OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
HENRIKA SAUGMANDSGAARDA ØE
przedstawiona w dniu 2 czerwca 2016 r.(1)
Sprawa C‑191/15
Verein für Konsumenteninformation
przeciwko
Amazon EU Sàrl
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy, Austria)]
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Zobowiązania pozaumowne – Rozporządzenia (WE) nr 864/2007 (Rzym II) – Zobowiązania umowne – Rozporządzenie (WE) nr 593/2008 (Rzym I) – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 93/13/EWG – Ochrona danych osobowych – Dyrektywa 95/46/WE – Powództwo o zaprzestanie szkodliwych praktyk – Dyrektywa 2009/22/WE – Transgraniczny handel elektroniczny – Ogólne warunki sprzedaży – Klauzula wyboru prawa właściwego – Wskazanie prawa państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma siedzibę – Określenie prawa właściwego dla oceny nieuczciwego charakteru postanowień ogólnych warunków sprzedaży w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk
I – Wprowadzenie
1. Verein für Konsumenteninformation (VKI), stowarzyszenie ochrony konsumentów z siedzibą w Austrii, wniosło do austriackich sądów powództwo o zaprzestanie szkodliwych praktyk zmierzające do uzyskania zakazu używania przez Amazon EU Sàrl, z siedzibą w Luksemburgu, rzekomo nieuczciwych warunków zawartych w ogólnych warunkach sprzedaży wobec konsumentów zamieszkujących w Austrii.
2. W związku z tym Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy, Austria) zwraca się na wstępie do Trybunału z pytaniem o prawo właściwe w ramach takiego powództwa dla badania nieuczciwego charakteru tych warunków. Czy powinno ono zostać określone na podstawie norm kolizyjnych przewidzianych w rozporządzeniu (WE) nr 864/2007 (zwanym dalej „rozporządzeniem Rzym II”)(2), skoro stowarzyszenie będące powodem zmierza do obrony zbiorowych interesów konsumentów na mocy prawa, jakie mu przyznaje ustawa, niezależnie od jakiegokolwiek określonego stosunku umownego? Czy też należy określić prawo właściwe dla tego badania w zastosowaniu norm kolizyjnych przewidzianych w rozporządzeniu (WE) nr 593/2008 (zwanym dalej „rozporządzeniem Rzym I”)(3), ponieważ ewentualne naruszenie zbiorowych interesów konsumentów miałoby swoje źródło w stosunkach umownych pomiędzy tymi ostatnimi a pozwaną spółką?
3. Sąd ten zwraca się następnie do Trybunału z pytaniem o to, czy warunek umowy wskazujący jako prawo właściwe dla umowy zawartej w drodze handlu elektronicznego prawo państwa członkowskiego siedziby przedsiębiorcy ma nieuczciwy charakter w rozumieniu dyrektywy 93/13/EWG(4).
4. Wreszcie, omawiany sąd zmierza w istocie do ustalenia prawa krajowego transponującego dyrektywę 95/46/WE(5), na podstawie którego należy oceniać zgodność z prawem warunków umowy przewidujących przetwarzanie danych osobowych przez przedsiębiorstwo handlu elektronicznego, takie jak Amazon EU, które kieruje swoją działalność do innego państwa członkowskiego niż państwo członkowskie jego siedziby.
II – Ramy prawne
A – Prawo Unii
1. Rozporządzenie Rzym I
5. Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym I stanowi, że „[n]iniejsze rozporządzenie stosuje się do zobowiązań umownych w sprawach cywilnych i handlowych powiązanych z prawem różnych państw […]”.
6. Artykuł 3 ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje, że „[u]mowa podlega prawu wybranemu przez strony”. Zgodnie z art. 3 ust. 5 tego rozporządzenia „[d]o oceny istnienia i ważności porozumienia stron w przedmiocie prawa właściwego stosuje się przepisy art. 10, 11 i 13”.
7. Artykuł 6 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Umowy konsumenckie”, stanowi:
„1. Bez uszczerbku dla art. 5 i 7 umowa zawarta przez osobę fizyczną w celu, który można uznać za niezwiązany z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (»konsument«), z inną osobą wykonującą działalność gospodarczą lub zawodową (»przedsiębiorca«) podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że przedsiębiorca:
a) wykonuje swoją działalność gospodarczą lub zawodową w państwie, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu; lub
b) w jakikolwiek sposób kieruje taką działalność do tego państwa lub do kilku państw z tym państwem włącznie;
a umowa wchodzi w zakres tej działalności.
2. Niezależnie od ust. 1, dla umowy, która spełnia warunki wymienione w ust. 1, strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego zgodnie z art. 3. Wybór taki nie może jednak prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu na podstawie przepisów, których nie można wyłączyć w drodze umowy, na mocy prawa, jakie zgodnie z ust. 1 byłoby właściwe w braku wyboru.
[…]”.
8. W art. 10 ust. 1 rozporządzenia Rzym I przewidziano, że „[i]stnienie i ważność umowy lub jednego z jej postanowień ocenia się według prawa, które zgodnie z niniejszym rozporządzeniem byłoby dla niej właściwe, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne”.
2. Rozporządzenie Rzym II
9. Zgodnie z art. 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym II rozporządzenie to „stosuje się do zobowiązań pozaumownych w sprawach cywilnych i handlowych, powiązanych z prawami różnych państw […]”.
10. Artykuł 4 tego rozporządzenia brzmi następująco:
„1. Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.
[…]
3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym”.
11. Zgodnie z art. 6 ust. 1 omawianego rozporządzenia „[p]rawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu nieuczciwej konkurencji jest prawo państwa, w którym występuje lub jest prawdopodobne wystąpienie naruszenia stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych interesów konsumentów”.
12. W art. 12 ust. 1 tego samego rozporządzenia przewidziano, że „[p]rawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych wynikających z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy, bez względu na to czy doszło do jej zawarcia, jest prawo właściwe dla umowy albo prawo, które byłoby dla niej właściwe, gdyby została ona zawarta”.
3. Dyrektywa 2009/22/WE
13. Artykuł 1 dyrektywy 2009/22/WE(6) stanowi:
„1. Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do powództw o zaprzestanie szkodliwych praktyk, określonych w art. 2, mających na celu ochronę zbiorowych interesów konsumentów, objętych dyrektywami wymienionymi w załączniku I, w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego.
2. Na użytek niniejszej dyrektywy, szkodliwa praktyka oznacza każdy czyn niezgodny z dyrektywami wymienionymi w załączniku I, transponowanymi do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich, który narusza zbiorowe interesy określone w ust. 1”.
14. Załącznik I do tej dyrektywy wymienia w pkt 5 dyrektywę 93/13.
15. Zgodnie z art. 2 ust. 2 omawianej dyrektywy pozostaje ona „bez uszczerbku dla zasad międzynarodowego prawa prywatnego dotyczących prawa właściwego, to znaczy zazwyczaj albo prawa państwa członkowskiego, z którego pochodzi szkodliwa praktyka, albo prawa państwa członkowskiego, w którym wystąpiły skutki szkodliwej praktyki”.
16. W art. 3 tej samej dyrektywy zdefiniowano „upoważniony podmiot [do wystąpienia z powództwem o zaprzestanie szkodliwych praktyk]” jako „instytucję lub organizację, która została utworzona zgodnie z prawem państwa członkowskiego i ma uzasadniony interes w zapewnieniu przestrzegania przepisów określonych w art. 1 […]”.
4. Dyrektywa 93/13
17. W art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 przewidziano, że „[w]arunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.
18. Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej dyrektywy, „[n]ie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”.
19. Artykuł 5 rzeczonej dyrektywy stanowi:
„W przypadku umów, w których wszystkie lub niektóre z przedstawianych konsumentowi warunków wyrażone są na piśmie, warunki te muszą zawsze być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem. Wszelkie wątpliwości co do treści warunku należy interpretować na korzyść konsumenta. Powyższa zasada interpretacji nie ma zastosowania w kontekście procedury ustanowionej w art. 7 ust. 2”.
20. Artykuł 7 tej samej dyrektywy jest sformułowany następująco:
„1. Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami.
2. Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe; co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu stosowaniu takich warunków.
[…]”.
21. Załącznik do dyrektywy 93/13 zawiera przykładowy wykaz warunków, które można uznać za nieuczciwe. Punkt 1 lit. q) tego załącznika wymienia warunek zmierzający do „wyłączeni[a] lub ograniczeni[a] prawa konsumenta do wystąpienia z powództwem lub skorzystania z innego środka zabezpieczającego […]”.
