskich i europejskich – w szczególności poprzez zastrzeżenie dla tych ostatnich rynków europejskich – oraz na uniknięciu erozji cen był taki sam w dwóch rozpatrywanych okresach. Należy oddalić w tym względzie podniesione przez Siemens argumenty, że dwie fazy jej udziału w naruszeniu były zupełnie różne od siebie.

244    Przede wszystkim nie jest prawdą, że kartel stosował się do projektów europejskich dopiero od 2002 r. Wprost przeciwnie, jak wynika z ustaleń zawartych w pkt 161 powyżej, Komisja wykazała w sposób wymagany prawem, że kartel stosował się do projektów RIG wewnątrz EOG od początku jego istnienia.

245    Następnie nie ma większego znaczenia kwestia, czy porozumienie GQ zostało uchylone i zastąpione innym porozumieniem, jak utrzymuje Siemens, opierając się na oświadczeniach Hitachi, czy też po prostu zostało ono zmienione, jako że cel omawianych praktyk pozostał ten sam.

246    Wreszcie należy oddalić koncepcję dotyczącą pojęcia „wspólny cel”, bronioną pośrednio przez Siemens. Zgodnie z tą koncepcją ustalenie istnienia jednolitego naruszenia zależy nie tylko od kryteriów obiektywnych, takich jak wskazane w pkt 241 powyżej, ale zakłada ponadto istnienie elementu subiektywnego w postaci ogólnego wspólnego zamiaru, którego nie ma w niniejszej sprawie. Należy zaznaczyć w tym względzie, że teza broniona przez Siemens nie znajduje żadnego oparcia w orzecznictwie przytoczonym w pkt 241 powyżej, które nie wspomina o kryterium subiektywnym w odniesieniu do oceny jednolitego charakteru naruszenia. Dlatego też kwestia, czy wszystkie porozumienia i praktyki sprzeczne z art. 81 ust. 1 WE stanowią jednolite i ciągłe naruszenie, jest przeciwnie kwestią, która zależy wyłącznie od czynników obiektywnych, wśród których znajduje się wspólny cel tychże porozumień i praktyk. Ów cel jest kryterium, które winno być oceniane jedynie w świetle treści tych porozumień i praktyk i które nie powinno być mylone – jak Siemens wydaje się czynić – z subiektywnym zamiarem różnych przedsiębiorstw uczestniczenia w jednolitym i ciągłym kartelu. Natomiast ten subiektywny zamiar może i powinien być brany pod uwagę tylko w ramach oceny indywidualnego udziału przedsiębiorstwa w takim jednolitym i ciągłym porozumieniu (zob. pkt 253 poniżej).

247    Po drugie, metody działania kartelu nie uległy zasadniczo zmianom, nawet jeśli ewoluowały stopniowo z biegiem lat, w szczególności w związku ze spadkiem liczby uczestniczących przedsiębiorstw w następstwie koncentracji sektora i ewolucji technicznej środków komunikacji. Jednakże jak Komisja wyjaśniła w motywie 280 zaskarżonej decyzji, owe zmiany nie nastąpiły w jednym konkretnym momencie między 1999 r. a 2002 r., lecz zachodziły stopniowo. Ponadto nie miały one wpływu na podstawowe zasady sposobu funkcjonowania, mianowicie na rozdział projektów RIG między członków kartelu na podstawie limitów ustalonych przez nich i w drodze oszustw w zakresie postępowań przetargowych, ani na ustalanie cen minimalnych za projekty RIG niebędące przedmiotem rozdziału.

248    Po trzecie, kartel dotyczył przez dwa rozpatrywane okresy tego samego rynku, mianowicie rynku projektów RIG w formie części zapasowych lub w formie podstacji elektroenergetycznych „pod klucz”.

249    Po czwarte, przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu zasadniczo nie zmieniły się przez cały okres istnienia kartelu w latach 1988–2004, uwzględniając proces koncentracji w sektorze RIG mający miejsce w tym okresie oraz z jednym wyjątkiem polegającym na czasowej nieobecności Siemens, przedsiębiorstwa VA Tech oraz Hitachi.

250    Po piąte, osoby reprezentujące poszczególne przedsiębiorstwa w ramach kartelu były w bardzo dużej mierze te same w 1999 r. i w 2002 r., pomijając pewne normalne zmiany w każdym przedsiębiorstwie. Ciągłość osobowa przedstawicieli znajduje potwierdzenie w różnych listach spotkań znajdujących się w aktach sprawy, a w szczególności w liście zawartej w załączniku I do zaskarżonej decyzji, jak również w liście współpracowników przedsiębiorstw aktywnych w ramach kartelu, zawartej w załączniku II do zaskarżonej decyzji.

251    Po szóste, geograficzny zakres działania kartelu był taki sam w 1999 r. i w latach 2002–2004. Powiększył się on bowiem nieco od 1988 r., jako że rynki krajów Europy Centralnej i Wschodniej stały się w międzyczasie dostępne dla członków kartelu.

252    Po siódme, podkreślany przez Komisję i niekwestionowany przez Siemens fakt, że kartel był kontynuowany przez pozostałych członków bez udziału czasowo nieobecnych przedsiębiorstw oraz że obiektywna ciągłość jednolitego naruszenia została zatem zachowana, wskazuje też na to, iż chodziło o jeden i ten sam kartel. Należy oddalić w tym względzie argument Siemens, że uwzględniając ten element, Komisja przypisuje jej czyny innych. Nie ma tu bowiem mowy o uznaniu Siemens za odpowiedzialną za naruszenie w okresie między wrześniem 1999 r. a marcem 2002 r., ale chodzi o udowodnienie jej jednolitego charakteru naruszenia, które było kontynuowane pod jej nieobecność. Jak zostanie wyjaśnione w punkcie następnym, Siemens była świadoma lub winna być świadoma faktu, iż uczestniczyła od 2002 r. w tym samym kartelu co kartel, w którym brała udział do 1999 r.

253    Wreszcie jeśli chodzi o element subiektywny, wystarczy, że gdy Siemens podjęła na nowo swój udział w kartelu, była świadoma tego, że uczestniczyła w tym samym kartelu co wcześniej. Wystarczy nawet, że Siemens była świadoma zasadniczych kryteriów wskazanych w pkt 241 powyżej, uzasadniających stwierdzenie jednolitego charakteru naruszenia, aby można było jej zarzucić ów jednolity charakter, nawet zakładając, że nie wysnuła sama wniosku co do jego istnienia. W świetle faktu, iż jej pracownicy – panowie S. i Ze. – uczestniczyli w jej imieniu w kartelu zarówno przed jej wyjściem w 1999 r., jak i po jej powrocie w 2002 r., Siemens nie mogła nie wiedzieć o identyczności czynników określających jednolity charakter kartelu, a w szczególności o jednakowości jego celów, objętych nim produktów, rynków geograficznych i uczestniczących przedsiębiorstw.

254    Dlatego też zarzut przedawnienia podniesiony przez Siemens winien w każdym razie zostać oddalony z uwagi na fakt, iż obie fazy naruszenia, które są jej zarzucane, składały się na to samo jednolite i ciągłe naruszenie.

255    W konsekwencji należy oddalić drugą część zarzutu drugiego, opartą na przedawnieniu pierwszej fazy naruszenia zarzucanego Siemens.

C –  W przedmiocie trzeciej części zarzutu drugiego, opartej na braku udziału w kartelu po dniu 1 stycznia 2004 r.

1.     Argumenty stron

256    Siemens podnosi, że Komisja błędnie stwierdziła w zaskarżonej decyzji, iż naruszenie definitywnie ustało w dniu 11 maja 2004 r., podczas gdy nie stwierdzono żadnych faktycznych skutków na wspólnym rynku po styczniu 2004 r., jako że ostatnie stosowne spotkanie odbyło się w dniu 21 stycznia 2004 r. i nie doprowadziło ono do żadnego porozumienia cenowego. Dlatego też kartel nie wywierał już wpływu na rynek od stycznia 2004 r., a Komisja nie przedstawiła zresztą żadnego dowodu na wywieranie takiego wpływu.

257    Komisja kwestionuje argumenty wysuwane przez Siemens.

2.     Ocena Sądu

258    Należy oddalić omawianą część zarzutu drugiego z dwóch powodów.

259    Po pierwsze, jak przypomniano w pkt 135 powyżej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem już z samej treści art. 81 ust. 1 WE wynika, że porozumienia między przedsiębiorstwami są zakazane niezależnie od ich skutków, jeżeli mają cel antykonkurencyjny (ww. w pkt 43 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 123; ww. w pkt 49 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 181). W konsekwencji wykazanie rzeczywistych antykonkurencyjnych skutków nie jest wymagane, jeżeli ustalony zostanie antykonkurencyjny cel zarzucanych zachowań (zob. ww. w pkt 135 wyrok w sprawie Volkswagen przeciwko Komisji, pkt 178 i przytoczone tam orzecznictwo). W pkt 134 powyżej wskazano też, że w niniejszej sprawie Komisja oparła się przede wszystkim na ograniczającym konkurencję celu porozumienia, za które wymierzyła kary w art. 1 zaskarżonej decyzji. Komisja stwierdziła najpierw w motywach 303 i 304 zaskarżonej decyzji, że wszystkie opisane porozumienia lub uzgodnione praktyki miały na celu ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG oraz że w tych okolicznościach zbyteczne było – przy stosowaniu rzeczonych przepisów – uwzględnienie konkretnych skutków porozumienia, a następnie dodała w motywie 308 omawianej decyzji, że ze względu na sam jego charakter realizacja opisanego porozumienia prowadzi do poważnego zakłócenia konkurencji.

260    Dlatego też jak słusznie podnosi Komisja, wyrok Sądu z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie T‑279/02 Degussa przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑897, pkt 236, 240, nie pozwala na poparcie argumentacji Siemens. Z jednej bowiem strony wskazane przez nią fragmenty rzeczonego wyroku nie dotyczą stwierdzenia naruszenia lub czasu jego trwania, lecz wyłącznie oceny jego wagi. Z drugiej strony w sprawie leżącej u podstaw tego wyroku Komisja oparła się wyraźnie na wpływie kartelu na ceny objętych nim produktów. Natomiast jak przypomniano w poprzednim punkcie, nie ma to koniecznie miejsca w niniejszej sprawie.

261    Dlatego też argumenty Siemens zmierzające do wykazania braku dalszego wpływu kartelu po dniu 1 stycznia 2004 r. nie mają znaczenia.

262    Po drugie, jak Komisja wskazała w motywie 215 zaskarżonej decyzji na podstawie oświadczeń grupy VA Tech, czemu Siemens nie zaprzeczyła, kontakty i spotkania członków pozostałych w kartelu po odejściu ABB dotyczyły w szczególności wymiany informacji na temat toczących się postępowań przetargowych, sytuacji podmiotów spoza kartelu, utrzymania lub przerwania kontaktów oraz kwestii bezpieczeństwa. Te tematy dyskusji wskazują, że nawet jeśli członkowie pozostali w kartelu nie byli w stanie dojść do porozumienia w przedmiocie konkretnych projektów, mieli zamiar kontynuować kartel w przyszłości, a przynajmniej nie podjęli decyzji o jego zakończeniu.

263    Taka interpretacja okoliczności faktycznych nie zostaje podważona – wbrew twierdzeniom Siemens – przez oświadczenie Hitachi dotyczące zakończenia kartelu. Oświadczenie to zostało bowiem złożone w formie tabeli zawierającej w odniesieniu do poszczególnych spotkań w ramach kartelu odpowiednio datę, miejsce, uczestników, krótkie omówienie tematów oraz źródło tych informacji wśród pracowników Hitachi. Przede wszystkim należy zaznaczyć w tym względzie, że informacje dotyczące przedmiotu różnych spotkań są jedynie bardzo skrótowe i często ogólne. Na przykład w przypadku spotkań w dniach 17 marca i 8 kwietnia 2004 r. wskazano odpowiednio, że „celem spotkania była wymiana informacji” i że „[spotkanie na poziomie roboczym] obejmowało ogólną dyskusję na temat rynku”. Owe informacje nie wskazują wyraźnie konkretnego tematu dyskusji i nie wykluczają w żadnym razie tego, iż chodziło o wymianę informacji i dyskusje stanowiące naruszenie art. 81 ust. 1 WE i art. 53 porozumienia EOG.

264    Ponadto należy zauważyć, że fragmenty oświadczenia Hitachi przedstawione przez Siemens obejmują strony 7278, 7280 i 7281 akt postępowania prowadzonego przez Komisję, ale nie stronę 7279, która zawiera informacje dotyczące innych spotkań mających miejsce między styczniem a marcem 2004 r. Niezależnie od kwestii ich wiarygodności i ich wartości dowodowej owe dokumenty nie odzwierciedlają więc w sposób kompletny oświadczeń Hitachi dotyczących spotkań w ramach kartelu w 2004 r., co do których Siemens twierdzi, że nie wywarły już dalszego wpływu. Dlatego też należy uznać, że Siemens nie udowodniła tego twierdzenia.

