OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

ELEANOR SHARPSTON

przedstawiona w dniu 21 grudnia 2016 r.(1)

Postępowanie w sprawie wydania opinii 2/15

wszczęte na wniosek Komisji Europejskiej

Wniosek o wydanie opinii w trybie art. 218 ust. 11 TFUE – Zawarcie Umowy o wolnym handlu między Unią Europejską a Republiką Singapuru – Podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi

Spis treści

1.        Komisja Europejska zwraca się do Trybunału z wnioskiem o wydanie opinii w trybie art. 218 ust. 11 TFUE w przedmiocie podziału kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi w związku z zawarciem Umowy o wolnym handlu przewidywanej między Unią Europejską a Republiką Singapuru (zwanej dalej „umową EUSFTA”)(2). Umowa EUSFTA w brzmieniu negocjowanym przez Komisję przewiduje, że ma ona zostać zawarta jako umowa między Unią Europejską a Republiką Singapuru (zwaną dalej „Singapurem”) bez udziału państw członkowskich. Komisja zwraca się do Trybunału o wytyczne w przedmiocie oceny prawidłowości tego podejścia.

2.        Komisja podnosi, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję do zawarcia umowy EUSFTA. Komisja twierdzi, że umowa ta w przeważającej części jest objęta zakresem kompetencji Unii Europejskiej w myśl art. 207 TFUE jako dotycząca wspólnej polityki handlowej, która należy do wyłącznej kompetencji [art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE], oraz że wyłączna kompetencja Unii Europejskiej do zawarcia pozostałych części umowy wynika z aktu prawnego przyznającego jej uprawnienia w tym zakresie (przesłanka pierwsza na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE) lub z faktu, że zawarcie umowy EUSFTA może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres (przesłanka trzecia na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE). Parlament Europejski zasadniczo zgadza się z Komisją. Wszystkie pozostałe strony, które przedstawiły swoje uwagi, twierdzą, że Unia Europejska nie może zawrzeć wspomnianej umowy EUSFTA sama, ponieważ niektóre jej części są objęte kompetencjami dzielonymi między Unią Europejską a państwami członkowskimi, a nawet wyłączną kompetencją państw członkowskich. Wobec tego państwa członkowskie także powinny być stroną umowy EUSFTA.

3.        Umowa EUSFTA należy do nowej generacji umów handlowych i inwestycyjnych wynegocjowanych przez Unię Europejską z partnerami handlowymi w innych regionach świata lub będących przedmiotem trwających negocjacji. Umowa ta nie jest „umową jednolitą”: nie obejmuje swoim zakresem jednego konkretnego obszaru lub jednej dziedziny ani nie realizuje pojedynczego celu. Służy ona w szczególności osiągnięciu celów w postaci liberalizacji handlu i inwestycji oraz gwarantuje określone standardy ochrony w sposób, który godzi cele gospodarcze i pozagospodarcze. Chociaż umowa EUSFTA opiera się na istniejących przepisach, które ustanowiono w porozumieniach Światowej Organizacji Handlu (zwanej dalej „WTO”)(3), rozszerza ona także zakres tych przepisów i obejmuje kwestie, które nie są (jeszcze) częścią tych porozumień.

4.        Aby ustalić, czy Unia Europejska może zawrzeć umowę EUSFTA bez państw członkowskich, w pierwszej kolejności konieczne jest dokładne zrozumienie kwestii objętych tą umową oraz celów, jakie ona realizuje(4). Na tej podstawie możliwe będzie następnie zastosowanie poszczególnych norm traktatów dotyczących przyznania kompetencji Unii Europejskiej i charakteru tych kompetencji. W tym kontekście należy zastosować zasady określone w art. 3 ust. 1 TFUE (dotyczącym wyraźnej kompetencji wyłącznej) przed zastosowaniem tych określonych w art. 3 ust. 2 TFUE (dotyczącym dorozumianej kompetencji wyłącznej(5)) oraz, jeżeli to konieczne, w art. 4 TFUE (dotyczącym kompetencji dzielonych).

 Umowa EUSFTA

5.        W grudniu 2006 r. Komisja zaleciła Radzie Unii Europejskiej, aby ta upoważniła ją do przeprowadzenia negocjacji w sprawie umowy o wolnym handlu z państwami Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (zwanego dalej „ASEAN”) w imieniu Wspólnoty Europejskiej i państw członkowskich. W kwietniu 2007 r. Rada upoważniła Komisję do rozpoczęcia negocjacji. Negocjacje dotyczące porozumienia międzyregionalnego okazały się trudne i w związku z tym zostały zawieszone. Komisja zasugerowała następnie przeprowadzenie negocjacji w sprawie dwustronnych umów o wolnym handlu z odpowiednimi krajami ASEAN, rozpoczynając od Singapuru. W grudniu 2009 r. Rada, działając na podstawie swoich wytycznych negocjacyjnych wydanych w odniesieniu do negocjacji z ASEAN, upoważniła Komisję do podjęcia negocjacji w sprawie umowy handlowej z Singapurem. Negocjacje te rozpoczęto w marcu 2010 r. We wrześniu 2011 r. Rada zmieniła wytyczne negocjacyjne, tak aby uwzględniały one inwestycje w wykazie tematów omawianych w procedurze negocjacji. Tym samym Rada stwierdziła, że celem było ujęcie w rozdziale umowy dotyczącym inwestycji obszarów należących do kompetencji dzielonej, takich jak inwestycje portfelowe(6), rozwiązywanie sporów oraz własność i wywłaszczenie.

6.        W dniu 20 września 2013 r. Unia Europejska (działając poprzez Komisję) i Singapur zaparafowali tekst umowy EUSFTA (co oznaczało, że uznały go za ostateczny), z wyjątkiem rozdziału dotyczącego inwestycji. Tekst ten podano do publicznej wiadomości w tym samym dniu.

7.        Z chwilą gdy stało się jasne, że tekst umowy EUSFTA przewidywał jej podpisanie i zawarcie przez Unię Europejską bez udziału państw członkowskich, w lutym 2014 r. Komitet ds. Polityki Handlowej (komitet powołany przez Radę w trybie art. 207 ust. 3 TFUE) przekazał sprawę Komitetowi Stałych Przedstawicieli (zwanemu dalej „Coreper”). Komitet ds. Polityki Handlowej zwrócił się do Coreper o potwierdzenie procedury podpisania i zawarcia umowy EUSFTA i wezwał go do zwrócenia się do Komisji, jako negocjatora w imieniu Unii Europejskiej i państw członkowskich, do dostosowania tekstu do mieszanego charakteru tego rodzaju umowy. Coreper wskazał, że wśród delegacji panowała wyraźna zgoda co do tego, że umowa EUSFTA powinna zostać podpisana i zawarta jako umowa mieszana, co oznacza, że jej stroną powinna być zarówno Unia Europejska, jak i państwa członkowskie.

8.        Negocjacje dotyczące rozdziału poświęconego inwestycjom zakończono w październiku 2014 r. W czerwcu 2015 r. Komisja przesłała Komitetowi ds. Polityki Handlowej tekst skonsolidowany rozdziału poświęconego inwestycjom i wskazała, że zaparafowano tym samym całą umowę.

9.        Umowa EUSFTA składa się z preambuły, 17 rozdziałów, protokołu i pięciu uzgodnień.

10.      Rozdział 1 („Cele i ogólne definicje”) stanowi, że umowa EUSFTA ma na celu ustanowienie strefy wolnego handlu, zgodnie z art. XXIV GATT 1994(7) i art. V GATS(8), oraz liberalizację i ułatwienie handlu i inwestycji między stronami zgodnie z postanowieniami umowy EUSFTA.

11.      Rozdział 2 („Traktowanie narodowe i dostęp towarów do rynku”) rozpoczyna się od potwierdzenia zobowiązania stron w zakresie przyznawania traktowania narodowego(9) zgodnie z art. III GATT 1994 (który zgodnie z tym rozdziałem zostaje włączony do umowy EUSFTA). Określa on także obowiązki w zakresie środków pozataryfowych. Odrębne postanowienia stosuje się do udostępniania i wymiany informacji, powiadomień i zapytań, a także do zarządzania środkami objętymi zakresem umowy.

12.      Rozdział 3 („Środki ochrony handlu”) określa zobowiązania w zakresie, z jednej strony, środków antydumpingowych i wyrównawczych oraz, z drugiej strony, dwóch rodzajów środków ochronnych (ogólnych środków ochronnych i dwustronnych środków ochronnych).

13.      Rozdział 4 („Bariery techniczne w handlu”) ma na celu ułatwienie i zwiększenie handlu towarami między stronami poprzez zapewnienie środków służących zapobieganiu, identyfikowaniu i eliminowaniu zbędnych barier handlowych w ramach porozumienia TBT (które włączono do umowy EUSFTA).

14.      Rozdział 5 („Środki sanitarne i fitosanitarne”) ma na celu a) ochronę życia lub zdrowia ludzi, zwierząt lub roślin na terytoriach stron przy jednoczesnym ułatwianiu handlu między stronami w zakresie środków sanitarnych i fitosanitarnych (zwanych dalej „środkami SPS”); b) współpracę w zakresie dalszego realizowania porozumienia w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych (zwanego dalej „porozumieniem SPS”); oraz c) znalezienie sposobu poprawy komunikacji, współpracy i rozwiązywania kwestii związanych z wdrożeniem środków SPS, wpływających na handel między stronami.

15.      Rozdział 6 („Ułatwienia celne i handlowe”) uznaje znaczenie ułatwień celnych i handlowych w zmieniających się globalnych warunkach handlu oraz wzmocnienia współpracy w tym obszarze. Określa on zasady, na których powinny opierać się przepisy i procedury celne stosowane przez strony.

16.      Cele rozdziału 7 („Bariery pozataryfowe w handlu i inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych”) obejmują promowanie, rozwój i wzrost produkcji energii z niekopalnych źródeł odnawialnych i zrównoważonych (zwanej dalej „zieloną energią”), zwłaszcza poprzez ułatwianie handlu i inwestycji. Postanowienia tego rozdziału mają zastosowanie do środków wpływających na handel i inwestycje między stronami odnoszące się do produkcji zielonej energii, ale nie mają zastosowania do produktów, z których wytwarzana jest energia.

17.      W rozdziale 8 („Handel usługami, zakładanie przedsiębiorstw i handel elektroniczny”) strony potwierdzają swoje odpowiednie zobowiązania w ramach porozumienia WTO(10). W rozdziale tym ustanawia się niezbędne uzgodnienia dotyczące stopniowej wzajemnej liberalizacji handlu usługami, czyli transgranicznego świadczenia usług z terytorium jednej strony na terytorium drugiej strony oraz na terytorium jednej strony dla usługobiorcy pochodzącego z terytorium drugiej strony, zakładania przedsiębiorstw i czasowej obecności osób fizycznych odbywających wizyty służbowe. Do kwestii handlu elektronicznego odniesiono się w odrębnej sekcji. W rozdziale tym zawarto także postanowienia dotyczące regulacji krajowych w zakresie usług informatycznych, usług pocztowych, usług telekomunikacyjnych, usług finansowych oraz usług międzynarodowego transportu morskiego.

18.      Rozdział 9 („Inwestycje”) składa się z dwóch części.

19.      Sekcja A zawiera postanowienia materialne dotyczące ochrony inwestycji. Dla celów tego rozdziału „inwestycja” oznacza „każdy rodzaj aktywów, który posiada cechy charakterystyczne inwestycji, włącznie z takimi cechami jak: zaangażowanie kapitału lub innych zasobów, przewidywanie zysków lub korzyści, założenie ryzyka lub określony czas trwania”. Główne wymogi dotyczą traktowania narodowego, uczciwego i sprawiedliwego traktowania oraz pełnej ochrony i bezpieczeństwa, a także rekompensaty z tytułu strat poniesionych w wyniku wojny lub innego konfliktu zbrojnego, rewolucji, krajowego stanu wyjątkowego, buntu, powstania lub zamieszek na terytorium drugiej strony. Sekcja A przewiduje ponadto, że żadna ze stron, bezpośrednio lub pośrednio, nie nacjonalizuje, nie wywłaszcza lub nie obejmuje środkami mającymi skutki równoważne z nacjonalizacją lub wywłaszczeniem inwestycji dokonywanych przez inwestorów objętych tą sekcją pochodzących z drugiej strony, chyba że spełnione zostaną określone warunki. Każda ze stron zapewnia ponadto, aby wszelkie transfery odnoszące się do inwestycji objętej rozdziałem 9 były dokonywane w walucie w pełni wymienialnej bez ograniczeń lub opóźnień. Po wejściu w życie umowy EUSFTA porozumienia dwustronne między państwami członkowskimi a Singapurem wskazane w załączniku 9-D przestają obowiązywać i zostają rozwiązane lub zastąpione umową EUSFTA.

20.      Sekcja B ustanawia mechanizm „rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem” (zwany dalej „mechanizmem ISDS”). Mechanizm ten, który może obejmować arbitraż, ma zastosowanie do sporów powstałych między skarżącym pochodzącym z terytorium jednej strony a drugą stroną w zakresie traktowania (w tym zaniechania działania) przez tę ostatnią, która rzekomo narusza postanowienia sekcji A i powoduje stratę lub szkodę dla skarżącego lub jego lokalnie utworzonego przedsiębiorstwa. W myśl odrębnego postanowienia zasadniczo żadna ze stron nie udziela ochrony dyplomatycznej ani nie wnosi skargi międzynarodowej wobec sporu, w odniesieniu do którego jeden z jej inwestorów i druga strona uzgodnili przedłożenie do arbitrażu, lub wobec sporu, który został przez nich przedłożony do arbitrażu na podstawie sekcji B rozdziału 9.

21.      Rozdział 10 („Zamówienia publiczne”) ma zastosowanie do wszelkich działań dotyczących formy zamówień objętych umową, czyli zamówień udzielanych przez podmiot ujęty w wykazie, których wartość jest wyższa niż określony próg.

22.      Rozdział 11 („Własność intelektualna”) określa prawa i obowiązki w odniesieniu do siedmiu kategorii praw własności intelektualnej, objętych także zakresem porozumienia TRIPS, oraz jednej kategorii, która nie jest objęta zakresem tego porozumienia, mianowicie prawa do ochrony odmian roślin. Struktura tej sekcji odzwierciedla tę zastosowaną w porozumieniu TRIPS: każda podsekcja odnosi się do prawa własności intelektualnej objętego zakresem umowy EUSFTA, włącznie z prawami i obowiązkami ustanowionymi w innych wielostronnych porozumieniach (z których tylko część jest objęta zakresem porozumienia TRIPS).

23.      Rozdział 12 („Konkurencja i sprawy powiązane”) koncentruje się na znaczeniu wolnej i niezakłóconej konkurencji w stosunkach handlowych pomiędzy stronami. Ustanawia on zasady dotyczące praktyk monopolistycznych i łączenia przedsiębiorstw, przedsiębiorstw publicznych, przedsiębiorstw mających prawa specjalne lub wyłączne oraz monopoli państwowych i subsydiów.

24.      Rozdział 13 („Handel i zrównoważony rozwój”) dotyczy zobowiązania stron w zakresie rozwijania i promowania handlu międzynarodowego, handlu dwustronnego i wzajemnych stosunków gospodarczych w taki sposób, aby przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju. Do głównych obowiązków każdej ze stron należy ustanowienie swoich wewnętrznych poziomów ochrony środowiska i ochrony pracy oraz przyjmowanie lub zmienianie swoich odpowiednich przepisów i polityk, zgodnie z międzynarodowo uznanymi normami lub porozumieniami dotyczącymi środowiska i pracy, których jest ona stroną. W rozdziale tym określono także odrębne obowiązki w zakresie handlu drewnem i produktami z drewna oraz produktami rybnymi, jak również postanowienia szczególne regulujące rozstrzyganie sporów.

25.      Rozdział 14 („Przejrzystość”) zawiera obowiązki mające na celu ustanowienie przejrzystego i przewidywalnego otoczenia regulacyjnego dla podmiotów gospodarczych, jak również wyjaśnień oraz udoskonalonych uzgodnień dotyczących przejrzystości, konsultacji oraz lepszego zarządzania środkami o zastosowaniu ogólnym. Co do zasady obowiązki te mają zastosowanie wraz z bardziej szczegółowymi zasadami zawartymi w innych rozdziałach umowy EUSFTA.

26.      Rozdział 15 („Rozstrzyganie sporów”) określa ogólnie obowiązujące zasady dotyczące unikania wszelkich sporów między stronami, dotyczących interpretacji i zastosowania umowy EUSFTA, i ich rozstrzyganie w celu osiągnięcia, tam gdzie jest to możliwe, wzajemnie uzgodnionych rozwiązań. Poszczególne etapy procedury rozstrzygania sporów obejmują: wniosek o przeprowadzenie konsultacji, (wniosek o) powołanie organu arbitrażowego, przekazanie sprawozdania okresowego oraz wydanie ostatecznej decyzji. Odrębne postanowienia regulują procedurę wykonania decyzji oraz środki podejmowane w celu zapewnienia zgodności z tą decyzją.

27.      Rozdział 16 („Mechanizm mediacji”) ustanawia mechanizm mający na celu znalezienie wspólnie uzgodnionego rozwiązania w drodze kompleksowej i szybkiej procedury przy pomocy mediatora. Ma on zastosowanie do wszelkich środków objętych zakresem umowy EUSFTA, które mają niekorzystny wpływ na handel lub inwestycje między stronami, o ile nie postanowiono inaczej.

28.      Rozdział 17 („Postanowienia instytucjonalne, ogólne i końcowe”) obejmuje trzy kategorie postanowień. Pierwsza kategoria określa strukturę instytucjonalną, złożoną z szeregu komitetów, w ramach których strony mają spotykać się w celu nadzorowania i ułatwiania wykonania oraz stosowania umowy EUSFTA. Druga kategoria dotyczy podejmowania decyzji, zmian, wejścia w życie, bezpośredniego stosowania, przystąpienia [do Unii], terytorialnego zakresu stosowania umowy EUSFTA, poszczególnych załączników oraz innych tekstów stanowiących integralną część umowy EUSFTA, a także tekstów autentycznych umowy EUSFTA. Trzecia kategoria dotyczy kwestii prawa materialnego, w tym podatków, rachunku bieżącego i przepływów kapitału, państwowych funduszy majątkowych, ograniczeń ochrony bilansu płatniczego i wyjątków ze względów bezpieczeństwa.

29.      Do rozdziałów umowy EUSFTA dołączono protokół dotyczący reguł pochodzenia oraz zawierający uzgodnienia w związku z art. 17.6 (Podatki), w związku z wynagrodzeniem arbitrów, dotyczące dodatkowych postanowień związanych z cłami, dotyczące wzajemnego uznawania programów w odniesieniu do upoważnionych przedsiębiorców oraz dotyczące szczególnych ograniczeń Singapuru w odniesieniu do przestrzeni i dostępu do zasobów naturalnych.

30.      Bardziej szczegółowe streszczenie umowy EUSFTA zawarto w załączniku do niniejszej opinii. Załącznik ten nie ma na celu streszczenia wszystkich aspektów umowy EUSFTA, lecz raczej streszczenie najważniejszych punktów istotnych dla niniejszej opinii. Opis wniosku, uwagi stron oraz moją analizę wniosku należy rozpatrywać łącznie z tym załącznikiem.

 Prawo Unii

 Traktat o Unii Europejskiej

31.      Artykuł 5 TUE ustanawia zasadę przyznania, w myśl której wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii Europejskiej w traktatach należą do państw członkowskich(11). Artykuł 5 ust. 2 TUE stanowi, że „[…] Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie w traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów” oraz że „kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach należą do państw członkowskich”.

32.      Artykuł 21 ust. 2 TUE odnosi się do zasad, jakie szanuje i celów, do jakich dąży Unia Europejska przy określaniu i prowadzeniu wspólnych polityk i działań. Te same zasady i cele mają zastosowanie do opracowywania i wprowadzania w życie działań zewnętrznych Unii Europejskiej, jak również zewnętrznych aspektów innych polityk Unii (art. 21 ust. 3 TUE). Rzeczone cele obejmują „zachęcani[e] wszystkich krajów do integracji w ramach gospodarki światowej, między innymi drogą stopniowego znoszenia ograniczeń w handlu międzynarodowym” [art. 21 ust. 2 lit. e) TUE] oraz „przyczyniani[e] się do opracowywania międzynarodowych środków służących ochronie i poprawie stanu środowiska oraz zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi, w celu zapewnienia trwałego rozwoju” [art. 21 ust. 2 lit. f) TUE].

 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

33.      Artykuł 2 TFUE stanowi w szczególności:

„1.      Jeżeli traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast państwa członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

2.      Jeżeli traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z państwami członkowskimi, Unia i państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji[(12)]. Państwa członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

[…]”.

34.      Jedyny artykuł Protokołu nr 25(13) w sprawie wykonywania kompetencji dzielonych stanowi: „W odniesieniu do artykułu 2 ustęp 2 [TFUE], jeżeli Unia prowadzi działania w pewnej dziedzinie, zakres wykonywania tych kompetencji obejmuje wyłącznie elementy regulowane przedmiotowym aktem Unii, w związku z czym nie obejmuje całej dziedziny”.

35.      Artykuł 3 ust. 1 TFUE opisuje dziedziny, w których Unia Europejska ma wyłączne kompetencje, w tym między innymi:

„a)      unia celna;

[…]

d)      zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;

e)      wspólna polityka handlowa”.

36.      W myśl art. 3 ust. 2 TFUE Unia Europejska ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, „[…] jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii [przesłanka pierwsza] lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji [przesłanka druga] lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres [przesłanka trzecia]”.

37.      Artykuł 4 TFUE dotyczy kompetencji dzielonych i stanowi:

„1.      Unia dzieli kompetencje z państwami członkowskimi, jeżeli traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6[(14)].

2.      Kompetencje dzielone między Unią a państwami członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:

a)      rynek wewnętrzny;

b)      polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym traktacie;

[…]

d)      rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;

e)      środowisko;

[…]

g)      transport;

[…]

i)      energia;

[…]”.

38.      Zgodnie z art. 9 TFUE, który należy do postanowień ogólnych, przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia Europejska „[…] bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia [oraz] zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej […]”.

39.      Artykuł 11 TFUE (także należący do postanowień ogólnych) przewiduje, że „[p]rzy ustalaniu i realizacji polityk i działań Unii, w szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska”.

40.      Tytuł I części piątej TFUE, obejmującej art. 205–207 TFUE, zawiera postanowienia ogólne dotyczące działań zewnętrznych Unii Europejskiej.