5. Dyrektywa 95/46
22. Artykuł 4 dyrektywy 95/46 stanowi:
„1. Każde państwo członkowskie stosuje, w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych, przepisy prawa krajowego przyjmowane na mocy niniejszej dyrektywy wówczas, gdy:
a) przetwarzanie danych odbywa się w kontekście prowadzenia przez administratora danych działalności gospodarczej na terytorium państwa członkowskiego; jeżeli ten sam administrator danych prowadzi działalność gospodarczą na terytorium kilku państw członkowskich, musi on podjąć niezbędne działania, aby zapewnić, że każde z tych przedsiębiorstw wywiązuje się z obowiązków przewidzianych w odpowiednich przepisach prawa krajowego;
[…]”.
B – Prawo austriackie
23. Paragraf 6 Konsumentenschutzgesetz (ustawy o ochronie konsumentów) z dnia 8 marca 1979 r. (zwanej dalej „KSchG”) przewiduje w ust. 3, że zawarte w ogólnych warunkach umownych lub formularzach umownych postanowienie umowy jest bezskuteczne, jeżeli zredagowane jest w sposób niejasny lub niezrozumiały.
24. Paragraf 13a ust. 2 tej ustawy stanowi, że omawiany § 6 ma zastosowanie do celów ochrony konsumenta niezależnie od tego, jakiemu prawu podlega umowa, jeżeli doszła ona do skutku w związku z prowadzoną w Austrii, nakierowaną na zawieranie takich umów działalnością przedsiębiorstwa lub osób, którymi przedsiębiorstwo posługuje się w tym celu.
III – Postępowanie główne, pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
25. Amazon EU jest spółką handlu elektronicznego z siedzibą w Luksemburgu. Spółka ta wyjaśniła w swoich uwagach na piśmie, że jest oddziałem spółki Amazon.com, Inc., której siedziba znajduje się w Stanach Zjednoczonych. Według sądu odsyłającego grupa, której częścią jest Amazon EU, nie prowadzi działalności gospodarczej w Austrii. Spółka ta zawiera jednak umowy sprzedaży przez Internet z konsumentami zamieszkującymi w Austrii za pomocą strony internetowej w języku niemieckim (www.amazon.de).
26. Umowy zawarte z tymi konsumentami obejmowały, do połowy 2012 r., ogólne warunki sprzedaży, spośród których 12 stanowi przedmiot sporu w postępowaniu głównym. W szczególności warunki 6, 9, 11 i 12 miały następujące brzmienie:
„6. W przypadku odroczonego terminu płatności, jak również w innych przypadkach z uzasadnionej przyczyny Amazon.de sprawdza i ocenia dane podane przez zamawiającego oraz dokonuje wymiany danych z innymi przedsiębiorstwami w ramach koncernu Amazon, wywiadowniami gospodarczymi i, w razie konieczności, ze spółką Bürgel Wirtschaftsinformationen GmbH & Co. […].
9. Przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu metody płatności posługujemy się – oprócz własnych danych – danymi dotyczącymi prawdopodobieństwa dla oceny ryzyka niewypłacalności, które uzyskujemy od spółki Bürgel Wirtschaftsinformationen GmbH & Co. […] oraz od spółki informa Solutions GmbH […]. Zwracamy się ponadto do wskazanych przedsiębiorstw celem weryfikacji podanych przez Państwa danych adresowych.
11. Jeżeli użytkownik zdecyduje się zamieścić treści na stronie Amazon.de (np. recenzje klientów), udziela tym samym Amazon.de, na czas trwania prawa głównego, czasowo oraz miejscowo nieograniczonej i wyłącznej licencji do dalszego korzystania z treści w każdym celu zarówno on-line, jak i w inny sposób.
12. Prawem właściwym jest prawo luksemburskie z wyłączeniem Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach o międzynarodowej sprzedaży towarów (CVIM)”.
27. VKI jest stowarzyszeniem ochrony konsumentów z siedzibą w Austrii, uprawnionym do wnoszenia powództw o zaprzestanie szkodliwych praktyk na mocy art. 3 dyrektywy 2009/22. Wniosło ono do Handelsgericht Wien (sądu gospodarczego w Wiedniu, Austria) żądanie wydania nakazu zaprzestania stosowania 12 wspomnianych warunków umowy oraz żądanie podania do publicznej wiadomości wyroku uwzględniającego w konkretnym przypadku jego żądanie wydania nakazu zaprzestania. Zdaniem VKI warunki te naruszają szereg austriackich ustaw, wśród nich KSchG i Datenschutzgesetz (ustawę o ochronie danych, zwaną dalej „DSG”).
28. Sąd ten uwzględnił powództwo w zakresie 11 z 12 spornych warunków. Na podstawie art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I uznał on warunek 12 za bezskuteczny, ponieważ wybór prawa właściwego nie może prowadzić do tego, że konsument pozbawiony jest ochrony, która przysługuje mu na podstawie ustawodawstwa państwa jego zwykłego miejsca pobytu. Zdaniem omawianego sądu skuteczność pozostałych warunków, z wyjątkiem postanowień dotyczących ochrony danych osobowych zawartych w warunkach 6, 9 oraz 11, należy zatem ocenić na podstawie prawa austriackiego. Natomiast ważność tych ostatnich postanowień należy ocenić w świetle prawa luksemburskiego, zgodnie z dyrektywą 95/46.
29. Obie strony wniosły apelację od tego wyroku do Oberlandesgericht Wien (wyższego sądu krajowego w Wiedniu, Austria). Sąd ów potwierdził, że prawo właściwe dla badania spornych warunków umowy należy określić w zastosowaniu norm kolizyjnych przewidzianych w rozporządzeniu Rzym I. Jednocześnie stwierdził on, że art. 6 ust. 2 tego rozporządzenia nie pozwala na uznanie warunku 12 za niezgodny z prawem. Ważność tego warunku należało raczej, na mocy art. 10 ust. 1 tego rozporządzenia, ocenić w świetle prawa luksemburskiego. Wspomniany sąd uchylił więc wyrok sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do tego ostatniego w celu dokonania takiej oceny. Również zdaniem Oberlandesgericht Wien (wyższego sądu krajowego w Wiedniu), jeśli warunek 12 okaże się dopuszczalny z punktu widzenia prawa luksemburskiego, do Handelsgericht Wien (sądu gospodarczego we Wiedniu) będzie należało zbadanie pozostałych warunków w świetle tego prawa. Powinien on wówczas dokonać porównania z prawem austriackim w celu ustalenia, czy zawiera ono przepisy bardziej korzystne dla konsumentów. Wybór prawa luksemburskiego nie może bowiem, zgodnie z art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I, pozbawić ich ochrony, jaką przyznają im takie przepisy.
30. VKI wniosło skargę kasacyjną do Oberster Gerichshof (sądu najwyższego, Austria), który postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:
„1) Czy prawo właściwe w przypadku powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk w rozumieniu dyrektywy 2009/22 należy określić na mocy art. 4 rozporządzenia Rzym II, jeżeli powództwo skierowane jest przeciwko stosowaniu niedozwolonych warunków umownych przez przedsiębiorstwo z siedzibą w państwie członkowskim, które to przedsiębiorstwo zawiera w obrocie elektronicznym umowy z konsumentami mającymi miejsce zamieszkania w innych państwach członkowskich, w szczególności w państwie członkowskim, w którym siedzibę ma sąd orzekający?
2) W wypadku udzielenia na pytanie pierwsze odpowiedzi twierdzącej:
a) Czy jako państwo, w którym powstaje szkoda (art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II), należy rozumieć każde państwo, na które ukierunkowana jest działalność gospodarcza pozwanego przedsiębiorstwa, tak że kwestionowane warunki należy oceniać zgodnie z prawem państwa, w którym siedzibę ma sąd orzekający, jeżeli uprawniony do wniesienia skargi podmiot występuje przeciwko stosowaniu tych warunków w obrocie handlowym z konsumentami, którzy mają w tym państwie miejsce zamieszkania?
b) Czy występuje znacznie ściślejszy związek (art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rzym II) z prawem tego państwa, w którym pozwane przedsiębiorstwo ma siedzibę, jeżeli jego warunki umowne przewidują, że dla umów zawieranych przez przedsiębiorstwo właściwe jest prawo tego państwa?
c) Czy podobna klauzula wyboru prawa właściwego może prowadzić z innych powodów do tego, że kontrola kwestionowanych warunków umownych powinna przebiegać zgodnie z prawem tego państwa, w którym pozwane przedsiębiorstwo ma siedzibę?
3) Jeżeli na pytanie pierwsze zostanie udzielona odpowiedź przecząca: w jaki sposób należy zatem określić prawo właściwe dla powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk?