265    Wynika stąd, że należy oddalić trzecią część zarzutu drugiego, opartą na braku dalszego wpływu kartelu po styczniu 2004 r.

266    Dlatego też należy oddalić zarzut drugi w całości.

III –  W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na naruszeniu prawa przy obliczaniu kwoty grzywny

267    Zarzut trzeci Siemens dzieli się na sześć części. W ramach pierwszej części Siemens podnosi, że kwota wyjściowa grzywny jest nieproporcjonalna. Druga część opiera się na nieproporcjonalnym charakterze mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego. W ramach trzeciej części Siemens wskazuje, że Komisja bazuje na nieprawidłowym czasie trwania naruszenia. W ramach czwartej części podnosi, że błędnie uznano ją za przywódcę. W ramach piątej części Siemens twierdzi, że Komisja winna była przyznać jej obniżkę grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. Szósta część opiera się na twierdzeniu, że dyrekcja generalna (DG) ds. konkurencji de facto wywarła presję na kolegium komisarzy.

A –  W przedmiocie pierwszej części zarzutu trzeciego, opartej na nieproporcjonalnym charakterze kwoty wyjściowej grzywny

268    W ramach pierwszej części zarzutu trzeciego Siemens podnosi zasadniczo, że kwota wyjściowa nałożonej na nią grzywny jest nieproporcjonalna do wagi naruszenia i do jego skutków gospodarczych i nie jest prawidłowo uzasadniona. Jej zdaniem Komisja nie powinna była uznać naruszenia za „bardzo poważne”, w związku z czym winna była ustalić kwotę wyjściową grzywny znacznie poniżej 10 mln EUR. Siemens podnosi w tym względzie trzy zarzuty szczegółowe, oparte po pierwsze na twierdzeniu, że Komisja nie przedstawiła dowodu na wpływ kartelu, po drugie na nieproporcjonalnym charakterze kwoty wyjściowej grzywny w stosunku do gospodarczego znaczenia naruszenia, a po trzecie na wpisaniu jej do niewłaściwej kategorii.

1.     W przedmiocie pierwszego zarzutu szczegółowego, opartego na braku dowodu na wpływ kartelu

a)     Argumenty stron

269    Siemens kwestionuje ustalenia Komisji zawarte w motywach 477 i 484 zaskarżonej decyzji, dotyczące wpływu kartelu, twierdząc, że są one wewnętrznie sprzeczne, nieprecyzyjne i błędne. Jej zdaniem skoro Komisja słusznie przyznała, że kartel nie wywarł żadnego wpływu dającego się zmierzyć, nie może ona następnie nawiązywać przy określeniu kwoty wyjściowej do domniemywanych skutków naruszenia. Ponadto Komisja nie przedstawiła żadnej konkretnej i wiarygodnej informacji wskazującej, że kartel wywarł wpływ na rynek, a analiza dowodzi nawet tego, iż taki wpływ nie miał miejsca. Twierdzenie Komisji, że długi udział w kosztownym systemie wskazuje, że kartel był opłacalny dla jego członków, w związku z czym wywarł wpływ, opiera się na zwykłych domysłach, a nie na obiektywnych czynnikach ekonomicznych.

270    Komisja kwestionuje argumenty wysuwane przez Siemens.

b)     Ocena Sądu

271    Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 1A akapit pierwszy wytycznych Komisji w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 [EWWiS] (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi”) przy obliczaniu grzywny na podstawie wagi naruszenia Komisja bierze pod uwagę w szczególności „rzeczywisty wpływ [naruszenia] na rynek, tam gdzie może to być zmierzone”.

272    W pierwszej kolejności należy zaznaczyć w tym względzie, że wbrew twierdzeniom Siemens Komisja w ogóle nie przyznała w zaskarżonej decyzji, że kartel nie miał żadnego wpływu dającego się zmierzyć. W motywie 477 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że ze względu na brak informacji na temat prawdopodobnych cen projektów RIG w EOG w braku kartelu nie było możliwe zmierzenie jego rzeczywistego wpływu na rynek, w związku z czym nie oparła się ona konkretnie na szczególnym wpływie przy określaniu wagi naruszenia zgodnie z pkt 1A wytycznych.

273    Wyłącznie tytułem uzupełnienia Komisja podkreśliła, że w niniejszej sprawie istniały konkretne i wiarygodne dane wskazujące z rozsądnym prawdopodobieństwem, iż kartel miał wpływ na rynek, zważywszy, że został on faktycznie wprowadzony w życie, że istniał przez ponad szesnaście lat i że uczestnicy byli gotowi ponosić znaczne koszty, by wydłużyć jego istnienie. Uwaga ta nie powinna być rozumiana jako sprzeczna z ustaleniem, że zmierzenie tego wpływu było niemożliwe. Służy ona ewidentnie jedynie do wyjaśnienia, że Komisja uważała, iż kartel miał wpływ, nawet jeśli ów wpływ nie mógł zostać konkretnie zmierzony i nie mógł zatem być brany pod uwagę przy określeniu wagi kartelu.

274    W drugiej kolejności wbrew twierdzeniom Siemens z motywu 484 zaskarżonej decyzji nie wynika, że Komisja nawiązała do skutków kartelu przy określeniu wagi naruszenia. Sformułowanie „zważywszy na okoliczności opisane w pkt 8.3.1 powyżej” (punkt, w ramach którego znajduje się motyw 477 zaskarżonej decyzji) winno być bowiem rozumiane jako nawiązujące między innymi do ustalenia Komisji, że skutki kartelu nie mogły zostać zmierzone.

275    W konsekwencji nie zachodzi konieczność zbadania, czy istnienie wpływu kartelu na rynek mogło być domniemywane na podstawie informacji wskazanych przez Komisję.

276    Dlatego też należy oddalić pierwszy zarzut szczegółowy podniesiony przez Siemens.

2.     W przedmiocie drugiego zarzutu szczegółowego, opartego na nieproporcjonalnym charakterze kwoty wyjściowej grzywny w stosunku do gospodarczego znaczenia naruszenia

a)     Argumenty stron

277    Siemens podnosi, że kwota wyjściowa grzywny jest nieproporcjonalna do wartości właściwego rynku produktowego oraz do jej udziału w rynku. Ustalając tę kwotę na 45 mln EUR, Komisja odeszła od swej wcześniejszej praktyki decyzyjnej, podczas gdy jest ona zobowiązana do przestrzegania spójnej i niedyskryminacyjnej praktyki decyzyjnej. Zdaniem Siemens owa kwota powinna być znacznie niższa od 35 mln EUR. W związku z tym Siemens wnosi do Sądu o znaczne obniżenie kwoty wyjściowej grzywny w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania.

278    Komisja kwestionuje argumenty Siemens.

b)     Ocena Sądu

279    Punkt 1A akapity czwarty i szósty wytycznych przewiduje uwzględnienie rzeczywistych ekonomicznych możliwości sprawców naruszeń spowodowania znaczących szkód innym podmiotom na rynku oraz wzięcie pod uwagę określonego wpływu zachowania każdego z przedsiębiorstw na konkurencję, w szczególności tam gdzie istnieje znaczna dysproporcja w zakresie wielkości przedsiębiorstw popełniających naruszenie. Natomiast wytyczne nie przewidują, że rzeczywiste ekonomiczne możliwości przedsiębiorstw lub określona waga ich zachowania winny być oceniane na podstawie szczególnego kryterium, takiego jak ich udział w rynku dotyczący rozpatrywanego produktu w EOG lub na wspólnym rynku. Dlatego też Komisja ma prawo zastosować w tym względzie kryterium odpowiednie w świetle okoliczności każdego szczególnego przypadku.

280    W niniejszej sprawie, stwierdziwszy w motywie 479 zaskarżonej decyzji, że naruszenie winno zostać uznane za „bardzo poważne” w rozumieniu wytycznych, Komisja wyjaśniła w motywach 480–490 zaskarżonej decyzji, że potraktowała różne przedsiębiorstwa w zróżnicowany sposób na podstawie posiadanych przez nie światowych udziałów rynkowych, odzwierciedlających odpowiednio ich ekonomiczne możliwości spowodowania znaczących szkód konkurencji.

281    Komisja w szczególności wyjaśniła w motywie 481 zaskarżonej decyzji, że z uwagi na światowy charakter uzgodnień kartelowych światowy obrót odzwierciedlał najwierniej możliwość spowodowania przez przedsiębiorstwa znaczących szkód innym podmiotom w EOG oraz wkład poszczególnych przedsiębiorstw w skuteczność kartelu jako całości lub, odwrotnie, niestabilność, która miałaby wpływ na kartel, gdyby któreś przedsiębiorstwo nie brało w nim udziału. W szczególności Komisja podkreśliła fakt, iż rola przedsiębiorstw japońskich zostałaby znacznie umniejszona, gdyby oparła się ona na obrocie dotyczącym samego EOG, zważywszy, że zgodnie z porozumieniami leżącymi u podstaw kartelu owe przedsiębiorstwa odstąpiły w znacznej mierze od działalności na rynkach europejskich.

282    Wreszcie Komisja wskazała, że w przypadku Siemens i ABB, z których każda osiągała 23–29% światowego obrotu związanego z projektami RIG, kwota wyjściowa grzywny winna zostać ustalona na podstawie wartości rynku w EOG na 45 mln EUR.

283    Dlatego też ustalając kwotę wyjściową, Komisja uwzględniła – przy czym nie można zarzucać tu jej oczywistego błędu w ocenie – zarówno obrót światowy związany z projektami RIG, jak i wartość rynku w EOG, gdzie pierwsze z tych kryteriów posłużyło jej, zgodnie z motywami 480 i 481 zaskarżonej decyzji, do podzielenia przedsiębiorstw na kilka kategorii. W szczególności zastosowanie tychże kryteriów uwzględnia w odpowiedni sposób okoliczności niniejszej sprawy, a zwłaszcza fakt, iż uczestnicy kartelu uzgodnili podział rynków europejskich i japońskiego między poszczególne grupy producentów. Wysokość grzywny wynikająca z takiego zabiegu nie może zostać uznana za nieproporcjonalną.

284    Natomiast argumenty podniesione przez Siemens nie są przekonywające.

285    W pierwszej kolejności należy oddalić argument Siemens, że w wyroku z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 242, Trybunał uznał, iż „korzyść, jaką [przedsiębiorstwa] odniosły z tych praktyk, [...] i wartość odnośnych towarów” stanowią istotne elementy przy obliczaniu kwoty grzywny.

286    Należy zaznaczyć w tym względzie, że ten niekompletny cytat nie oddaje wiernie treści pkt 242 ww. w pkt 285 wyroku w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, która nie może być zresztą w pełni zrozumiana bez jej kontekstu. Punkty 241–243 rzeczonego wyroku mają bowiem następujące brzmienie:

„241      Wagę naruszeń należy ustalić na podstawie licznych okoliczności, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, przy czym nie ma potrzeby ustalania wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić […].

242      Wśród okoliczności, które mogą wpływać na ocenę wagi naruszeń, znajduje się zachowanie każdego przedsiębiorstwa, rola odgrywana przez każde z nich w ustalaniu uzgodnionych praktyk, korzyść, jaką odniosły z tych praktyk, ich rozmiary i wartość odnośnych towarów oraz zagrożenie, jakie stanowi ten rodzaj naruszeń dla celów Wspólnoty […].

243      Wynika z tego z jednej strony, że w celu wymierzenia grzywny można brać pod uwagę zarówno całkowity obrót przedsiębiorstwa, który stanowi wskazówkę, aczkolwiek przybliżoną i niedoskonałą, wielkości tego przedsiębiorstwa i jego siły gospodarczej, jak i obrót uzyskany z towarów będących przedmiotem naruszenia, który może zatem stanowić wskazówkę co do rozmiaru tego naruszenia. Z drugiej strony wynika z tego, że ani jednemu, ani drugiemu obrotowi nie należy przypisywać nieproporcjonalnie dużego znaczenia w porównaniu z innymi kryteriami oceny i w konsekwencji, że wymierzenie stosownej grzywny nie może być wynikiem zwykłego rachunku opartego na całkowitym obrocie. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy odnośne towary mają jedynie ułamkowy udział w tym obrocie […]”.

287    Po pierwsze, z pkt 241 tegoż wyroku wynika, że zawarte w jego pkt 242 wyliczenie elementów, które mogą mieć znaczenie przy ocenie wagi naruszenia, nie jest ani wiążące, ani wyczerpujące. Dlatego też Komisja może wziąć pod uwagę inne elementy lub przypisać mniejsze znaczenie jednemu z elementów wskazanych we wspomnianym pkt 242, a nawet w ogóle nie brać ich pod uwagę, jeśli wydaje się jej to stosowne w świetle okoliczności danej sprawy. Taka wykładnia znajduje też potwierdzenie w pkt 243 omawianego wyroku. Siemens nie może więc opierać się na pkt 242 tego wyroku, by twierdzić, że kwota wyjściowa grzywny winna być określona w sposób proporcjonalny do wielkości rynku projektów RIG w EOG.