41.      Artykuł 206 TFUE stanowi, że „[p]oprzez utworzenie unii celnej zgodnie z artykułami 28–32 Unia przyczynia się, we wspólnym interesie, do harmonijnego rozwoju handlu światowego, stopniowego zniesienia ograniczeń w handlu międzynarodowym i w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych oraz do zmniejszenia barier celnych i innych barier”.

42.      Artykuł 207 ust. 1 TFUE przewiduje:

„Wspólna polityka handlowa jest oparta na jednolitych zasadach, w szczególności w odniesieniu do zmian stawek celnych, zawierania umów celnych i handlowych dotyczących handlu towarami i usługami oraz do handlowych aspektów własności intelektualnej, bezpośrednich inwestycji zagranicznych, ujednolicenia środków liberalizacyjnych, polityki eksportowej, a także handlowych środków ochronnych, w tym środków podejmowanych w przypadku dumpingu lub subsydiów. Wspólna polityka handlowa prowadzona jest zgodnie z zasadami i celami działań zewnętrznych Unii”.

43.      W myśl art. 207 ust. 5 TFUE „[r]okowania i zawieranie umów międzynarodowych w dziedzinie transportu podlegają tytułowi VI części trzeciej [obejmującemu postanowienia dotyczące wspólnej polityki transportowej] oraz artykułowi 218”.

44.      Artykuł 207 ust. 6 TFUE stanowi, że „[w]ykonywanie uprawnień w dziedzinie wspólnej polityki handlowej, przyznanych niniejszym artykułem, nie narusza podziału kompetencji między Unią i państwami członkowskimi i nie prowadzi do harmonizacji przepisów ustawowych lub wykonawczych państw członkowskich, jeżeli traktaty wykluczają taką harmonizację”.

45.      Artykuł 216 TFUE określa, kiedy Unia Europejska może zawierać umowy międzynarodowe z jednym lub z większą liczbą państw trzecich. W myśl art. 216 ust. 1 TFUE może to zrobić, „[j]eżeli przewidują to traktaty [przesłanka pierwsza], lub gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w traktatach [przesłanka druga], albo gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii [przesłanka trzecia], albo gdy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres [przesłanka czwarta]”. Artykuł 216 ust. 2 TFUE przewiduje, że umowy tego rodzaju wiążą instytucje Unii i państwa członkowskie.

46.      Artykuł 218 TFUE określa zasady proceduralne regulujące, między innymi, kwestie negocjowania, podpisywania i zawierania umów międzynarodowych:

„1.      Bez uszczerbku dla szczególnych postanowień artykułu 207, umowy pomiędzy Unią a państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi są negocjowane i zawierane zgodnie z następującą procedurą.

2.      Rada upoważnia do podjęcia rokowań, wydaje wytyczne negocjacyjne, upoważnia do podpisywania i zawiera umowy.

3.      Komisja […] przedstawia swoje zalecenia Radzie, która przyjmuje decyzję upoważniającą do podjęcia rokowań […].

4.      Rada może kierować wytyczne do negocjatora Unii oraz wyznaczyć specjalny komitet, w konsultacji z którym należy prowadzić rokowania.

5.      Rada, na wniosek negocjatora, przyjmuje decyzję upoważniającą do podpisania umowy a, w stosownych przypadkach, do tymczasowego jej stosowania przed jej wejściem w życie.

6.      Rada, na wniosek negocjatora, przyjmuje decyzję w sprawie zawarcia umowy.

[…]

11.      Państwo członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybunału przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja traktatów”.

 Wniosek o wydanie opinii przez Trybunał

47.      Wnioskiem z dnia 10 lipca 2015 r. Komisja zwróciła się do Trybunału w trybie art. 218 ust. 11 TFUE o wydanie opinii w przedmiocie następującego pytania:

„Czy Unia posiada kompetencję wymaganą do samodzielnego podpisania i zawarcia [umowy EUSFTA]? W szczególności:

–        które postanowienia przedmiotowej umowy wchodzą w zakres wyłącznej kompetencji Unii;

–        które postanowienia przedmiotowej umowy wchodzą w zakres kompetencji dzielonych Unii; oraz

–        czy którekolwiek z postanowień przedmiotowej umowy wchodzi w zakres wyłącznej kompetencji państw członkowskich?”.

48.      Uwagi na piśmie do wniosku Komisji przedstawiły Rada, Parlament oraz rządy wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Belgii, Chorwacji, Estonii i Szwecji. W dniach 12 i 13 września 2016 r. odbyła się rozprawa, w której udział wzięły Komisja, Rada, Parlament, a także rządy austriacki, belgijski, czeski, duński, fiński, francuski, niemiecki, grecki, irlandzki, włoski, litewski, niderlandzki, polski, rumuński, słoweński i hiszpański.

 Kwestie podniesione we wniosku Komisji o wydanie opinii

49.      Nie ma wątpliwości co do tego, że wniosek Komisji o wydanie opinii jest dopuszczalny, ponieważ umowa EUSFTA nie została jeszcze zawarta, a zatem ma ona charakter umowy „przewidywanej” w rozumieniu art. 218 ust. 11 TFUE. Wniosek składa się zasadniczo z dwóch części.

50.      Część pierwsza dotyczy kwestii, czy Unia Europejska może podpisać i zawrzeć umowę EUSFTA samodzielnie, czyli bez udziału państw członkowskich.

51.      Część druga dotyczy pytania, czy postanowienia umowy EUSFTA należą do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej, kompetencji dzielonych Unii Europejskiej, czy do wyłącznych kompetencji państw członkowskich.

52.      W przypadku udzielenia przez Trybunał odpowiedzi twierdzącej w odniesieniu do części pierwszej wniosku, ze względu na to, że cała umowa EUSFTA należy do wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej (na podstawie art. 3 ust. 1 lub art. 3 ust. 2 TFUE), nie ma potrzeby odniesienia się do części drugiej. W takiej sytuacji Unia Europejska musi zawrzeć umowę EUSFTA samodzielnie.

53.      Jeżeli Unia Europejska nie ma wyłącznej kompetencji w odniesieniu do całej umowy EUSFTA, sytuacja jest bardziej skomplikowana. Jeżeli kompetencja w odniesieniu do umowy EUSFTA jest w części wyłączną kompetencją Unii Europejskiej (na gruncie art. 3 TFUE), a w części kompetencją dzieloną (zgodnie z art. 4 TFUE), kto może (lub powinien) podpisać tę umowę(15)?

54.      Na tym etapie konieczne jest wskazanie, jak w moim rozumieniu przedstawia się kwestia powiązań w ramach systemu kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych.

55.      Artykuły 2–4 TFUE należy rozpatrywać w kontekście art. 4 i 5 TUE. Należy je także interpretować, mając na uwadze ich usytuowanie w początkowej części TFUE („Część pierwsza – Zasady”; „Tytuł I – Kategorie i dziedziny kompetencji Unii”), jak również w świetle poprzedzających je przepisów w poprzednich wersjach traktatów.

56.      Należy w tym miejscu przypomnieć wersje aktów, które przekształciły się w TFUE w następstwie traktatów z Maastricht (1992), Amsterdamu (1997) i Nicei (2001). W szczególności art. 3b traktatu WE zmieniony Traktatem o Unii Europejskiej z Maastricht [następnie art. 5 WE (traktatu z Amsterdamu, a następnie traktatu z Nicei)] zawierał w trzech akapitach, które składały się na ten artykuł, analizę kompetencji, obejmującą kolejno zasady przyznania, pomocniczości i proporcjonalności(16). Przez cały ten okres nie określono jednak żadnego szczegółowego wykazu kompetencji. Nieudany traktat ustanawiający konstytucję dla Europy wprowadzałby taki wykaz, a treść i istotne elementy, które można obecnie znaleźć w art. 2, 3 i 4 TFUE, zostały powielone mniej więcej w takiej formie, w jakiej zostały sformułowane w projekcie konstytucji i wprowadzone w drodze traktatu z Lizbony(17).

57.      We wspomnianych poprzednich wersjach wyraźnie wskazano, że część wstępna obecnego TFUE nie dotyczy stosunków zewnętrznych jako takich. Jest ona poświęcona kluczowej kwestii konstytucyjnej, jaką jest podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską a poszczególnymi państwami członkowskimi – zasada przyznania kompetencji. Kompetencje są przyznawane Unii Europejskiej zasadniczo w celu umożliwienia jej stanowienia prawa w różnych obszarach polityki i działalności gospodarczej na terytorium Unii Europejskiej. Jest to postrzeganie świata stawiające w centrum Unię (a nie „Weltanschauung”). Celem jest tu osiągnięcie pożądanej równowagi pomiędzy jednoczącą (ponadnarodową) władzą centralną ustanowioną na mocy traktatów a poszczególnymi, nadal suwerennymi, państwami członkowskimi Unii Europejskiej („Herren der Verträge”). Z podziału kompetencji, na którym opiera się cały projekt Unii Europejskiej, musi jasno wynikać, komu przysługują kompetencje do działania w konkretnych dziedzinach. Kwestią kluczową jest, „kto ma kompetencje do działania na terytorium Unii Europejskiej: Unia Europejska czy państwa członkowskie?”. Wobec tego podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi będzie też miał niewątpliwie konsekwencje dla wykonywania kompetencji zewnętrznej.

58.      Jaki skutek przyniosły zmiany wprowadzone na mocy traktatu z Lizbony?

59.      Kompetencje w dziedzinach ujętych w krótkim i wyczerpującym wykazie (z zastrzeżeniem zmian traktatu) są nieodłącznie przypisane Unii Europejskiej (art. 3 ust. 1 TFUE). Większość dziedzin kompetencji ujęto jednak w wykazie „głównych dziedzin” – a więc niewyczerpującym wykazie – kompetencji dzielonych (art. 4 ust. 2 TFUE). Kompetencja zdefiniowana jako „dzielona” nigdy nie przekształca się w przyznaną a priori wyłączną kompetencję Unii w rozumieniu art. 3 ust. 1 TFUE. Prawdą jest, że jeżeli Unia Europejska, korzystając ze swojego prawa pierwszeństwa na gruncie art. 2 ust. 2 TFUE (które omówię za moment), skutecznie zajęła daną dziedzinę, dziedzina zajęta w ten sposób staje się obszarem, w którym Unia Europejska ma de facto wyłączną kompetencję. Jednakże różnica pomiędzy przyznanymi a priori na mocy art. 3 ust. 1 TFUE kompetencjami wyłącznymi Unii z jednej strony a kompetencjami, które stają się de facto wyłącznymi kompetencjami Unii na skutek zastosowania mechanizmu określonego w art. 2 ust. 2 TFUE(18) z drugiej strony jest następująca: przyznana a priori wyłączna kompetencja Unii nigdy nie może (z zastrzeżeniem zmian traktatu) zostać przekształcona w niewyłączną kompetencję Unii. Z kolei istnieje teoretyczna możliwość przywrócenia państwom członkowskim kompetencji w obszarze zajmowanym obecnie przez prawodawstwo Unii w wykonaniu prawa pierwszeństwa na gruncie art. 2 ust. 2 TFUE. Prawodawca Unii musiałby jedynie podjąć decyzję o zaprzestaniu stanowienia prawa i uchyleniu istniejącego prawodawstwa Unii w tej dziedzinie.

60.      Kompetencje dzielone na gruncie art. 4 TFUE są ponadto nieodłącznie związane z istnieniem (odrębnego) postanowienia traktatu przyznającego Unii Europejskiej kompetencję, której charakter nie jest ani wyłączny (art. 3 TFUE), ani pomocniczy (art. 6 TFUE: „kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw członkowskich”). Jest to uzasadnione treścią art. 4 ust. 1 TFUE, który stanowi, że „Unia [Europejska] dzieli kompetencje z państwami członkowskimi, jeżeli traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6”(19). Artykuł 4 TFUE definiuje zatem istnienie szeregu kompetencji dzielonych pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi.

61.      Z kolei art. 2 TFUE dotyczy szeregu aspektów związanych z wykonywaniem kompetencji. W szczególności art. 2 ust. 2 zdanie drugie przewiduje „prawo pierwszeństwa” Unii Europejskiej. Postanowienie to przyznaje Unii Europejskiej prawo wyboru co do rozpoczęcia wykonywania jednej z wyszczególnionych kompetencji dzielonych. W zakresie, w jakim to czyni (i wyłącznie w tym zakresie) państwa członkowskie nie mogą już wykonywać swojej kompetencji dzielonej w tym konkretnym obszarze. Wobec tego w protokole nr 25 wyraźnie wskazuje się, że „jeżeli Unia [Europejska] prowadzi działania w pewnej dziedzinie, zakres wykonywania tych kompetencji obejmuje wyłącznie elementy regulowane przedmiotowym aktem [Unii], w związku z czym nie obejmuje całej dziedziny”. Pierwszeństwo na gruncie art. 2 ust. 2 TFUE wyraźnie określa się jako mające charakter odwracalny. Jeżeli Unia Europejska zaprzestaje prowadzenia działań w odniesieniu do określonej części danej kompetencji dzielonej, kompetencja ta powraca do państw członkowskich. Wszystkie części muszą zawsze tworzyć całość – każda kompetencja wykonywana w odniesieniu do wspólnej dziedziny jest wykonywana albo przez Unię Europejską, albo przez państwa członkowskie; nie może istnieć w zawieszeniu pomiędzy nimi.

62.      Wykonywanie kompetencji Unii Europejskiej w dużej mierze nadal dotyczy wydarzeń w ramach jej działań „wewnętrznych” – czyli na terytorium Unii Europejskiej. Określone aspekty podziału kompetencji nadal bez wątpienia wpływają na działania zewnętrzne. Odnosi się to zarówno do obszarów, w których Unia Europejska ma wyłączną kompetencję, jak i do obszarów kompetencji dzielonych. W przypadku i z chwilą podejmowania tego rodzaju działań zewnętrznych Unia musi przestrzegać uzgodnionego podziału kompetencji między Unią Europejską a poszczególnymi państwami członkowskimi. Zasad tych należy przestrzegać w kontekście wszystkich działań podejmowanych przez Unię Europejską, niezależnie od tego, czy wewnętrznych, czy zewnętrznych(20).

63.      Kompetencje w obszarze unii celnej oraz wspólnej polityki handlowej (obie wymienione w art. 3 ust. 1 TFUE jako wyłączne kompetencje Unii Europejskiej) znajdują szczegółowe uznanie i wyraz w art. 206 TFUE (unia celna) i art. 207 TFUE (wspólna polityka handlowa) w części piątej TFUE zatytułowanej „Działania zewnętrzne Unii”. Wspólna polityka handlowa należy do rzadkich przypadków całkowicie zewnętrznej kompetencji Unii. Chociaż art. 207 ust. 2 TFUE uprawnia Parlament Europejski i Radę, stanowiące w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, do przyjmowania środków określających ramy realizacji wspólnej polityki handlowej, rozporządzenia te stanowią środki w ramach działań zewnętrznych (przewidziane w celu regulowania, poprzez akty ustawodawcze Unii, handlu z państwami trzecimi). Odpowiednia kompetencja wewnętrzna to kompetencja w zakresie zbliżania ustawodawstw w myśl art. 114 i 115 TFUE w celu regulacji rynku wewnętrznego, która w art. 4 ust. 2 lit. a) TFUE jest zdefiniowana jako kompetencja dzielona.

64.      W przeciwieństwie do art. 3 ust. 1 TFUE, w którym brak jest wyraźnego odniesienia do kompetencji zewnętrznej, art. 3 ust. 2 TFUE odnosi się do okoliczności, w których Unia Europejska „ma […] wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych”. Cztery(21) przesłanki przewidziane przez autorów traktatu („jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym [Unii Europejskiej]”, „[jeżeli ich zawarcie] jest niezbędne do umożliwienia [Unii Europejskiej] wykonywania jej wewnętrznych kompetencji”, „w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres”) odzwierciedlają i głównie kodyfikują wcześniejsze orzecznictwo Trybunału(22). Podobnie art. 216 TFUE (który zawiera szczegółowe postanowienia regulujące kwestię ustalenia, kiedy Unia Europejska „może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych”) odzwierciedla i kodyfikuje orzecznictwo Trybunału dotyczące istnienia kompetencji zewnętrznej Unii; jest on bezpośrednio związany z podziałem kompetencji regulowanych na gruncie art. 2–4 TFUE. Artykuł 216 ust. 1 TFUE określa istnienie zewnętrznej kompetencji Unii, ale nie określa jej wyłącznego charakteru – ten ostatni jest regulowany w drodze art. 3 ust. 1 i 2 TFUE.

65.      W związku z powyższym przejdę teraz do bardziej szczegółowych rozważań w przedmiocie kompetencji zewnętrznej.

66.      Co się tyczy wspólnej polityki handlowej, art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE stanowi, że Unia Europejska ma wyłączne kompetencje w tym obszarze. Artykuł 207 TFUE wyraźnie przewiduje, że wspólna polityka handlowa „jest oparta na […] [jednolitych zasadach] zawierania umów celnych i handlowych dotyczących [różnych obszarów]”. Przesłanka pierwsza na gruncie art. 216 ust. 1 wskazuje, że Unia Europejska może zawierać umowy międzynarodowe, „jeżeli przewidują to traktaty”. Wobec tego, pod warunkiem że dana dziedzina wpisuje się w zakres wspólnej polityki handlowej (drażliwa kwestia, której w znacznej mierze poświęcona jest analiza przedstawiona w pozostałej części niniejszej opinii), Unia Europejska będzie miała wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych dotyczących tej dziedziny. Pozostałe kompetencje wyłączne wymienione w art. 3 ust. 1 TFUE mogą wiązać się z innymi przesłankami na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE, w szczególności z przesłanką drugą („gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii [Europejskiej], jednego z celów, o których mowa w traktatach”).

67.      W przypadku gdy spełniona zostanie jedna z przesłanek na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE i Unia Europejska ma kompetencję zewnętrzną zgodnie ze szczegółowymi zasadami w zakresie przyznawania kompetencji do zawierania umów międzynarodowych, o których mowa w art. 216 ust. 1 TFUE, ta kompetencja zewnętrzna będzie miała charakter wyłączny. Przejdźmy teraz do omówienia kolejno każdej przesłanki.

68.      Po pierwsze, czy możliwe jest wskazanie „prawnie wiążąc[ego] akt[u] [Unii]”, który przewiduje zawarcie przez Unię Europejską takiej umowy międzynarodowej (przesłanka trzecia na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE)? Jeżeli tak i jeżeli akt ten stanowi „akt ustawodawczy [Unii Europejskiej]” (przesłanka pierwsza na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE)(23), przyznana w rezultacie kompetencja zewnętrzna Unii będzie miała charakter wyłączny(24).

69.      Po drugie, czy zawarcie umowy międzynarodowej jest „niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii [Europejskiej], jednego z celów, o których mowa w traktatach” (przesłanka druga na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE)? Jeżeli tak i jeżeli kompetencja wewnętrzna Unii Europejskiej zwyczajnie nie może być w praktyce wykonywana bez elementu zewnętrznego (przesłanka druga na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE), przyznana w rezultacie kompetencja zewnętrzna Unii będzie miała tak samo charakter wyłączny. Jak wynika z orzecznictwa z okresu sprzed wejścia w życie traktatu z Lizbony, takie sytuacje są rzadkie, ale możliwe(25).

70.      Wreszcie, czy działalność prawodawcza Unii jest już tak mocno rozbudowana, że Unia Europejska ma obecnie wyłączną kompetencję zewnętrzną Unii poprzez skodyfikowany „skutek wyroku AETR”(26)? Wykazanie, że zawarcie umowy międzynarodowej „może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres”(27) automatycznie skutkuje spełnieniem przesłanki czwartej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE oraz przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE; w związku z tym Unia Europejska będzie miała wyłączną kompetencję zewnętrzną.

71.      Jeżeli Unia Europejska nie ma wyłącznej kompetencji zewnętrznej na mocy art. 3 TFUE, czy ma ona dzieloną kompetencję zewnętrzną na mocy art. 2 i 4 TFUE (regulujących kwestię kompetencji dzielonej) i art. 216 TFUE (przyznającego kompetencję zewnętrzną); czy też może nie ma w ogóle mowy o kompetencji zewnętrznej Unii poza być może pomocniczą kompetencją zewnętrzną(28)? Sytuacja jest tu bardziej skomplikowana.

72.      Po pierwsze, należy sprawdzić, czy kompetencja dzielona faktycznie istnieje zgodnie z art. 4 TFUE. Przy założeniu, że odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, w dalszej kolejności należy przyjrzeć się treści art. 216 ust. 1 TFUE, aby stwierdzić, czy jest spełniona jedna z wymienionych w tym postanowieniu przesłanek, przyznających Unii Europejskiej kompetencję do zawarcia umowy międzynarodowej. Z uwagi na to, że, przyjmując tę hipotezę, nie ma mowy o wyłącznej kompetencji zewnętrznej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, możliwe, że istotne znaczenie będą miały przesłanki pierwsza, druga i trzecia z tego artykułu. Połączenie art. 4 TFUE i art. 216 ust. 1 TFUE tworzy warunki niezbędne dla istnienia dzielonej kompetencji zewnętrznej Unii. Jak zatem przedstawia się kwestia jej wykonywania?