4) Niezależnie od odpowiedzi na powyższe pytania:
a) Czy zawarte w ogólnych warunkach umownych postanowienie, zgodnie z którym do umowy zawartej w obrocie elektronicznym pomiędzy konsumentem oraz przedsiębiorstwem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim należy stosować prawo państwa siedziby przedsiębiorstwa, jest nieuczciwe w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13?
b) Czy przetwarzanie danych osobowych przez przedsiębiorstwo, które zawiera umowy w obrocie elektronicznym z konsumentami zamieszkującymi w innych państwach członkowskich, podlega zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46, niezależnie od prawa właściwego dla pozostałych kwestii, wyłącznie prawu państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorstwo prowadzi działalność gospodarczą, w kontekście której ma miejsce przetwarzanie, czy też przedsiębiorstwo to powinno przestrzegać również przepisów dotyczących ochrony danych państwa członkowskiego, na które nakierowana jest jego działalności gospodarcza?”.
31. VKI, Amazon EU, rządy austriacki, niemiecki i Zjednoczonego Królestwa, a także Komisja przedstawiły uwagi na piśmie i były reprezentowane na rozprawie w dniu 2 marca 2016 r.
IV – Analiza
A – W przedmiocie prawa właściwego dla badania nieuczciwego charakteru warunków umowy w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk (pytania od pierwszego do trzeciego)
1. W przedmiocie zakresu pytań od pierwszego do trzeciego
32. W swoich pytaniach od pierwszego do trzeciego sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o wskazanie prawa właściwego „dla powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk” wniesionego przez stowarzyszenie ochrony konsumentów na mocy ustawy krajowej dokonującej transpozycji dyrektywy 2009/22, zmierzającego do uzyskania zakazu używania przez przedsiębiorcę nieuczciwych warunków umowy(7).
33. Na wstępie uważam za użyteczne wyjaśnienie zakresu tych pytań poprzez podkreślenie, że przedmiotem każdej kolizji norm prawnych w ramach postępowania sądowego jest określona kwestia prawna. W tym samym postępowaniu może zatem powstać szereg kolizji norm prawnych dotyczących różnych kwestii prawnych. Każdą z nich należało będzie rozstrzygnąć oddzielnie, w zastosowaniu norm kolizyjnych regulujących daną kwestię, ewentualnie na korzyść różnych praw krajowych.
34. I tak, jeśli powództwo dotyczy jednocześnie „zobowiązań umownych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym I i „zobowiązań pozaumownych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym II, prawo właściwe dla każdego z tych zobowiązań należy określić na mocy różnych zasad(8).
35. W niniejszej sprawie chodzi zatem o określenie prawa właściwego nie dla „powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk”, ale dla szczególnej kwestii prawnej będącej przedmiotem kolizji norm prawnych, którą sąd krajowy zamierza rozstrzygnąć. Jak wynika z postanowienia odsyłającego, dotyczy ona badania nieuczciwego charakteru warunków umowy, których zakazania żąda się w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk.
2. W przedmiocie stosowania rozporządzenia Rzym II
36. Artykuł 2 ust. 2 dyrektywy 2009/22 odsyła w kwestii prawa właściwego w ramach powództw o zaprzestanie szkodliwych praktyk objętych zakresem stosowania tej dyrektywy do „zasad międzynarodowego prawa prywatnego” państwa sądu.
37. Dla udzielenia odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne należy na wstępie ustalić, czy mającymi zastosowanie zasadami prawa prywatnego międzynarodowego są w niniejszej sprawie zasady wskazane w rozporządzeniu Rzym I czy zasady przewidziane w rozporządzeniu Rzym II(9). To ustalenie zależy od charakteru, umownego lub pozaumownego, zobowiązań, co do których wystąpiła kolizja norm prawnych.
38. Trybunał nie miał jeszcze sposobności wypowiedzieć się w przedmiocie kwalifikacji zobowiązań podnoszonych w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk zmierzającego do uzyskania zakazu używania nieuczciwych warunków w celu rozgraniczenia odpowiednich zakresów stosowania rozporządzeń Rzym I i Rzym II.
39. Niemniej jednak, jeśli chodzi o kwalifikację takiego powództwa (wniesionego również przez VKI) w celu ustalenia jurysdykcji, Trybunał w wyroku Henkel(10) uznał, że nie ma ono charakteru „umownego” w rozumieniu zasady ustalania jurysdykcji szczególnej przewidzianej w instrumencie poprzedzającym rozporządzenie (WE) nr 44/2001 (zwane dalej „rozporządzeniem Bruksela I”)(11). Uzasadnił on ten wniosek brakiem stosunku umownego pomiędzy sprzedawcą a stowarzyszeniem ochrony konsumentów, ponieważ działa ono na podstawie prawa przyznanego przez ustawę w celu uzyskania zakazu używania przez przedsiębiorcę nieuczciwych warunków. Jest tak zdaniem Trybunału niezależnie od tego, czy powództwo to ma charakter wyłącznie prewencyjny czy wynika ono z umów już zawartych z pewnymi konsumentami(12).
40. Z wyroku tego wynika natomiast, że takie powództwo dotyczy czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego. Jego przedmiotem jest bowiem pociągnięcie do odpowiedzialności strony pozwanej „na mocy pozaumownego zobowiązania przedsiębiorcy do powstrzymania się w stosunkach z konsumentami od niektórych zachowań, które prawodawca potępia”(13).
41. Niniejsza sprawa skłania Trybunał do wyjaśnienia, czy tych samych kryteriów oceny należy użyć do ustalenia, czy zobowiązania podnoszone w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk mają charakter umowny czy pozaumowny w rozumieniu rozporządzeń Rzym I i Rzym II.
42. Zdaniem VKI oraz rządów austriackiego i Zjednoczonego Królestwa stanowią one zobowiązania pozaumowne objęte zakresem stosowania rozporządzenia Rzym II. Natomiast Amazon EU, rząd niemiecki i Komisja podnoszą w istocie, że jakkolwiek inne kwestie powstające w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk mogą dotyczyć zobowiązań pozaumownych(14), to ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy, do których odnosi się to powództwo, powinna podlegać odrębnemu łącznikowi na mocy rozporządzenia Rzym I. Zgodnie z art. 10 ust. 1 tego rozporządzenia zgodność z prawem tych warunków ocenia się zatem według prawa, które zgodnie z owym rozporządzeniem byłoby właściwe, gdyby warunki te były ważne.
43. Ze względów przedstawionych poniżej przychylam się do pierwszego z tych poglądów.
44. W pierwszej kolejności kwestia nieuczciwego charakteru spornych warunków nie dotyczy moim zdaniem zobowiązań umownych.
45. Prawodawca nie zdefiniował pojęć zobowiązania umownego i zobowiązania pozaumownego w rozumieniu rozporządzeń Rzym I i Rzym II(15). Trybunał wyznaczył natomiast ich granice w wyroku ERGO Insurance i Gjensidige Baltic(16). Uznał on w tym wyroku, że zobowiązanie umowne oznacza „zobowiązania prawne swobodnie zaciągnięte przez jedną stronę względem drugiej strony”(17). Pojęcie zobowiązania pozaumownego dotyczy natomiast wszelkiego zobowiązania, którego źródłem jest szkoda, zdefiniowana w art. 2 rozporządzenia Rzym II(18).
46. Trybunał nie uściślił jednak, czy pojęcie zobowiązania umownego wymaga relacji pomiędzy stronami sporu(19), tak jak wymagał on tego w szczególności w wyroku Henkel(20), aby sprawa miała charakter umowny w rozumieniu zasad rozwiązywania kolizji jurysdykcji. Gdyby rozszerzyć ten wymóg na pojęcie zobowiązania umownego, rozporządzenie Rzym I nie mogłoby regulować ustalania prawa właściwego dla badania nieuczciwych warunków w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk. Stowarzyszenia wnoszącego powództwo i pozwanego przedsiębiorcę nie łączy w rzeczywistości żadne zobowiązanie umowne.
47. W tym względzie w motywach 7 rozporządzeń Rzym I i Rzym II podkreślono konieczność spójnego definiowania odpowiedniego przedmiotowego zakresu stosowania tych rozporządzeń oraz rozporządzenia Bruksela I. Nie wynika z tego natomiast moim zdaniem, że pojęcie zobowiązań umownych w rozumieniu rozporządzenia Bruksela I i zobowiązania umownego w rozumieniu rozporządzenia Rzym I powinny się pokrywać w sposób automatyczny i bezwzględny. Należy je raczej interpretować w sposób nie identyczny, ale równoległy.
48. Po wyjaśnieniu tej kwestii jestem zdania, że pojęcie zobowiązania umownego nie zależy od tożsamości stron sporu. Kwalifikacja zobowiązania w celu stosowania norm kolizyjnych zależy bowiem od źródła – umownego lub pozaumownego – tego zobowiązania. Tożsamość stron sporu nie może zatem zmienić jego natury(21).