288    Po drugie, z pierwszego zdania pkt 243 ww. w pkt 285 wyroku w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji wynika, że pojęcie „wartość odnośnych towarów” użyte w pkt 242 tego wyroku winno być rozumiane jako środek wskazujący część całkowitego obrotu danych przedsiębiorstw uzyskaną z produktów będących przedmiotem kartelu, a nie jako nawiązujący do wielkości tego rynku produktowego w EOG. Dlatego też w tej ostatniej kwestii, wbrew twierdzeniu Siemens, Trybunał nie wypowiada się w ogóle na temat uwzględnienia wartości rynku właściwego w EOG.

289    W drugiej kolejności należy zaznaczyć, że jak słusznie podnosi Komisja, ogólnie rzecz ujmując, ani wytyczne, ani prawo wspólnotowe nie stanowią, że grzywny nakładane przez Komisję winny koniecznie być proporcjonalne do wartości właściwego rynku produktowego. Natomiast jeśli chodzi o określenie wagi naruszenia, wytyczne przewidują wyraźnie wzięcie pod uwagę innych czynników, w tym zwłaszcza rzeczywistych ekonomicznych możliwości przedsiębiorstw, odstraszającego charakteru kwoty grzywny, wielkości danych przedsiębiorstw i określonego znaczenia poszczególnych przedsiębiorstw w ramach kartelu, które to kryteria zostały zastosowane przez Komisję w motywach 480 i 481 zaskarżonej decyzji.

290    W trzeciej kolejności należy przypomnieć, że wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien nakładanych w dziedzinie konkurencji (ww. w pkt 87 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 234). W ramach rozporządzenia nr 1/2003 Komisja dysponuje zakresem uznania przy ustalaniu wysokości grzywien celem doprowadzenia do tego, aby zachowania przedsiębiorstw były zgodne z regułami konkurencji. Dlatego też fakt, iż Komisja wymierzała w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podwyższenia tej wysokości w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 1/2003, jeśli jest to konieczne, aby zapewnić realizację wspólnotowej polityki konkurencji. Wymóg skutecznego stosowania wspólnotowych reguł konkurencji oznacza przeciwnie, że Komisja ma prawo dostosowania w każdym czasie poziomu grzywien do potrzeb tej polityki (zob. przez analogię ww. w pkt 285 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 227, ww. w pkt 66 wyrok w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 395).

291    Wynika stąd, że przedsiębiorstwa uczestniczące w postępowaniu administracyjnym, które może zakończyć się nałożeniem grzywny, nie mogą mieć uzasadnionych oczekiwań co do tego, że grzywny wymierzane przez Komisję nie przekroczą wysokości wcześniej nakładanych grzywien. W konsekwencji przedsiębiorstwa te muszą brać pod uwagę możliwość, że w każdej chwili Komisja postanowi podnieść wysokość grzywien w stosunku do poziomu stosowanego w przeszłości (ww. w pkt 285 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 228 i 229).

292    Oznacza to, że przykłady decyzji przytoczone przez Siemens nie podważają w świetle zasady legalności kar przewidzianej w art. 7 ust. 1 ECPC legalności kwoty wyjściowej grzywny ustalonej w niniejszej sprawie przez Komisję, choćby – jak utrzymuje Siemens – była ona wyższa od kwot ustalanych w innych sprawach dotyczących rynku, którego wartość przewyższa wartość rozpatrywanego rynku.

293    Dlatego też należy oddalić drugi zarzut szczegółowy podniesiony przez Siemens.

3.     W przedmiocie trzeciego zarzutu szczegółowego, opartego na wpisaniu Siemens do niewłaściwej kategorii

a)     Argumenty stron

294    Z jednej strony Siemens podnosi, że przy obliczaniu kwoty nałożonej na nią grzywny Komisja winna była uwzględnić jej obrót w 2001 r., tak jak w przypadku Fuji, Hitachi, Melco i Toshiba, a nie jej obrót w 2003 r., tak jak w przypadku ABB, Alstom, Areva i grupy VA Tech. Komisja nie zastosowała zatem swej własnej metody obliczania grzywien w sposób prawidłowy, spójny i niedyskryminujący. Z drugiej strony Siemens uważa, że nie powinna była zostać zaliczona do tej samej kategorii co ABB, ponieważ jej obrót w 2001 r. i w 2003 r. był znacznie niższy od obrotu ABB, o czym świadczą pewne dokumenty zawarte w aktach sprawy. Ponadto Siemens wskazuje na nieścisłości, jeśli chodzi o wartość światowego rynku dotyczącego projektów RIG w 2001 r. i w 2003 r., i podnosi, że Komisja powinna wskazać dokładnie udział każdego uczestnika w całkowitym obrocie kartelu za te dwa lata, jak również obrót osiągnięty w zakresie projektów RIG.

295    Komisja odrzuca argumenty Siemens.

b)     Ocena Sądu

296    Przede wszystkim należy wyróżnić dwa odmienne elementy kwestionowane przez Siemens. Z jednej strony Siemens podnosi, że Komisja winna była wybrać 2001 r. jako rok odniesienia przy określeniu jej udziału rynkowego. Z drugiej strony twierdzi, że w świetle jej udziału rynkowego, który jest rzekomo mniejszy niż udział ABB, nie powinna ona była zostać zaliczona do pierwszej kategorii przedsiębiorstw razem z ABB, ale do drugiej kategorii.

297    Po pierwsze, jeśli chodzi o wybór roku odniesienia w celu ustalenia względnego znaczenia przedsiębiorstw, należy zaznaczyć, że chociaż pkt 1A akapity czwarty i piąty wytycznych przewiduje zróżnicowane traktowanie przedsiębiorstw w zależności od ich gospodarczego znaczenia, nie wskazuje on, w odniesieniu do którego roku względne znaczenie przedsiębiorstw powinno zostać ustalone. W tym względzie pkt 5 lit. a) akapit drugi wytycznych, który przewiduje uwzględnienie roku obrachunkowego poprzedzającego rok, w którym wydano decyzję, stosuje się wyłącznie przy określaniu obrotu celem przestrzegania górnej granicy 10% zgodnie z art. 23 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 1/2003, a zatem nie znajduje zastosowania przy określeniu względnego znaczenia przedsiębiorstw działających w kartelu.

298    W niniejszej sprawie rok 2003, który Komisja wybrała jako rok odniesienia w celu ustalenia względnego znaczenia Siemens i innych przedsiębiorstw europejskich, był ostatnim pełnym rokiem działania kartelu. Taki wybór wydaje się stosowny przy określeniu względnego znaczenia rzeczonych przedsiębiorstw w kartelu.

299    Fakt, iż Komisja wybrała rok 2001 jako rok odniesienia w celu ustalenia względnego znaczenia przedsiębiorstw japońskich, został wyjaśniony w motywie 482 zaskarżonej decyzji w oparciu o szczególne okoliczności właściwe dla producentów japońskich, w szczególności w oparciu o okoliczność, że ze względu na restrukturyzację działalności w zakresie RIG w dwóch wspólnych przedsiębiorstwach Komisja nie dysponowała obrotem dla każdego z tych przedsiębiorstw z osobna. Tymczasem w celu rozstrzygnięcia niniejszego sporu nie zachodzi potrzeba badania legalności traktowania przedsiębiorstw japońskich. Zakładając nawet, iż owo traktowanie było bezprawne, w takim przypadku należałoby poprawić zaskarżoną decyzję w odniesieniu do producentów japońskich, a nie w odniesieniu do Siemens.

300    Po drugie, jeśli chodzi o rzekomo niższy udział rynkowy Siemens w porównaniu z udziałem ABB, Komisja oparła się – jak wskazała w motywie 483 zaskarżonej decyzji – na danych liczbowych przekazanych przez same przedsiębiorstwa. W odpowiedzi z dnia 5 lipca 2005 r. na żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję Siemens wskazała, że w 2003 r. łączny światowy obrót w zakresie RIG wyniósł 658,9 mln EUR. Ponadto według jej własnych szacunków światowy rynek w zakresie RIG w 2003 r. miał wartość 2 305,5 mln EUR, co oznacza, że jest bliski szacunkom Komisji, która wskazuje w przypisie nr 444 zaskarżonej decyzji na obrót w wysokości 2 200 mln EUR za 2003 r., a w pkt 4 zaskarżonej decyzji na widełki 1 700–2 300 mln EUR za lata 2001–2003. Wbrew twierdzeniom Siemens nie ma niespójności między tymi danymi liczbowymi.

301    Otóż obliczając udział rynkowy Siemens na podstawie danych liczbowych dotyczących 2003 r., które Siemens sama przekazała, mianowicie na podstawie całkowitej wartości rynku wynoszącej 2 305,5 mln EUR i obrotu Siemens w wysokości 658,9 mln EUR, okazuje się, że udział tego przedsiębiorstwa w rynku wynosił około 28,59% w 2003 r., a ta wartość liczbowa stanowi górną granicę widełek 23–29% wskazanych przez Komisję w odniesieniu do pierwszej grupy przedsiębiorstw.

302    Siemens nie może kwestionować tej wartości obliczonej na podstawie jej własnych danych, powołując się na dokumenty wewnętrzne Alstom i ABB, które wskazują na inny udział Siemens w rynku.

303    Ponadto dane liczbowe zawarte w tych dokumentach odnoszą się do innych parametrów niż te, które Komisja wzięła pod uwagę. Jeśli chodzi bowiem, po pierwsze, o dokument przekazany przez ABB w załączniku do skargi, pomijając fakt, iż dotyczy on 2002 r., a nie 2003 r., jest on opatrzony tytułem „Substations Competitor Overview” (opis konkurentów w zakresie podstacji), w związku z czym omawia jedynie sytuację na rynku podstacji RIG, a nie na rynku projektów RIG w ogólności. Po drugie, jeśli chodzi o dokument przedstawiony przez Alstom w załączniku do skargi, pomijając fakt, iż odnosi się on do lat 2001 i 2002, nie tylko zawiera on listę przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, ale wspomina również o innych spółkach (Others), których łączny udział w rynku wynosi 33,8%. Natomiast jak wynika z przypisu nr 444 zaskarżonej decyzji, Komisja dokonała swych obliczeń na podstawie samych tylko obrotów uzyskanych przez członków kartelu, ponieważ wyniki sprzedaży osiągnięte przez innych producentów nie mają wpływu na względną klasyfikację przedsiębiorstw w ramach niniejszej sprawy.

304    Dlatego też należy oddalić uwagi krytyczne podniesione przez Siemens w przedmiocie obliczenia przez Komisję jej udziału w rynku i nie zachodzi potrzeba zażądania od Komisji przedstawienia obrotów wskazanych przez inne przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu, o co wnosi Siemens.

305    Wynika stąd, że należy oddalić trzeci zarzut szczegółowy podniesiony przez Siemens, w związku z czym trzeba oddalić w całości pierwszą część zarzutu trzeciego.

B –  W przedmiocie drugiej części zarzutu trzeciego, opartej na nieproporcjonalnym charakterze mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego

1.     Argumenty stron

306    Siemens podnosi, że współczynnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego w wysokości 2,5, zastosowany przez Komisję w celu podwyższenia kwoty wyjściowej nałożonej na nią grzywny, jest nadmierny i nieproporcjonalny do mnożnika zastosowanego wobec ABB i stanowi naruszenie zasady równego traktowania. Ponieważ w niniejszej sprawie Komisja wybrała metodę wyłącznie proporcjonalną do obrotu danych przedsiębiorstw, aby określić mnożnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego, podwyższenie zastosowane wobec Siemens mogło być co najwyżej cztery razy wyższe niż podwyższenie zastosowane wobec ABB, jako że łączny obrót Siemens był tylko cztery razy wyższy niż łączny obrót ABB. W związku z tym Siemens zwraca się do Sądu o obniżenie kwoty nałożonej na nią grzywny. Ponadto Siemens wskazuje na brak uzasadnienia, gdyż Komisja nie wyjaśniła w zaskarżonej decyzji swej metody obliczeń.

307    W ramach swej odpowiedzi na pytania na piśmie zadane przez Sąd przed rozprawą Siemens wyjaśniła, że od współczynnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego należało odjąć liczbę 1, jako element neutralny dla podwyższenia. Dlatego też współczynnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego zastosowany wobec Siemens (2,5 – 1 = 1,5) jest tak naprawdę sześć razy wyższy od mnożnika zastosowanego w stosunku do ABB (1,25 – 1 = 0,25), a nie dwa razy wyższy.