73.      Należy w tym miejscu powrócić do art. 2 ust. 2 TFUE i prawa pierwszeństwa Unii Europejskiej. Jeżeli Unia Europejska nie zdecyduje się na skorzystanie z tego prawa, kompetencja zewnętrzna – podobnie jak kompetencja wewnętrzna – pozostanie przy państwach członkowskich, w związku z czym to one (a nie Unia Europejska) będą uprawnione do prowadzenia rokowań, podpisania i zawarcia umowy międzynarodowej, której przedmiot wchodzi w zakres dziedziny należącej do kompetencji dzielonej. Jednakże treść art. 2 ust. 2 TFUE można interpretować w ten sposób, że zezwala on Unii Europejskiej na wykonanie przysługującego jej prawa pierwszeństwa zarówno w odniesieniu do kompetencji zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

74.      Przychylenie się do tego stwierdzenia nie implikuje, że Unia Europejska dysponuje nieograniczonym prawem do dochodzenia swojej kompetencji zewnętrznej w którejkolwiek dziedzinie należącej do kompetencji dzielonej, o której mowa w art. 4, niezależnie od tego, czy zdecydowała się skorzystać z tego prawa w kontekście wewnętrznym. Podczas rozprawy Rada podkreślała, że to, czy Unia Europejska lub państwa członkowskie wykonają kompetencję zewnętrzną do zawarcia konkretnej umowy międzynarodowej w dziedzinie należącej do kompetencji dzielonej, jest „wyborem politycznym”. W moim rozumieniu gwarancjami prawnymi, stanowiącymi podstawę tego wyboru politycznego, są szczegółowe procedury określone w art. 218 TFUE. Artykuł 218 ust. 2 przewiduje, że „Rada upoważnia do podjęcia rokowań, wydaje wytyczne negocjacyjne, upoważnia do podpisywania i zawiera umowy”. Kolejne ustępy wskazują, że podjęcie rokowań (art. 218 ust. 3 TFUE), podpisanie umowy (art. 218 ust. 5 TFUE) oraz jej zawarcie (art. 218 ust. 6 TFUE) wymagają odrębnych decyzji Rady – a więc decyzji państw członkowskich działających w charakterze członków Rady, upoważniających odpowiednią instytucję Unii do podjęcia działań. Podczas całej procedury Rada stanowi większością kwalifikowaną, z wyjątkiem określonych dziedzin, w których wymagana jest jednomyślność (art. 218 ust. 8 TFUE); zawarcie umowy w zakresie, w jakim jest wyrazem wykonania kompetencji zewnętrznej Unii, zwykle także wymaga zgody Parlamentu Europejskiego lub przynajmniej konsultacji z Parlamentem Europejskim [odpowiednio art. 218 ust. 6 lit. a) i b) TFUE].

75.      Wobec powyższego umowa międzynarodowa obejmująca dziedziny należące do dzielonej kompetencji zewnętrznej, która ostatecznie zostaje podpisana i zawarta przez samą Unię Europejską jest koncepcyjnie zupełnie różna od umowy międzynarodowej, która obejmuje jedynie dziedziny należące do wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej. W pierwszym przypadku państwa członkowskie działające razem (w charakterze członków Rady) mają uprawnienia do uzgodnienia, że Unia Europejska podejmie działania lub do zdecydowanego kontynuowania indywidualnej kompetencji zewnętrznej. W drugim przypadku nie mają takiego wyboru, ponieważ wyłączna kompetencja zewnętrzna należy już do Unii Europejskiej.

76.      Jeżeli umowa międzynarodowa podpisana zostaje zarówno przez Unię Europejską, jak i poszczególne państwa członkowskie, wówczas zarówno Unia Europejska, jak i państwa członkowskie są w świetle prawa międzynarodowego stronami tej umowy. Taka sytuacja będzie wiązać się z konsekwencjami, w szczególności w odniesieniu do odpowiedzialności z tytułu naruszenia postanowień umowy i prawa do podejmowania działań w związku z tego rodzaju naruszeniem. W celu zapewnienia przejrzystości w ramach Unii Europejskiej oraz w interesie państwa trzeciego, z którym jest zawierana umowa międzynarodowa (lub państw trzecich, z którymi ta umowa jest zawierana), wydawałoby się więc pożądane, aby decyzje te w sposób bardzo wyraźny wskazywały konkretne aspekty kompetencji dzielonych, które w myśl uzgodnień państw członkowskich (działających w charakterze członków Rady) mają być wykonywane przez Unię Europejską, z jednej strony, a które (nadal) są wykonywane przez państwa członkowskie, z drugiej strony. Wydaje mi się, że korzystne byłoby także załączenie do rzeczonej umowy oświadczenia w sprawie kompetencji.

77.      Wreszcie, w sytuacji gdy umowa międzynarodowa zostaje podpisana zarówno przez Unię Europejską, jak i jej państwa członkowskie, poszczególne państwa członkowskie w świetle prawa międzynarodowego dysponują swobodą w zakresie rozwiązania tej umowy zgodnie z odpowiednią procedurą rozwiązania określoną w tej umowie. Wszak uczestniczą w tej umowie jako suwerenne państwa-strony, a nie jedynie części Unii Europejskiej (a fakt, że Unia Europejska mogła odgrywać wiodącą rolę przy negocjowaniu tej umowy jest w tym kontekście nieistotny). Gdyby jednak państwa członkowskie zdecydowały się na taki ruch, art. 216 ust. 2 TFUE rodziłby skutek tego rodzaju, że – w świetle prawa Unii – nadal wiążące byłyby dla nich postanowienia umowy zawartej w ramach kompetencji Unii (z uwagi na to, że są to państwa członkowskie Unii), chyba że i do czasu, gdy dojdzie do rozwiązania umowy przez Unię Europejską(29). Możliwość działania w sposób niezależny, jako podmiot prawa międzynarodowego, stanowi odzwierciedlenie ciągłej kompetencji międzynarodowej państwa członkowskiego. Fakt, że umowa nadal częściowo wiąże państwo członkowskie, nawet jeżeli to państwo, działając na gruncie prawa międzynarodowego, rozwiązuje tę umowę, jest wyrazem nie prawa międzynarodowego, lecz prawa Unii.

78.      Sytuacja ulega zmianie, gdy państwa członkowskie mają wyłączną kompetencję w odniesieniu do jednej lub kilku części umowy międzynarodowej (podczas gdy pozostała część umowy należy do wyłącznej lub dzielonej kompetencji Unii Europejskiej): w takim przypadku zarówno państwa członkowskie, jak i Unia Europejska, muszą zawrzeć umowę(30).

79.      Zakładając jednak, że Trybunał musi udzielić odpowiedzi na drugą część wniosku, czy konieczne jest, aby Trybunał ustalił, kto ma kompetencję w odniesieniu do każdego postanowienia umowy EUSFTA?

80.      Moim zdaniem nie.

81.      W opinii 2/00 Trybunał jasno stwierdził, iż, zakładając, że kompetencja do zawarcia umowy międzynarodowej jest dzielona przez Unię Europejską i państwa członkowskie, dokładny zakres zarówno wyłącznych kompetencji Unii Europejskiej, jak i dzielonych (lub wyłącznych) kompetencji państw członkowskich odnośnie do konkretnej umowy nie może jako taki wywierać żadnego wpływu na kompetencje Unii Europejskiej do zawarcia tej umowy ani, bardziej ogólnie, na materialną ważność bądź formalną zgodność decyzji Unii Europejskiej o jej zawarciu(31). Procedura przewidziana w art. 218 ust. 11 TFUE ma na celu w szczególności zapobieganie komplikacjom, jakie mogłyby się pojawić zarówno na płaszczyźnie międzynarodowej, jak i na płaszczyźnie unijnej, gdyby decyzja o zawarciu tej umowy została uznana za nieważną(32). W kontekście tej procedury do Trybunału nie należy przedstawianie konkretnych wytycznych w zakresie tego, kto ma kompetencję odnośnie do każdego postanowienia przedmiotowej umowy oraz tego, na kim spoczywa odpowiedzialność z tytułu wykonania wynikających z tej umowy zobowiązań międzynarodowych(33).

82.      Udzielając odpowiedzi na drugą część wniosku Komisji, zbadam natomiast, w odniesieniu do których części umowy EUSFTA Unia Europejska ma wyłączną kompetencję (na podstawie art. 3 ust. 1 lub art. 3 ust. 2 TFUE), czy możliwe jest wskazanie części, w odniesieniu do których kompetencja jest dzielona z państwami członkowskimi (na podstawie art. 4 TFUE); oraz czy istnieją jeszcze inne części, w odniesieniu do których Unia Europejska nie ma żadnych kompetencji. Umowa EUSFTA ma bardzo zróżnicowany charakter. Oznacza to, że, z konieczności, analiza mająca na celu ustalenie kompetencji oraz jej charakteru (wyłącznego lub dzielonego) będzie musiała skupiać się (w zależności od kontekstu) na poszczególnych rozdziałach lub grupie rozdziałów umowy EUSFTA, na części lub częściach tej umowy lub, sporadycznie, na poszczególnych postanowieniach.

83.      Pomimo faktu, iż wniosek dotyczy jedynie podziału kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi, z części uwag na piśmie (w szczególności tych przedłożonych przez Radę) wynika, że problematyczna może być także kwestia procedury negocjacji zastosowanej przez Komisję w odniesieniu do umowy EUSFTA i proponowanego obecnie sposobu podpisania tej umowy. Chociaż wytyczne negocjacyjne przewidywały negocjowanie umowy mieszanej, Komisja prowadziła negocjacje w przedmiocie umowy EUSFTA jako umowy wyłącznie między Unią Europejską a Singapurem. Czy Komisja tym samym naruszyła art. 218 ust. 4 TFUE i zasadę lojalnej współpracy przewidzianą w art. 13 ust. 2 TUE?

84.      Moim zdaniem w kontekście przedmiotowego postępowania zajmowanie stanowiska w tej kwestii nie jest ani konieczne, ani właściwe. Proces negocjacyjny dotyczący umowy EUSFTA jako taki nie wpływa na podział kompetencji do jej zawarcia między Unią Europejską a państwami członkowskimi. W związku z tym nie stanowi on przedmiotu wniosku Komisji. Podobnie (co do zasady) nieprzestrzeganie zasad dotyczących procesu w świetle prawa Unii nie wpływa na ważność umowy w świetle prawa międzynarodowego(34). Nie będę wobec tego pogłębiać analizy tego zagadnienia.

85.      Należy także mieć na względzie, że wniosek Komisji nie dotyczy materialnej zgodności (którejkolwiek części) umowy EUSFTA z traktatami. Wobec tego do Trybunału nie zwrócono się o rozpatrzenie, przykładowo, zgodności mechanizmu ISDS z traktatami. Tego rodzaju mechanizm rozstrzygania sporów przewidziano nie tylko w umowie EUSFTA, lecz także w innych umowach handlowych i inwestycyjnych wynegocjowanych obecnie przez Unię Europejską lub będących przedmiotem trwających negocjacji. W kontekście przedmiotowego postępowania problem związany z mechanizmem ISDS (oraz z pozostałymi formami rozstrzygania sporów przewidzianymi w umowie EUSFTA) polega jedynie na ustaleniu, „kto może decydować”. Moja analiza przedstawiona w niniejszej opinii pozostaje zatem bez wpływu na ewentualne kwestie (jeżeli występują) dotyczące materialnej zgodności umowy EUSFTA z traktatami, w tym jej postanowień dotyczących mechanizmu ISDS(35).

86.      Wreszcie (co może wydawać się oczywiste) moja opinia w przedmiotowym postępowaniu ogranicza się do umowy EUSFTA. Nie wpływa ona zatem na podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi w kontekście innych umów handlowych i inwestycyjnych.

87.      W pozostałej części mojej opinii w pierwszej kolejności przedstawię podstawowe zasady podziału kompetencji zewnętrznych między Unią Europejską a państwami członkowskimi oraz podstawę prawną działań Unii. Następnie omówię podstawowe cechy wyraźnej, wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w kontekście wspólnej polityki handlowej (art. 207 ust. 1 TFUE), jej dorozumianej kompetencji wyłącznej (art. 3 ust. 2 TFUE) oraz jej kompetencji dzielonej (art. 4 TFUE) w zakresie działań zewnętrznych. W kontekście zarysowanych powyżej ram ogólnych przejdę następnie do podziału kompetencji w odniesieniu do kwestii stanowiących przedmiot umowy EUSFTA.

 Podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi oraz podstawa prawna do zawarcia umowy EUSFTA

88.      Podczas rozprawy stało się jasne, że zdaniem Rady i szeregu państw członkowskich podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi odnośnie do umowy EUSFTA należy ustalić w pierwszej kolejności, zanim określona zostanie, jako krok drugi, podstawa prawna do podpisania i zawarcia umowy EUSFTA przez Unię Europejską.

89.      Nie ulega wątpliwości, że do Trybunału nie zwrócono się o ustalenie tej drugiej kwestii w niniejszej sprawie. Jednakże moim zdaniem Rada i szereg państw członkowskich mylnie rozumieją stosunek pomiędzy zasadami regulującymi podział kompetencji (zewnętrznych) i tych regulujących wybór podstawy prawnej działań Unii.

90.      Unia Europejska dysponuje jedynie przyznanymi jej kompetencjami(36). Musi ona zatem powiązać przyjęty przez siebie akt z jednym z postanowień traktatu, które upoważnia ją do zatwierdzenia takiego aktu(37). Tego rodzaju podstawa prawna musi opierać się na obiektywnych czynnikach, które mogą zostać poddane kontroli sądowej, a do których należą w szczególności cel i treść tego aktu(38).

91.      W opinii 1/08 Trybunał wyjaśnił, że wyłączny lub dzielony charakter kompetencji Unii Europejskiej do zawarcia porozumień oraz podstawa prawna, na jaką należy się w tym celu powołać, stanowią dwie, ściśle ze sobą związane kwestie(39). To, czy Unia Europejska ma samodzielnie kompetencję do zawarcia umowy, czy też kompetencja ta jest dzielona z państwami członkowskimi, zależy między innymi od zakresu przepisów prawa Unii, które mogą przyznawać instytucjom Unii Europejskiej prawo do uczestnictwa w takiej umowie(40).

92.      Ustalenie, czy Unia Europejska w ogóle dysponuje kompetencją do działania w określonej dziedzinie (a tym samym wskazanie podstawy prawnej takiego działania) stanowi zatem kluczowy warunek dla ustalenia podziału kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi, zgodnie z art. 3 i 4 TFUE, w odniesieniu do konkretnych działań zewnętrznych(41).

93.      Przy określaniu podstawy prawnej z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w sytuacji gdy w umowie zawartej przez Unię Europejską wyznaczono więcej niż jeden cel lub ma ona przynajmniej dwa elementy składowe i jeden z tych celów lub elementów składowych można zidentyfikować jako główny lub dominujący, podczas gdy drugi jest jedynie pomocniczy (pozostałe są jedynie pomocnicze) lub o bardzo ograniczonym zakresie, wówczas Unia Europejska musi zawrzeć tę umowę na jednej podstawie prawnej, tj. na tej podstawie, która jest wymagana z racji głównego lub dominującego celu lub elementu składowego(42). Wobec tego, jeżeli dominującym celem umowy EUSFTA jest realizowanie wspólnej polityki handlowej, a pozostałe jej aspekty należy uznać za niezbędne przepisy pomocnicze w odniesieniu do tego głównego elementu składowego albo za elementy, których zakres jest bardzo ograniczony, istotną podstawą prawną do zawarcia tej umowy byłby art. 207 ust. 1 TFUE(43). Z powyższego można by więc wysnuć wniosek, że na podstawie art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE Unia Europejska ma wyłączną kompetencję do zawarcia umowy EUSFTA(44).

94.      Z drugiej strony, gdyby Trybunał ustalił, że umowa EUSFTA zmierza jednocześnie do osiągnięcia kilku celów lub ma kilka elementów składowych związanych w sposób nierozłączny, z których to celów lub elementów żaden nie ma charakteru pomocniczego w stosunku do pozostałych, w taki sposób, że znajdują zastosowanie różne postanowienia traktatów, akt Unii Europejskiej dotyczący zawarcia tej umowy należałoby wydać na różnych, odpowiednich podstawach prawnych(45).

95.      Wobec powyższego przejdę teraz do omówienia zakresu wspólnej polityki handlowej w rozumieniu art. 207 TFUE.

 W przedmiocie art. 207 ust. 1, 5 i 6 TFUE

96.      Trybunał wyjaśnił kwestię wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w zakresie wspólnej polityki handlowej na długo przed wejściem w życie art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE, który obecnie wyraźnie potwierdza wyłączną kompetencję Unii Europejskiej w zakresie tej polityki. Zatem w swojej pierwszej opinii wydanej na podstawie (obecnego) art. 218 ust. 11 TFUE Trybunał orzekł, że wyłączna kompetencja w zakresie wspólnej polityki handlowej jest uzasadniona, gdyż zezwolenie państwom członkowskim na wykonywanie równoległych uprawnień w tej dziedzinie „byłoby równoznaczne z uznaniem, że w stosunkach z państwami trzecimi państwa członkowskie mogą zajmować stanowiska różniące się od tych, które zamierza przyjąć [Unia Europejska] i tym samym mogłyby zniekształcać ramy instytucjonalne, kwestionować wzajemne zaufanie w ramach [Unii Europejskiej] i uniemożliwiać tej ostatniej wypełnianie swojego zadania w obronie wspólnego interesu”(46). Przedstawiony tok rozumowania jest spójny z wykładnią unii celnej ustanowionej na mocy traktatu rzymskiego. W kontekście wewnętrznym unia ta oznacza bezwzględny zakaz wprowadzania ceł na przywozy i wywozy oraz opłat o charakterze równoważnym między państwami członkowskimi(47). Jednocześnie traktaty powierzają Unii Europejskiej i jej instytucjom zadanie obrony interesów handlowych Unii Europejskiej na zewnątrz. Umożliwienie państwom członkowskim prowadzenia własnej polityki handlowej w stosunkach zewnętrznych (i w istocie do realizowania własnych interesów w tym kontekście) równolegle do działań Unii Europejskiej wyraźnie wiązałoby się z ryzykiem naruszenia tej istotnej funkcji.

97.      W przedmiotowym postępowaniu Komisja zwraca się do Trybunału o dokonanie przeglądu swojego wcześniejszego orzecznictwa dotyczącego zakresu wspólnej polityki handlowej. Jak dalece rozszerzył się zakres tej polityki w wyniku zmian wprowadzonych traktatem z Lizbony (w szczególności w odniesieniu do handlowych aspektów własności intelektualnej, bezpośrednich inwestycji zagranicznych, handlu usługami, wyjątku dotyczącego dziedziny transportu w art. 207 ust. 5 TFUE i ograniczeń wynikających z art. 207 ust. 6 TFUE)?

98.      Niektóre państwa członkowskie zasugerowały, w następstwie opinii 1/94 Trybunału, że nie jest już właściwe postrzeganie wspólnej polityki handlowej jako „dynamicznej”.

99.      Nie jestem przekonana, że szczególnie pomocna jest dyskusja o tym, czy wspólna polityka handlowa jest „dynamiczna”. Istotne znaczenie ma fakt, że art. 207 ust. 1 TFUE należy interpretować w sposób zarówno zgodny z brzmieniem tego postanowienia, jak i zapewniający Unii Europejskiej możliwość prowadzenia skutecznej wspólnej polityki handlowej w międzynarodowym otoczeniu handlowym, które charakteryzuje się ciągłym rozwojem.

100. Przychylam się do stanowiska rzecznika generalnego N. Wahla, zajętego w kontekście postępowania w sprawie wydania opinii 3/15, zgodnie z którym z uwagi na to, że praktyki handlowe, struktura i trendy w handlu nieprzerwanie ewoluują, przedmiotu handlu międzynarodowego nie można ani abstrakcyjnie zdefiniować, ani też określić w sposób trwały i sztywny(48). Jednakże to, co należy postrzegać jako „politykę handlową” lub „politykę inwestycyjną” w stosunkach międzynarodowych i to, co stanowi wspólną politykę handlową w świetle prawa Unii, nie jest koniecznie tożsame.

101. Trybunał podkreślił także konieczność zapewnienia skuteczności wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej. W opinii 1/78 Trybunał wyjaśnił, że prowadzenie wartościowej wspólnej polityki handlowej nie byłoby już możliwe, gdyby Unia Europejska nie mogła korzystać ze środków działania wykraczających poza instrumenty, które w zamierzeniu mają wpływać wyłącznie na tradycyjne aspekty handlu zagranicznego. Z biegiem czasu takie rozumienie „polityki handlowej” prowadziłoby do utraty znaczenia przez tę politykę(49), stopniowo stając tym samym na przeszkodzie pełnieniu przez Unię Europejską swojej roli jako partnera handlu globalnego, zarówno poprzez stosunki dwustronne z państwami trzecimi, jak i poprzez działalność wielostronną(50). Wspólna polityka handlowa nie ogranicza się więc do aktów prawnych realizujących cele handlowe. Może obejmować także akty, które realizują cele niemające czysto handlowego charakteru, takie jak rozwój(51), polityka zagraniczna i bezpieczeństwa(52), czy też ochrona środowiska lub zdrowia ludzkiego(53), zawsze pod warunkiem, że akty te wywierają także bezpośredni wpływ na handel. Powiązanie między wspólną polityką handlową a (pozostałymi) zasadami i celami działań zewnętrznych Unii Europejskiej znajduje wyraźne potwierdzenie w ostatnim zdaniu art. 207 ust. 1 TFUE.

102. Nie oznacza to jednak, że brak jest jakichkolwiek ograniczeń co do zakresu wspólnej polityki handlowej. Podobnie fakt, iż dana kwestia jest przedmiotem umowy handlowej (inwestycyjnej) nie wystarcza, aby uznać, że kwestia ta wpisuje się w ramy wspólnej polityki handlowej. Umowy i postanowienia, które inne podmioty prawa międzynarodowego postrzegają w kategoriach elementów handlu lub polityki handlowej, niekoniecznie mieszczą się w definicji „wspólnej polityki handlowej” przewidzianej w traktatach. Przy definiowaniu tej polityki Trybunał jest ograniczony brzmieniem art. 206 i 207 TFUE.

103. Dla celów art. 207 TFUE istotne jest to, że działanie (wewnętrzne lub zewnętrzne) Unii Europejskiej powinno dotyczyć konkretnie wymiany międzynarodowej, a więc wymiany handlowej z państwami trzecimi (a nie w ramach rynku wewnętrznego)(54), to znaczy jego głównym zadaniem jest wspieranie, ułatwianie lub regulowanie wymiany handlowej oraz gdy wywiera ono bezpośredni wpływ na obrót określonymi towarami(55). Wobec tego sam fakt, że działanie Unii Europejskiej może wywoływać skutki w handlu międzynarodowym nie jest argumentem wystarczającym, aby uznać je za objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

104. Przy dokonywaniu rozróżnienia pomiędzy zobowiązaniami (międzynarodowymi) wpisującymi się w ramy wspólnej polityki handlowej a tymi, które mają na celu głównie poprawę funkcjonowania rynku wewnętrznego, konieczne jest ustalenie, czy zasadniczym celem umowy jest rozszerzenie poza terytorium Unii Europejskiej zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich, które „zostało już w szerokim zakresie dokonane” poprzez prawo wtórne Unii odnoszące się do wymiany handlowej na rynku wewnętrznym(56). W takim przypadku można założyć, że umowa ta realizuje cel w postaci promowania międzynarodowej wymiany handlowej, w związku z czym jej zawarcie jest objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Z kolei w sytuacji, gdy umowa dotyczy konkretnie tego „wewnętrznego” zbliżenia ustawodawstw, jej dominującym celem jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego, a zatem nie wpisuje się w ramy wspólnej polityki handlowej, nawet jeżeli wpływa na międzynarodową wymianę handlową(57).