49. Ponadto, jak wskazała Komisja, wymóg więzi między stronami sporu, który Trybunał postawił wobec stosowania zasady jurysdykcji szczególnej związanej ze sprawami dotyczącymi umów(22), opiera się na przekonaniu, zgodnie z którym zasada ta nie jest przewidywalna dla pozwanego niebędącego stroną pierwotnej umowy, takiego jak dalszy nabywca towaru(23). Zagadnienie to nie ma znaczenia dla ustalania prawa właściwego.
50. Tymczasem chociaż pojęcie zobowiązania umownego nie jest zatem ograniczone do zobowiązań wiążących strony postępowania, to jednak oznacza ono relację konkretną i istniejącą – a tego elementu brakuje w niniejszej sprawie.
51. Pragnę w związku z tym zauważyć, że rozporządzenie Rzym I nie pozwala na określenie prawa właściwego dla zobowiązań, które jeszcze nie powstały(24). W szczególności art. 6 tego rozporządzenia ma zastosowanie, jak wynika z brzmienia jego ust. 1, jedynie w sytuacji występowania umowy „zawartej” pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem.
52. I odwrotnie, rozporządzenie Rzym II stosuje się do zobowiązań pozaumownych, „co do których zachodzi prawdopodobieństwo ich powstania”(25). Wśród tych zobowiązań znajdują się w szczególności zobowiązania wynikające z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy(26) lub z czynu nieuczciwej konkurencji mogącego naruszyć zbiorowe interesy konsumentów(27).
53. Jak Trybunał wskazał w wyroku Henkel(28), powództwo o zaprzestanie szkodliwych praktyk, w odróżnieniu od powództw indywidualnych (wnoszonych przez indywidualnego konsumenta, grupę konsumentów lub stowarzyszenie działające w ich imieniu)(29), jest niezależne od wszelkiej konkretnej i istniejącej relacji między nimi.
54. Jest ono, po pierwsze, odrębne od wszelkiego indywidualnego konfliktu pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem(30). Wbrew twierdzeniom spółki Amazon EU, stowarzyszenie wnoszące powództwo nie działa w miejsce konsumentów, których reprezentuje, lecz działa w zbiorowym interesie na mocy uprawnienia przyznanego przez ustawę. I tak, przedmiotem takiego powództwa jest uzyskanie zaprzestania naruszeń porządku prawnego wynikających ze stosowania nieuczciwych warunków umowy. Ma ono zatem charakter abstrakcyjny, ponieważ nie jest oparte na żadnym określonym zobowiązaniu umownym(31).
55. Po drugie, powództwo o zaprzestanie szkodliwych praktyk ma charakter prewencyjny, ponieważ zmierza do uzyskania zakazu używania nieuczciwych warunków umowy w przyszłości, zarówno gdy zostały one zamieszczone w umowach już zawartych lub mogą zostać włączone do umów przyszłych(32). Jest więc ono niezależne od istnienia jakiejkolwiek nawiązanej już relacji jednej osoby z drugą i zmierza do uzyskania zakazu używania przez pozwanego przedsiębiorcę pewnych warunków umowy zredagowanych z zamiarem ogólnego użytku we wzorach umów(33).
56. Z tego punktu widzenia w art. 2 ust. 2 dyrektywy 2009/22 przewidziano, że prawem właściwym w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk jest „zazwyczaj albo praw[o] państwa członkowskiego, z którego pochodzi szkodliwa praktyka, albo praw[o] państwa członkowskiego, w którym wystąpiły skutki szkodliwej praktyki”. Przepis ten wskazuje na okoliczność, że zobowiązania, których dotyczy to powództwo, pochodzą nie z umowy, ale z naruszenia prawa(34).
57. Wnioskuję z tego, że warunki umowy, których zakazu żąda się w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, nie są w tym kontekście źródłem żadnego zobowiązania umownego w rozumieniu rozporządzenia Rzym I.
58. Natomiast powództwo takie zmierza do pociągnięcia przedsiębiorcy do odpowiedzialności z tytułu ciążącego na nim zobowiązania pozaumownego do powstrzymania się od używania nieuczciwych warunków umowy w stosunkach z konsumentami. Ma ono więc na celu zapobieganie szkodzie przybierającej formę naruszenia zbiorowych interesów konsumentów wywołanej naruszeniem tego zobowiązania. Dotyczy ono także zobowiązania pozaumownego w rozumieniu rozporządzenia Rzym II, jak również, jak wynika z wyroku Henkel(35), czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego w rozumieniu rozporządzenia Bruksela I(36).
59. W drugiej kolejności podejście to potwierdza okoliczność, że jeśli chodzi dokładniej o badanie ważności klauzuli wyboru prawa, normy kolizyjne wprowadzone w rozporządzeniu Rzym I wydają się przystosowane wyłącznie do powództw indywidualnych.
60. W tym względzie w art. 10 ust. 1 tego rozporządzenia przewidziano, że ważność warunku umowy podlega „praw[u], które zgodnie z [tym] rozporządzeniem byłoby […] właściwe, gdyby [to] postanowienie był[o] ważne”. Na mocy tego przepisu ważność klauzuli wyboru prawa należy zatem oceniać w świetle prawa wskazanego w tej klauzuli. Gdyby omawiany przepis miał zastosowanie do badania nieuczciwego charakteru klauzuli wyboru prawa w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk, przedsiębiorca mógłby jednostronnie decydować – wprowadzając taki warunek do ogólnych warunków umowy uprzednio z góry zredagowanych przed nawiązaniem jakiegokolwiek stosunku umownego(37) – o prawie właściwym dla badania ważności tych właśnie ogólnych warunków.
61. Mam wątpliwości co do tego, że taki skutek został zamierzony przez prawodawcę. Świadczy o tym art. 3 ust. 5 rozporządzenia Rzym I, zgodnie z którym „[d]o oceny istnienia i ważności porozumienia stron w przedmiocie prawa właściwego” stosuje się w szczególności art. 10 tego rozporządzenia. Ten ostatni przepis odnosi się również w swoim ust. 1 do „[i]stnieni[a] i ważnoś[ci] umowy”. W kontekście powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk, o charakterze abstrakcyjnym i prewencyjnym, nie pojawia się ani zgodna wola stron, ani umowa, której istnienie lub ważność mogłyby podlegać ocenie. Uwaga ta ukazuje trudności, jakie mogą powstać, jeśli się uzna, że rozporządzenie Rzym I reguluje prawo właściwe dla badania zgodności z prawem klauzul wyboru prawa, kiedy są one oderwane od jakiejkolwiek konkretnej i określonej relacji.
62. W trzeciej kolejności uważam, że argumenty podniesione przez Amazon EU, rząd niemiecki i Komisję na poparcie stosowania rozporządzenia Rzym I nie podważają proponowanego przeze mnie podejścia.
63. Interwenienci ci podnoszą w szczególności, że prawo właściwe dla badania nieuczciwego charakteru tych właśnie warunków umowy powinno być tożsame w ramach powództw indywidualnych i powództw o zaprzestanie szkodliwych praktyk. W przeciwnym razie badanie to mogłoby prowadzić do sprzecznych rezultatów w zależności od rodzaju powództwa.
64. Mam wątpliwości co do tego, że taka symetria jest niezbędna. Przeciwnie, możliwość badania tych samych warunków umowy w zależności od przypadku w świetle ustaw innego porządku prawnego w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk i powództwa indywidualnego wydaje mi się spójna z odmiennym i wzajemnie uzupełniającym charakterem tych dwóch rodzajów powództw(38).
65. Dyrektywa 93/13 przewiduje, co więcej, wyraźnie taką możliwość, że ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy doprowadzi do odmiennego skutku w zależności od rodzaju powództwa, w ramach którego jest przeprowadzana. Zgodnie bowiem z art. 5 tej dyrektywy warunki, których nieuczciwy charakter się zarzuca, podlegają odrębnym regułom wykładni w ramach powództwa indywidualnego i powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk(39).
66. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, jestem zdania, że prawo właściwe dla badania nieuczciwego charakteru warunków umowy, których zakazania żąda się w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk wniesionego na mocy dyrektywy 2009/22, należy ustalić w zastosowaniu norm kolizyjnych przewidzianych w rozporządzeniu Rzym II.
3. W przedmiocie ustalania prawa właściwego na podstawie rozporządzenia Rzym II
67. W drugiej kolejności, w celu udzielenia odpowiedzi na drugie pytanie prejudycjalne, należy wyjaśnić, jakie przepisy tego rozporządzenia regulują takie ustalenie.
a) W przedmiocie stosowania art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II
68. W art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II przewidziano, jako zasadę ogólną, stosowanie do zobowiązań pozaumownych wynikających ze zdarzenia powodującego szkodę prawo „państwa, w którym powstaje szkoda” (lex loci damni).