308    Komisja nie zgadza się z twierdzeniem, że naruszyła metodę, jaką wybrała do określenia poszczególnych mnożników służących zapewnieniu skutku odstraszającego. Podkreśla, że wybrany mnożnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego jest bezpośrednio proporcjonalny do obrotu poszczególnych przedsiębiorstw. Mnożnik zastosowany do Siemens jest nawet degresywny w porównaniu ze współczynnikiem zastosowanym do ABB. Wreszcie jeśli chodzi o obowiązek uzasadnienia, jest on ograniczony w przypadku mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego. Ponadto liczby mówią same za siebie.

309    W odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd podczas rozprawy Komisja wyjaśniła, że procedowała w trzech etapach. Po pierwsze, obroty danych przedsiębiorstw zostały podzielone przez dziesięć. Po drugie, z otrzymanych w ten sposób liczb wyciągnięto pierwiastek. Po trzecie, uzyskane liczby zostały zaokrąglone w dół, co pozwoliło otrzymać mnożniki służące zapewnieniu skutku odstraszającego faktycznie stosowane do poszczególnych przedsiębiorstw, a w szczególności współczynnik 2,5 stosowany do Siemens. Poza tym Komisja podkreśliła, że nie była zobowiązana do szczegółowego przedstawienia swej metody w decyzji i że w żadnym razie współczynnik 2,5 nie jest niezwykły w świetle jej wcześniejszej praktyki decyzyjnej.

2.     Ocena Sądu

310    W pierwszej kolejności jeśli chodzi o zarzut szczegółowy oparty na braku uzasadnienia, w związku z tym że Komisja nie wyjaśniła metody obliczenia mnożników służących zapewnieniu skutku odstraszającego, należy przypomnieć, że uzasadnienie, jakiego wymaga art. 253 WE, powinno przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji wspólnotowej, która wydała zaskarżony akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji, a właściwemu sądowi – dokonać jej kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w szczególności do treści aktu, charakteru powołanych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu informacji mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulujących daną dziedzinę (wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63).

311    Należy zaznaczyć w tym względzie, że wprawdzie zaskarżona decyzja nie określa metody, zgodnie z którą Komisja zdołała ustalić dokładny poziom współczynników, z orzecznictwa wynika jednak, że istotne wymogi formalne, do których należy obowiązek uzasadnienia, są spełnione wtedy, gdy Komisja wskaże w swej decyzji elementy oceny, które umożliwiły jej zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia, przy czym nie ma ona obowiązku umieszczania w niej bardziej szczegółowego wyjaśnienia lub danych liczbowych dotyczących sposobu obliczenia grzywny (wyroki Trybunału: z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑279/98 P Cascades przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9693, pkt 39–47; z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, pkt 463, 464; wyrok Sądu z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑15/02 BASF przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑497, pkt 213).

312    W szczególności orzeczono już, że wskazanie danych liczbowych, którymi Komisja kierowała się, w szczególności w odniesieniu do zamierzonego skutku odstraszającego, korzystając ze swobodnego uznania przy określaniu grzywien, jest uprawnieniem, którego wykorzystanie przez Komisję jest pożądane, ale które to wskazanie wykracza poza wymogi wynikające z obowiązku uzasadniania (ww. w pkt 311 wyroki: w sprawie Cascades przeciwko Komisji, pkt 47, 48; w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 214).

313    W niniejszej sprawie Komisja stwierdziła w motywie 491 zaskarżonej decyzji, co następuje:

„[S]kala grzywien, które mogą zostać nałożone, pozwala też na ustalenie ich kwoty na poziomie, który zapewni im wystarczający skutek odstraszający, uwzględniając wielkość każdego przedsiębiorstwa skazanego na zapłatę grzywny oraz szczególne okoliczności niniejszej spawy. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa, które mają szczególnie wysokie obroty w porównaniu z innymi podmiotami, zastosowanie mnożnika jest zasadne, aby zapewnić wystarczający skutek odstraszający”.

314    Komisja wskazała następnie w odniesieniu do każdego z przedsiębiorstw objętych postępowaniem obrót światowy w 2005 r. oraz przypisany mnożnik, przy czym Komisja zawarła te dane w tabeli. Do ABB, której światowy obrót w 2005 r. wyniósł 18 038 mln EUR, zastosowano mnożnik 1,25. Do Melco, której światowy obrót w 2005 r. wyniósł 26 336 mln EUR, zastosowano mnożnik 1,5. Do Toshiba, której światowy obrót w 2005 r. wyniósł 46 353 mln EUR, zastosowano mnożnik 2. Do Hitachi, której światowy obrót w 2005 r. wyniósł 69 161 mln EUR, zastosowano mnożnik 2,5. Wreszcie do Siemens, której światowy obrót w 2005 r. wyniósł 75 445 mln EUR, zastosowano mnożnik 2,5.

315    Z motywu 491 zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja uznała, iż podwyższenie kwoty wyjściowej określonej dla Siemens było konieczne, aby zapewnić wystarczający skutek odstraszający grzywny, zważywszy na wielkość i całkowite zasoby tego przedsiębiorstwa. Z tego motywu wynika też, że Komisja oparła się w tym względzie na całkowitym obrocie w 2005 r.

316    Należy przypomnieć w tym zakresie utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym całkowity obrót przedsiębiorstwa dostarcza wskazówki, choćby przybliżonej i niedokładnej, co do wielkości tego przedsiębiorstwa i jego siły ekonomicznej (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 121; ww. w pkt 43 wyrok w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji, pkt 139; ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 212).

317    Jest zatem bezsporne, że w zaskarżonej decyzji Komisja przedstawiła w sposób wymagany prawem elementy uwzględnione przy podwyższeniu kwot wyjściowych grzywien w celu zapewnienia skutku odstraszającego, pozwalając w ten sposób Siemens poznać podstawy tego podwyższenia, jeśli chodzi o kwotę wyjściową nałożonej na nią grzywny, oraz dochodzić jej praw, a także umożliwiając sądowi dokonanie kontroli tego podwyższenia. Natomiast w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 312 powyżej Komisja nie była zobowiązana do przedstawienia w zaskarżonej decyzji wyjaśnień bazujących na danych liczbowych, jakie zaprezentowała podczas rozprawy, jako że nie są one objęte wymogami wynikającymi z obowiązku uzasadnienia.

318    Dlatego też należy oddalić zarzut szczegółowy oparty na braku uzasadnienia.

319    W drugiej kolejności należy oddalić twierdzenie Siemens, że Komisja, określając mnożniki służące zapewnieniu skutku odstraszającego, nie postępowała w pełni zgodnie z własną metodą polegającą na tym, że obrót ABB i mnożnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego, zastosowany wobec ABB, stanowiły „punkt wyjścia”. Argument ten opiera się bowiem na pomyleniu kwestii mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego, z jednej strony, z kwestią podwyższenia kwoty wyjściowej grzywny wynikającego z zastosowania tego mnożnika, z drugiej strony. Wprawdzie Komisja stwierdziła, że obliczyła mnożniki służące zapewnieniu skutku odstraszającego w sposób proporcjonalny do obrotu danych przedsiębiorstw, jednak nie wskazała w zaskarżonej decyzji ani w swych pismach do Sądu, że z zastosowania tychże mnożników powinno wynikać podwyższenie kwoty wyjściowej grzywny, które z kolei byłoby proporcjonalne do obrotu. Wprost przeciwnie, z danych liczbowych zaprezentowanych przez Komisję w motywie 491 zaskarżonej decyzji bezwzględnie wynika, że stopa podwyższenia grzywny wynikająca z zastosowania mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego jest progresywna w stosunku do obrotu danych przedsiębiorstw.

320    Jak podnosi Komisja, można łatwo sprawdzić proporcjonalność mnożników służących zapewnieniu skutku odstraszającego, sporządzając wykres różnych mnożników stosowanych na podstawie poszczególnych obrotów danych przedsiębiorstw. Wykres oparty na takim zabiegu jest prostą i przedstawia zatem stosunek proporcjonalności dla wszystkich przedsiębiorstw objętych dochodzeniem z wyjątkiem Siemens, dla której stosunek jest nawet degresywny, jako że zastosowano do niej ten sam mnożnik co do Hitachi, podczas gdy jej światowy obrót w 2005 r. był wyższy o ponad 6 mld EUR od światowego obrotu Hitachi. Taki stosunek proporcjonalności jest wystarczający w świetle wymogów omówionych przez Sąd w ww. w pkt 260 wyroku w sprawie Degussa przeciwko Komisji, pkt 338, w którym Sąd wyjaśnił, że podział przedsiębiorstw na kategorie, zgodnie z zasadą równego traktowania, w celu określenia mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego winien być obiektywnie uzasadniony. Należy też przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 316 powyżej całkowity obrót przedsiębiorstw stanowi wskazówkę co do wielkości tych przedsiębiorstw i ich siły ekonomicznej.

321    Dlatego też nie ma tu mowy o niespójnym stosowaniu przez Komisję jej własnej metody obliczeń na niekorzyść Siemens. W konsekwencji zarzut szczegółowy oparty na twierdzeniu, że mnożnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego jest nadmierny z uwagi na takie niespójne stosowanie, winien zostać oddalony.

322    Z tego samego powodu Siemens nie może powoływać się w słuszny sposób na ww. w pkt 86 wyrok z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 245–247, jeśli chodzi o obliczanie mnożników służących zapewnieniu skutku odstraszającego. We wspomnianych punktach tego wyroku Sąd w istocie zarzucił bowiem Komisji, że nie postępowała w sposób logiczny i spójny w stosunku do wszystkich odnośnych przedsiębiorstw zgodnie z metodą, jaką wybrała, by określić mnożnik służący zapewnieniu skutku odstraszającego. Tymczasem jak właśnie wyjaśniono, w niniejszej sprawie nie można postawić Komisji takiego zarzutu.

323    W trzeciej kolejności należy zaznaczyć, że chociaż – inaczej niż w przypadku mnożników służących zapewnieniu skutku odstraszającego – podwyższenie kwoty wyjściowej wynikające z ich zastosowania nie jest proporcjonalne do obrotu danych przedsiębiorstw, lecz progresywne, okoliczność ta wynika bezwzględnie z zastosowania metody wybranej przez Komisję. Komisja uznała więc ewidentnie, że takie progresywne podwyższenie w związku z obrotem było konieczne, by zapewnić grzywnom wystarczający skutek odstraszający w stosunku do odnośnych przedsiębiorstw osiągających szczególnie wysoki obrót. Sąd nie może zastąpić tej oceny swoją własną oceną dotyczącą wystarczającego charakteru zastosowanego mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego, i to tym bardziej w braku wszelkiej okoliczności faktycznej wskazującej, że system stosowany przez Komisję prowadzi do rezultatów wykraczających poza to, co jest niezbędne, by zapewnić wystarczająco odstraszający charakter grzywien.

324    W konsekwencji należy oddalić drugą część zarzutu trzeciego.

C –  W przedmiocie trzeciej części zarzutu trzeciego, opartej na błędzie przy określeniu czasu trwania naruszenia

325    Siemens podnosi, że skoro naruszenie uległo przedawnieniu, jeśli chodzi o okres przed kwietniem 1999 r., Komisja oparła się na nieprawidłowym czasie trwania naruszenia, by podwyższyć kwotę wyjściową grzywny. Siemens uważa, że Komisja mogła jej zarzucić wyłącznie naruszenie o średnim czasie trwania, uzasadniające w świetle wytycznych podwyższenie o 20% w stosunku do kwoty wyjściowej grzywny.

326    Komisja kwestionuje argumenty Siemens.

327    Wystarczy przypomnieć w tym względzie, że ponieważ zarzut przedawnienia podniesiony przez Siemens w odniesieniu do pierwszej fazy naruszenia winien zostać oddalony (zob. pkt 236–255 powyżej), należy też oddalić niniejszą część opartą na tym samym zarzucie przedawnienia.

D –  W przedmiocie czwartej części zarzutu trzeciego, opartej na twierdzeniu, że Siemens została błędnie uznana za przywódcę kartelu

328    W ramach czwartej części zarzutu trzeciego, dotyczącej błędnego uznania Siemens za przywódcę kartelu, Siemens podnosi trzy zarzuty szczegółowe oparte, po pierwsze, na okoliczności, że ABB odegrała rolę przywódcy kartelu, po drugie, na fakcie, iż ona sama nie odegrała tej roli, a po trzecie, na nadmiernym charakterze podwyższenia kwoty podstawowej grzywny zastosowanego wobec niej ze względu na jej rolę przywódcy kartelu. Siemens podnosi w tym względzie naruszenie przez Komisję obowiązku uzasadnienia oraz zasad równego traktowania i proporcjonalności kar.