105. Szereg stron wyraża zaniepokojenie, ogólnie lub w kontekście konkretnego rozdziału umowy EUSFTA, że szeroka wykładnia zakresu wspólnej polityki handlowej stosowana przez Komisję po wejściu w życie traktatu z Lizbony narusza art. 207 ust. 6 TFUE.

106. Moim zdaniem art. 207 ust. 6 TFUE dotyczy wyłącznie wykonywania kompetencji przewidzianych dla Unii Europejskiej w art. 207 ust. 1 TFUE. Zakłada on, że kompetencja ta została ustalona. Wobec tego nie może zmieniać wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE. Artykuł 207 ust. 6 TFUE wprowadza dwa ograniczenia, nawet jeżeli drugie wydaje się stosować założenia pierwszego.

107. Po pierwsze, wykonanie kompetencji w zakresie wspólnej polityki handlowej nie może wpływać na rozgraniczenie kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi. W moim przekonaniu pierwsze wspomniane ograniczenie stanowi odzwierciedlenie zasady przyznania określonej w art. 2 ust. 1 i 2 TFUE i rozwiniętej w deklaracji nr 18 dotyczącej rozgraniczenia kompetencji(58). Innymi słowy, wykonanie wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w zakresie wspólnej polityki handlowej nie może powodować zmiany ani w inny sposób wpływać na postanowienia traktatów dotyczące podziału kompetencji w innych dziedzinach, nieobjętych zakresem tej kompetencji (takich jak na przykład wymiana handlowa w ramach rynku wewnętrznego). Moja wykładnia znajduje potwierdzenie w art. 207 ust. 2 TFUE, który wskazuje podstawę prawną do przyjmowania „[…] środk[ów] określając[ych] ramy realizacji wspólnej polityki handlowej”, a nie stanowi, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję w zakresie wszystkich środków, których przyjęcie może być konieczne w celu wykonania obowiązków wynikających z umowy zawartej przez Unię Europejską w ramach wykonywania przez nią wyłącznej kompetencji w zakresie wspólnej polityki handlowej.

108. Wobec tego, przykładowo, wykonanie przez Unię Europejską jej wyłącznej kompetencji na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE w odniesieniu do całego porozumienia TRIPS(59) nie oznacza, że Unia ma kompetencję do wprowadzania regulacji w przedmiocie każdej kwestii objętej zakresem tego porozumienia w ramach rynku wewnętrznego. Wykonanie tej kompetencji nie może także powodować zmiany podziału kompetencji zewnętrznych między państwami członkowskimi a Unią Europejską odnośnie do praw własności intelektualnej w ujęciu ogólnym.

109. Pierwszego ograniczenia nie interpretuję natomiast w ten sposób, że miałoby ono oznaczać, iż wykonanie kompetencji Unii Europejskiej w zakresie wspólnej polityki handlowej zależy od tego, czy Unia Europejska dysponuje kompetencją wewnętrzną na jakiejś innej podstawie lub czy wykonała tę kompetencję(60). W szczególności nacisk na równoległość pomiędzy zewnętrznym aspektem wspólnej polityki handlowej i wewnętrznym aspektem pozostałych polityk Unii nie znajduje potwierdzenia w innych częściach art. 207 TFUE. Wobec tego art. 207 ust. 4 TFUE wyraźnie potwierdza, że wspólna polityka handlowa może obejmować handel usługami w zakresie kultury i audiowizualnymi, a także handel usługami społecznymi oraz w zakresie edukacji i zdrowia. Jednakże kompetencje wewnętrzne Unii Europejskiej w dziedzinie zdrowia publicznego są ograniczone, gdyż stanowią jedynie uzupełnienie działań państw członkowskich(61). Ponadto działania Unii muszą być prowadzone w poszanowaniu obowiązków państw członkowskich w zakresie określania ich polityki dotyczącej zdrowia, jak również organizacji i świadczenia usług zdrowotnych i opieki medycznej(62).

110. Drugie ograniczenie przewidziane w art. 207 ust. 6 TFUE polega na tym, że wykonywanie kompetencji w dziedzinie wspólnej polityki handlowej nie może prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i regulacyjnych państw członkowskich, jeżeli traktaty wykluczają taką harmonizację. Jak wyraźnie potwierdza art. 207 ust. 4 TFUE, ograniczenie to nie oznacza, że wspólna polityka handlowa nie może obejmować wymiany handlowej w sprawach, w odniesieniu do których inne postanowienia traktatu wykluczają harmonizację (takich jak na przykład polityka społeczna, edukacja, zdrowie publiczne czy kultura)(63). Oznacza ono raczej, że wykonując swoje kompetencje na gruncie art. 207 TFUE, Unia Europejska nie może prowadzić działań w celu obejścia zakazu harmonizacji na gruncie traktatów. Ograniczenie to stanowi zatem konkretne zastosowanie pierwszego ograniczenia.

111. Niniejsze postępowanie w sprawie wydania opinii wymaga także od Trybunału dokonania wykładni art. 207 ust. 5 TFUE, w szczególności w odniesieniu do zobowiązań dotyczących transportu w rozdziale 8 umowy EUSFTA („Handel usługami, zakładanie przedsiębiorstw i handel elektroniczny”)(64). W myśl tego postanowienia rokowania i zawieranie umów międzynarodowych w dziedzinie transportu podlegają tytułowi VI części trzeciej TFUE, czyli postanowieniom traktatu dotyczącym polityki transportowej Unii Europejskiej. Umowy tego rodzaju nie są zatem objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

112. Wyjątek ten nie jest niczym nowym. W traktatach polityka transportowa zawsze była wyłączana z zakresu wspólnej polityki handlowej. W istocie to właśnie ten wyjątek doprowadził Trybunał do ustanowienia w wyroku AETR zasady dorozumianych wyłącznych kompetencji zewnętrznych, w przeciwieństwie do wyraźnej wyłącznej kompetencji w dziedzinie wspólnej polityki handlowej(65).

113. Chociaż wyrok AETR wydano w przedmiocie umowy dotyczącej zasad bezpieczeństwa, w opinii 1/94 Trybunał nie widział powodu, aby wysuwać inny wniosek w przypadku umów handlowych, których przedmiotem jest także transport, takich jak GATS(66). Potwierdził on, że „[u] podstaw [wyroku AETR] leżało założenie, iż umowy międzynarodowe w zakresie transportu nie są objęte [wspólną polityką handlową]”(67). Stanowisko to utrzymano w niezmienionej formie w traktacie z Nicei(68) oraz w traktacie z Lizbony(69). Co się tyczy międzynarodowej wymiany handlowej w dziedzinie usług transportowych, traktaty mają zatem na celu „utrzymanie […] zasadniczej równoważności pomiędzy kompetencją wewnętrzną wykonywaną przez jednostronne przyjmowanie regulacji [unijnych] a kompetencją zewnętrzną wykonywaną przez zawieranie umów międzynarodowych, przy czym każda z tych kompetencji pozostaje uregulowana, podobnie jak […] w tytule traktatu dotyczącym konkretnie wspólnej polityki transportowej”(70).

114. Z tego względu zastosowanie art. 207 ust. 5 TFUE nie ogranicza się do umów międzynarodowych wyłącznie lub w głównej mierze związanych z handlem usługami transportowymi. Jak orzekł Trybunał w opinii 1/08, odmienna wykładnia powodowałaby, że postanowienia umowy międzynarodowej o dokładnie identycznym przedmiocie należałyby w niektórych wypadkach do zakresu polityki transportowej, a w innych wypadkach do zakresu polityki handlowej w zależności tylko od tego, czy umawiające się strony postanowiły regulować tylko handel usługami transportowymi, czy też uzgodniły regulację jednocześnie handlu tymi usługami oraz handlu usługami innego rodzaju, albo handlu usługami wszystkich rodzajów(71).

115. Niezależnie od szerokiego zakresu art. 207 ust. 5 TFUE wydaje mi się, że wyrażenie „umowy międzynarodowe w dziedzinie transportu” nie powinno oznaczać, że każdą umowę mającą zastosowanie do transportu (czyli zasadniczo usługi polegającej na przewozie towarów lub osób przynajmniej jednym środkiem transportu z jednego punktu do drugiego) należy wykluczyć z zakresu wspólnej polityki handlowej. Fakt, że akty o zasięgu ogólnym mogą, w praktyce, znajdować zastosowanie także do transportu, nie musi koniecznie uruchamiać wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE. Umowa międzynarodowa „w dziedzinie transportu” to umowa zawierająca postanowienia odnoszące się konkretnie do transportu. To tłumaczy, dlaczego w opinii 1/08 Trybunał skupił się na zobowiązaniach sektorowych (oraz zobowiązaniach horyzontalnych, które miały zastosowanie dodatkowo do tych zobowiązań) i doszedł do wniosku, że przesłanki dla zastosowania wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE zostały spełnione.

116. Przedmiotowe postępowanie pozwala stwierdzić, że nadal istnieją wątpliwości co do zakresu art. 207 ust. 5 TFUE. Do kwestii związanych ze zobowiązaniami w zakresie wymiany handlowej dotyczącej usług transportowych można zaliczyć kwestię ustalenia, czy wyjątek przewidziany w art. 207 ust. 5 TFUE obejmuje zakładanie przedsiębiorstw (zgodnie z definicją zawartą w umowie EUSFTA), nawet jeżeli nie reguluje jej tytuł VI części trzeciej TFUE, oraz kwestię ustalenia, czy usługi o charakterze „pomocniczym” w odniesieniu do usług transportowych są objęte tym wyjątkiem. Odniosę się do tych kwestii w mojej analizie rozdziału 8 umowy EUSFTA(72).

 W przedmiocie art. 3 ust. 2 TFUE

117. W sytuacji gdy Unia Europejska nie ma wyraźnej wyłącznej kompetencji na gruncie art. 3 ust. 1 TFUE do zawarcia umowy międzynarodowej, może ona mimo wszystko dysponować dorozumianą kompetencją zewnętrzną na podstawie art. 3 ust. 2 TFUE. Oba ustępy art. 3 TFUE dotyczą w szczególności podziału kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi. Jednakże w odróżnieniu od art. 3 ust. 1 TFUE, art. 3 ust. 2 TFUE dotyczy samej kompetencji zewnętrznej. Wszystkie poszczególne przesłanki, które w nim określono, implikują jednak zdecydowanie pewne wykonanie kompetencji wewnętrznej.

118. Przy ustalaniu wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej Komisja Europejska opiera się na dwóch przesłankach przewidzianych w art. 3 ust. 2 TFUE.

119. W odniesieniu do jednej z części rozdziału 8 dotyczącego handlu usługami, zakładania przedsiębiorstw i handlu elektronicznego(73) Komisja powołuje przesłankę pierwszą na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, zgodnie z którą Unia Europejska ma kompetencję wyłączną [do zawierania umów międzynarodowych] „[…] jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii”. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału postanowienie to opiera się na podstawowym założeniu, że możliwe są sytuacje, w których, mimo że w samych traktatach nie przewidziano kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej, kompetencję tę ustanawiają wspólne uregulowania instytucji, przewidujące zawieranie umów międzynarodowych(74). W takich sytuacjach Unia Europejska nabywa wyłączną kompetencję na skutek wspólnych uregulowań(75), gdyż umożliwienie państwom członkowskim zawarcia niezależnych umów międzynarodowych mogłoby prowadzić do naruszenia uzgodnionych działań zewnętrznych w dziedzinach objętych tymi uregulowaniami Unii(76).

120. W odniesieniu do niektórych pozostałych części umowy EUSFTA(77) Komisja opiera się na przesłance trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Zgodnie z tą przesłanką Unia Europejska ma wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych „[…] w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres”. Przesłanka ta odpowiada kryterium określonemu przez Trybunał w wyroku AETR, pozwalającemu zdefiniować „[…] charakter zobowiązań międzynarodowych, których państwa członkowskie nie mają prawa podejmować poza ramami instytucji Unii, jeżeli ustanowione zostały wspólne zasady Unii mające na celu realizację celów traktatu”(78).

121. Tak zwana „zasada AETR” może stanowić podstawę dysponowania przez Unię Europejską dorozumianą kompetencją wyłączną do zawierania umów międzynarodowych. Pierwotnie opracowano ją, biorąc pod uwagę, z jednej strony, wymóg prawa pierwotnego, zgodnie z którym państwa członkowskie podejmują wszelkie właściwe działania w celu zapewnienia wykonania swoich zobowiązań wynikających z traktatów lub z aktów wydawanych przez instytucje, a z drugiej strony, obowiązek państw członkowskich do powstrzymania się od jakichkolwiek działań, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów traktatów(79). Wobec tego Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną, w sytuacji gdy istnieje ryzyko, że państwa członkowskie, działając poza ramami instytucji Unii, mogłyby zaciągnąć zobowiązania międzynarodowe naruszające wspólne zasady lub zmieniające ich zakres. Stanowiłoby to obejście ustanowionych w traktatach zasad dotyczących wykonywania polityk Unii, a tym samym mogłoby podważać samą istotę procesu integracji Unii.

122. W orzecznictwie Trybunału można znaleźć pewne wskazówki co do tego, w jaki sposób należy weryfikować, czy warunki dla zastosowania trzeciej przesłanki są spełnione. Wymagane jest przeprowadzenie konkretnej analizy relacji istniejących między przewidywaną umową międzynarodową a prawem Unii obowiązującym w czasie istotnym dla okoliczności faktycznych sprawy. Dla celów przeprowadzenia takiej analizy, a także zgodnie z zasadą przyznania strona wysuwająca twierdzenie co do istnienia wyłącznej kompetencji zewnętrznej powinna przedstawić okoliczności pozwalające na wykazanie tego faktu(80).

123. Pierwszy krok tej analizy obejmuje zdefiniowanie obszaru objętego zakresem umowy międzynarodowej, tak aby wskazać istotne wspólne zasady. Przedmiot umowy można określić, biorąc pod uwagę treść i cel tej umowy. W tym względzie, chociaż mogłaby istnieć taka możliwość, przy dokonywaniu analizy tzw. umów jednolitych, aby opisać całą umowę jako obejmującą jakąś „dziedzinę”, a następnie zweryfikować, czy wspólne zasady w pełni harmonizują tę dziedzinę oraz czy dziedzina ta jest w znacznym stopniu objęta tymi wspólnymi zasadami(81), metodologii tej nie można tak łatwo poddać transpozycji do umowy w rodzaju umowy EUSFTA, która reguluje różne „dziedziny” w poszczególnych rozdziałach i częściach.

124. Argumenty Komisji w przedmiotowym postępowaniu powodują powstanie nowego pytania. Czy przesłanka trzecia na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy „wspólne zasady” zostały już przyjęte przez instytucje Unii wykonujące kompetencje ustawodawcze Unii Europejskiej lub czy same postanowienia traktatu także mogą stanowić, z zastrzeżeniem określonych warunków, „wspólne zasady”? Komisja podnosi, że wyłączna kompetencja Unii Europejskiej w odniesieniu do postanowień umowy EUSFTA dotyczących rodzajów inwestycji innych niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne wynika ze „wspólnych zasad” zawartych w samym art. 63 TFUE. Odniosę się do tej kwestii przy okazji analizy sekcji A rozdziału 9 umowy EUSFTA(82).

125. Krok drugi polega na wskazaniu, jakie wspólne zasady istnieją w danym obszarze. Jednakże nie ma wymogu całkowitej zgodności między zakresem umowy międzynarodowej a zakresem wspólnych zasad(83). Wystarczy, aby dziedzina, do której należy umowa międzynarodowa, była w znacznej mierze objęta takimi wspólnymi zasadami(84). Istotne wspólne zasady mogą obejmować nie tylko przepisy mające zastosowanie do określonej dziedziny objętej zakresem umowy, lecz także przepisy o szerszym zakresie zastosowania(85). Bez znaczenia jest także fakt, że wspomniane wspólne zasady (nie) są objęte zakresem tego samego aktu prawnego Unii(86).

126. Wspólne zasady to nie tylko te zasady, które regulują sytuacje obejmujące element o charakterze pozaunijnym, a tym samym mające wymiar zewnętrzny(87). Przy wskazywaniu wspólnych zasad konieczne jest rozpatrzenie zarówno obowiązującego obecnie prawa Unii, jak i przyszłego rozwoju tych zasad w zakresie, w jakim rozwój ten jest możliwy do przewidzenia w chwili przeprowadzania analizy(88).

127. Argumenty stron odnośnie do tego, które wspólne zasady są istotne dla zastosowania zasady AETR do dziedzin usług transportowych i rodzajów inwestycji innych, niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne, sugerują, że istnieje szereg nieporozumień odnośnie do „wspólnych zasad”. Niniejsze postępowanie stwarza okazję, aby Trybunał dokonał koniecznych wyjaśnień(89).

128. Krok trzeci obejmuje badanie (potencjalnego) wpływu zawarcia umowy międzynarodowej na istotne wspólne zasady. Nie jest konieczne wykazanie, że taki wpływ istnieje: wystarczy ryzyko, że zawarcie umowy może mieć wpływ na wspólne zasady lub że może zmienić ich zakres(90). Ryzyko tego rodzaju istnieje, w sytuacji gdy zobowiązania wynikające z umowy międzynarodowej należą do dziedziny stosowania wspólnych zasad(91). Nie ma konieczności wykazania ewentualnej sprzeczności, czyli kolizji, między umową międzynarodową i wspólnymi zasadami(92).

129. W sytuacji gdy wspólne zasady w pełni harmonizują dziedzinę, którą reguluje umowa międzynarodowa(93), nietrudno ustalić wyłączną kompetencję do zawarcia tej umowy. Zakłada się, że na zharmonizowane zasady mają wpływ zobowiązania międzynarodowe wynikające z zawarcia tej umowy.

130. W sytuacji gdy harmonizacja jest jedynie częściowa, sam fakt, że międzynarodowa umowa (lub jej część/części) dotyczą dziedziny, która została już „w znacznej mierze” objęta uregulowaniami Unii, nie prowadzi automatycznie do wniosku, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję do negocjowania całej takiej umowy międzynarodowej (lub jej istotnej części) bez jakiegokolwiek badania, czy zasada AETR ma tutaj zastosowanie. Wszystko zależy od treści podjętych zobowiązań i ich możliwego związku z przepisami Unii(94).

131. Protokół nr 25 w sprawie wykonywania kompetencji dzielonych nie narusza omówionych przeze mnie wyżej zasad. Protokół ten dotyczy wyłącznie art. 2 ust. 2 TFUE. Służy on zatem jedynie uściśleniu zakresu wykonywania przez Unię Europejską kompetencji dzielonej z państwami członkowskimi. Wyraźnie stanowi on, że zakres wykonywania tych kompetencji „obejmuje wyłącznie elementy regulowane przedmiotowym aktem Unii [Europejskiej], w związku z czym nie obejmuje całej dziedziny”. Protokół nr 25 nie może być zatem interpretowany w ten sposób, że ogranicza on zakres wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej w sytuacjach wskazanych w art. 3 ust. 2 TFUE, objaśnionym w orzecznictwie(95).

132. Wobec powyższego przejdę teraz do omówienia kwestii podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi w kontekście umowy EUSFTA.

 W przedmiocie celów i ogólnych definicji mających istotne znaczenie w kontekście umowy EUSFTA (rozdział 1 umowy EUSFTA(96))

 Argumenty

133. Komisja podnosi, że rozdział 1 jest w całości objęty zakresem wspólnej polityki handlowej. Zdaniem Komisji cele ogólne określone w art. 1.1 i 1.2 umowy EUSFTA w znacznej mierze wpisują się w zakres celów wspólnej polityki handlowej, określonych w art. 206 TFUE. Cele umowy EUSFTA mają tylko nieznacznie szerszy zakres niż te określone we wspólnej polityce handlowej. W takim przypadku cele te wpisują się mimo wszystko w zakres celów TFUE (w szczególności art. 63 ust. 1, art. 91 i 100 TFUE).

134. Pozostałe strony nie przedstawiły żadnych konkretnych argumentów w odniesieniu do rozdziału 1.

 Analiza

135. Moim zdaniem Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją na podstawie art. 207 ust. 1 TFUE w zakresie decydowania w przedmiocie ustanawiania strefy wolnego handlu, zgodnie z art. XXIV GATT 1994 i art. V GATS(97), oraz uzgodnienia, że umowa EUSFTA ma na celu liberalizację i ułatwienie handlu i inwestycji. Kwestie te wyraźnie wpisują się w zakres stosowania wspólnej polityki handlowej.

136. Ponadto charakter postanowień, w których wyszczególniono mające ogólne zastosowanie definicje, jest czysto akcesoryjny. Postanowienia te nie powodują zmiany podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi w odniesieniu do pozostałych postanowień umowy EUSFTA.

137. Wysuwam zatem wniosek, że rozdział 1 w całości wchodzi w zakres wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na gruncie art. 207 TFUE.

 W przedmiocie handlu towarami (rozdziały 2–6 umowy EUSFTA(98) i protokół nr 1 do umowy EUSFTA(99))

 Argumenty

138. Komisja twierdzi, że rozdziały od 2 do 6 w całości wchodzą w zakres wspólnej polityki handlowej.

139. Komisja podnosi, że wszystkie postanowienia zawarte w rozdziale 2 dotyczą konkretnie międzynarodowego handlu towarami, ponieważ dąży się w nich do liberalizacji handlu towarami między stronami i mają one bezpośredni wpływ na taki handel. Powyższe dotyczy zarówno postanowień tego rozdziału odnoszących się do taryf, o których mowa w art. 207 ust. 1 TFUE, jak i postanowień dotyczących środków pozataryfowych, które powielają, włączają poprzez odniesienie lub rozwijają istniejące postanowienia GATT 1994 oraz inne wielostronne porozumienia dotyczące handlu towarami (a więc, jak orzekł Trybunał w opinii 1/94, automatycznie wchodzą w zakres wspólnej polityki handlowej).