69. W art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia ustanowiono, jako szczególną zasadę dotyczącą zobowiązań pozaumownych wynikających z „czynu nieuczciwej konkurencji”, zastosowanie prawa „państwa, w którym występuje lub jest prawdopodobne wystąpienie naruszenia stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych interesów konsumentów”.
70. Jak wynika z motywu 21 wspomnianego rozporządzenia, art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi przepis szczególny, który nie wprowadzając wyjątku od art. 4 ust. 1 tego samego rozporządzenia, wyjaśnia jego zakres. Innymi słowy, zasada ustanowiona w art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II konkretyzuje w szczególnej dziedzinie nieuczciwej konkurencji zasadę lex loci damni.
71. Moim zdaniem art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II ma zastosowanie do zobowiązań pozaumownych, które mogą powstać z powodu naruszenia dyrektywy 93/13 popełnionego na szkodę zbiorowych interesów konsumentów.
72. Taka wykładnia, która wydaje się wypływać z samego brzmienia tego przepisu, znajduje potwierdzenie w dotyczących go pracach przygotowawczych. W tym względzie uzasadnienie wniosku rozporządzenia Rzym II wymienia wyraźnie, wśród dziedzin objętych zakresem stosowania tego szczególnego przepisu, powództwa zbiorowe o zaprzestanie szkodliwych praktyk w odniesieniu do stosowania nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich(40).
73. Tak więc jestem zdania, że zakres stosowania omawianego art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II rozciąga się na wszystkie czyny mogące zmienić stosunki pomiędzy uczestnikami rynku, pomiędzy konkurentami albo w odniesieniu zbiorowo do konsumentów(41). Zgodnie z tą autonomiczną definicją „nieuczciwej konkurencji” w rozumieniu tego przepisu obejmuje ona stosowanie nieuczciwych warunków wprowadzonych do ogólnych warunków sprzedaży, ponieważ może ono wpłynąć na zbiorowe interesy konsumentów jako grupy, a w konsekwencji wpłynąć na warunki konkurencji na rynku.
74. W zastosowaniu art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II powództwo o zaprzestanie szkodliwych praktyk zmierzające do uzyskania zakazu używania nieuczciwych warunków w umowach zawartych z konsumentami zamieszkującymi w Austrii jest moim zdaniem regulowane prawem austriackim. To bowiem w państwie zamieszkania tych konsumentów zbiorowe interesy, do których ochrony zmierza to powództwo, są lub mogą zostać naruszone.
b) W przedmiocie niestosowania art. 4 ust. 3 i art. 12 rozporządzenia Rzym II
75. Zasada pomocniczego łącznika wprowadzona w art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rzym II nie podważa wniosku wyciągniętego w poprzednim punkcie. Przepis ten przewiduje odstępstwo od ogólnej zasady lex loci damni w sytuacji „znacznie ściślejszego związku” z innym państwem członkowskim. Zgodnie z tym przepisem taki związek może wynikać z „wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym”.
76. Odstępstwo to nie ma moim zdaniem w zamierzeniu być stosowane do sytuacji objętych zakresem stosowania zasady szczególnej, takiej jak ta ustanowiona w art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II.
77. W tym względzie z prac przygotowawczych do tego rozporządzenia wynika, że Komisja uważała, iż zasady pomocniczego łącznika odpowiadające zasadom przewidzianym w art. 4 ust. 2 i 3 tego rozporządzenia „nie są przystosowane do dziedziny [nieuczciwej konkurencji] w ogóle”(42). Podzielam ten punkt widzenia, ponieważ art. 6 ust. 1 omawianego rozporządzenia zmierza do ochrony zbiorowych interesów – wykraczających poza ramy stosunków pomiędzy stronami sporu – przewidując zasadę w sposób szczególny przystosowaną do tego celu. Cel ten zostałby zaprzepaszczony, gdyby zasadę tę można było podważyć na podstawie osobistego powiązania między stronami(43).
78. Poza tym VKI i Amazon EU nie są w niniejszej sprawie związane żadną wcześniej istniejącą umową (ogólne warunki sprzedaży były skierowane wyłącznie do indywidualnych konsumentów). Co więcej, pragnę przypomnieć, że skoro powództwo o zaprzestanie szkodliwych praktyk jest niezależne od jakiegokolwiek indywidualnego konfliktu pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, może ono zostać wniesione nawet wówczas, gdy warunki, których zakazania się żąda, nie zostały użyte w określonych umowach(44). W tej sytuacji okoliczność, że te ogólne warunki przewidywały stosowanie prawa luksemburskiego, nie powoduje, w braku jakiegokolwiek istniejącego wcześniej stosunku zarówno pomiędzy stronami sporu, jak i pomiędzy przedsiębiorcą a pewnymi określonymi konsumentami, powstania znacznie ściślejszego związku z Luksemburgiem w ramach tego powództwa.
79. Artykuł 12 rozporządzenia Rzym II, na którego pomocnicze stosowanie powoływała się Komisja, wydaje mi się również pozbawiony znaczenia w tym kontekście. Przepis ten, regulujący prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych wynikających z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy (culpa in contrahendo), zakłada moim zdaniem występowanie konkretnych i określonych kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy. Ze względu na abstrakcyjny i zbiorowy charakter powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk element ten nie występuje. W każdym razie powództwo to zmierza do uzyskania zakazu nie jakiejkolwiek culpa in contrahendo, ale właśnie stosowania samych warunków umowy.
c) Konsekwencje praktyczne
80. Gdyby proponowane przeze mnie podejście zastosować w niniejszej sprawie, ocena nieuczciwego charakteru warunków wymienionych we wniosku o zaprzestanie szkodliwych praktyk podlegałaby w zastosowaniu art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym II wyłącznie prawu austriackiemu, w tym w szczególności ustawodawstwu austriackiemu transponującemu dyrektywę 93/13 (mianowicie KSchG).
81. Natomiast w ramach powództwa indywidualnego kwestia ta byłaby regulowana w zastosowaniu art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I(45) prawem wybranym przez strony na mocy warunku 12 spornych ogólnych warunków sprzedaży (o ile jest on ważny(46)) – mianowicie prawem luksemburskim. Prawo to miałoby jednak zastosowanie bez uszczerbku dla ochrony przyznanej konsumentom przez bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, które byłoby właściwe w braku wyboru prawa(47). Odpowiada ono zgodnie z art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia prawu państwa zwykłego pobytu konsumenta – w niniejszej sprawie prawu austriackiemu.
B – W przedmiocie oceny nieuczciwego charakteru klauzuli wyboru prawa (część pierwsza pytania czwartego)
82. Sąd odsyłający w części pierwszej pytania czwartego zmierza do ustalenia, czy klauzula wyboru prawa wskazująca prawo państwa członkowskiego siedziby przedsiębiorcy, taka jak warunek 12 ogólnych warunków sprzedaży spółki Amazon EU, ma nieuczciwy charakter w rozumieniu dyrektywy 93/13.
83. Zgodnie z art. 3 ust. 1 owej dyrektywy warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, są nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.
84. W art. 3 ust. 2 tej dyrektywy uściślono, że warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej przez przedsiębiorcę i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, w szczególności w ramach umowy standardowej. Moim zdaniem nie ma żadnych wątpliwości, że sytuacja ta obejmuje ogólne warunki sprzedaży takie jak ogólne warunki rozpatrywane w postępowaniu głównym.
85. Zgodnie z art. 4 ust. 1 omawianej dyrektywy nieuczciwy charakter warunku umowy może zostać stwierdzony jedynie na podstawie badania poszczególnego przypadku z odniesieniem do wszystkich istotnych okoliczności, w tym rodzaju towarów lub usług będących przedmiotem umowy.
86. Ponadto art. 5 tej samej dyrektywy stanowi, że kiedy warunki umowy proponowane konsumentowi są zredagowane na piśmie, powinny one być zredagowane „prostym i zrozumiałym językiem”(48).
87. Na mocy połączonych przepisów art. 3 ust. 3 dyrektywy 93/13 i pkt 1 lit. q) załącznika do tej dyrektywy można w szczególności stwierdzić nieuczciwy charakter warunków umowy zmierzających do „wyłączeni[a] lub ograniczeni[a] prawa konsumenta do wystąpienia z powództwem”(49).
88. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy w odniesieniu do okoliczności charakterystycznych dla niniejszego przypadku warunek umowy spełnia wymogi dobrej wiary, równowagi i przejrzystości wynikające ze wspomnianych powyżej przepisów(50). Trybunał jest jednak właściwy do wyprowadzenia z przepisów dyrektywy 93/13 kryteriów, które sąd ten może lub powinien zastosować przy dokonywaniu takiej oceny(51).