329    Należy zbadać razem zarzuty szczegółowe pierwszy i drugi, a następnie trzeba zbadać trzeci zarzut szczegółowy.

1.     W przedmiocie zarzutów szczegółowych pierwszego i drugiego, opartych na twierdzeniu, że to ABB, a nie Siemens odegrała rolę przywódcy kartelu

a)     Argumenty stron

330    Siemens uważa, że wykazała, iż nie odgrywała roli przywódcy kartelu. W pierwszej kolejności Siemens przypomina w tym względzie, że czyny, które są jej zarzucane za lata 1988–1999, uległy przedawnieniu, w związku z czym ów okres nie może być brany pod uwagę jako okoliczność obciążająca przy obliczaniu kwoty grzywny. W drugiej kolejności Siemens podnosi, że Komisja nieprawidłowo interpretuje pojęcie przywódcy i pomija czysto administracyjny charakter funkcji sekretarskich, które Siemens pełniła w ramach kartelu. W trzeciej kolejności Siemens twierdzi, że Komisja nie bierze pod uwagę faktu, iż w latach 2002–2004 Siemens nie pełniła żadnej funkcji sekretarza.

331    Siemens utrzymuje ponadto, że Komisja pomija rolę inicjatora i przywódcy odgrywaną przez ABB w latach 1988–1999, która wyklucza rolę przywódczą Siemens w tym samym okresie. Jej zdaniem odgrywana przez ABB rola inicjatora, lidera i motoru kartelu była o wiele ważniejsza niż rola europejskiego sekretarza kartelu pełniona przez Siemens w pierwszej fazie jej udziału w naruszeniu, zaś Komisja przeceniła tę rolę sekretarza. Siemens uważa, że temu nierównemu traktowaniu można zaradzić jedynie poprzez uchylenie zastosowanego wobec niej podwyższenia kwoty podstawowej grzywny.

332    Komisja kwestionuje argumenty Siemens.

b)     Ocena Sądu

 W przedmiocie roli przywódcy kartelu

333    W motywie 514 zaskarżonej decyzji Komisja w szczególności przyjęła, że Siemens odgrywała rolę „przywódcy” naruszenia w rozumieniu pkt 2 tiret trzecie wytycznych, jako że pełniła funkcję europejskiego sekretarza kartelu. W motywach 514 i 522 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że kwota podstawowa grzywny, jaka miała zostać nałożona na Siemens, powinna zostać podwyższona o 50%, co dałoby kwotę 396 562 000 EUR.

334    Przede wszystkim jeśli chodzi o argument Siemens, że Komisja błędnie uznała ją za przywódcę w ramach drugiej fazy jej udziału w kartelu w latach 2002–2004, należy go oddalić jako pozbawiony oparcia w okolicznościach faktycznych. Wprawdzie bowiem motywy 511–514 zaskarżonej decyzji, w których rola przywódcy została oceniona w ramach badania okoliczności obciążających, nie zawierają informacji co do okresów, w których Komisja uznała Siemens i Alstom lub Areva za przywódców, jednak motyw 147 zaskarżonej decyzji stanowi wyraźnie, że „funkcja [europejskiego sekretarza kartelu] była sprawowana aż do września 1999 r. przez Siemens, a następnie przez Alstom w latach 1999–2004”. W tych okolicznościach nie można twierdzić, że Komisja uznała Siemens za przywódcę w okresie 2002–2004.

335    Następnie co się tyczy rzekomego przedawnienia czynów w latach 1988–1999, należy odesłać do rozważań zawartych w pkt 236–255 powyżej, zgodnie z którymi nie doszło do przedawnienia pierwszej fazy naruszenia w zakresie udziału Siemens.

336    Należy wreszcie przypomnieć, że – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem – jeśli naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, przy określeniu kwoty podstawowej grzywien należy zbadać względną wagę udziału każdego z nich (wyrok Trybunału z dnia 16 grudnia 1975 r. w sprawach połączonych od 40/73 do 48/73, 50/73, od 54/73 do 56/73, 111/73, 113/73 i 114/73 Suiker Unie i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1663, pkt 623; ww. w pkt 48 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 92; ww. w pkt 66 wyrok w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 277; ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 280). Owo badanie oznacza w szczególności ustalenie, jaką rolę w naruszeniu pełniło każde z tych przedsiębiorstw w czasie ich uczestnictwa w tymże naruszeniu (ww. w pkt 43 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 150; ww. w pkt 66 wyrok w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 277; ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 280). W tym względzie niewyczerpująca lista okoliczności mogących uzasadnić podwyższenie kwoty podstawowej grzywny, zawarta w pkt 2 wytycznych, obejmuje między innymi – jak wynika z pkt 2 tiret trzecie owych wytycznych – „rolę przywódcy lub prowokatora [inicjatora] naruszenia” odgrywaną przez przedsiębiorstwo.

337    Z orzecznictwa wynika, że aby dane przedsiębiorstwo mogło zostać uznane za „przywódcę” kartelu, powinno ono stanowić istotną siłę napędową tego kartelu (ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 374; wyrok Sądu z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie T‑410/03 Hoechst przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑881, pkt 423) lub winno ponosić szczególną i konkretną odpowiedzialność za jego funkcjonowanie (zob. podobnie ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 300). Okoliczność ta musi być oceniana z ogólnego punktu widzenia w świetle kontekstu danego przypadku (zob. podobnie ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 299, 373). Orzecznictwo uznało przedsiębiorstwo za „przywódcę” między innymi wówczas, gdy wykazano, że owo przedsiębiorstwo pełniło funkcje koordynacyjne w ramach kartelu, a zwłaszcza organizowało prace sekretariatu odpowiedzialnego za rzeczywiste wprowadzenie kartelu w życie i zapewniało personel temu sekretariatowi (wyrok Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T‑224/00 Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2597, zwany dalej „wyrokiem w sprawie ADM”, pkt 246, 247), a także wówczas gdy rzeczone przedsiębiorstwo odgrywało centralną rolę w konkretnym funkcjonowaniu kartelu, na przykład organizując liczne spotkania, zbierając i dystrybuując informacje wewnątrz kartelu, zobowiązując się do reprezentowania niektórych członków w ramach kartelu lub przedstawiając najczęściej propozycje dotyczące funkcjonowania kartelu (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 8 listopada 1983 r. w sprawach połączonych od 96/82 do 102/82, 104/82, 105/82, od 108/82 do 110/82 IAZ International Belgium i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 3369, pkt 57, 58; ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 404, 439, 461).

338    Jak wynika z motywów 511–513 zaskarżonej decyzji, Komisja uwzględniła w niniejszej sprawie okoliczność, że europejski sekretariat kartelu istniał przez cały czas funkcjonowania tego kartelu i że nie zmienił się wraz z upływem czasu pomimo wielu zmian organizacyjnych w kartelu. Zadania tego sekretariatu były liczne. Odsyłając do motywów 121–123, 131, 132, 142, 147–149, 157–161, 173 i 185 zaskarżonej decyzji, Komisja wskazała, że europejski sekretariat kartelu stanowił narzędzie komunikacji między europejskimi przedsiębiorstwami – członkami kartelu, jak również między nimi a sekretariatem japońskim, że zwoływał spotkania i przewodniczył im oraz że był odpowiedzialny za obliczanie limitów. Siemens nie zakwestionowała tych faktów przed Sądem. Komisja uznała, że z treści porozumienia GQ i z treści porozumienia EQ, jak również z faktycznego funkcjonowania kartelu wyraźnie wynika, że rola europejskiego sekretarza kartelu była istotna. Podejmując inicjatywę i przeznaczając znaczne środki na kartel, wspomniany sekretarz europejski wyświadczył dużą przysługę temu kartelowi i przyczynił się w bardzo szczególny sposób do jego sprawnego funkcjonowania.

339    Siemens nie zakwestionowała ani w toku postępowania administracyjnego przed Komisją, ani przed Sądem ustalenia, że w pierwszej fazie swego udziału w kartelu w latach 1988–1999 pełniła funkcję europejskiego sekretarza kartelu. Fakt, iż Siemens pełniła tę rolę, wynika poza tym z zeznań jej byłych pracowników – pana E. i pana Tr. (zob. w tym względzie pkt 222 powyżej). Jednakże Siemens podnosi, że w niniejszej sprawie wspomniany sekretarz europejski nie mógł zostać uznany za przywódcę, dlatego że jego rola ograniczała się do zadań w zakresie komunikacji i nie wymagała ani podejmowania inicjatyw, ani postawy, która byłaby szczególnie sprzeczna z regułami konkurencji, a także dlatego że nie dysponował żadnymi uprawnieniami decyzyjnymi.

340    Należy stwierdzić w tym względzie, że zadania realizowane przez europejskiego sekretarza kartelu nadawały mu przewodnią rolę w zakresie koordynacji kartelu, a w każdym razie w zakresie faktycznego funkcjonowania tego kartelu. Komisja mogła bowiem słusznie uznać w zaskarżonej decyzji, że ów sekretarz europejski był punktem kontaktowym dla członków kartelu i że odgrywał decydującą rolę w jego faktycznym funkcjonowaniu, jako że ułatwiał on wymianę informacji wewnątrz kartelu, a także skupiał, zbierał i wymieniał z innymi członkami kartelu informacje istotne dla jego funkcjonowania. Dotyczy to zwłaszcza informacji odnoszących się do projektów RIG, ponieważ sekretarz organizował spotkania robocze i pełnił podczas nich funkcje sekretarskie.

341    Tej decydującej roli nie podważa istnienie komitetu grupy europejskiej, który również odgrywał ważną rolę w kartelu. Ponadto nie ulega wątpliwości okoliczność, że Siemens była także stałym członkiem tego komitetu. Dlatego też jej funkcje europejskiego sekretarza kartelu nakładały się na jej funkcję stałego członka komitetu i odróżniały ją od pozostałych członków stałych komitetu, mianowicie od ABB i Alstom.

342    Poza tym Komisja mogła słusznie uznać w motywach 147 i 513 zaskarżonej decyzji, że prowadzenie sekretariatu kartelu było ważnym zadaniem wymagającym znacznych środków, choćby tylko pod względem czasu i udostępnionego personelu. Bez koordynacji i centralnej organizacji, zapewnianych przez europejskiego sekretarza kartelu, ów kartel niewątpliwie nie mógłby funkcjonować równie skutecznie, zważywszy na jego złożoność. Ponadto z uwagi na fakt, iż nie ulega wątpliwości, że Siemens pełniła rzeczone funkcje przez długi czas, to jest od początku kartelu w 1988 r. aż do przerwania przez nią udziału w 1999 r., Komisja mogła słusznie uznać, że wspomniane przedsiębiorstwo stanowiło w niniejszej sprawie istotną siłę napędową tego kartelu, w związku z czym odgrywało „rolę przywódcy naruszenia” w rozumieniu pkt 2 tiret trzecie wytycznych.

343    Argumenty Siemens dotyczące roli przywódcy pełnionej przez ABB nie pozwalają na podważenie tego wniosku.

344    Przede wszystkim jeśli chodzi o argument Siemens, że rola przywódcy pełniona przez ABB pozostaje w sprzeczności z jej rolą przywódcy, należy oddalić leżące u podstaw tego argumentu założenie, że rola przywódcy kartelu może być pełniona tylko przez jedno przedsiębiorstwo w tym samym czasie.

345    Jak wynika bowiem z orzecznictwa, jest zupełnie możliwe uznanie jednocześnie dwóch przedsiębiorstw, a nawet kilku przedsiębiorstw za przywódcę, w szczególności w ramach kartelu, w którym bierze udział duża liczba uczestników, tak jak w przypadku kartelu dotyczącego projektów RIG, przynajmniej w pierwszej fazie jego funkcjonowania (zob. podobnie ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 439, 440; wyrok Sądu z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑109/02, T‑118/02, T‑122/02, T‑125/02, T‑126/02, T‑128/02, T‑129/02, T‑132/02 i T‑136/02 Bolloré i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑947, pkt 561 i przytoczone tam orzecznictwo).

346    W związku z tym zakładając nawet, że ABB winna zostać uznana za przywódcę kartelu dotyczącego RIG, nie oznacza to, że Siemens nie może też zostać uznana za przywódcę.

 W przedmiocie domniemywanego nierównego traktowania Siemens w porównaniu z ABB

347    W dalszej kolejności należy zbadać argument Siemens, że Komisja, przypisując jej rolę przywódcy i nie przypisując owej roli ABB, naruszyła zasadę równego traktowania, ponieważ ABB odegrała rolę inicjatora i przywódcy. Argument ten należy oddalić z dwóch powodów.

348    Po pierwsze, jeśli chodzi o rolę inicjatora odgrywaną podobno przez ABB, należy przypomnieć, że jak wynika z samej treści pkt 2 tiret trzecie wytycznych, należy odróżnić pojęcie „przywódcy” od pojęcia „prowokatora [inicjatora]” naruszenia. O ile bowiem rola inicjatora dotyczy momentu ustanowienia lub poszerzania kartelu, rola przywódcy dotyczy jego funkcjonowania (zob. ww. w pkt 311 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 316). Dlatego też przywódca naruszenia i inicjator tego naruszenia nie znajdują się w porównywalnej sytuacji, tak że zakładając nawet, iż Komisja popełniła błąd, nie uznając ABB za inicjatora kartelu, fakt zróżnicowanego potraktowania tejże spółki i Siemens nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania.