140. Komisja podnosi podobne argumenty odnośnie do rozdziału 3 (art. 207 ust. 1 TFUE dotyczy „handlowych środków ochronnych, w tym środków podejmowanych w przypadku dumpingu lub subsydiów”); rozdziału 4 (ponieważ ułatwia handel towarami, ustanawiając ramy służące zapobieganiu, identyfikowaniu i eliminowaniu zbędnych barier handlowych w ramach porozumienia TBT) oraz rozdziału 5 (ponieważ dąży się w nim do zminimalizowania negatywnego wpływu środków SPS na handel). Porozumienie o stosowaniu art. VI Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu 1994 (zwane dalej „porozumieniem antydumpingowym”), Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych (zwane dalej „porozumieniem SCM”), porozumienie w sprawie środków ochronnych, porozumienie TBT i porozumienie SPS są częścią wielostronnych porozumień dotyczących handlu towarami, które, zgodnie z opinią 1/94, są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

141. Wreszcie rozdział 6 także odnosi się konkretnie do handlu międzynarodowego, ponieważ ma on na celu ułatwienie handlu towarami i zapewnienie skutecznej kontroli celnej. Komisja dodaje, że większość postanowień tego rozdziału odpowiada bardziej szczegółowym postanowieniom dotyczącym tych samych kwestii w porozumieniu WTO w sprawie ułatwień w handlu, które zostało obecnie włączone do załącznika 1A porozumienia WTO(100). Według Komisji ani państwa członkowskie, ani pozostałe instytucje nie podają w wątpliwość wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w odniesieniu do tego nowego porozumienia WTO.

142. Parlament zasadniczo przychyla się do stanowiska Komisji.

143. O ile Rada i niemal wszystkie państwa członkowskie nie przedstawiły żadnego konkretnego argumentu w odniesieniu do rozdziałów 2–6, jedno państwo członkowskie podnosi, że wyłączna kompetencja Unii Europejskiej nie obejmuje współpracy celnej przewidzianej w art. 6.1 ust. 1 zdanie drugie umowy EUSFTA. Artykuł 206 TFUE odnosi się jedynie do utworzenia unii celnej zgodnie z art. 28–32 TFUE. Nie obejmuje ona zatem art. 33 TFUE, który zapewnia podstawę prawną dla przyjęcia „[…] środk[ów] w celu wzmocnienia współpracy celnej między państwami członkowskimi i między nimi a Komisją”. Ponadto z art. 6 lit. g) TFUE wynika, co potwierdza art. 197 ust. 2 TFUE (jedyne postanowienie tytułu XXIV, którego przedmiotem jest „Współpraca administracyjna”), że w odniesieniu do współpracy administracyjnej Unia Europejska ma kompetencję jedynie w zakresie wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich.

 Analiza

144. Rozdziały 2–6 odnoszą się do różnych aspektów regulacji handlu towarami. Kwestie, którym poświęcono te rozdziały, oraz rodzaj zobowiązań w nich przewidzianych odpowiadają do pewnego stopnia określonym porozumieniom WTO dotyczącym handlu towarami.

145. Przed wejściem w życie traktatu z Lizbony wspólna polityka handlowa obejmowała już handel towarami. W opinii 1/94 Trybunał wysunął wniosek, że (ówczesna) Wspólnota Europejska miała, na podstawie art. 113 traktatu WE, wyłączną kompetencję do zawarcia „wielostronnych porozumień dotyczących handlu towarami”, czyli porozumień zawartych w załączniku 1a do porozumienia WTO (zwanych dalej „porozumieniami z załącznika 1A”)(101). Obejmują one GATT 1994, lecz także 12 innych porozumień. Trybunał stwierdził, że wszystkie porozumienia z załącznika 1A są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej, bez dokonywania analizy każdego z osobna(102). Wszystkie te porozumienia uznano zatem za odnoszące się konkretnie do wymiany międzynarodowej, to znaczy ich głównym zadaniem jest wspieranie, ułatwianie lub regulowanie wymiany handlowej, oraz gdy wywierają one bezpośredni wpływ na obrót towarami. Większość porozumień z załącznika 1A do porozumienia WTO obejmuje zobowiązania dotyczące, między innymi, dostępu do rynku, traktowania narodowego oraz innego rodzaju regulacji krajowych, przejrzystości, kontroli sądowej i administracyjnej oraz równoważenia celów handlowych i niehandlowych. Zakres zastosowania części z tych porozumień jest definiowany przez odniesienie do rodzaju towarów (na przykład Porozumienie w sprawie rolnictwa i Porozumienie w sprawie tekstyliów i odzieży); inne mają zastosowanie do określonych rodzajów instrumentów handlu (na przykład porozumienie TBT; porozumienie w sprawie środków dotyczących inwestycji związanych z handlem; porozumienie antydumpingowe; porozumienie SCM i porozumienie w sprawie środków ochronnych); środków handlowych służących realizacji określonego celu (na przykład porozumienie SPS) lub określonych etapów procedury przywozu lub wywozu [na przykład porozumienie o stosowaniu art. VII Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu 1994 („porozumienie w sprawie ustalania wartości celnej”); porozumienie w sprawie inspekcji przedwysyłkowej; porozumienie w sprawie reguł pochodzenia i porozumienie w sprawie licencjonowania przywozu].

146. Z opinii 1/94 jasno wynika więc, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w odniesieniu do kwestii regulowanych przez te porozumienia oraz zobowiązań zaciąganych na ich mocy(103). Założenie to nie zmienia się na mocy traktatu z Lizbony, w którym opis wspólnej polityki handlowej nie uległ zmianie w zakresie, w jakim dotyczy ona handlu towarami.

147. W świetle powyższego mogę jasno stwierdzić, że rozdziały 2–5 dotyczą konkretnie handlu towarami. Ich przedmiot odpowiada zasadniczo kwestiom objętym zakresem określonych porozumień w załączniku 1A do porozumienia WTO, wpisującym się w ramy wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej. Wobec tego rozdział 2 odnosi się do kwestii będących przedmiotem art. I, II i XI GATT 1994, które zawierają kluczowe zobowiązania w zakresie dostępu do rynku w odniesieniu do handlu towarami. Kwestie, którym poświęcono rozdział 3, odnoszą się do postanowień GATT 1994 dotyczących środków antydumpingowych, subsydiów i środków ochronnych, jak również do odpowiednich, bardziej szczegółowych porozumień (porozumienia antydumpingowego, porozumienia w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych oraz porozumienia w sprawie środków ochronnych) w załączniku 1A do porozumienia WTO. Rozdziały 4 i 5 dotyczą barier pozataryfowych wpisujących się w dziedziny, które reguluje art. III GATT 1994 („traktowanie narodowe”), oraz bardziej szczegółowe dziedziny, o których mowa w porozumieniu TBT i porozumieniu SPS, zawartych także w załączniku 1A do porozumienia WTO.

148. Kwestie te dotyczą procedury przepływu towarów przez granice, ich zwalniania i odprawy celnej, jak również traktowania w ramach rynku. Odnoszą się one zatem konkretnie do wymiany międzynarodowej.

149. Ponadto zasady służące ułatwieniu tej procedury (konieczne w kontekście przywozu i wywozu towarów) oraz mające sprawić, aby ta procedura i zasady regulujące traktowanie rzeczonych towarów w ramach rynku charakteryzowały się większą przejrzystością, przewidywalnością, skutecznością i efektywnością kosztową, promują, ułatwiają lub regulują wymianę handlową i wywierają na nią bezpośredni wpływ(104).

150. Wniosek ten odnosi się także do współpracy celnej, którą reguluje rozdział 6, oraz do dodatkowych postanowień związanych z cłami zawartych w uzgodnieniu 3, jak również zasad określonych w uzgodnieniu 4 dotyczącym wzajemnego uznawania programów dotyczących upoważnionych przedsiębiorców (oba uzgodnienia związane są z rozdziałem 6).

151. Rozdział 6 jest poświęcony procedurom celnym oraz kwestiom ustalania wartości celnej i ułatwień handlowych (częściowo objętym zakresem GATT 1994), kwestiom porozumienia w sprawie ustalania wartości celnej i ostatniego porozumienia WTO w sprawie ułatwień w handlu. Formy współpracy przewidziane w rozdziale 6 odpowiadają w pewnym zakresie tym mającym zastosowanie do kwestii celnych na gruncie GATT 1994 i porozumienia w sprawie ustalania wartości celnej. Te ostatnie porozumienia przewidują, oprócz ogólnych postanowień dotyczących publikacji(105), konsultacje w kwestiach odnoszących się do zarządzania systemem ustalania wartości celnej(106). Ponadto, w ujęciu bardziej ogólnym, GATT 1994 i porozumienia z załącznika 1A przewidują wiele zbliżonych form współpracy odnoszących się do handlu towarami(107). Postanowienia tego rodzaju nie stanęły na przeszkodzie wysunięciu przez Trybunał w opinii 1/94 wniosku, zgodnie z którym porozumienia te w całości wpisują się w zakres wspólnej polityki handlowej(108).

152. Nie mogę przychylić się do formalistycznego argumentu opierającego się na rozróżnieniu, w odniesieniu do wymiany towarowej, pomiędzy postanowieniami traktatu regulującymi unię celną (art. 30 i 32 TFUE) i współpracę celną (art. 33 TFUE). Prawdą jest, że art. 206 TFUE, który określa cele unii celnej, zawiera odniesienia jedynie do art. 28–32 TFUE. Powodem ku temu jest jednak fakt, że są to postanowienia ustanawiające unię celną. Nie taki jest cel postanowienia w rodzaju art. 33 TFUE, który przewiduje podstawę prawną dla ustanowienia przepisów w celu wzmocnienia współpracy celnej w ramach Unii Europejskiej. Odnośnie do zakresu wspólnej polityki handlowej nie można zatem sensownie wyciągnąć żadnego wniosku z faktu, że art. 206 TFUE nie zawiera wyraźnego odniesienia do art. 33 TFUE. Ponadto art. 6 lit. g) i art. 197 TFUE w żadnej mierze nie wpływają na zakres tej polityki. Postanowienia te w sposób ogólny odnoszą się do kwestii współpracy administracyjnej między państwami członkowskimi oraz między nimi a Unią Europejską. Nie naruszają one zatem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej do włączenia w zakres wspólnej polityki handlowej środków mających na celu poprawę współpracy administracyjnej z państwami trzecimi odnośnie do kwestii mieszczących się w ramach tej polityki.

153. Wreszcie moja analiza rozdziałów 2–6 ma także zastosowanie do protokołu nr 1 dotyczącego definicji pojęcia „produktów pochodzących” oraz metod współpracy administracyjnej. Protokół ten wyraźnie odnosi się do międzynarodowego handlu towarami.

154. Staję zatem na stanowisku, że rozdziały 2–6 należą w pełni do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej na gruncie art. 207 TFUE.

155. Przejdę teraz do omówienia rozdziału 8. Z uwagi na to, że rozdział 7 (Bariery pozataryfowe w handlu i inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych) oraz 13 (Handel i zrównoważony rozwój) rodzą te same pytania odnośnie do zakresu wspólnej polityki handlowej i relacji między celami handlowymi i niehandlowymi(109), rozdział 7 omówię w dalszej części w związku z rozdziałem 13.

 W przedmiocie handlu usługami, zakładania przedsiębiorstw i handlu elektronicznego (rozdział 8 umowy EUSFTA(110))

 Argumenty

 Argumenty natury ogólnej

156. Komisja podnosi, że sekcja A określa cel i zakres rozdziału 8 umowy EUSFTA. Sekcje B–D tego rozdziału należą do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej, gdyż ich zakres odpowiada zakresowi zobowiązań dotyczących sposobów 1, 2, 3 i 4 świadczenia usług zgodnie z GATS, którą reguluje art. 207 ust. 1 TFUE. W myśl art. I:2 lit. a)–d) GATS wspomniane cztery sposoby obejmują świadczenie usług: a) z terytorium jednego państwa członka (WTO) na terytorium jakiegokolwiek innego państwa członka (WTO) („sposób 1” lub „transgraniczne świadczenie usług”); b) z terytorium jednego państwa członka (WTO) do konsumenta usług z któregokolwiek innego państwa członka (WTO) („sposób 2” lub „konsumpcja za granicą”); c) przez usługodawcę z jednego państwa członka (WTO) poprzez obecność handlową na terytorium jakiegokolwiek innego państwa członka (WTO) („sposób 3” lub „obecność handlowa”); oraz d) przez usługodawcę z jednego państwa członka (WTO), poprzez obecność osoby fizycznej z państwa członka (WTO) na terytorium jakiegokolwiek innego państwa członka (WTO) („sposób 4” lub „obecność osób fizycznych”).

157. W odniesieniu do poszczególnych podsekcji sekcji E rozdziału 8 („Ramy regulacyjne”) Komisja utrzymuje, że istnieje wystarczająco bliskie powiązanie z handlem międzynarodowym.

158. Co się tyczy postanowień ogólnych (podsekcja 1), Komisja opiera się na porównaniu z postanowieniami GATS oraz szeregu niewiążących aktów prawnych przyjętych przez różne organy WTO. Komisja podnosi następnie, że art. 8.16 umowy EUSFTA dotyczący wzajemnego uznawania kwalifikacji jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej, ponieważ ułatwia dostęp do rynku zagranicznym usługodawcom, a Trybunał potwierdził, że tego rodzaju zobowiązania zgodnie z GATS należą do wspólnej polityki handlowej. Artykuł 8.17 umowy EUSFTA dotyczący przejrzystości określa zobowiązania powszechnie stosowane w międzynarodowych umowach handlowych, które są zbliżone do tych wynikających z art. III:1 i III:4 GATS. Niepewność odnośnie do mających zastosowanie środków regulujących działalność handlową może powodować, że usługodawcy będą rezygnować z dostępu do rynków zagranicznych.

159. Co się tyczy regulacji krajowych (podsekcja 2), Komisja zasadniczo podnosi, że przedmiotowa podsekcja ustanawia warunki służące zapewnieniu, aby wymogi w zakresie licencjonowania i wymogi dotyczące kwalifikacji, jak również procedury, nie utrudniały handlu międzynarodowego. Ich cel jest podobny do celu art. VI:4 GATS, którym jest zapewnienie, aby tego rodzaju standardy i procedury, nawet jeżeli nie są dyskryminujące, nie stanowiły niepotrzebnych barier w handlu usługami. Ponadto obowiązek w art. 8.19 ust. 3 umowy EUSFTA dotyczący utrzymywania lub ustanawiania trybunałów sądowych, arbitrażowych lub administracyjnych, czy też procedur przewidujących kontrolę decyzji, jest podobny do tego ustanowionego w drodze art. VI:2 lit. a) GATS.

160. Ponadto konkretne postanowienia dotyczące usług informatycznych, pocztowych, telekomunikacyjnych i finansowych (podsekcje 3, 4, 5 i 6), z których część potwierdza lub rozwija zobowiązania ustanowione w GATS, również należą do kompetencji Unii Europejskiej na mocy art. 207 ust. 1 TFUE.

161. Sekcja F zawiera głównie oświadczenia woli. Jedyne istotne zobowiązanie (w art. 8.58 umowy EUSFTA) dotyczy zakazu nakładania ceł, co jest kwestią wyraźnie objętą zakresem wspólnej polityki handlowej.

162. Parlament i Rada nie przedstawiły konkretnych argumentów w odniesieniu do postanowień rozdziału 8, które nie dotyczą transportu(111).

163. Państwa członkowskie koncentrują się w szczególności na konkretnych postanowieniach, takich jak te dotyczące usług finansowych oraz wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych.

164. Szereg państw członkowskich podnosi, że podsekcja 6 dotycząca usług finansowych nie jest w pełni objęta zakresem wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej. Dyrektywa 2014/65 w sprawie rynków instrumentów finansowych (zwana dalej „dyrektywą MiFiD II”)(112), która ma wejść w życie w styczniu 2017 r., harmonizuje jedynie określone aspekty świadczenia usług finansowych i inwestycyjnych przez obywateli państw trzecich.

165. Zasady regulujące kwestię wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych także nie są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Po pierwsze, przeciwnie do twierdzenia Komisji, fakt, że dana kwestia wywiera wpływ na zewnętrzne stosunki handlowe lub jest regulowana przepisami międzynarodowego prawa gospodarczego sam w sobie nie wystarcza, aby można było uznać tę kwestię za wpisującą się w ramy wspólnej polityki handlowej. Po drugie, dyrektywa 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych(113) nie narusza wyłącznej kompetencji państw członkowskich w zakresie uznawania kwalifikacji zawodowych zdobytych poza terytorium Unii Europejskiej. Podobnie w dziedzinie transportu morskiego wspólne zasady przyjęte w szczególności w dyrektywie Rady 96/50/WE (w sprawie warunków uzyskiwania krajowych patentów kapitanów łodzi) i w dyrektywie 2008/106/WE (w sprawie minimalnego poziomu wyszkolenia marynarzy)(114) określają jedynie minimalne zasady, na które nie może wpływać art. 8.16 umowy EUSFTA. Po trzecie, Komisja nie bierze pod uwagę faktu, że GATS (w szczególności art. VII:1) nie wymaga od państw członków WTO uznawania kwalifikacji zawodowych z państw trzecich ani zawierania z tego tytułu umów międzynarodowych.

166. Ponadto sposób, w jaki w drodze umowy EUSFTA jest planowane osiągnięcie celu w postaci liberalizacji, w szczególności w dziedzinie zakładania przedsiębiorstw, będzie lub może mieć wpływ na usługi w zakresie zdrowia i usługi społeczne, w których to dziedzinach państwa członkowskie zachowują kompetencję. Taki stan rzeczy jest niezgodny z art. 207 ust. 6 TFUE. Komisja jest także w błędzie, twierdząc, że postanowienia dotyczące handlu elektronicznego zawierają jedynie oświadczenia woli.

167. Wreszcie Komisja nie może powoływać art. 216 TFUE w celu uzasadnienia istnienia kompetencji dzielonej w dziedzinach nienależących do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej. Komisja nie wykazała konieczności zawarcia umowy EUSFTA w celu osiągnięcia jednego z celów, o których mowa w traktatach.

 Argumenty dotyczące transportu

168. Komisja odrębnie traktuje zobowiązania na gruncie rozdziału 8, które w szczególności odnoszą się do transportu (w wykazie szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej w załączniku 8-A oraz w podsekcji 7 sekcji E dotyczącej usług międzynarodowego transportu morskiego).

169. Komisja podnosi, że, chociaż bardzo znaczna część wymiany handlowej pomiędzy Singapurem a Unią Europejską w pięciu sektorach transportu objętych umową EUSFTA (lotniczy, kolejowy, drogowy, śródlądowy, morski) jest realizowana poprzez sposób 3 (zakładanie przedsiębiorstw), postanowienia odnoszące się do zakładania przedsiębiorstw przez dostawców usług transportowych nie są objęte zakresem wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE. Powodem ku temu jest fakt, że zakładanie przedsiębiorstw w kontekście usług transportowych nie jest objęte zakresem tytułu VI części trzeciej TFUE (w związku z art. 58 ust. 1 TFUE), do którego odnosi się art. 207 ust. 5, a żadne postanowienie traktatu nie stoi na przeszkodzie zastosowaniu postanowień dotyczących swobody przedsiębiorczości w odniesieniu do transportu. Komisja wysnuwa w tym miejscu analogię z rozróżnieniem pomiędzy, z jednej strony, swobodą świadczenia usług transportowych na gruncie prawa wtórnego przyjętego zgodnie z tytułem VI części trzeciej TFUE, która ogranicza się do sposobów 1, 2 i 4, a, z drugiej strony, swobodą przedsiębiorczości zgodnie z art. 49 i nast. TFUE.

170. Co się tyczy zobowiązań w umowie EUSFTA objętych wyjątkiem z art. 207 ust. 5 TFUE, Komisja podnosi, że wyłączna kompetencja Unii Europejskiej wynika z przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Działania zewnętrzne państw członkowskich niosłyby ze sobą ryzyko wywarcia wpływu na wspólne zasady przyjęte w dziedzinie usług transportowych, którą w znacznym stopniu regulują wspólne zasady. Gdyby Trybunał nie przychylił się do tego toku rozumowania i wskazał, że konieczne jest rozpatrzenie zobowiązań dla poszczególnych sektorów transportu odrębnie, przynajmniej zobowiązania określone w umowie EUSFTA w zakresie międzynarodowego transportu morskiego, transportu kolejowego i transportu drogowego oraz określone usługi pomocnicze należą do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej.

171. Co się tyczy usług transportu lotniczego, Komisja podnosi, że wyłączna kompetencja Unii Europejskiej w zakresie usług naprawczych i konserwacyjnych w odniesieniu do statków powietrznych, podczas których statek powietrzny jest wycofany z użytku, sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego oraz usług systemu rezerwacji komputerowej (do których odnoszą się sekcje B i C), wynika częściowo z art. 207 ust. 1 TFUE, a częściowo z przesłanek pierwszej i trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Co się tyczy usług naprawczych i konserwacyjnych w odniesieniu do statków powietrznych, art. 12 rozporządzenia (WE) nr 216/2008(115) przewiduje zawarcie umowy międzynarodowej przez Unię Europejską (przesłanka pierwsza na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE). W odniesieniu do sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego Komisja twierdzi, że usługi te jako takie nie obejmują transportu towarów lub pasażerów – wobec tego są objęte wspólną polityką handlową. Usługi w zakresie systemu rezerwacji komputerowej są w sposób obszerny uregulowane przez wspólne zasady, w szczególności przez rozporządzenie (WE) nr 80/2009(116), a zatem należą do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej zgodnie z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE.

172. Z uwagi na położenie geograficzne Unii Europejskiej i Singapuru praktyczne znaczenie sposobów 1, 2 i 4 jest ograniczone.

173. Wobec tego, konkretnie w odniesieniu do transportu śródlądowego, w praktyce nie ma mowy o wykonaniu kompetencji zewnętrznej poprzez umowę EUSFTA.

174. Co się tyczy transportu kolejowego, Unia Europejska nie przyjęła żadnych zobowiązań w zakresie sposobów 1 lub 4 oraz przyjęła pełne zobowiązania jedynie w odniesieniu do sposobu 2. Są to w każdym razie zobowiązania uzupełniające w stosunku do zobowiązań z umowy EUSFTA w dziedzinie transportu lub odnoszących się do wspólnej polityki handlowej. Jeżeli chodzi o świadczenie usług transportu kolejowego przez podmiot zależny spółki singapurskiej mający siedzibę w państwie członkowskim do innego państwa członkowskiego (sposób 3), dyrektywa 2012/34/UE zezwala na swobodne świadczenie usług wewnątrz Unii przez przewoźników mających siedzibę w państwie członkowskim, bez ustanawiania warunków przynależności państwowej w odniesieniu do właścicieli podmiotu zależnego(117). Wobec tego kwestia ta jest objęta wspólnymi zasadami.