89. Na wstępie należy podważyć założenie, na którym wydaje się opierać argumentacja VKI, zgodnie z którą warunek 12 spornych ogólnych warunków sprzedaży przewiduje, że umowa podlega wyłącznie prawu luksemburskiemu, bez możliwości skorzystania przez konsumentów z ochrony, jaką zapewniają im bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa państwa ich zwykłego pobytu. Moim zdaniem taka wykładnia nie wynika z brzmienia tego warunku. Nie może on, z samego tylko powodu, że nie odnosi się wyraźnie do tej ochrony, jaką konsumentom przyznaje art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I, pozbawić ich tej ochrony. Jest tak z tego powodu, że omawiana ochrona wynika bezpośrednio z tego przepisu prawnego, ograniczając autonomię woli stron. Tak więc konsumenci mogą się na nią powołać bez konieczności wyrażenia jej również w formie zobowiązania umownego(52).
90. Po wyjaśnieniu zakresu tego warunku należy ustalić, czy wywołane nim w konkretnym przypadku niedogodności dla konsumentów osiągają próg znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13.
91. Moim zdaniem klauzula wyboru prawa wskazująca prawo państwa członkowskiego siedziby przedsiębiorcy nie ma nieuczciwego charakteru z samego tylko powodu, że może ona w założeniu z jednej strony uczynić trudniejszym wniesienie powództwa przez przeciętnego konsumenta mieszkającego w innym państwie, a z drugiej strony faworyzować przedsiębiorcę w ramach jego obrony.
92. Co prawda, jak podniosły VKI i rząd Zjednoczonego Królestwa, podobne względy doprowadziły Trybunał do uznania w wyroku Océano Grupo Editorial i Salvat Editores(53), że klauzula przyznająca wyłączną jurysdykcję sądom państwa siedziby przedsiębiorcy objęta jest pkt 1 lit. q) załącznika do omawianej dyrektywy. Wydaje mi się jednak, że wniosku tego nie można zastosować odpowiednio przez analogię do klauzuli wyboru prawa takiej jak warunek rozpatrywany w postępowaniu głównym, którego skutki są odmienne od skutków klauzuli przyznającej jurysdykcję.
93. Prawo Unii wyraźnie dopuszcza klauzule wyboru prawa, nawet jeśli nie były one indywidualnie negocjowane. W art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I ustanowiono bowiem – za pośrednictwem zastrzeżenia wymienionego w zdaniu drugim tego przepisu – uprawnienie stron do uzgodnienia prawa właściwego dla umowy konsumenckiej. Przepis ten nie wprowadza rozróżnienia według tego, czy warunek umowy był indywidualnie negocjowany. Jeśli chodzi o warunki niebędące przedmiotem takich negocjacji(54), motywy szósty i siódmy dyrektywy 93/13 wskazują, co więcej, że prawodawca w sposób szczególny przewidział możliwość zawarcia umów regulowanych prawem państwa członkowskiego innego niż państwo, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, uznając jednocześnie konieczność ochrony tego ostatniego przed stosowaniem w takiej sytuacji nieuczciwych warunków umowy.
94. W tych okolicznościach uważam, że klauzula wyboru prawa wskazująca prawo państwa członkowskiego siedziby przedsiębiorcy jest nieuczciwa tylko wówczas, gdy wykazuje pewne cechy, wynikające z jej brzmienia lub kontekstu, prowadzące do znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron.
95. W szczególności nieuczciwy charakter takiej klauzuli może wynikać ze sformułowania niespełniającego wymogu wyrażenia jasnym i zrozumiałym językiem, ustanowionego w art. 5 dyrektywy 93/13. Jak wynika z orzecznictwa, biorąc pod uwagą słabszą pozycję, w jakiej znajduje się konsument w stosunku do przedsiębiorcy, między innymi ze względu na stopień poinformowania, wymóg ten powinien podlegać wykładni rozszerzającej(55). Trybunał podkreślił również istotny charakter poinformowania konsumenta o konsekwencjach warunków umowy(56). W obliczu tych rozważań omawiany wymóg wymaga w szczególności moim zdaniem, aby warunek umowy nie mógł wprowadzać przeciętnego konsumenta w błąd co do treści jego praw.
96. W niniejszej sprawie sporny warunek umowy powinien, dokładniej rzecz ujmując, być wystarczająco przejrzysty, jeśli chodzi o możliwość powołania się przez konsumenta na bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa państwa jego miejsca zwykłego pobytu, jaką przyznaje mu art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I. Stopień przejrzystości zależy w tym względzie od wszystkich istotnych okoliczności konkretnego przypadku(57).
97. W tym względzie pragnę zauważyć, że umowy konsumenckie często opiewają na niskie kwoty(58), zwłaszcza w ramach handlu elektronicznego. W tych okolicznościach przeciętny konsument nie jest skłonny do wniesienia środka prawnego wobec przedsiębiorcy(59). Klauzula wyboru prawa wskazująca prawo państwa członkowskiego innego niż państwo, w którym konsument ma zwykłe miejsce pobytu, może w dalszym stopniu zmniejszyć atrakcyjność takiego środka.
98. Ponadto wydaje mi się prawdopodobne, że przeciętny konsument nie jest wystarczająco poinformowany o ochronie, jaką zapewnia mu art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I. W konsekwencji oprze się on co do zasady na samym brzmieniu klauzuli wyboru prawa. Możliwość powołania się przez konsumenta na ochronę, jaką przyznają mu bezwzględnie obowiązujące ustawy państwa miejsca jego zwykłego pobytu, ma istotne znaczenie w praktyce.
99. Przede wszystkim ustawy te zawierają znaczną liczbę przepisów, na które konsument może się powołać. Wśród nich znajdują się w szczególności przepisy krajowe transponujące dorobek Unii w dziedzinie ochrony konsumentów, w szczególności w odniesieniu do handlu elektronicznego(60). Jak bowiem wynika z dyrektyw regulujących tę dziedzinę, przepisy te mają co do zasady charakter bezwzględnie obowiązujący(61).
100. Następnie, ustawy państwa miejsca zwykłego pobytu konsumenta są konsumentowi ogólnie lepiej znane i bardziej dla niego dostępne (chociażby ze względów językowych), a więc łatwiejsze do podniesienia niż ustawy państwa członkowskiego siedziby przedsiębiorcy. Pragnę dodać w tym względzie, że art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I nie uzależnia moim zdaniem korzystania konsumenta z „ochrony przyznawanej mu przez przepisy, których […] nie można wyłączyć w drodze umowy” zgodnie z prawem państwa jego zwykłego pobytu od tego, że przepisy te przewidują wyższy poziom ochrony, pod względem merytorycznym, niż poziom ochrony wynikający z wybranego porządku prawnego(62). Moim zdaniem omawiany art. 6 ust. 2 tego rozporządzenia pozwala zatem konsumentowi na powołanie ogólnie przepisów bezwzględnie obowiązujących prawa państwa jego zwykłego pobytu, bez względu na to, czy są one dla niego korzystniejsze niż przepisy wybranego prawa z punktu widzenia ich treści(63).
101. Wreszcie, zagadnienie możliwości powołania się przez konsumenta na taką ochronę jest tym ważniejsze, że niektóre dyrektywy Unii w dziedzinie ochrony konsumentów dokonują jedynie minimalnej harmonizacji(64). Inne pozwalają państwom członkowskim na utrzymanie lub przyjęcie przepisów krajowych dotyczących niektórych aspektów objętych ich zakresem stosowania(65). Państwo członkowskie zwykłego pobytu konsumenta może zatem przyznać temu ostatniemu szerszą ochronę niż ta przewidziana w tych dyrektywach oraz ewentualnie w ustawach transponujących je do wybranego porządku prawnego.
102. W tych okolicznościach uważam, podobnie jak VKI i rząd Zjednoczonego Królestwa, że brak wymienienia w omawianym warunku 12 możliwości powołania się przez konsumenta na bezwzględnie obowiązujące ustawy państwa miejsca jego zwykłego pobytu może wywołać u przeciętnego konsumenta błędne wrażenie, że do umowy stosuje się wyłącznie prawo wybrane na mocy tego warunku. Skoro konsument zostanie w ten sposób wprowadzony w błąd, może go to powstrzymać od wniesienia powództwa głównie z powodu braku znajomości ustaw chroniących konsumentów w wybranym porządku prawnym(66).
103. W konsekwencji wydaje mi się, że warunek ten może wywołać znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron, a co za tym idzie, mieć nieuczciwy charakter w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, czego zbadanie będzie należało do sądu odsyłającego.