349    Po drugie, ani nie ustalono, ani nawet nie twierdzono, że ABB pełniła funkcje europejskiego sekretarza kartelu albo że sama pełniła – w sposób niezmienny i trwały – wszystkie funkcje powierzane zwykle temu sekretarzowi europejskiemu. Ponadto wprawdzie zostało ogólnie przyjęte, nawet przez Komisję, że ABB odgrywała „znaczącą rolę” w ramach kartelu, nie wykazano jednak, że owa rola była porównywalna – z punktu widzenia funkcjonowania kartelu – z rolą odgrywaną przez Siemens i przez Alstom lub Areva jako europejskich sekretarzy kartelu.

350    Twierdzenia Siemens w tym względzie nie są w stanie podważyć tego ustalenia.

351    W pierwszej kolejności przypomnienie przez Siemens roli odgrywanej przez ABB w ramach kartelu dotyczącego rur preizolowanych pod koniec lat osiemdziesiątych jest bez znaczenia dla niniejszej sprawy, oprócz faktu, prawidłowo stwierdzonego w zaskarżonej decyzji, że ABB winna zostać uznana za przedsiębiorstwo powracające do naruszenia w zakresie karteli.

352    W drugiej kolejności informacje zawarte w aktach sprawy, na które Siemens powołuje się, nie są w stanie poprzeć jej argumentu, że ABB winna zostać uznana za przywódcę kartelu.

353    Wbrew twierdzeniom Siemens okoliczność, że w przypadku ABB decyzja o uczestnictwie w kartelu mogła zostać podjęta na najwyższym szczeblu, przy założeniu, że zostanie ona wykazana, nie potwierdza bowiem w żaden sposób tego, że ABB pełniła rolę sprawczą w ramach kartelu. Podobnie jest w przypadku okoliczności, że według twierdzeń pana M. dwaj pracownicy ABB byli kolejno „European speaker”. Okoliczność ta nie przesądza o tym, że wspomniane przedsiębiorstwo zajmowało pozycję przywódcy w ramach kartelu. Należy zaznaczyć w tym względzie, że charakter zadań „European speaker” nie wynika z dokumentów zawartych w aktach sprawy ani w szczególności z pism Siemens. Co więcej fakt, iż ani porozumienie GQ, ani porozumienie EQ nie wspominają o tej funkcji, pozwala domniemywać, że funkcje „European speaker” nie miały większego znaczenia dla funkcjonowania kartelu.

354    Podobnie wprawdzie przypis nr 153 zaskarżonej decyzji wspomina – na co Siemens zwraca uwagę – o oświadczeniu Areva, zgodnie z którym ABB przewodniczyła spotkaniom na poziomie kierowniczym, załączenie tego przypisu do motywu 147 zaskarżonej decyzji i treść oświadczenia Areva wyraźnie wskazują, że oświadczenie to odnosi się wyłącznie do lat 2002–2004. Komisja nie zarzuca Siemens, że ta prowadziła sekretariat kartelu we wspomnianym, stosunkowo krótkim okresie, gdyż to Alstom lub Areva pełniła ową rolę w tym czasie. Natomiast Siemens nie wskazuje, w jaki sposób fakt, iż ABB mogła przewodniczyć spotkaniom na poziomie kierowniczym przez okres zaledwie dwóch lat, w ciągu którego sekretariat był prowadzony przez Alstom lub Areva, przy założeniu że ów fakt zostanie wykazany, czyni rolę ABB porównywalną z rolą Siemens w okresie ponad jedenastu lat, w ciągu którego Siemens pełniła funkcję europejskiego sekretarza kartelu.

355    Wskazany przez Siemens fakt, iż ABB i Alstom postanowiły w 2000 r. wykluczyć przedsiębiorstwo VA Tech z kartelu, przygotowując „wieczorek pożegnalny”, nie dowodzi pełnienia przez ABB roli przywódcy. Zważywszy bowiem, że w następstwie koncentracji mającej miejsce na rozpatrywanym rynku w kartelu pozostały już tylko trzy przedsiębiorstwa europejskie po przerwaniu udziału przez Siemens, nie ma mowy o roli przywódcy, gdy dwa z tychże przedsiębiorstw zawierają sojusz przeciwko trzeciemu.

356    Wreszcie twierdzenie Siemens, że ABB odegrała decydującą rolę w organizacji i wprowadzeniu środków odwetowych przedsięwziętych przeciwko Siemens po jej odejściu, nie zostało potwierdzone żadnym dowodem. Ani motyw 169 zaskarżonej decyzji, ani oświadczenie pana M., które zostało zacytowane w tym motywie, nie zawierają bowiem najmniejszej wskazówki co do decydującej roli, jaką ABB miała odegrać w organizacji lub wprowadzeniu tychże środków odwetowych.

357    Dlatego też Siemens nie wykazała, że ABB znajdowała się w sytuacji porównywalnej z jej sytuacją w kontekście jej roli przywódcy, tak że zastosowane wobec niej zróżnicowane traktowanie jest zasadne.

358    W każdym razie zakładając nawet, że Komisja popełniła błąd, gdy nie uznała ABB za przywódcę kartelu pomimo znaczącej roli odegranej przez przedsiębiorstwo ABB w ramach kartelu, takie niezgodne z prawem działanie podjęte na rzecz innej osoby nie uzasadnia tego, by uwzględnić zarzut nieważności podniesiony przez Siemens. Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że poszanowanie zasady równego traktowania lub niedyskryminacji musi iść w parze z poszanowaniem zasady legalności, co oznacza, że nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie podjęte na rzecz innej osoby (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 9 października 1984 r. w sprawie 188/83 Witte przeciwko Parlamentowi, Rec. s. 3465, pkt 15; ww. w pkt 184 wyrok w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 160; wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑347/94 Mayr‑Melnhof przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1751, pkt 334; ww. w pkt 87 wyrok w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 367).

359    Jak wyjaśniono w pkt 339–342 powyżej, Komisja słusznie uznała Siemens za przywódcę kartelu. Dlatego też w zakresie, w jakim argumentacja Siemens zmierza konkretnie do tego, by odstąpić w sposób niezgody z prawem od podwyższenia nałożonej na nią grzywny, owa argumentacja nie może zostać uwzględniona (zob. podobnie ww. w pkt 358 wyrok w sprawie Mayr‑Melnhof przeciwko Komisji, pkt 334; ww. w pkt 184 wyrok w sprawie SCA Holding przeciwko Komisji, pkt 160).

360    W konsekwencji należy oddalić zarzuty szczegółowe podniesione przez Siemens, oparte na twierdzeniu, że nie odegrała ona roli przywódcy kartelu, oraz na twierdzeniu, że ABB powinna zostać uznana za inicjatora lub przywódcę kartelu.

2.     W przedmiocie trzeciego zarzutu szczegółowego, opartego na twierdzeniu, że podwyższenie kwoty podstawowej grzywny zastosowane wobec Siemens ze względu na jej rolę przywódcy kartelu jest nadmierne

a)     Argumenty stron

361    Siemens podnosi pomocniczo, że nawet jeśli czasowe sprawowanie funkcji sekretarskich powinno uzasadniać uznanie za przywódcę, podwyższenie o 50% zastosowane przez Komisję jest nadmierne i stanowi naruszenie zasad równego traktowania i proporcjonalności. Powołując się na praktykę decyzyjną Komisji, Siemens twierdzi, że podwyższenie o 50% kwoty podstawowej grzywny zakłada istnienie innych okoliczności obciążających poza samym faktem, że dane przedsiębiorstwo pełniło funkcje sekretarskie. Siemens wnosi do Sądu o znaczne obniżenie zastosowanego wobec niej podwyższenia w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania.

362    Komisja kwestionuje argumenty Siemens.

b)     Ocena Sądu

363    Po pierwsze, należy stwierdzić, iż argument, że podwyższenie o 50% jest wyższe od podwyższenia stosowanego zasadniczo w innych decyzjach Komisji, nie pozwala na wykazanie naruszenia zasady proporcjonalności (zob. ww. w pkt 345 wyrok w sprawach połączonych Bolloré i in. przeciwko Komisji, pkt 579; zob. również podobnie ww. w pkt 337 wyrok w sprawie ADM, pkt 248).

364    Wystarczy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Komisja dysponuje swobodnym uznaniem przy ustalaniu wysokości każdej grzywny i nie ma obowiązku stosować w tym celu określonego wzoru matematycznego (wyroki Sądu: z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T‑150/89 Martinelli przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1165, pkt 59; z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑352/94 Mo och Domsjö przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1989, pkt 268; ww. w pkt 345 wyrok w sprawach połączonych Bolloré i in. przeciwko Komisji, pkt 580). Dlatego też Siemens nie może oprzeć argumentacji na podwyższeniach stosowanych przez Komisję w innych sprawach, aby uzasadnić zarzut szczegółowy oparty na naruszeniu zasady proporcjonalności.

365    Po drugie, jeśli chodzi o argument Siemens, że podwyższenie grzywny o 50% ze względu na jej rolę przywódcy kartelu narusza też zasadę równego traktowania, ponieważ ABB pełniła rolę sprawczą w ramach kartelu, należy przypomnieć, że – jak stwierdzono w pkt 352–357 powyżej – Siemens nie zdołała wykazać, iż w świetle dowodów zawartych w aktach sprawy rola ABB powinna zostać uznana za równorzędną z jej rolą. W szczególności rola sprawcza pełniona jakoby przez ABB w kartelu nie została potwierdzona jakimkolwiek dowodem. Dlatego też skoro ABB i Siemens nie znajdowały się w tej samej sytuacji, Komisja nie była zobowiązana do potraktowania ich w jednakowy sposób.

366    Ponadto zakładając nawet, że – jak twierdzi Siemens – domniemywana siła napędowa ABB w ramach kartelu wymaga uznania roli tego przedsiębiorstwa za równorzędną z rolą Siemens, czego Komisja w sposób błędny nie uczyniła, takie niezgodne z prawem działanie podjęte na rzecz innej osoby nie uzasadnia tego, by uwzględnić zarzut nieważności podniesiony przez Siemens. Jak przypomniano bowiem w pkt 358 powyżej, poszanowanie zasady równego traktowania lub niedyskryminacji musi iść w parze z poszanowaniem zasady legalności, co oznacza, że nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie podjęte na rzecz innej osoby.

367    Po trzecie, jeśli chodzi o proporcjonalny charakter podwyższenia z uwagi na pełnioną przez Siemens rolę przywódcy, z orzecznictwa wynika, że fakt, iż przedsiębiorstwo działało jako lider w ramach kartelu, oznacza, że winno ono ponieść szczególną odpowiedzialność w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami (zob. podobnie ww. w pkt 337 wyrok w sprawach połączonych IAZ International Belgium i in. przeciwko Komisji, pkt 57, 58; wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑298/98 P Finnboard przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10157, pkt 45; ww. w pkt 358 wyrok w sprawie Mayr‑Melnhof przeciwko Komisji, pkt 291).

368    Mając na uwadze w niniejszej sprawie znaczenie funkcji pełnionych przez Siemens w ramach kartelu w charakterze europejskiego sekretarza kartelu, które to funkcje opisano w pkt 338, 340 i 342 powyżej, podwyższenie o 50% nie może zostać uznane za nieproporcjonalne.

369    Dlatego też należy oddalić trzeci zarzut szczegółowy, w związku z czym trzeba oddalić czwartą część zarzutu trzeciego.

E –  W przedmiocie piątej części zarzutu trzeciego, opartej na oczywistym błędzie w ocenie, jeśli chodzi o brak przyznania obniżki grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy

1.     Argumenty stron

370    Siemens podnosi, że Komisja niesłusznie nie przyznała jej żadnej obniżki kwoty grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. Twierdzi ona, że przedstawiła dowody mające istotną wartość dodaną, i wskazuje w tym zakresie na: informację na temat szeregu spotkań kartelu, odtworzony plik, pismo adwokata dotyczące funkcjonowania kartelu w latach 2002–2004, wyniki kontroli wewnętrznej Siemens w 2005 r. oraz zeznania jej byłych pracowników – panów Tr., E. i Sch.

371    Komisja kwestionuje argumenty Siemens.

2.     Ocena Sądu

372    Zgodnie z pkt 21 komunikatu w sprawie współpracy, aby przedsiębiorstwo mogło ubiegać się o obniżenie grzywny na podstawie rzeczonego komunikatu, musi ono w szczególności dostarczyć Komisji takie dowody domniemywanego naruszenia, które mają istotną wartość dodaną w stosunku do dowodów będących już w posiadaniu Komisji.