175. Co się tyczy transportu drogowego, Unia Europejska przyjęła ograniczone zobowiązania dotyczące transportu pasażerskiego i towarowego. Nie podjęto żadnych zobowiązań odnośnie do sposobu 1. Unia Europejska przyjmuje natomiast pełne zobowiązanie (bez zastrzeżeń) w odniesieniu do sposobu 2 oraz zobowiązanie, z uwzględnieniem zastrzeżeń, w odniesieniu do sposobu 4. Podobnie jak w przypadku transportu kolejowego, podjęte zobowiązania mają pod względem praktycznym ograniczony wpływ. W każdym razie szczególne zobowiązanie dotyczące sposobu 2 ma charakter uzupełniający względem pozostałych zobowiązań na gruncie umowy EUSFTA. W odniesieniu do dostawy tego rodzaju usług przez podmiot zależny spółki singapurskiej mający siedzibę w państwie członkowskim do innego państwa członkowskiego (sposób 3), rozporządzenia (WE) nr 1072/2009(118) i 1073/2009(119) w związku z rozporządzeniem (WE) nr 1071/2009(120) ustanawiają wspólne zasady dotyczące warunków zakładania przedsiębiorstw przez przewoźników drogowych w Unii Europejskiej. Z uwagi na to, że rozporządzenia te mają zastosowanie niezależnie od przynależności państwowej właścicieli podmiotu zależnego, transgraniczne świadczenie usług transportu drogowego przez spółki mające siedzibę w Unii Europejskiej w znacznej mierze objęte jest wspólnymi zasadami. Wobec tego Unia Europejska dysponuje odpowiednią wyłączną kompetencją zewnętrzną na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Wreszcie Komisja przedstawia te same argumenty w przedmiocie sposobu 4 w odniesieniu do transportu drogowego co w odniesieniu do transportu morskiego(121). W praktyce spółka z Singapuru prowadząca działalność w zakresie transportu drogowego mogłaby wysłać kluczowy personel (najprawdopodobniej jako pracowników przeniesionych wewnątrz przedsiębiorstwa(122)) do siedziby ustanowionej w państwie członkowskim. W takiej sytuacji dyrektywa 2014/66/UE ma zastosowanie do wjazdu i pobytu tych obywateli państwa trzeciego w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa(123). W każdym razie zobowiązania te mają charakter uzupełniający względem zobowiązania Unii Europejskiej w odniesieniu do świadczenia usług transportu drogowego w ramach sposobu 3 (w odniesieniu do którego Unia Europejska ma wyłączną kompetencję(124)).

176. Co się tyczy transportu morskiego, Komisja twierdzi, że wspólne zasady określono w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 4055/86(125), które obejmuje co najmniej znaczną część usług transportu morskiego świadczonych pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Jego zakres obejmuje także traktowanie obywateli państw trzecich (mianowicie określonych przedsiębiorstw żeglugowych mających siedzibę w państwach trzecich). W odróżnieniu od rozporządzeń mających zastosowanie do transportu lotniczego rozporządzenie nr 4055/86 stosuje się do określonych przedsiębiorstw żeglugowych z państw trzecich(126). Rozporządzenie to nie ogranicza się także do wewnątrzunijnych tras żeglugowych. Ma ono ponadto zastosowanie do (transgranicznego) świadczenia usług transportu morskiego przez podmioty zależne spółek singapurskich mających siedzibę w państwie członkowskim z tego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego.

177. Co się tyczy sposobu 4, Komisja podnosi, że w praktyce przedsiębiorstwo z Singapuru prowadzące działalność w zakresie transportu morskiego będzie wysyłać kluczowy personel (najprawdopodobniej pracowników przenoszonych wewnątrz przedsiębiorstwa) do siedziby utworzonej w państwie członkowskim. W takiej sytuacji dyrektywa 2014/66 ma zastosowanie do warunków wjazdu i pobytu obywateli państwa trzeciego w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa. W każdym razie zobowiązanie odnoszące się do sposobu 4 stanowi konieczne uzupełnienie zobowiązania odnoszącego się do sposobu 3, objętego wyłączną kompetencją Unii Europejskiej(127).

178. Komisja dodaje, że w przypadku usług portowych, będących przedmiotem art. 8.56 ust. 6 umowy EUSFTA (część podsekcji 7), nie wprowadzono liberalizacji dla zagranicznych dostawców tych usług. Powodem tego jest fakt, że Unia Europejska nie przyjęła zobowiązań określonych w swoim wykazie. Artykuł 8.56 ust. 6 umowy EUSFTA stanowi jedynie dalsze uszczegółowienie obowiązku dotyczącego traktowania narodowego w odniesieniu do międzynarodowego transportu morskiego w zakresie, w jakim jest on zliberalizowany.

179. Co się tyczy usług pomocniczych w odniesieniu do transportu morskiego, śródlądowego, kolejowego i drogowego, Komisja twierdzi, że część z tych usług nie ma charakteru usług transportowych. Są one zatem objęte wspólną polityką handlową Unii Europejskiej. Przypadek ten szczególnie dotyczy usług w zakresie odprawy celnej. W odniesieniu do usług w zakresie konserwacji i naprawy sprzętu na potrzeby transportu morskiego, śródlądowego, kolejowego i drogowego Komisja twierdzi, że usługi te stanowią część zobowiązań Unii Europejskiej w zakresie usług biznesowych. W związku z powyższym należą one do wspólnej polityki handlowej.

180. Gdyby Trybunał stwierdził, iż określone postanowienia umowy EUSFTA dotyczące usług transportowych nie są objęte wyłącznymi kompetencjami Unii Europejskiej, Komisja podnosi, że postanowienia te wchodzą w zakres kompetencji dzielonych Unii Europejskiej, ponieważ, zgodnie z przesłanką drugą na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE, te zobowiązania międzynarodowe są konieczne dla osiągnięcia celów przewidzianych w traktatach. Komisja czyni w szczególności odniesienie do celu, jakim jest ustanowienie wspólnych zasad dla usług transportowych pomiędzy Unią Europejską a państwami trzecimi w myśl art. 91 ust. 1 TFUE.

181. Parlament twierdzi, że określone usługi (takie jak składowanie i magazynowanie, spedycja, pchanie i holowanie) mają charakter pomocniczy w odniesieniu do usług transportu morskiego, a więc należy je traktować w taki sam sposób, jak te usługi. Parlament podnosi ponadto, że zobowiązania dotyczące sposobu 4 (czasowa obecność osób fizycznych) są konieczne dla zapewnienia skutecznego wykonywania prawa przedsiębiorczości. Reżim prawny świadczenia usług w ramach sposobu 4 musi zatem być zgodny z reżimem stosowanym w odniesieniu do sposobu 3 i, odpowiednio, musi także wykraczać poza zakres wyjątku określonego w art. 207 ust. 5 TFUE. Jeżeli usługi w ramach sposobu 4 należałoby mimo wszystko rozpatrywać niezależnie, odpowiadające im zobowiązania nadal byłyby objęte zakresem art. 207 ust. 1 TFUE, gdyż czasowa obecność osób fizycznych jest raczej regulowana postanowieniami traktatu dotyczącymi wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich na terytorium państw członkowskich, aniżeli postanowieniami dotyczącymi polityki transportowej określonymi w tytule VI części trzeciej TFUE. Co się tyczy transportu morskiego, Parlament dodaje, że na mocy rozporządzenia nr 4055/86 Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w dziedzinie porozumień dotyczących podziału ładunku.

182. Rada oraz szereg państw członkowskich podnoszą, że nie ma podstaw ku temu, aby wykluczyć zakładanie przedsiębiorstw w dziedzinie transportu z zakresu art. 207 ust. 5 TFUE. Ani postanowienia tytułu VI poświęconego transportowi, ani orzecznictwo nie sugerują, że zakładanie przedsiębiorstw w dziedzinie transportu całkowicie wykracza poza zakres stosowania tych postanowień. Artykuł 58 ust. 1 TFUE nie potwierdza zaproponowanej przez Komisję wykładni art. 207 ust. 5 TFUE. Chociaż prawdą jest, że nie ma podobnego postanowienia dotyczącego prawa przedsiębiorczości, nie ma go tak samo w odniesieniu do swobody przepływu pracowników i swobodnego przepływu kapitału. Wykładnia Komisji powodowałaby ograniczenie tytułu dotyczącego transportu do kwestii odnoszących się do swobody świadczenia usług. W każdym razie art. 58 ust. 1 TFUE nie wchodzi w zakres tytułu dotyczącego transportu. Byłoby to niezgodne ze strukturą traktatów, gdyby postanowienie znacznie ograniczające zakres tytułu dotyczącego transportu nie było ujęte w samym tym tytule. Rada oraz szereg państw członkowskich podają przykłady aktów ustawodawczych Unii Europejskiej, które są oparte na art. 91 ust. 1 lub art. 100 ust. 2 TFUE i które mają za przedmiot swobodę przedsiębiorczości lub swobodę przepływu pracowników w dziedzinie transportu(128).

183. Rada podnosi, że zakres kwestii związanych z transportem, które reguluje umowa EUSFTA, jest znacznie szerszy, niż sugeruje Komisja. Rada i szereg państw członkowskich dodają, że praktyczne znaczenie postanowienia umowy EUSFTA (w szczególności odnośnie do transportu śródlądowego, kolejowego i drogowego) pozostaje bez wpływu na podział kompetencji zewnętrznych. Podobnie zakres danej kwestii nie staje się bardziej ograniczony na skutek zastrzeżeń wniesionych przez Unię Europejską na korzyść poszczególnych państw członkowskich(129) (na przykład w zakresie usług dzierżawy i wynajmu bez przewoźników w odniesieniu do statków, statków powietrznych oraz innych urządzeń transportowych w wykazie szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej, czy też konserwacji i naprawy statków, urządzeń transportu kolejowego, pojazdów silnikowych, motocykli, skuterów śnieżnych oraz urządzeń transportu drogowego, jak również statków powietrznych i ich części w tym wykazie).

184. Rada staje na stanowisku, że Komisja nie wykazała, iż przesłanki określone w art. 3 ust. 2 TFUE zostały spełnione w odniesieniu do wszystkich postanowień dotyczących transportu w rozdziale 8. Dziedziny nienależące do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej obejmują zatem: (i) usługi pomocnicze w odniesieniu do transportu drogowego, kolejowego i śródlądowego, a także szereg usług pomocniczych w odniesieniu do usług transportu morskiego; (ii) usługi transportu morskiego w zakresie, w jakim dotyczą statków pływających pod banderą zainteresowanego państwa trzeciego, usługi transportu morskiego świadczone w ramach sposobu 3 oraz usługi transportu morskiego świadczone w ramach sposobu 4 w odniesieniu do sprzedawców usług biznesowych oraz osób odbywających wizyty służbowe w celu założenia przedsiębiorstwa; (iii) usługi transportu śródlądowego; (iv) usługi transportu kolejowego świadczone w ramach sposobu 2 oraz konserwacja i naprawa miejskich i podmiejskich urządzeń transportu kolejowego; (v) usługi transportu drogowego świadczone w ramach sposobu 2 oraz te świadczone w ramach sposobu 4 w odniesieniu do sprzedawców usług biznesowych oraz osób odbywających wizyty służbowe w celu założenia przedsiębiorstwa; a także (vi) wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych. Nawet jeżeli Trybunał miałby przychylić się do wąskiej wykładni art. 207 ust. 5 TFUE zaproponowanej przez Komisję, części rozdziału 8 w żadnym wypadku nie byłyby objęte wyłączną kompetencją Unii Europejskiej.

185. Rada i szereg państw członkowskich twierdzą także, że Komisja nie może łączyć wszystkich kwestii związanych z transportem w umowie EUSFTA jako pojedynczej istotnej „dziedziny” dla celów zastosowania przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Rada podnosi, że niektóre usługi pomocnicze mają tak odrębny charakter, że same w sobie tworzą osobną dziedzinę. Dla celów przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE istotne „dziedziny” należy definiować poprzez odniesienie do poszczególnych rodzajów transportu i nie są one w znacznym stopniu objęte wspólnymi zasadami.

186. Wobec powyższego, co się tyczy transportu morskiego, istotne postanowienia w umowie EUSFTA zawierają zobowiązania, które nie są objęte zakresem rozporządzenia nr 4055/86. Wspomniane rozporządzenie ma w związku z tym węższy zakres stosowania. Ponadto, w odróżnieniu od umowy EUSFTA, rozporządzenia nr 4055/86 nie stosuje się w odniesieniu do wszystkich rodzajów usług. Nie dotyczy ono (pomocniczych) usług portowych lub innego rodzaju pomocniczych usług transportu morskiego, a jedynie przewozu osób i towarów.

187. W sytuacji gdy rozporządzenie to ma zastosowanie, należy dokonać rozróżnienia pomiędzy porozumieniami dotyczącymi podziału ładunku, które w znacznym stopniu reguluje art. 3 rozporządzenia nr 4055/86, a wszystkimi pozostałymi ograniczeniami swobodnego przepływu usług w sektorze transportu morskiego, które w znacznej mierze nie są objęte zakresem tego rozporządzenia.

188. Co się tyczy transportu śródlądowego, Komisja nie wskazała jakichkolwiek wspólnych zasad, na które mogłyby wpływać postanowienia umowy EUSFTA. Nie jest możliwe ustalenie wyłącznej kompetencji w tej dziedzinie zgodnie z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE na podstawie rozporządzeń Rady (EWG) nr 3921/91(130) lub (WE) nr 1356/96(131).

189. Co się tyczy transportu kolejowego, zobowiązania w ramach sposobu 3 na gruncie umowy EUSFTA mogłyby wpływać na dyrektywę 2012/34 w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego. Dyrektywa ta nie zawiera jednak żadnych zasad dotyczących sposobu 2.

190. Co się tyczy transportu drogowego, Komisja nie wskazała jakichkolwiek wspólnych zasad odnoszących się do sposobu 2. Ponadto, odnośnie do sposobu 4, dyrektywa 2014/66 nie znajduje zastosowania do przedsiębiorstwa singapurskiego, które nie ma jeszcze siedziby w państwie członkowskim. Wspólne zasady istnieją wyłącznie w odniesieniu do sposobu 3. Są one zawarte, w szczególności, w rozporządzeniach nr 1071/2009, 1072/2009 i 1073/2009, które nie przewidują warunku przynależności państwowej w kontekście świadczenia usług transportu drogowego.

191. Co się tyczy transportu lotniczego, Unia Europejska dysponuje, zgodnie z art. 3 ust. 2 TFUE, wyłączną kompetencją zewnętrzną w odniesieniu do usług systemu rezerwacji komputerowej na podstawie rozporządzenia nr 80/2009. Komisja jest jednak w błędzie, jeżeli chodzi o usługi naprawcze i konserwacyjne (odnośnie do domniemanej podstawy zawarcia umowy międzynarodowej w art. 12 rozporządzenia nr 216/2008) oraz sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego (które, zdaniem Komisji, nie są objęte zakresem wyjątku na gruncie art. 207 ust. 5 TFUE). Usługi tego rodzaju są w sposób nierozerwalny związane z transportem i wręcz niezbędne dla celów świadczenia usług transportowych.

192. Co się tyczy sposobów świadczenia usług transportowych (a nie rodzajów transportu), nie istnieją żadne wspólne zasady odnoszące się do świadczenia usług transportowych w ramach sposobu 3 (zakładanie przedsiębiorstw). Nie ma też planów przyjęcia tego rodzaju zasad w najbliższej przyszłości. Sposób 4 nie jest w pełni objęty wspólnymi zasadami, w szczególności dyrektywą 2014/66. Rzeczona dyrektywa ma zastosowanie w szczególności do przenoszenia wewnątrz przedsiębiorstwa takich obywateli państwa trzeciego, jak kadra kierownicza, specjaliści lub pracownicy odbywający staż, ale nie do pozostałej części kluczowego personelu. Ponadto przepisy tej dyrektywy dotyczące warunków wjazdu i pobytu obywateli państwa trzeciego stosuje się bez uszczerbku dla bardziej korzystnych przepisów zawartych w a) prawie Unii, w tym umowach dwustronnych i wielostronnych, oraz b) umowach dwustronnych lub wielostronnych zawartych między jednym państwem członkowskim lub większą liczbą państw członkowskich a jednym państwem trzecim lub większą liczbą państw trzecich(132). Tego rodzaju korzystne przepisy są zawarte w umowie EUSFTA, w szczególności w art. 8.14 w związku z art. 8.13. Chociaż Unia Europejska dysponuje dorozumianą wyłączną kompetencją zewnętrzną w dziedzinie pobytu krótkoterminowego (na skutek przyjęcia rozporządzenia nr 810/2009 ustanawiającego Wspólnotowy kodeks wizowy(133)), państwa członkowskie zachowują kompetencję odnośnie do wiz długoterminowych, z wyjątkiem szczególnych przypadków objętych wspólnymi zasadami (tak jak w przypadku przeniesienia wewnątrz grupy).

193. Ponadto, w odróżnieniu od Komisji, państwa członkowskie podnoszą, że sposób 4 stanowi odrębny sposób świadczenia usług. Sposobu tego nie można uznać za konieczne uzupełnienie zakładania przedsiębiorstw (sposób 3), które często wiąże się z zatrudnianiem lokalnych pracowników.

194. Wreszcie uznanie wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej w odniesieniu do postanowień rozdziału 8 dotyczącego czasowej obecności osób fizycznych skutkowałoby harmonizacją, a tym samym naruszeniem zarówno podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi, wynikającą z protokołu 21, jak i naruszeniem art. 207 ust. 6 TFUE.

 Analiza

 Wprowadzenie

195. W opinii 1/94 Trybunał wskazał, odnośnie do handlu usługami – innymi niż transport – regulowanymi przez GATS, że jedynie transgraniczne świadczenie usług, niewiążące się z jakimkolwiek przepływem osób („sposób 1”) można by traktować na równi z handlem towarami, przez co wpisywałoby się ono w ramy wspólnej polityki handlowej(134). Z kolei sposoby 2–4 (czyli, odpowiednio, konsumpcja za granicą, obecność handlowa i obecność osób fizycznych) wiązały się z przepływem osób i dotyczyły traktowania obywateli państw trzecich w czasie przekraczania zewnętrznych granic państw członkowskich. Sposoby te nie były wobec tego objęte wspólną polityką handlową(135).

196. Traktat z Nicei rozszerzył następnie zakres wspólnej polityki handlowej, tak aby obejmowała ona, w szczególności, rokowania i zawieranie umów w dziedzinie handlu usługami w zakresie, w jakim umowy te nie są jeszcze objęte zakresem wspólnej polityki handlowej(136). Nie dokonano rozróżnienia w zależności od sposobu świadczenia usług. Jednakże kompetencję tę regulował złożony zbiór zasad w art. 133 ust. 5 i 6 WE. Wyjątek przewidywał, że umowy dotyczące handlu usługami w określonych sektorach (kultura, sektor audiowizualny, usług edukacyjnych oraz usług socjalnych i w zakresie zdrowia ludzkiego) pozostawały w ramach dzielonych kompetencji (ówczesnej) Wspólnoty Europejskiej i jej państw członkowskich(137). Z zastrzeżeniem tych odstępstw w opinii 1/08 Trybunał orzekł, że Wspólnota nabyła wyłączną kompetencję do zawierania, w szczególności, umów międzynarodowych dotyczących handlu usługami świadczonymi zgodnie ze sposobami 2–4(138). Trybunał nie zbadał przy tym w sposób szczegółowy rodzaju zobowiązania przyjmowanego w odniesieniu do tych sposobów świadczenia usług.

197. W następstwie wejścia w życie traktatu z Lizbony obecny art. 207 ust. 1 TFUE obejmuje handel usługami zgodnie z czterema sposobami, które reguluje art. I:2 lit. a)–d) GATS, ponieważ zniesiono obecnie rozróżnienie pomiędzy handlem towarami a handlem usługami. Artykuł 207 TFUE nie zawiera już żadnego odstępstwa (sektorowego) od wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w tej dziedzinie, chociaż ogólny wyjątek dotyczący transportu nadal ma zastosowanie(139). Wobec tego wspólna polityka handlowa obejmuje obecnie całość GATS w zakresie, w jakim układ ten ma zastosowanie do usług innych niż transport.

198. Jak przedstawia się stan rzeczy w odniesieniu do rozdziału 8 umowy EUSFTA?

199. W celu ustalenia kompetencji Unii Europejskiej w odniesieniu do rozdziału 8 oraz charakteru tej kompetencji należy dokonać rozróżnienia pomiędzy częściami tego rozdziału, które są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej (art. 207 TFUE) a tymi, które mogą wchodzić w zakres kompetencji Unii Europejskiej na innej podstawie. Powodem ku temu jest fakt, że art. 207 ust. 5 TFUE wyraźnie wyklucza usługi transportowe z zakresu wspólnej polityki handlowej.

200. Rozpocznę zatem od zbadania, czy rozdział 8 w zakresie, w jakim nie ma on zastosowania do usług transportowych, należy do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej. W dalszej kolejności zajmę się odrębnie kwestią kompetencji Unii Europejskiej w odniesieniu do postanowień rozdziału 8, które mają zastosowanie do usług transportowych. W tym kontekście konieczne jest uwzględnienie postanowień, które wyraźnie wskazują, czy rozdział ten ma zastosowanie do tego rodzaju usług, postanowień ogólnych, szczególnych postanowień regulujących kwestię usług międzynarodowego transportu morskiego oraz zobowiązań w wykazie szczegółowych zobowiązań dla Unii Europejskiej. Wykaz ten obejmuje odrębne wykazy dla transgranicznego świadczenia usług, zakładania przedsiębiorstw oraz kluczowego personelu, absolwentów odbywających staż oraz sprzedawców usług biznesowych. Wspomniane odrębne wykazy zawierają szczegółowe zobowiązania (pod)sektorowe w dziedzinie transportu (w szczególności transportu morskiego, śródlądowego, kolejowego, drogowego i rurociągowego dla towarów innych niż paliwo) oraz usług pomocniczych w odniesieniu do tych poszczególnych rodzajów transportu.