104. Spółka Amazon EU podniosła zastrzeżenie, że stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku nałożyłoby na przedsiębiorcę zbyt ciężkie zobowiązanie wymienienia wszystkich bezwzględnie obowiązujących ustaw państwa zwykłego pobytu konsumenta w celu dokonania wyboru prawa właściwego dla umowy. W celu rozwiania wszelkich wątpliwości w tym względzie pragnę uściślić, że stwierdzenie to nie nakłada takiego obowiązku. Zobowiązuje ono jedynie przedsiębiorców do wyboru zwrotu wskazującego jednoznacznie w tekście klauzuli wyboru prawa, że działa ona bez uszczerbku dla ochrony, jaką zapewniają konsumentom bezwzględnie obowiązujące ustawy państwa miejsca ich zwykłego pobytu, bez konieczności wymienienia tych ustaw.
C – W przedmiocie prawa właściwego dla badania zgodności z prawem warunków umowy dotyczących przetwarzania danych osobowych (część druga pytania czwartego)
105. W części drugiej pytania czwartego sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem o prawo właściwe dla przetwarzania danych osobowych dokonywanego przez przedsiębiorstwo handlu elektronicznego, kierujące swoją działalność do państwa członkowskiego innego niż państwo członkowskie jego siedziby. Sąd ów zmierza do ustalenia, czy takie przetwarzanie jest w niniejszej sprawie regulowane prawem państwa członkowskiego siedziby spółki Amazon EU (mianowicie Luksemburga), czy też prawem austriackim, ponieważ spółka ta obsługuje konsumentów mających miejsce zwykłego pobytu w Austrii poprzez swoją stronę internetową w języku niemieckim.
1. Uwagi wstępne
106. To pytanie zostało przedstawione Trybunałowi, ponieważ VKI podniosło, że postanowienia 6, 9 i 11 ogólnych warunków sprzedaży spółki Amazon EU są sprzeczne z DSG, która dokonuje transpozycji dyrektywy 95/46 do prawa austriackiego(67). W tym kontekście sąd odsyłający ma w rzeczywistości wątpliwości co do prawa krajowego transponującego tę dyrektywę, z punktu widzenia którego należy oceniać zgodność z prawem tych warunków w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk.
107. Porównując brzmienie i kontekst omawianego pytania, wydaje się również, że sąd ten wychodzi z założenia, zgodnie z którym prawo właściwe dla takiego badania powinno być tożsame z prawem właściwym dla przetwarzania danych, jakiego Amazon EU dokonuje w razie potrzeby na mocy tych właśnie warunków.
108. Żaden interwenient nie podważył tego założenia. Całkowicie się z tym zgadzam. W art. 4 dyrektywy 95/46 przewidziano bowiem zasady szczególne pozwalające na wskazanie transponującego tę dyrektywę prawa krajowego regulującego przetwarzanie określonych danych(68). Te zasady szczególne wyznaczają również moim zdaniem prawo właściwe dla badania zgodności z prawem warunków umowy przewidujących to przetwarzanie(69).
2. Zakres art. 4 dyrektywy 95/46
109. Zgodnie z pracami przygotowawczymi do dyrektywy 95/46 art. 4 tej dyrektywy zmierza w szczególności w całości do uniknięcia uregulowania tej samej operacji przetwarzania danych ustawami więcej niż jednego państwa członkowskiego(70). Dyrektywa ta opiera się bowiem na koncepcji, zgodnie z którą dokonywana przez nią harmonizacja zapewnia równoważny poziom ochrony danych w całej Unii. Co za tym idzie, nakłada ona na państwa członkowskie zobowiązanie wzajemnego zaufania sprzeciwiające się temu, aby ta sama operacja przetwarzania danych była poddana różnym prawom krajowym, utrudniając w ten sposób przepływ tych danych(71).
110. Przepis ten pełni zatem podwójną funkcję(72):
– W pierwszej kolejności wyznacza on terytorialny zakres stosowania ram ochrony wprowadzonych dyrektywą 95/46. Funkcja ta odgrywała rolę w sprawie, w której zapadł wyrok Google Spain i Google(73). Chodziło wówczas o ustalenie, czy ramy ochrony stosują się, za pośrednictwem prawa hiszpańskiego transponującego tę dyrektywę, do przetwarzania danych, których administrator miał siedzibę w państwie trzecim (mianowicie w Stanach Zjednoczonych).
– W drugiej kolejności omawiany art. 4 pozwala na wskazanie, pośród praw wielu państw członkowskich, tego prawa, które reguluje przetwarzanie określonych danych. Funkcja ta odgrywa rolę w niniejszej sprawie, podobnie jak w sprawie, w której zapadł wyrok Weltimmo(74).
111. Po wyjaśnieniu tej kwestii z art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46 wynika, że stosowanie ustawy transponującej państwa członkowskiego do przetwarzania danych osobowych wymaga spełnienia dwóch przesłanek:
– po pierwsze, administrator danych dokonujący tego przetworzenia powinien „prowadzić działalność gospodarczą” w tym państwie członkowskim;
– po drugie, przetwarzanie to powinno odbywać się „w kontekście prowadzenia […] działalności”.
112. Druga przesłanka okazuje się w praktyce decydująca, jeśli spółka prowadzi działalność gospodarczą w wielu państwach członkowskich(75). Pozwala ona zatem na określenie, które z praw tych państw członkowskich reguluje daną operację przetwarzania: stosuje się wyłącznie prawo państwa członkowskiego prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której dokonywana jest ta operacja(76).
113. W niniejszej sprawie bezsporne jest, że postanowienia 6, 9 i 11 ogólnych warunków sprzedaży spółki Amazon EU przewidują „przetwarzanie danych osobowych” objęte zakresem stosowania dyrektywy 95/46(77). Należy także dokonać oceny, czy takie przetwarzanie ma w zamierzeniu nastąpić „w kontekście” „prowadzenia działalności gospodarczej” tej spółki w Austrii, w Luksemburgu lub – choć ta ewentualność nie została podniesiona ani przez sąd odsyłający, ani przez interwenientów – w Niemczech.
3. W przedmiocie ewentualnego stosowania prawa austriackiego
114. Jeśli chodzi o istnienie przedsiębiorstwa Amazon EU w Austrii, pragnę na wstępie zauważyć, że pojęcie prowadzenia działalności gospodarczej w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46 ma znaczenie autonomiczne(78).
115. Zgodnie z motywem 19 omawianej dyrektywy pojęcie to zakłada „efektywne i rzeczywiste prowadzenie działań poprzez stabilne rozwiązania”. W motywie tym uściślono, że „forma prawna prowadzonej działalności gospodarczej […] nie jest w tym względzie czynnikiem decydującym”. Wskazano tam również, że kiedy ten sam administrator danych prowadzi działalność w wielu państwach członkowskich, powinien on zapewnić, że każda z prowadzonych działalności gospodarczych wypełnia zobowiązania przewidziane przez prawo krajowe mające zastosowanie do działalności każdego z nich.
116. W świetle tych przepisów Trybunał przyjął w wyroku Weltimmo(79) szeroką wykładnię pojęcia „prowadzenia działalności gospodarczej”, uznając, że obejmuje ono „wszelką rzeczywistą i faktyczną działalność, choćby nawet drobną, prowadzoną poprzez stabilne rozwiązanie organizacyjne”, niezależnie od przyjętej formy prawnej. Wyjaśnił on, że „w celu ustalenia, czy dana spółka będąca administratorem danych prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu dyrektywy 95/46 w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie lub trzecie, w którym jest zarejestrowana, należy ocenić stopień stabilności rozwiązania organizacyjnego, jak również faktyczny charakter prowadzenia działalności w tym drugim państwie członkowskim”(80).
117. Trybunał powierzył następnie sądowi krajowemu zadanie określenia, z uwzględnieniem tych zasad, czy rozpatrywana spółka prowadziła działalność gospodarczą na Węgrzech z punktu widzenia kilku kryteriów. Z jednej strony sąd ten miał wziąć pod uwagę okoliczność, że rozpatrywana działalność polegała na prowadzeniu stron internetowych z ogłoszeniami dotyczącymi nieruchomości położonych na Węgrzech, sformułowanymi po węgiersku tak, że prowadzenie tych stron było głównie lub wyłącznie skierowane do tego państwa członkowskiego. Z drugiej strony Trybunał podkreślił obecność na Węgrzech przedstawiciela zajmującego się odzyskiwaniem wierzytelności wynikających z tej działalności i reprezentowaniem wspomnianej spółki w postępowaniach dotyczących rozpatrywanego przetwarzania danych, a także otwarcie rachunku bankowego i korzystanie ze skrzynki pocztowej na Węgrzech(81). Pragnę zauważyć, co więcej, że wymienienie przez Trybunał tych kryteriów wskazuje, iż działalność gospodarcza na Węgrzech nie była prowadzona z tego tylko powodu, że omawiane strony internetowe były tam dostępne.