373    Zgodnie z pkt 22 komunikatu w sprawie współpracy pojęcie „zwiększenie wartości” [pojęcie „wartości dodanej”] odnosi się do zakresu, w jakim przekazane dowody zwiększają ze względu na sam swój charakter lub stopień szczegółowości zdolność Komisji do udowodnienia spornych faktów.

374    Zgodnie z orzecznictwem obniżenie kwoty grzywien w przypadku współpracy przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniach wspólnotowego prawa konkurencji jest uzasadnione tym, że taka współpraca ułatwia Komisji wykonanie zadania polegającego na stwierdzeniu istnienia naruszenia, a w stosownym przypadku na doprowadzeniu do jego zakończenia (ww. w pkt 285 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 399; wyroki Sądu z dnia 14 maja 1998 r.: w sprawie T‑311/94 BPB de Eendracht przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1129, pkt 325; w sprawie T‑338/94 Finnboard przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1617, pkt 363; ww. w pkt 358 wyrok w sprawie Mayr‑Melnhof przeciwko, pkt 330).

375    Jak wskazano w pkt 29 komunikatu w sprawie współpracy, daje on podstawę do uzasadnionych oczekiwań przedsiębiorstwom chcącym poinformować Komisję o istnieniu kartelu. Zważywszy na uzasadnione oczekiwania, jakie przedsiębiorstwa chcące współpracować z Komisją mogły mieć na podstawie tego komunikatu, Komisja jest zobowiązana stosować się do niego, gdy ocenia – w ramach określenia kwoty grzywny nałożonej na Siemens – współpracę tego przedsiębiorstwa (zob. analogicznie wyrok Sądu z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑26/02 Daiichi Pharmaceutical przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑713, pkt 147 i przytoczone tam orzecznictwo).

376    W granicach ustanowionych przez komunikat w sprawie współpracy Komisja dysponuje jednak szerokim zakresem uznania przy ocenie, czy dowody przekazane przez przedsiębiorstwo stanowią wartość dodaną w rozumieniu pkt 22 komunikatu w sprawie współpracy i czy należy przyznać przedsiębiorstwu obniżkę grzywny na podstawie tego komunikatu (zob. analogicznie ww. w pkt 285 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 393, 394; wyrok Sądu z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych od T‑259/02 do T‑264/02 i T‑271/02 Raiffeisen Zentralbank Österreich i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5169, pkt 532). Ocena ta stanowi przedmiot ograniczonej kontroli sądowej.

377    W niniejszej sprawie należy więc sprawdzić, czy Komisja popełniła oczywisty błąd w ocenie, uznając, że oświadczenia Siemens, o których mowa w motywach 533–536 zaskarżonej decyzji, nie mają istotnej wartości dodanej.

378    Jeśli chodzi o te oświadczenia, należy zaznaczyć na wstępie, że informacje przekazane przez Siemens między dniem 28 maja 2004 r., to jest datą wystąpienia przez nią z wnioskiem na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, a wysłaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów pod koniec kwietnia 2006 r., dotyczą jedynie drugiej fazy jej udziału w kartelu, mianowicie lat 2002–2004. Natomiast aż do wysłania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Siemens zachowała milczenie co do swego udziału w naruszeniu w latach 1988–1999.

379    Ponadto należy podkreślić, że we wszystkich swych kontaktach w ramach współpracy z Komisją Siemens zawsze kwestionowała to, że porozumienia, w których uczestniczyła, mały za przedmiot projekty RIG w EOG lub wywoływały skutki wewnątrz EOG. Tak więc zamiast świadczyć o szczerej woli współpracy owe kontakty wskazują raczej na próbę ukrycia w miarę możliwości prawdziwej treści porozumień udowodnionej przez Komisję w zaskarżonej decyzji.

380    Jednakże warunek pełnej współpracy ustanowiony w pkt 11 komunikatu w sprawie współpracy odnosi się wyłącznie do wniosków o zwolnienie z grzywny, a nie do wniosków o złagodzenie sankcji, jak wynika z pkt 20 tego komunikatu. Dlatego też ewidentny brak szczerości w oświadczeniach Siemens nie stoi na przeszkodzie temu, by przyznać jej obniżkę grzywny, jeżeli zgodnie z pkt 21 rzeczonego komunikatu Siemens przekazała dowody mające istotną wartość dodaną.

381    Jeśli chodzi o domniemywaną wartość dodaną informacji przekazanych przez Siemens, po pierwsze, Siemens podnosi, że w swym piśmie z dnia 28 maja 2004 r. opisała „w szczegółach cały szereg spotkań kartelu”.

382    Należy zaznaczyć w tym względzie, że w swym wniosku z dnia 28 maja 2004 r. złożonym na podstawie komunikatu w sprawie współpracy Siemens przyznała, że od początku 2002 r. jej pracownicy, panowie R., S. i Ze., utrzymywali kontakty z ABB, Alstom lub Areva oraz grupą VA Tech i że przekazała pierwszą listę spotkań na poziomie kierowniczym i na poziomie operacyjnym. Wskazała jednak, że przedmiotem tych kontaktów był „benchmarking” – to znaczy wymiana dobrych praktyk w celu zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw z sektora – oraz omówienie możliwości współpracy w dziedzinie wspólnych dostaw lub wymiany produktów wstępnych. Ponadto Siemens przyznała też, że podczas tych spotkań omawiano bardzo niewielką liczbę konkretnych projektów. Niemniej jednak Siemens wskazała, że chodziło wyłącznie o projekty międzynarodowe niemające żadnego związku z EOG. Co więcej, owe projekty nie były objęte porozumieniami cenowymi, zaś producentów wezwano do „rozsądnego” zachowania, jeśli chodzi o poziom ich cen.

383    Informacje te nie mogą zostać uznane za „dowody domniemanego naruszenia” w rozumieniu pkt 21 komunikatu w sprawie współpracy, ponieważ dotyczą one wyłącznie absolutnie nieistotnych kontaktów między europejskimi producentami RIG. Ponadto jak Komisja wskazała w motywie 534 zaskarżonej decyzji, a Siemens temu nie zaprzeczyła, Komisja wiedziała już o tych spotkaniach, jak również o ich uczestnikach.

384    Po drugie, Siemens podnosi, że odkodowała i przekazała Komisji dane.

385    Należy zaznaczyć w tym względzie, że w swym piśmie z dnia 23 lipca 2004 r. Siemens przekazała różne dokumenty. W pierwszej kolejności przekazała listę projektów RIG realizowanych wyłącznie poza EOG, co do których oferty miały zostać złożone w latach 2002–2003, wskazując producentów, którym owe projekty zostały przyznane, przy czym owa lista została odtworzona z pliku zajętego podczas kontroli przeprowadzonych przez Komisję w jej pomieszczeniach. W drugiej kolejności przekazała listę połączeń wykonanych od dnia 22 kwietnia do dnia 22 maja 2004 r. wraz z kartą SIM jej pracownika, pana Ze. W trzeciej kolejności przekazała kilka dokumentów znalezionych w komputerze przenośnym pana Ze., wspominających o możliwościach współpracy dwustronnej rozpatrywanych wraz z innymi producentami RIG.

386    Jeśli chodzi o listę projektów, nie zawiera ona żadnego projektu RIG w Europie, w związku z czym nie dostarcza informacji na temat skutków kartelu w EOG. Co się tyczy listy połączeń telefonicznych, zawiera ona zaledwie datę, godzinę i czas trwania rozmów wychodzących, jak również wybrany numer. Ponadto Siemens nie wskazała, w jakim zakresie owa lista mogłaby posłużyć Komisji do wykazania istnienia kartelu, tym bardziej że odnosi się ona do okresu (kwiecień i maj 2004 r.), w którym zdaniem Siemens kartel przestał już istnieć. Wreszcie dokumenty pochodzące z komputera przenośnego pana Ze. wspominają jedynie o nieistotnych projektach współpracy niemających żadnego związku z omawianym kartelem, takich jak benchmarking i ewentualne powstanie konsorcjów w zakresie niektórych projektów.

387    Dlatego też żaden z tych dokumentów nie może zostać uznany za dowód zwiększający zdolność Komisji do wykazania istnienia kartelu.

388    Po trzecie, Siemens podnosi, że przekazała pismo sporządzone w imieniu jej byłych pracowników uczestniczących w kartelu, które opisuje „szczegółowo sposób funkcjonowania kartelu” i wymienia „drobiazgowo porozumienia dotyczące różnych projektów [RIG] w EOG”. Jej zdaniem ów dokument stanowi „dokładny dokument omawiający porozumienia zawarte w latach 2002–2004”.

389    Należy zauważyć w tym względzie, że w dniu 7 grudnia 2004 r. Siemens faktycznie przekazała Komisji pismo z dnia 25 listopada 2004 r. sporządzone przez radcę prawnego niezidentyfikowanych byłych współpracowników Siemens. Siemens przypuszcza, że chodzi tu o panów R., S. lub Z., którzy – stosownie do ustaleń Komisji – reprezentowali ją w drugiej fazie jej udziału w kartelu. W owym piśmie streszczono oświadczenia tych pracowników i w szczególności wskazano, że podczas spotkań mających miejsce od października 2002 r. z ABB, Alstom i grupą VA Tech dyskutowano o projektach RIG na wspólnym rynku w celu koordynacji zachowań, zawarcia porozumień i ustalenia cen, że Alstom pełniła funkcje sekretarskie i że porozumiewano się za pomocą telefonu, faksu i zakodowanych wiadomości elektronicznych. W piśmie przewodnim z dnia 7 grudnia 2004 r. Siemens wskazała, że w świetle treści pisma z dnia 25 listopada 2004 r. jej wcześniejsze oświadczenia były ewentualnie niekompletne lub nawet błędne. Wyjaśniła również, inaczej niż twierdzi przed Sądem, że „przekazane informacje [nie były] bardzo szczegółowe”.

390    Wprawdzie owe informacje mają pewną wartość dowodową w kontekście naruszenia, zważywszy, że Komisja przytoczyła pismo z dnia 25 listopada 2004 r. w przypisie nr 153 zaskarżonej decyzji jako potwierdzające fakt, iż Alstom lub Areva prowadziła sekretariat europejski po odejściu Siemens w 1999 r., jednak potwierdzają one jedynie dowody, którymi Komisja dysponowała już wcześniej. Sama Areva przyznała bowiem w dokumencie przekazanym Komisji faksem z dnia 25 maja 2004 r., że prowadziła sekretariat. Dlatego też informacje przekazane przez Siemens nie mogą zostać uznane za mające istotną wartość dodaną w stosunku do dowodów będących już w posiadaniu Komisji.

391    Po czwarte, Siemens podnosi, że przeanalizowała sytuację konkurencji na głównych rynkach Unii oraz przekazała Komisji swe wnioski i że żadne inne przedsiębiorstwo nie dostarczyło równie szczegółowych informacji na temat sytuacji rynku i konkurencji.

392    Należy zauważyć w tym względzie, że w dniu 4 lipca 2005 r. Siemens przekazała Komisji pisemne sprawozdanie z kontroli wewnętrznej. Siemens wskazała, że w ramach tej kontroli w szczególności zbadano wszystkie projekty RIG, które zrealizowała w Europie od stycznia 2000 r. do kwietnia 2004 r. pod kątem poszanowania przepisów prawnych w dziedzinie karteli. Jej zdaniem pomimo poczynionych przez nią znacznych wysiłków owa kontrola nie dała konkretnych wyników mogących potwierdzić zarzuty stawiane przez Komisję i nie pozwoliła na stwierdzenie nieprawidłowości, co umożliwiłoby stwierdzenie istnienia porozumień między konkurentami, jeśli chodzi o szczególne projekty w Unii.

393    Dlatego też nie można uznać, że informacje przekazane przez Siemens w dniu 4 lipca 2005 r. mają wartość dowodową. W szczególności nie jest oczywiste, że rzekome „szczegółowe informacje na temat sytuacji rynku i konkurencji” zwiększyły zdolność Komisji do wykazania naruszenia stwierdzonego w zaskarżonej decyzji i że w związku z tym mają istotną wartość dodaną.

394    Po piąte, Siemens podnosi, że przekazała Komisji zeznania swych byłych pracowników, panów Tr., E. i Sch., które zawierały szczegółowe informacje na temat zawarcia porozumienia GQ oraz roli odegranej przez ABB w ramach kartelu.

395    Należy zaznaczyć w tym względzie, że w załączniku do pisma z dnia 7 sierpnia 2006 r. Siemens przekazała Komisji protokoły zeznań swych byłych pracowników, panów Tr., E. i Sch. W rzeczonym piśmie radca prawny Siemens streścił istotę tychże zeznań. W szczególności wskazał, że to BBC, która zmieniła firmę na ABB, wystąpiła z inicjatywą zawarcia porozumienia GQ i była motorem wstępnych dyskusji między producentami europejskimi, że porozumienie GQ dotyczyło rynków Bliskiego Wschodu i nie odnosiło się do projektów europejskich, że Siemens zdystansowała się od porozumienia GQ pod koniec 1998 r., a najpóźniej na początku 1999 r., i że kartel, w którym Siemens uczestniczyła w latach 2002–2004, nie miał żadnego związku z wcześniejszym kartelem opartym na porozumieniu GQ.