 Co się tyczy wyłącznej kompetencji na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE w związku z art. 3 ust. 1 TFUE

201. Sekcje B–D rozdziału 8 (transgraniczne świadczenie usług, konsumpcja za granicą(140), zakładanie przedsiębiorstw i czasowa obecność osób fizycznych odbywających wizyty służbowe) mają zastosowanie do świadczenia usług odpowiadających sposobom 1–4 na gruncie GATS. Zasady odnoszące się do tych sposobów świadczenia usług są zatem zasadniczo objęte zakresem art. 207 ust. 1 TFUE. To samo tyczy się zobowiązań horyzontalnych w sekcji E („Ramy regulacyjne”), podsekcji 1 (postanowienia ogólne) i 2 (regulacje krajowe), jak również do zobowiązań sektorowych w podsekcji 3 (usługi informatyczne), 4 (usługi pocztowe), 5 (usługi telekomunikacyjne) i 6 (usługi finansowe). Podobnie sekcja F dotycząca „handlu elektronicznego” ma zasadniczo na celu zwiększenie możliwości handlowych, jakie mogą pojawić się w wyniku wykorzystania i rozwoju handlu elektronicznego. Sekcja G określa warunki przyjmowania przez strony środków, które w przeciwnym wypadku mogłyby być niezgodne z rozdziałem 8, jak również zawiera przegląd tego rozdziału. Wspomniane sekcje wywołują więc bezpośredni wpływ na handel, wobec czego objęte są zakresem wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej.

202. Kwestią odrębną jest ustalenie, czy sekcja C („Zakładanie przedsiębiorstw”, czyli świadczenie usług zgodnie ze sposobem 3) dotyczy także bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Komisja przyjmuje, że sekcja C rozdziału 8 może mieć zastosowanie, zgodnie z art. 8.8 lit. d) umowy EUSFTA, do podmiotów utworzonych w celu prowadzenia działalności gospodarczej, która nie obejmuje (wyłącznie) świadczenia usług. Podmioty te nie muszą być zatem objęte zakresem pojęcia „handlu usługami” na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE. Komisja podnosi jednak, że w sytuacji gdy zakładanie przedsiębiorstwa spełnia przesłanki pozwalające uznać je za „bezpośrednią inwestycję zagraniczną”, wówczas wpisuje się ono mimo wszystko w ramy wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej. Odniosę się do tego argumentu w pkt 326 poniżej.

203. Przechodząc dalej, jak już wyjaśniłam(141), handel usługami świadczonymi zgodnie ze sposobem 4 (czasowa obecność osób fizycznych) jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej, jedynie z zastrzeżeniem wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE. Na tej podstawie odrzucam argumenty podniesione przez niektóre państwa członkowskie w odniesieniu do protokołów nr 21 i nr 22. Rzeczone protokoły nie mogą mieć jakiegokolwiek wpływu na kwestię właściwej podstawy prawnej dla celów przyjęcia decyzji Rady w sprawie zawarcia umowy międzynarodowej. To bowiem podstawa prawna danego aktu determinuje protokoły podlegające ewentualnemu zastosowaniu, a nie odwrotnie(142). Oba protokoły odnoszą się do tytułu V części trzeciej TFUE („Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”). Nic nie sugeruje, aby tytuł ten mógł być częścią podstawy prawnej dla decyzji o zawarciu umowy EUSFTA. Powodem ku temu jest w szczególności art. 8.1 ust. 4 umowy EUSFTA oraz fakt, że sposób 4 (objęty zakresem umowy EUSFTA) dotyczy czasowej obecności osób fizycznych odbywających wizyty służbowe.

204. Podobnie nie mogę przychylić się do argumentu przedstawionego przez niektóre państwa członkowskie odnośnie do usług finansowych. Argument ten dotyczy wymogu przyjęcia przez Unię Europejską prawa wtórnego w celu włączenia danego obszaru do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej. Wyjaśniłam już, że ani art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE, ani art. 207 ust. 1 TFUE nie czynią kompetencji Unii Europejskiej zależnej od uprzedniego przyjęcia zharmonizowanych zasad lub innego rodzaju zasad regulujących stosunki handlowe pomiędzy Unią Europejską a państwami trzecimi(143). W tym kontekście nie jest konieczne badanie zakresu dyrektywy MiFiD II, do której odniesiono się podczas rozprawy.

205. Nie przekonuje mnie także argument, że wspólna polityka handlowa nie obejmuje art. 8.16 umowy EUSFTA, dotyczącego wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych. Tego rodzaju wzajemne uznawanie musi mieć bezpośredni wpływ na liberalizację handlu usługami, w szczególności w odniesieniu do sposobów 3 i 4, gdyż ułatwia to przepływ osób w celu świadczenia usług. Ponadto art. 8.16 umowy EUSFTA nie harmonizuje wymogów w zakresie kwalifikacji lub doświadczenia zawodowego ani nie stoi na przeszkodzie nałożeniu przez strony takich wymogów. Ma on raczej na celu zachęcenie stron do przyjęcia zalecenia (i potencjalnie podjęcia rokowań w sprawie umowy) dotyczącego wymogów w zakresie wzajemnego uznawania kwalifikacji lub doświadczenia zawodowego. Jego funkcja jest zatem zbliżona do funkcji art. VII GATS.

206. Wreszcie, jak już wyjaśniłam(144), zakres wspólnej polityki handlowej, która ma charakter autonomiczny, nie może być uzależniany od uprzedniego przyjęcia prawa wtórnego Unii regulującego rynek wewnętrzny lub a fortiori od zakresu i treści tego prawodawstwa. Z tego względu dyrektywa 2005/36 nie może zmieniać podziału kompetencji wynikającego z art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE.

207. Mój wniosek jest zatem taki, że z zastrzeżeniem wyjątku dotyczącego transportu w art. 207 ust. 5 TFUE, sekcje B–G rozdziału 8 są objęte zakresem art. 207 ust. 1 TFUE. Wobec tego sekcja A, określająca cele i zakres tego rozdziału, także należy do wspólnej polityki handlowej (z zastrzeżeniem tego samego wyjątku).

 Kwestie wyłączone z zakresu wspólnej polityki handlowej na mocy art. 207 ust. 5 TFUE

208. Zasady dotyczące transportu nie należą do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na mocy art. 207 ust. 5 TFUE. W zakresie, w jakim rozdział 8 ma zastosowanie do usług transportowych, konieczne jest zatem zbadanie, czy Unia Europejska dysponuje mimo wszystko wyłączną kompetencją na podstawie art. 3 ust. 2 TFUE(145).

209. Uwagi przedłożone w niniejszym postępowaniu pozwalają stwierdzić, że nie ma pewności co do dokładnego zakresu wyłączenia w art. 207 ust. 5 TFUE. Czy art. 207 ust. 5 TFUE obejmuje zakładanie przedsiębiorstw w sektorze transportu? Czy wyjątek ten obejmuje także usługi, których świadczenie możliwe jest wyłącznie w odniesieniu do sektora transportu? Rozważę kolejno każdą z tych kwestii.

210. Co się tyczy pytania pierwszego, moja wykładnia art. 207 ust. 5 TFUE różni się od tej zaproponowanej przez Komisję.

211. Artykuł 207 ust. 5 TFUE wyłącza „umowy międzynarodowe w dziedzinie transportu” z zakresu wspólnej polityki handlowej. Chociaż postanowienie to stanowi, że umowy tego rodzaju reguluje, między innymi, tytuł VI części trzeciej TFUE, odniesienie to dotyczy raczej skutków wyjątku, aniżeli jego zakresu. Argumenty Rady i państw członkowskich w kontekście transportu zasadniczo skupiały się na kwestiach dotyczących zakładania przedsiębiorstw (sposób 3).

212. Z uwagi na to, że art. 207 ust. 5 TFUE nie przewiduje rozróżnienia pomiędzy rodzajami usług, nie widzę podstaw, aby twierdzić, że wyjątek, jaki on zawiera, nie ma zastosowania do usług świadczonych zgodnie ze sposobem 3. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie (przynajmniej w sposób dorozumiany) w opinii 1/08, w której Trybunał stwierdził, że część omawianych porozumień dotycząca transportu, obejmująca także sposób 3, należy do dziedziny polityki transportowej. Trybunał nie dokonał więc żadnego rozróżnienia pomiędzy poszczególnymi sposobami świadczenia usług w kontekście stosowania (obecnego) art. 207 ust. 5 TFUE(146).

213. W każdym razie zakładanie przedsiębiorstw nie jest wyłączone z zakresu tytułu VI części trzeciej TFUE pod nazwą „Transport”. Tytuł ten ma zastosowanie do wszystkich sposobów świadczenia usług, jeżeli chodzi o usługi transportowe. Wobec tego zakładanie przedsiębiorstw mogłoby być przykładowo objęte zakresem prawodawstwa przyjętego zgodnie z art. 91 ust. 1 lit. b) TFUE i ustanawiającego warunki dostępu przewoźników niemających stałej siedziby w państwie członkowskim do świadczenia usług transportowych w państwie członkowskim.

214. To prawda, że art. 58 ust. 1 TFUE (część rozdziału 3 dotyczącego usług w tytule IV) stanowi, że swobodę przepływu usług w dziedzinie transportu regulują postanowienia tytułu VI części trzeciej TFUE oraz że w rozdziale 2 tytułu IV dotyczącym prawa przedsiębiorczości brak jest podobnego postanowienia. Trybunał orzekł, że art. 58 ust. 1 TFUE jest objęty rozdziałem trzecim („Usługi”) tytułu IV TFUE, gdyż transport zasadniczo jest usługą. Ponieważ w przypadku transportu konieczne było utworzenie specjalnego systemu z uwagi na szczególne właściwości tego rodzaju działalności gospodarczej(147), usługi transportowe są traktowane odrębnie i wyraźnie określone jako regulowane przez postanowienia tytułu VI części trzeciej TFUE, a nie postanowienia tego traktatu dotyczące swobodnego przepływu usług(148).

215. Jednakże brak postanowienia zbliżonego do art. 58 ust. 1 TFUE w rozdziale 2 tytułu IV dotyczącym prawa przedsiębiorczości nie oznacza, że zakładanie przedsiębiorstw jako takie jest wyłączone z zakresu tytułu VI części trzeciej TFUE. Oznacza to po prostu, że zakładanie przedsiębiorstw w sektorze transportu nie jest wyłączone z zakresu rozdziału 2 tytułu IV. Trybunał zasadniczo stwierdził, że rozdział ten stosuje się bezpośrednio do transportu, przynajmniej w zakresie, w jakim nie mają zastosowania zasady o bardziej szczególnym charakterze, ustanowione w oparciu o postanowienia tytułu VI części trzeciej(149).

216. Przejdę teraz do omówienia kwestii, czy usługi świadczone w ramach sektora transportu wpisują się w zakres wyjątku w art. 207 ust. 5 TFUE. Odpowiedź na to pytanie wymaga przyjęcia stanowiska odnośnie do tego, czy stopień powiązania pomiędzy usługą a transportem musi osiągnąć określony próg, aby powodować zastosowanie wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE. W szczególności powstaje pytanie, czy usługi takie jak przeładunek towarów, odprawa celna, usługi agencji morskiej, wynajem statków z załogą, a także sprzedaż i marketing usług transportu lotniczego są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej czy wspólnej polityki transportowej.

217. W moim przekonaniu wyrażenie „międzynarodowe umowy w dziedzinie transportu” obejmuje umowy (lub ich części), które mają zastosowanie nie tylko do usług transportowych jako takich (mianowicie usług w zakresie lotniczego, drogowego, kolejowego, morskiego lub śródlądowego przewozu towarów i osób), lecz także do usług, które są nierozerwalnie i nieodłącznie związane z takimi usługami, czyli usług zarówno szczególnie powiązanych z usługą transportową, jak i takich, które są warunkowane taką usługą(150).

218. Spójność działań zewnętrznych w dziedzinie transportu wymaga, aby sama usługa transportu oraz usługa pomocnicza w odniesieniu do transportu stanowiły część tej samej wspólnej polityki. Spójność polityki Unii Europejskiej w odniesieniu do usług transportowych jako takich oraz odpowiednia liberalizacja tych usług mogłyby być naruszone w braku odpowiadającej jej polityki dotyczącej usług, które są nierozerwalnie związane z transportem i, w praktyce, umożliwiają świadczenie usługi transportowej. Wobec tego, przykładowo, transport ładunku statkiem w kontenerach jest bezcelowy, jeżeli nie są dostępne usługi wyładunku kontenerów ze statku, tak aby ich zawartość można było przewieźć dalej i ostatecznie dostarczyć odbiorcom. Środki służące liberalizacji dostępu do portów dla statków towarowych mogłyby być zatem zagrożone, jeżeli, na przykład, usługi przeładunku towarów nadal podlegałyby środkom protekcjonistycznym. To samo można powiedzieć w odniesieniu do, przykładowo, usług konserwacji i naprawy sprzętu transportowego, co do których można zakładać, że wymagają wiedzy specjalistycznej i technicznych narzędzi typowych dla danego rodzaju transportu oraz że są konieczne dla zapewnienia skuteczności tego transportu. Podobnie systemy rezerwacji komputerowej stanowią skomputeryzowane systemy, w których są gromadzone i udostępniane publicznie dane w celu dokonania rezerwacji i ostatecznie zakupu (w szczególności) usług transportowych. To, że systemy te mogą być wykorzystywane także w celu dokonania rezerwacji i zakupu usług zakwaterowania dla podróżnych, nie zmienia faktu, iż głównym powodem istnienia tego rodzaju systemów jest sprzedaż usług transportowych. Potwierdzenie takiej wykładni znajduję w opinii 1/08, w której Trybunał opisał „niektóre usługi transportu powietrznego” objęte zakresem spornego załącznika w tamtym postępowaniu jako usługi obejmujące „usługi naprawy i utrzymania statków powietrznych, sprzedaż i marketing usług transportowych lub też usługi informatycznych systemów rezerwacji”(151).

219. Z drugiej strony, usługi, które nie są nierozerwalnie i nieodłącznie związane z usługami transportowymi, takie jak usługi odprawy celnej, nie są objęte zakresem wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE. Usługi takie świadczone są z tego względu, że towary są przedmiotem przywozu i wywozu. Oczywiście wiązałoby się to z przepływem towarów przez granice, z wykorzystaniem różnych form transportu. Jednakże zapotrzebowanie na rzeczone usługi powstaje niezależnie od wykorzystanych rodzajów transportu.

 Co się tyczy wyłącznej kompetencji na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE

220. W przypadku kwestii objętych zakresem wyjątku z art. 207 ust. 5 TFUE, a tym samym należących do dziedziny transportu, kompetencje są co do zasady dzielone pomiędzy Unię Europejską a państwa członkowskie(152). Komisja twierdzi jednak, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną zgodnie z przesłanką pierwszą lub trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, w zależności od rodzaju danej usługi transportowej.

–       Przesłanka pierwsza na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE

221. Komisja podnosi, że art. 12 rozporządzenia nr 216/2008 przewiduje zawarcie umowy przez Unię Europejską. Unia Europejska dysponuje zatem wyłączną kompetencją do zawarcia umowy w zakresie, w jakim dotyczy ona usługi konserwacji i naprawy statku powietrznego.

222. Nie zgadzam się z takim stanowiskiem.

223. Rozporządzenie nr 216/2008 przewiduje utworzenie Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego oraz ustanawia właściwe i wszechstronne ramy określania i wdrażania wspólnych wymagań technicznych i procedur administracyjnych w dziedzinie lotnictwa cywilnego oraz dotyczące bezpieczeństwa statków powietrznych państwa trzeciego korzystających z portów lotniczych Unii(153). Ma ono zastosowanie, między innymi, do obsługi technicznej i eksploatacji wyrobów lotniczych (w tym zatem statków powietrznych)(154), części i akcesoriów(155).

224. Zgodnie z art. 12 Unia Europejska ma zawierać umowy o wzajemnym uznawaniu z państwami trzecimi odnośnie do wykorzystywania certyfikatów wydanych przez nadzory lotnicze tych państw, które wykazują zgodność z wymogami w zakresie bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego. Wspomniany przepis, w powiązaniu z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, stanowi dla Unii Europejskiej podstawę do zawarcia, bez udziału państw członkowskich, umów międzynarodowych z państwami trzecimi dotyczących uznawania takich certyfikatów. Nie jest on jednak źródłem wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii do zawierania umów międzynarodowych mających na celu liberalizację handlu usługami w zakresie konserwacji i naprawy statków powietrznych. Innymi słowy, fakt, że prawodawca zdecydował, iż państwa członkowskie nie mogą zawierać własnych umów międzynarodowych odnoszących się do określonego aspektu polityki, nie oznacza, że można wówczas powołać przesłankę pierwszą na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, aby zastrzec sobie wyłączną kompetencję zewnętrzną w odniesieniu do całej polityki lub innych aspektów tej polityki.

–       Przesłanka trzecia na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE

225. Pierwszym krokiem przy zastosowaniu art. 3 ust. 2 TFUE jest zdefiniowanie odpowiedniej dziedziny(156). Wśród stron postępowania nie ma zgody odnośnie do tego, co stanowi istotną dziedzinę dla zbadania, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją do zawarcia umowy EUSFTA w zakresie, w jakim ma ona zastosowanie do usług transportowych.

226. Poprzez brak przyjęcia zobowiązań lub poprzez ich przyjęcie w bardzo ograniczonym zakresie w stosunku do określonych sposobów świadczenia usług odnoszących się do określonych rodzajów transportu w rozdziale 8 Unia Europejska zdecydowała się na wykonanie swojej kompetencji w szczególny sposób. W takich okolicznościach podstawy prawnej dla wykonywania tej kompetencji zewnętrznej należy doszukiwać się w traktatach. Przykładowo z wykazu szczegółowych zobowiązań dołączonego do rozdziału 8 można wysnuć wniosek, że Unia Europejska nie przyjmuje żadnych zobowiązań w zakresie sposobu 1 w kontekście usług transportu kolejowego(157). Zdecydowała się ona zatem na nieprzyjęcie żadnych wynikających z tego obowiązków. Takie podejście zakłada, że Unia Europejska dysponuje kompetencją do dokonania takiego wyboru. Kompetencja ta wiąże się z wymogiem wskazania podstawy prawnej w traktatach. Ten sam tok rozumowania znajduje zastosowanie w odniesieniu do zobowiązań o potencjalnie ograniczonym znaczeniu z praktycznego punktu widzenia (na przykład z uwagi na odległość geograficzną pomiędzy Unią Europejską a Singapurem). W przypadku wykonywania kompetencji zastosowanie mają odpowiednie postanowienia traktatu w przedmiocie podziału kompetencji zewnętrznych pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi. Przychylam się zatem do stanowiska Rady, że podział ten nie może różnić się w zależności od położenia geograficznego osób trzecich, z którymi Unia Europejska zawiera daną umowę międzynarodową.

227. Z kolei wybory dokonywane przy wykonywaniu kompetencji, jak również praktyczne skutki tych wyborów, mogą mieć wpływ na to, czy umowa międzynarodowa wpływa na wspólne zasady lub zmienia ich zakres. Ostatni krok w ramach analizy AETR wymaga, jak już wyjaśniłam, szczególnego zbadania konsekwencji zobowiązań międzynarodowych w odniesieniu do prawa wtórnego Unii w odpowiedniej dziedzinie(158).

228. Zobowiązania horyzontalne w rozdziale 8 oraz zarówno zobowiązania horyzontalne, jak i sektorowe w wykazie szczegółowych zobowiązań dołączonym do tego rozdziału pokazują, że umowa EUSFTA służy liberalizacji handlu usługami pomiędzy Unią Europejską a Singapurem w oparciu o odpowiedni rodzaj transportu. Wobec tego, chociaż zobowiązania horyzontalne zasadniczo mają zastosowanie do wszystkich usług transportowych (z wyjątkiem znacznej części usług transportu lotniczego), szczególne zasady stosuje się w odniesieniu do liberalizacji międzynarodowego transportu morskiego. Ponadto w wykazie szczegółowych zobowiązań (dodatek 8-A-1) dla sposobu 1 (transgraniczne świadczenie usług) dokonano rozróżnienia w pozycji 11 („Usługi transportowe”) pomiędzy zobowiązaniami w dziedzinie transportu morskiego (sekcja 11.A); transportu śródlądowego (sekcja 11.B); transportu kolejowego (sekcja 11.C); transportu drogowego (sekcja 11.D) oraz transportu rurociągowego towarów innych niż paliwo (sekcja 11.E). Szczegółowe zobowiązania ujęto w pozycji 12 („Usługi pomocnicze w odniesieniu do transportu”) dla usług pomocniczych względem tych rodzajów transportu. Takie same rozróżnienia pojawiają się w dodatku 8-A-2 dotyczącym sposobu 3 (zakładanie przedsiębiorstw) oraz w dodatku 8-A-3 dotyczącym sposobu 4 (kluczowy personel, absolwenci odbywający staż, sprzedawcy usług biznesowych)(159). Stopień zobowiązań zależy od tego, czy w wykazie zastosowano określenie „brak zobowiązań” (co oznacza, że nie zostały przyjęte żadne zobowiązania w odniesieniu do wszystkich lub części rozpatrywanych usług) lub „brak ograniczeń” (co oznacza, że przyjęto pełne zobowiązania), czy też określono warunki danego zobowiązania (na przykład nadal może mieć zastosowanie warunek przynależności państwowej).

229. Taki stan rzeczy jest zgodny z faktem, iż, jak wynika z prawodawstwa wtórnego Unii(160), każdy z tych rodzajów transportu (lotniczy, drogowy, kolejowy, morski i śródlądowy)(161) wykazuje cechy, które w znacznej mierze są dla niego charakterystyczne i które z tego względu wymagają przyjęcia szczególnych zasad, w tym w celu liberalizacji tych rodzajów transportu.

230. W związku z powyższym istotne dziedziny dla celów przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE w niniejszej sprawie odpowiadają świadczeniu usług transportowych z wykorzystaniem każdego rodzaju transportu, czyli transportu lotniczego, drogowego, kolejowego, morskiego oraz śródlądowego(162). Każda z dziedzin obejmuje usługi nierozerwalnie związane z danymi usługami transportowymi. Usługi te nie mogą jednocześnie być nierozerwalnie związane z rodzajem transportu i stanowić odrębnej dziedziny dla celów art. 3 ust. 2 TFUE (ponieważ różnią się od pozostałych usług).

231. Zbadam teraz, czy dziedziny te są „w znacznym stopniu objęte” wspólnymi zasadami, zanim przejdę do analizy wpływu, jaki zawarcie umowy EUSFTA miałoby na te zasady.

232. Co się tyczy transportu morskiego, odrzucam argument, zgodnie z którym fakt, że rozporządzenie nr 4055/86 nie koncentruje się (głównie) na świadczeniu usług w zakresie międzynarodowego transportu morskiego z państw trzecich do Unii Europejskiej wystarcza, aby wykluczyć wyłączną kompetencję zewnętrzną w ramach przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE.