118. Do sądu odsyłającego należy ustalenie – w świetle tego orzecznictwa i z uwzględnieniem istotnych okoliczności niniejszej sprawy – czy Amazon EU prowadzi działalność gospodarczą w Austrii. Trybunał jest natomiast uprawniony do udzielenia mu pewnych wskazówek, które mogą nim pokierować przy dokonywaniu tej oceny, takich jak zaproponowane poniżej.
119. Na wstępie, okoliczność, że spółka Amazon EU jest zarejestrowana i posiada siedzibę w Luksemburgu oraz że nie posiada filii ani oddziału w Austrii, nie wyklucza możliwości, iż prowadzi ona tam działalność gospodarczą w rozumieniu dyrektywy 95/46.
120. Następnie, z postanowienia odsyłającego wynika, że Amazon EU nawiązuje relacje i zawiera umowy z austriackimi konsumentami poprzez stronę internetową w języku niemieckim. Moim zdaniem, biorąc pod uwagę orzecznictwo przedstawione w pkt 116 i 117 niniejszej opinii, element ten nie może sam w sobie uzasadnić prowadzenia przez Amazon EU działalności gospodarczej w Austrii w braku innych czynników umożliwiających ustalenie, że spółka ta dysponuje tam „stabilnym rozwiązaniem organizacyjnym”.
121. Wreszcie, nie wykluczam możliwości, że jak podniosło VKI, ewentualna obsługa posprzedażna, taka jak obsługa reklamacji, skierowana do klientów mających miejsce zwykłego pobytu w Austrii, może stanowić prowadzenie działalności gospodarczej w Austrii. Takie stwierdzenie nie może jednak samo w sobie uzasadnić stosowania DSG.
122. Nawet bowiem gdyby przyjąć istnienie takiej obsługi i uznać ją za prowadzenie działalności gospodarczej, należałoby jeszcze ustalić, że przetwarzanie danych przewidziane przez sporne warunki ma na celu wpisanie się w kontekst tej działalności stanowiącej obsługę w rozumieniu drugiej przesłanki wprowadzonej w art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46.
123. Trybunał miał okazję zbadać tę przesłankę w wyroku Google Spain i Google(82). Przyjął on w tym wyroku szeroką interpretację tej przesłanki, uznając w istocie, że jest ona spełniona, kiedy działalność prowadzona przez operatora wyszukiwarki z siedzibą w Stanach Zjednoczonych (na potrzeby, której to działalności było dokonywane przetwarzanie rozpatrywanych danych) oraz działalność reklamowa i związana z powierzchniami reklamowymi jego przedsiębiorstwa w Hiszpanii były „nierozerwalnie powiązane”(83).
124. Mam natomiast wątpliwości co do tego, czy podejście to może zostać zastosowane w niniejszej sprawie. Poza innymi różnicami faktycznymi, sprawa, w której zapadł ten wyrok, różni się od niniejszej sprawy, ponieważ w tej sprawie chodziło o ocenę, czy rozpatrywane przetwarzanie danych objęte było ramami ochrony wprowadzonymi przez dyrektywę 95/46 (za pośrednictwem transponującego ją prawa hiszpańskiego). Moim zdaniem to w tym świetle Trybunał dokonał wykładni drugiej przesłanki wprowadzonej w art. 4 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy w sposób rozszerzający w celu uniknięcia sytuacji, w której takie przetwarzanie zostałoby wyłączone z obowiązków i gwarancji w niej przewidzianych(84).
125. W niniejszej sprawie należy natomiast ustalić, które spośród wielu praw krajowych transponujących tę dyrektywę powinno regulować operacje przetwarzania danych przewidziane w spornych warunkach. Takie zadanie wymaga określenia działalności, której prowadzenie obejmuje te operacje w najbardziej bezpośredni sposób. Wydaje mi się na pierwszy rzut oka, z zastrzeżeniem zbadania przez sąd odsyłający, że operacje przewidziane w postanowieniach 6, 9 i 11 ogólnych warunków spółki Amazon EU nie są bezpośrednio związane z działalnością w postaci ewentualnej obsługi posprzedażnej tej spółki w Austrii.
4. W przedmiocie ewentualnego stosowania praw luksemburskiego lub niemieckiego
126. Zakładając, że sąd odsyłający uważa, iż Amazon EU nie prowadzi działalności gospodarczej w Austrii lub że w każdym razie operacje przetwarzania danych przewidziane w tych warunkach nie mają na celu wpisania się w kontekst tej działalności, należało będzie jeszcze zbadać, z punktu widzenia dwóch przesłanek wprowadzonych w art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46, czy omawiane operacje podlegały prawu innego państwa członkowskiego, a w razie potrzeby – wskazać to państwo.
127. Ani sąd odsyłający, ani interwenienci nie mają w tym względzie wątpliwości, że Amazon EU prowadzi działalność gospodarczą w Luksemburgu. Można jednak postawić pytanie, czy operacje przetwarzania danych przewidziane w omawianych warunkach nie są raczej związane z ewentualną działalnością tej spółki w Niemczech. To bowiem poprzez stronę internetową pod niemiecką nazwą domeny www.amazon.de nawiązywane są relacje tej spółki z austriackimi konsumentami. Postanowienie 6 ogólnych warunków spółki Amazon EU wskazuje, co więcej, że „Amazon.de” bada, ocenia i wymienia – a więc przetwarza – dane osobowe klientów(85). Biorąc pod uwagę te wskazówki, stosowanie prawa niemieckiego może być wyobrażalne. Postanowienie odsyłające nie przedstawia jednak innych okoliczności faktycznych dotyczących działalności spółki Amazon EU w Niemczech.
128. W tych okolicznościach do sądu odsyłającego należało będzie zbadanie, również w świetle orzecznictwa przedstawionego w pkt 116 i 117 niniejszej opinii, czy Amazon EU prowadzi działalność gospodarczą w Niemczech w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46. Jeśli tak, sąd odsyłający powinien zbadać, czy operacje przetwarzania danych przewidziane w rozpatrywanych warunkach mają przebiegać w ramach tej działalności gospodarczej lub działalności spółki Amazon EU prowadzonej w Luksemburgu.
V – Wnioski
129. W obliczu powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, aby udzielił na pytania prejudycjalne następującej odpowiedzi:
1) Prawo właściwe dla badania nieuczciwego charakteru warunków wprowadzonych przez przedsiębiorcę do ogólnych warunków sprzedaży skierowanych do konsumentów mających zwykłe miejsce pobytu w innym państwie członkowskim należy określić na podstawie art. 6 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II), jeśli badanie to odbywa się w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk zmierzającego do uzyskania zakazu stosowania tych warunków, wniesionego na mocy ustawy krajowej transponującej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów.
2) Artykuł 4 ust. 3 rozporządzenia nr 864/2007 nie reguluje określania prawa właściwego dla badania nieuczciwego charakteru warunków wprowadzonych przez przedsiębiorcę do ogólnych warunków sprzedaży skierowanych do konsumentów mających miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, jeśli badanie to odbywa się w ramach powództwa o zaprzestanie szkodliwych praktyk zmierzającego do uzyskania zakazu stosowania tych warunków, wniesionego na mocy ustawy krajowej transponującej dyrektywę 2009/22.
3) Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że postanowienie ogólnych warunków sprzedaży przedsiębiorcy, które nie było indywidualnie negocjowane i zgodnie z którym prawo państwa członkowskiego siedziby tego przedsiębiorcy reguluje umowę zawartą w drodze handlu elektronicznego z konsumentem, jest nieuczciwe, ponieważ wprowadza ono tego konsumenta w błąd, wywołując u niego wrażenie, że tylko ustawa tego państwa członkowskiego ma zastosowanie do umowy, bez poinformowania go o okoliczności, że ma on również, na mocy art. 6 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), prawo do powołania się na ochronę, jaką zapewniają mu bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, które miałoby zastosowanie w braku takiego postanowienia, co sąd krajowy powinien zbadać w świetle wszystkich istotnych okoliczności.
4) Artykuł 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych powinien być interpretowany w ten sposób, że operacja przetwarzania danych osobowych może być poddana prawu tylko jednego państwa członkowskiego. Tym państwem członkowskim jest państwo, w którym administrator danych odpowiedzialny za to przetwarzanie prowadzi działalność gospodarczą w tym rozumieniu, że prowadzi on tam efektywnie i rzeczywiście działalność poprzez stabilne rozwiązania, a rozpatrywana operacja odbywa się w kontekście tej działalności. Do sądu krajowego należy dokonanie takiej oceny.