396    Należy również zauważyć, że owe informacje zostały przekazane ponad trzy miesiące po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów pod koniec kwietnia 2006 r., w którym Komisja przedstawiła już środki dowodowe dotyczące naruszenia zarzucanego producentom RIG. Ponadto jedyną nową informacją, która wypływa ze wszystkich tych zeznań, jest twierdzenie, że ABB była inicjatorem i motorem zawarcia porozumienia GQ. Tymczasem jak ustalono w pkt 350–357 powyżej, owo twierdzenie nie zostało poparte innymi dowodami z akt sprawy. Dlatego też zeznania panów Tr., E. i Sch. nie mogą zostać uznane za informacje, które zwiększyły zdolność Komisji do wykazania naruszenia stwierdzonego w zaskarżonej decyzji i które mają istotną wartość dodaną.

397    Z powyższego wynika, że Komisja nie naruszyła komunikatu w sprawie współpracy, odmawiając przyznania Siemens obniżki nałożonej na nią grzywny. W konsekwencji należy oddalić piątą część zarzutu trzeciego.

F –  W przedmiocie szóstej części zarzutu trzeciego, opartej na twierdzeniu, że DG ds. konkurencji de facto wywarła presję na kolegium komisarzy

1.     Argumenty stron

398    Siemens wskazuje na fakt, iż w przeddzień wydania przez kolegium komisarzy decyzji w niniejszej sprawie niektóre media poinformowały, że grzywna, której kwota będzie bardzo wysoka, zostanie nałożona na przedsiębiorstwa uczestniczące w domniemywanym kartelu, wskazując dokładnie kwotę grzywien nałożonych na poszczególne przedsiębiorstwa. Siemens uważa, że taki sposób postępowania stanowi naruszenie podstawowej zasady prawa wspólnotowego, zgodnie z którą kolegium komisarzy podejmuje decyzje na własną odpowiedzialność i w niezależny sposób.

399    Komisja wyraża ubolewanie w związku z incydentem wskazanym przez Siemens. Podkreśla jednak, że ogłoszenie tych danych nie było zamierzone ani nawet świadome. Komisja przeprowadziła – bezskutecznie – wewnętrzną kontrolę w tym zakresie, aby wykryć przeciek informacji, a następnie zmieniła praktykę decyzyjną, żeby uniknąć powtórzenia się takiego incydentu. Jeśli chodzi o ocenę prawną tej kwestii, Komisja uważa, że przedwczesne ogłoszenie tego rodzaju nie ogranicza niezależności komisarzy i że wspomniany incydent nie podważa legalności zaskarżonej decyzji.

2.     Ocena Sądu

400    Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 287 WE członkowie, urzędnicy i inni pracownicy instytucji Wspólnoty są zobowiązani „nie ujawniać informacji objętych ze względu na swój charakter tajemnicą zawodową; a zwłaszcza informacji dotyczących przedsiębiorstw i ich stosunków handlowych lub kosztów własnych”. Chociaż to postanowienie dotyczy szczególnie informacji uzyskanych od przedsiębiorstw, partykuła „zwłaszcza” wskazuje na to, że chodzi o ogólną zasadę, która ma zastosowanie także do innych poufnych informacji (wyrok Trybunału z dnia 7 listopada 1985 r. w sprawie 145/83 Adams przeciwko Komisji, Rec. s. 3539, pkt 34; zob. też podobnie wyrok Sądu z dnia 18 września 1996 r. w sprawie T‑353/94 Postbank przeciwko Komisji, Rec. s. II‑921, pkt 86).

401    W niniejszym przypadku z akt sprawy wynika, że przed wydaniem zaskarżonej decyzji istotne elementy projektu decyzji przedłożonego kolegium komisarzy do ostatecznej aprobaty zostały ujawnione agencji prasowej. W dniu 23 stycznia 2007 r., w przeddzień wydania zaskarżonej decyzji, agencja ta opublikowała bowiem około godziny 19 szczegółowe informacje dotyczące łącznej kwoty grzywien oraz kwot poszczególnych grzywien nałożonych na Siemens, Melco i Alstom, jak również informację, że ABB została zwolniona z grzywny jako informator Komisji. Komisja, twierdząc, że nie zdołała wykryć sprawcy przecieku informacji do prasy, nie zakwestionowała okoliczności, że ów przeciek miał miejsce w jej służbach.

402    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem tego typu nieprawidłowość może prowadzić do stwierdzenia nieważności danej decyzji, jeśli zostanie wykazane, że w braku tej nieprawidłowości wspomniana decyzja miałaby inną treść (ww. w pkt 336 wyrok w sprawach połączonych Suiker Unie i in. przeciwko Komisji, pkt 91; ww. w pkt 174 wyrok Sądu w sprawie Dunlop Slazenger przeciwko Komisji, pkt 29). Tymczasem w niniejszej sprawie Siemens nie przedstawiła takiego dowodu. Nic nie pozwala bowiem zakładać, że gdyby sporne informacje nie zostały ujawnione, kolegium komisarzy zmieniłoby proponowaną kwotę grzywny lub projektowaną treść decyzji. W szczególności nie istnieje żaden dowód na to, że kolegium komisarzy w całości lub niektórzy komisarze czuli się zmuszeni lub uznali, że nie mogli odejść od elementów projektu decyzji, który został już ujawniony prasie.

403    W konsekwencji ta część zarzutu trzeciego również winna zostać oddalona. Dlatego też należy oddalić zarzut trzeci w całości.

404    Ponieważ trzy zarzuty podniesione przez Siemens zostały oddalone, należy oddalić skargę.

 W przedmiocie kosztów

405    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Siemens przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami zgodnie z żądaniem Komisji.

Z powyższych względów

SĄD (druga izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Siemens AG zostaje obciążona kosztami postępowania.

Pelikánová Jürimäe Soldevila Fragoso

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 3 marca 2011 r.

Podpisy

Spis treści

Okoliczności powstania sporu

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

I –  W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG

A –  W przedmiocie pierwszej części zarzutu pierwszego, opartej na „niewystarczającym opisie zarzucanych naruszeń”

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

B –  W przedmiocie drugiej części zarzutu pierwszego, opartej na „nieprawidłowej analizie domniemywanych porozumień oraz ich wpływu na wspólny rynek”

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

a)  W przedmiocie ciężaru dowodu

b)  W przedmiocie wartości dowodowej porozumienia GQ i porozumienia EQ

c)  W przedmiocie dowodu na istnienie wspólnego uzgodnienia

W przedmiocie oświadczeń złożonych przez ABB oraz świadka – pana M.

W przedmiocie oświadczeń Fuji

W przedmiocie oświadczeń Hitachi

W przedmiocie twierdzenia, że Areva, Alstom i grupa VA Tech nie zakwestionowały wspólnego uzgodnienia

W przedmiocie listy projektów RIG w Europie

–  W przedmiocie pochodzenia oraz daty sporządzenia listy ogólnej, a także w przedmiocie uznania jej za dowód

–  W przedmiocie twierdzenia, że wymienione w liście ogólnej projekty RIG w Europie nie były omawiane w ramach kartelu

–  W przedmiocie projektów, które jakoby wymieniono kilkakrotnie lub których nie wykonano

–  W przedmiocie niewielkiej liczby projektów RIG w Europie wpisanych na listę ogólną

–  W przedmiocie twierdzenia, że projekty RIG w EOG nie zostały przyznane Siemens w ramach kartelu

–  W przedmiocie analizy ekonometrycznej przedstawionej przez Siemens

W przedmiocie dowodów z dokumentów

–  W przedmiocie porozumienia GQ i porozumienia EQ

–  W przedmiocie dokumentu znalezionego w pomieszczeniach grupy VA Tech, zatytułowanego „Synteza dyskusji z JJC”

–  W przedmiocie pism wymienionych w dniu 18 stycznia 1999 r. między panami Wa., J. i B. – pracownikami grupy VA Tech

–  W przedmiocie dowodów z dokumentów odnoszących się do okoliczności faktycznych zaistniałych w latach 2002–2004

d)  Wnioski w przedmiocie drugiej części zarzutu pierwszego

W przedmiocie skutków kartelu wewnątrz EOG

W przedmiocie zastrzeżenia rynków europejskich i japońskiego odpowiednio dla grup producentów europejskich i japońskich

W przedmiocie ochrony „krajów macierzystych” w Europie

II –  W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 25 rozporządzenia nr 1/2003

A –  W przedmiocie pierwszej części zarzutu drugiego, opartej na braku wykazania udziału w naruszeniu między kwietniem a wrześniem 1999 r.

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

a)  W przedmiocie rozkładu ciężaru dowodu między Siemens i Komisję

b)  W przedmiocie wartości dowodowej okoliczności, na których Komisja opiera swą ocenę, że Siemens przerwała swój udział w kartelu w dniu 1 września 1999 r.

W przedmiocie oświadczeń ABB i pana M.

W przedmiocie dokumentu zatytułowanego „Synteza dyskusji z JJC”

W przedmiocie oświadczeń Areva, Melco, Fuji i Hitachi/JAEPS

–  W przedmiocie oświadczeń Areva

–  W przedmiocie oświadczeń Melco

–  W przedmiocie oświadczeń Fuji

–  W przedmiocie oświadczeń Hitachi

Wnioski pośrednie

c)  W przedmiocie elementów wskazanych przez Siemens celem wykazania, że przerwała ona swój udział w kartelu już w kwietniu 1999 r.

W przedmiocie empirycznych dowodów ekonomicznych wskazujących na to, że Siemens przerwała udział w kartelu najpóźniej w kwietniu 1999 r.

W przedmiocie zeznania pana Se.

W przedmiocie zeznań panów Tr., E. i Sch.

W przedmiocie braku wykazania, że Siemens uczestniczyła w porozumieniu dotyczącym projektów RIG po kwietniu 1999 r.

W przedmiocie braku wykazania spotkania po dniu 22 kwietnia 1999 r.

B –  W przedmiocie drugiej części zarzutu drugiego, opartej na przedawnieniu w zakresie postępowania

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

C –  W przedmiocie trzeciej części zarzutu drugiego, opartej na braku udziału w kartelu po dniu 1 stycznia 2004 r.

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

III –  W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na naruszeniu prawa przy obliczaniu kwoty grzywny

A –  W przedmiocie pierwszej części zarzutu trzeciego, opartej na nieproporcjonalnym charakterze kwoty wyjściowej grzywny

1.  W przedmiocie pierwszego zarzutu szczegółowego, opartego na braku dowodu na wpływ kartelu

a)  Argumenty stron

b)  Ocena Sądu

2.  W przedmiocie drugiego zarzutu szczegółowego, opartego na nieproporcjonalnym charakterze kwoty wyjściowej grzywny w stosunku do gospodarczego znaczenia naruszenia

a)  Argumenty stron

b)  Ocena Sądu

3.  W przedmiocie trzeciego zarzutu szczegółowego, opartego na wpisaniu Siemens do niewłaściwej kategorii

a)  Argumenty stron

b)  Ocena Sądu

B –  W przedmiocie drugiej części zarzutu trzeciego, opartej na nieproporcjonalnym charakterze mnożnika służącego zapewnieniu skutku odstraszającego

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

C –  W przedmiocie trzeciej części zarzutu trzeciego, opartej na błędzie przy określeniu czasu trwania naruszenia

D –  W przedmiocie czwartej części zarzutu trzeciego, opartej na twierdzeniu, że Siemens została błędnie uznana za przywódcę kartelu

1.  W przedmiocie zarzutów szczegółowych pierwszego i drugiego, opartych na twierdzeniu, że to ABB, a nie Siemens odegrała rolę przywódcy kartelu

a)  Argumenty stron

b)  Ocena Sądu

W przedmiocie roli przywódcy kartelu

W przedmiocie domniemywanego nierównego traktowania Siemens w porównaniu z ABB

2.  W przedmiocie trzeciego zarzutu szczegółowego, opartego na twierdzeniu, że podwyższenie kwoty podstawowej grzywny zastosowane wobec Siemens ze względu na jej rolę przywódcy kartelu jest nadmierne

a)  Argumenty stron

b)  Ocena Sądu

E –  W przedmiocie piątej części zarzutu trzeciego, opartej na oczywistym błędzie w ocenie, jeśli chodzi o brak przyznania obniżki grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

F –  W przedmiocie szóstej części zarzutu trzeciego, opartej na twierdzeniu, że DG ds. konkurencji de facto wywarła presję na kolegium komisarzy

1.  Argumenty stron

2.  Ocena Sądu

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: niemiecki.