233. To prawda, że rozporządzenie nr 4055/86 ma zastosowanie do „wewnątrzwspólnotowych usług żeglugowych” (zdefiniowanych jako „przewóz pasażerów lub towarów drogą morską między każdym portem w państwie członkowskim a każdym portem lub urządzeniem oddalonym od brzegu w innym państwie członkowskim”) oraz do „ruchu między państwami członkowskimi a państwami trzecimi” (zdefiniowanego jako „przewóz pasażerów lub towarów drogą morską między portami w państwach członkowskich a portami lub urządzeniami oddalonymi od brzegu w państwie trzecim”)(163). Z uwagi na to, że rozporządzenie to ma zasadniczo na celu wdrożenie norm traktatowych dotyczących swobodnego świadczenia usług oraz odpowiadającego im orzecznictwa(164), rozporządzenie to stosuje się wyłącznie albo do (i) obywateli Unii Europejskiej prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowaną w państwie członkowskim innym niż państwo pochodzenia osoby, na rzecz której usługi mają być świadczone (art. 1 ust. 1), albo do (ii) obywateli państw członkowskich prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowaną poza Unią Europejską i przedsiębiorstw żeglugowych zarejestrowanych poza Unią Europejską, lecz kontrolowanych przez obywateli Unii Europejskiej, jeśli statki ich są zarejestrowane w tym państwie członkowskim zgodnie z jego ustawodawstwem (art. 1 ust. 2)(165). W odróżnieniu od umowy EUSFTA celem rozporządzenia nr 4055/86 nie jest zatem znoszenie ograniczeń w świadczeniu usług w zakresie międzynarodowego transportu morskiego, w sytuacji gdy usługi te są świadczone przez obywateli państw trzecich lub przedsiębiorstwa żeglugowe zarejestrowane poza Unią Europejską i kontrolowane przez obywateli państwa trzeciego lub w przypadku gdy statki są zarejestrowane w państwie trzecim, chyba że usługi świadczone są przez obywateli Unii prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowaną w państwie członkowskim innym niż państwo pochodzenia osoby, na rzecz której usługi mają być świadczone(166).

234. Jednakże to, czy rozporządzenie nr 4055/86 ma zastosowanie do sytuacji uwzględniających aspekt pozaunijny (a tym samym mających wymiar zewnętrzny) jest nieistotne w kontekście analizy AETR. Zobowiązanie międzynarodowe jak najbardziej może wpływać na zakres wspólnych zasad regulujących wyłącznie sytuacje „wewnątrzunijne” lub zmieniać ten zakres. Kwestię tę ilustruje opinia 1/03(167). Nowa konwencja z Lugano, która stanowiła przedmiot wniosku o wydanie opinii w tamtej sprawie, miała rozszerzać wspólne zasady dotyczące jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych wynikające z rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001(168) na państwa trzecie. Chociaż te wspólne zasady nie miały pierwotnie na celu regulowania jurysdykcji sądów w państwach trzecich ani uznawania i wykonywania orzeczeń wydawanych przez te sądy, Trybunał doszedł do wniosku, że nowa konwencja z Lugano może oddziaływać na jednolite i spójne stosowanie systemu wprowadzonego rozporządzeniem nr 44/2001(169).

235. Czy rozporządzenie nr 4055/86 w znacznym stopniu reguluje dziedzinę usług transportu morskiego?

236. W odniesieniu do transportu morskiego, na mocy rozdziału 8, oprócz zobowiązań horyzontalnych określonych w tym rozdziale, Unia Europejska przyjmuje pełne zobowiązania w zakresie sposobów 1 i 2, określone zobowiązania w zakresie sposobu 3 oraz ograniczone zobowiązania w zakresie sposobu 4(170). Co się tyczy pomocniczych usług transportu morskiego, zobowiązania w ramach sposobów 1 i 3 zależą od danego państwa członkowskiego oraz rodzaju usług pomocniczych, przy czym przyjęto pełne zobowiązania w zakresie sposobu 2. Kilka państw członkowskich przyjęło ograniczone zobowiązania w zakresie sposobu 4.

237. Z pewnością można stwierdzić zachodzenie na siebie przepisów rozporządzenia nr 4055/86 i postanowień rozdziału 8 umowy EUSFTA. Celem tego rozporządzenia, w myśl art. 58 ust. 1 TFUE, jest zastosowanie norm traktatu regulujących swobodę świadczenia usług w dziedzinie transportu morskiego pomiędzy państwami członkowskimi(171). Wobec powyższego wyklucza ono stosowanie jakiegokolwiek ustawodawstwa krajowego, które ma na celu utrudnianie świadczenia usług pomiędzy państwami członkowskimi w stopniu większym, niż ma to miejsce w przypadku świadczenia czysto krajowych usług w ramach państwa członkowskiego, chyba że ustawodawstwo to jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu publicznego, a środki przyjęte na jego podstawie są konieczne i proporcjonalne(172). Podobnie jak umowa EUSFTA rozporządzenie nr 4055/86 ma zatem na celu liberalizację transgranicznego świadczenia usług w zakresie transportu morskiego (czyli świadczenia tych usług zgodnie ze sposobami 1 i 2). Ponadto zarówno umowa EUSFTA, jak i wspomniane rozporządzenie zawierają szczególne zasady odnoszące się do porozumień dotyczących podziału ładunku w umowach dwustronnych zawieranych z państwami trzecimi(173).

238. Jednakże fakt, iż rozporządzenie nr 4055/86 zawiera takie zasady, nie wystarcza, aby wysnuć wniosek, że liberalizacja usług w zakresie transportu morskiego jest w znacznym stopniu objęta wspólnymi zasadami.

239. Po pierwsze, rozporządzenie nr 4055/86 dotyczy jedynie transgranicznego handlu usługami morskimi (sposoby 1 i 2). Nie liberalizuje ono świadczenia usług zgodnie ze sposobem 3, czyli zakładaniem przedsiębiorstw. Powodem ku temu może być fakt, że transport morski (podobnie jak pozostałe rodzaje transportu) jest już regulowany w ramach Unii Europejskiej normami traktatowymi dotyczącymi swobody przedsiębiorczości w art. 49–55 TFUE. Postanowienia te nie przewidują żadnego wyjątku porównywalnego z tym określonym w art. 58 TFUE w odniesieniu do usług(174). Wobec tego sposób 3 w kontekście transportu morskiego podlega postanowieniom traktatu dotyczącym swobody przedsiębiorczości. Jednakże, jak wyjaśnię w kontekście inwestycji portfelowych, postanowienia traktatowe nie mogą moim zdaniem być uznawane za „wspólne zasady” dla celów przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE(175). Ponadto, chociaż art. 50 ust. 1 TFUE przewiduje podstawę prawną dla przyjęcia wspólnych zasad mających na celu „urzeczywistnieni[e] swobody przedsiębiorczości w odniesieniu do określonego rodzaju działalności”, żadna ze stron niniejszego postępowania nie zasugerowała, że postanowienie to zostało zastosowane w sektorze transportu morskiego(176).

240. Po drugie, co się tyczy sposobu 4, Komisja słusznie podnosi, że wspólne zasady zostały określone w dyrektywie 2014/66. Jednakże dyrektywa ta ma zastosowanie szczególnie w kontekście przenoszenia wewnątrz przedsiębiorstwa pracowników kadry kierowniczej, specjalistów lub pracowników odbywających staż(177). Jak wynika z art. 8.13 ust. 2 umowy EUSFTA, sekcja D rozdziału 8 ma znacznie szerszy zakres stosowania, obejmujący nie tylko przypadki przenoszenia personelu wewnątrz przedsiębiorstwa, lecz również inne formy „czasowej obecności osób fizycznych odbywających wizyty służbowe”. Wobec tego art. 8.13 lit. a) akapit drugi umowy EUSFTA wskazuje, że oprócz „osób przeniesionych w ramach przedsiębiorstwa” kluczowy personel obejmuje „osoby odbywające wizyty służbowe w celu założenia przedsiębiorstwa”. Podobnie sekcja ta znajduje zastosowanie do „sprzedawców usług biznesowych” zdefiniowanych jako „osoby fizyczne, które są przedstawicielami usługodawcy pochodzącego z terytorium strony, starające się o czasowy wjazd na terytorium drugiej strony w celu negocjowania sprzedaży usług lub zawarcia umów na sprzedaż usług w imieniu tego usługodawcy”. Należy podkreślić, że wspomniane świadczenie usług nie obejmuje żadnego „przeniesienia pracowników wewnątrz przedsiębiorstwa”.

241. Staję zatem na stanowisku, że dziedzina liberalizacji usług transportu morskiego nie jest już w znacznym stopniu objęta wspólnymi zasadami oraz że, w rezultacie, nie jest możliwe ustanowienie w tej dziedzinie wyłącznej kompetencji zewnętrznej w rozumieniu przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE.

242. Przyznaję jednak, że Unia Europejska dysponuje kompetencją dzieloną do zawarcia umowy międzynarodowej mającej na celu liberalizację usług transportu morskiego.

243. Moim zdaniem postanowienia umowy EUSFTA dotyczące usług transportu morskiego można uznać za niezbędne dla osiągnięcia celów tytułu VI części trzeciej TFUE, dotyczącego polityki transportowej Unii Europejskiej (przesłanka druga w trybie art. 216 ust. 1 TFUE). Wspólna polityka transportowa wymaga, między innymi, przyjęcia wspólnych zasad mających zastosowanie do transportu międzynarodowego wykonywanego z lub na terytorium państwa członkowskiego lub tranzytu przez terytorium jednego lub większej liczby państw członkowskich [art. 91 ust. 1 lit. a) TFUE]. Transport ten obejmuje transport kolejowy, drogowy, śródlądowy, morski i lotniczy (art. 100 TFUE). Koniecznym następstwem jest kompetencja do zawierania umów międzynarodowych, aby uzyskać zobowiązania wzajemne od państw trzecich, z których pochodzi transport, lub które są jego miejscem przeznaczenia. Uważam zatem, że Unia Europejska i państwa członkowskie dysponują kompetencją dzieloną w odniesieniu do tych postanowień, zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. g) TFUE („Transport”) i przesłanką drugą na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE w związku z art. 91 i art. 100 ust. 2 TFUE.

244. Przejdę teraz do kwestii transportu śródlądowego. Oprócz zobowiązań horyzontalnych określonych w rozdziale 8 Unia Europejska przyjmuje ograniczone zobowiązania zgodnie z tym rozdziałem w odniesieniu do sposobów 1 i 2, a także 3 (w zależności od zainteresowanego państwa członkowskiego). Nie przyjęto żadnych zobowiązań w odniesieniu do sposobu 4. Co się tyczy pomocniczych usług transportu śródlądowego (takich jak usługi przeładunku towarów czy usługi składowania i magazynowania), przyjęte zobowiązania w zakresie sposobów 1, 2 i 3 zależą od danego państwa członkowskiego oraz rodzaju usług pomocniczych.

245. Wyjaśniłam już, dlaczego odrzucam argument Komisji, zgodnie z którym, z uwagi na ograniczone znaczenie praktyczne określonych usług, Unia Europejska zasadniczo nie przyjmuje żadnych zobowiązań i w praktyce nie wykonuje żadnych kompetencji poprzez umowę EUSFTA(178). Ponadto Komisja nie przedstawiła żadnych argumentów pozwalających wykazać, że warunki wynikające z przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE są spełnione. W tych okolicznościach nie ma potrzeby dalszego badania możliwego zastosowania art. 3 ust. 2 TFUE w odniesieniu do postanowień rozdziału 8 w zakresie, w jakim mają one zastosowanie do transportu śródlądowego. Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną w odniesieniu do tego rodzaju transportu na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE.

246. Podobnie jednak jak w przypadku transportu morskiego(179) postanowienia umowy EUSFTA dotyczące transportu śródlądowego można uznać za niezbędne dla osiągnięcia celów określonych w tytule VI części trzeciej TFUE (przesłanka druga na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE) i wobec tego, z tych samych powodów, są one objęte kompetencją dzieloną Unii Europejskiej i państw członkowskich na podstawie art. 4 ust. 2 lit. g) i przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE w związku z art. 91 i art. 100 ust. 1 TFUE.

247. Co się tyczy transportu lotniczego, oprócz zobowiązań horyzontalnych określonych w rozdziale 8 Unia Europejska przyjmuje pełne zobowiązania w zakresie sposobów 1 i 2, chociaż zobowiązania te ograniczają się do (i) usług naprawczych i konserwacyjnych w odniesieniu do statków powietrznych, podczas których statek powietrzny jest wycofany z użytku; (ii) sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego; oraz (iii) usług systemu rezerwacji komputerowej. Unia Europejska przyjmuje ponadto określone zobowiązania w zakresie sposobu 3 i ograniczone zobowiązania w zakresie sposobu 4 (możliwe zastosowanie warunku przynależności państwowej) dla międzynarodowych usług transportu lotniczego.

248. Odrzuciłam już twierdzenie Komisji zakładające wyłączną kompetencję Unii w zakresie usług konserwacji i naprawy statków powietrznych zgodnie z przesłanką pierwszą na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE(180).

249. W związku z powyższym to, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w dziedzinie transportu lotniczego, zależy od spełnienia warunków wynikających z przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE.

250. Moim zdaniem Komisja nie wykazała, że warunki te zostały spełnione. Podniesione przez nią argumenty dotyczące usług naprawy i konserwacji statków powietrznych ograniczają się do przesłanki pierwszej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji w przedmiocie sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego są one objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Jedynym rodzajem usług transportu lotniczego, w odniesieniu do których Komisja przeprowadza analizę AETR, są usługi systemu rezerwacji komputerowej. Powszechnie wiadomo, że rozporządzenie nr 80/2009 określa wspólne zasady mające zastosowanie do każdego systemu rezerwacji komputerowej w zakresie, w jakim obejmuje on produkty transportu lotniczego oferowane do użytkowania lub użytkowane w Unii. Ponadto Trybunał potwierdził, że na skutek rozporządzenia będącego poprzednikiem wspomnianego rozporządzenia [rozporządzenia Rady (EWG) nr 2299/89(181)] Unia Europejska nabyła wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych dotyczących systemów rezerwacji komputerowej oferowanych do użytkowania lub użytkowanych na jej terytorium(182). Niemniej jednak sam ten fakt nie wystarcza, aby można było wysnuć wniosek, że świadczenie usług transportu lotniczego to dziedzina w znacznym stopniu objęta wspólnymi zasadami. Unia Europejska nie dysponuje zatem wyłączną kompetencją zewnętrzną w tej dziedzinie.

251. Postanowienia umowy EUSFTA dotyczące usług transportu lotniczego można mimo wszystko uznać za niezbędne dla osiągnięcia celów tytułu VI części trzeciej TFUE (przesłanka druga na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE) z powodów podobnych do tych odnoszących się do transportu morskiego i śródlądowego(183). Unia Europejska i państwa członkowskie dzielą zatem kompetencje w odniesieniu do tych postanowień zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. g) i przesłanką drugą na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE w związku z art. 91 i art. 100 ust. 2 TFUE.

252. Przechodząc teraz do kwestii transportu kolejowego, oprócz zobowiązań horyzontalnych określonych w rozdziale 8 Unia Europejska nie przyjęła żadnego zobowiązania w zakresie sposobu 1, jednocześnie przyjęła zaś pełne zobowiązania w zakresie sposobu 2. Pełne zobowiązania przyjęto w odniesieniu do większości państw członkowskich w zakresie sposobu 3, chociaż państwa członkowskie mogą zdecydować, że korzystanie z usług sfery publicznej jest przedmiotem monopoli publicznych lub wyłącznych praw przyznanych prywatnym podmiotom gospodarczym. Co się tyczy sposobu 4, nie mają zastosowania żadne ograniczenia(184). W odniesieniu do pomocniczych usług transportu kolejowego zobowiązania w zakresie sposobów 1 i 3 zależą od danego państwa członkowskiego oraz rodzaju usługi pomocniczej. Przyjęto pełne zobowiązania w zakresie sposobu 2.

253. Odrzucam argument Komisji, zgodnie z którym opinia 1/94 i wyrok Portugalia/Rada (w sprawie C‑268/94)(185) potwierdzają wniosek, że zobowiązania w umowie EUSFTA odnoszące się do świadczenia usług transportu kolejowego zgodnie ze sposobem 2 są „niezwykle ograniczone w swoim zakresie” i, tym samym, mają charakter uzupełniający względem zobowiązań w dziedzinie wspólnej polityki handlowej (w odniesieniu do której Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją). W odpowiedniej części opinii 1/94 Trybunał dokonał rozróżnienia pomiędzy porozumieniami międzynarodowymi „o charakterze i zakresie porozumienia TRIPS”, których nie można by uznać za objęte zakresem wspólnej polityki handlowej, a umowami handlowymi odnoszącymi się do praw własności intelektualnej w sposób czysto incydentalny(186). Wspomniana część opinii 1/94 dotyczyła więc zakresu umów, których podstawę prawną stanowi (obecny) art. 207 ust. 1 TFUE. Pozostaje ona bez znaczenia, w sytuacji gdy, jak ma to miejsce w niniejszym postępowaniu, do Trybunału należy ustalenie, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną na podstawie art. 3 ust. 2 TFUE w odniesieniu do dziedziny (w tym przypadku transportu kolejowego) nieobjętej zakresem wspólnej polityki handlowej. Ten sam tok rozumowania znajduje zastosowanie w odniesieniu do wyroku Portugalia/Rada(187).

254. Przejdę teraz do kwestii ustalenia, czy dyrektywa 2012/34 w znacznym stopniu obejmuje dziedzinę usług w zakresie transportu kolejowego w Unii Europejskiej.

255. Dyrektywa 2012/34, która ma zastosowanie do użytkowania infrastruktury kolejowej w kolejowych przewozach krajowych i międzynarodowych(188), ma na celu zastosowanie zasady swobody świadczenia usług w sektorze kolejowym z uwzględnieniem jego specyficznych cech(189). W związku z tym dyrektywa 2012/34 reguluje dostęp przedsiębiorstwa kolejowego do infrastruktury kolejowej we wszystkich państwach członkowskich (w tym w państwie członkowskim innym niż to, w którym przedsiębiorstwo to ma siedzibę) w celu wykonywania kolejowych przewozów towarowych lub międzynarodowych przewozów pasażerskich(190). Dyrektywa ta obejmuje zatem swoim zakresem świadczenie transgranicznych przewozów kolejowych (sposoby 1 i 2) w Unii Europejskiej. Ponadto dyrektywa określa przepisy materialne i proceduralne dotyczące warunków uzyskania przez przedsiębiorstwo kolejowe licencji umożliwiającej mu świadczenie usług transportu kolejowego w Unii Europejskiej, w tym z terytorium jednego państwa członkowskiego na terytorium drugiego państwa członkowskiego. Wspomniane warunki odnoszą się w szczególności do dobrej reputacji przedsiębiorstwa, zdolności finansowej i kwalifikacji zawodowych(191). Dyrektywa 2012/34 zawiera zatem szczegółowe zasady dotyczące dostępu do rynku poprzez zakładanie przedsiębiorstw (sposób 3).

256. W tych okolicznościach staję na stanowisku, że dyrektywa 2012/34 w znacznym stopniu reguluje dziedzinę transportu kolejowego.

257. Uważam także, że istotne zasady w umowie EUSFTA zmieniałyby zakres wspólnych zasad ustanowionych w drodze rzeczonej dyrektywy. Przykładowo postanowienia dotyczące zakładania przedsiębiorstw (sekcja C rozdziału 8) mają zastosowanie do „środków wprowadzonych lub utrzymywanych przez strony, wpływających na zakładanie przedsiębiorstw we wszelkiego rodzaju działalnościach gospodarczych”(192). Postanowienia te obejmują ochronę przed dyskryminacyjnym traktowaniem. Wobec tego kolejowemu przedsiębiorstwu transportowemu z Singapuru chcącemu uzyskać dostęp do rynku Unii poprzez obecność handlową na tym rynku należy przyznać niedyskryminacyjny dostęp do rynku, z zastrzeżeniem ograniczeń przewidzianych w wykazie szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej(193). Po ustanowieniu siedziby w państwie członkowskim przedsiębiorstwo to nie powinno być traktowane mniej korzystnie niż przedsiębiorstwa z tego państwa członkowskiego(194). Rzeczone postanowienia dotyczące dostępu do rynku i traktowania narodowego skutkują więc tym, że kolejowym przedsiębiorstwom transportowym z Singapuru przyznaje się dostęp do jednolitego europejskiego obszaru kolejowego ustanowionego na mocy dyrektywy 2012/34. Przykładowo kolejowe przedsiębiorstwo transportowe z Singapuru byłoby zasadniczo uprawnione do uzyskania licencji na tych samych warunkach co „krajowe” przedsiębiorstwa kolejowe(195). Z zastrzeżeniem ograniczenia horyzontalnego dla zakładów użyteczności publicznej w wykazie szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej odnośnie do zakładania przedsiębiorstw(196) wspomniane przedsiębiorstwo miałoby także prawo do uzyskania dostępu do infrastruktury kolejowej w państwie członkowskim(197) oraz do traktowania w sposób nie mniej korzystny niż „krajowe” przedsiębiorstwo kolejowe w odniesieniu do alokacji zdolności przepustowej(198). Innymi słowy, umowa EUSFTA zmieniałaby zakres stosowania dyrektywy 2012/34.

258. Z uwagi na fakt, że umowa EUSFTA miałaby tego rodzaju wpływ na istniejące wspólne zasady dotyczące dostępu do unijnego rynku usług transportu kolejowego, Unia Europejska uzyskała wyłączną kompetencję zewnętrzną w dziedzinie transportu kolejowego. Tego wniosku nie można podważać, wskazując na fakt, że, w zakresie świadczenia usług transportu kolejowego zgodnie ze sposobem 4, dyrektywa 2014/66 ma bardziej ograniczony zakres stosowania niż istotne postanowienia umowy EUSFTA. Przesłanka trzecia na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE nie wymaga, aby dziedziny objęte zakresem zobowiązań międzynarodowych i te objęte zasadami Unii w pełni się pokrywały(199).

259. Jestem więc zdania, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną w odniesieniu do postanowień umowy EUSFTA dotyczących usług transportu kolejowego na podstawie art. 91 i 100 ust. 1 TFUE w związku z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE i przesłanką trzecią na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE.

260. Co się tyczy transportu drogowego, oprócz zobowiązań horyzontalnych wynikających z rozdziału 8 Unia Europejska nie przyjęła żadnych zobowiązań w zakresie sposobu 1, jednocześnie przyjmując pełne zobowiązania w zakresie sposobu 2. Zobowiązania w zakresie sposobu 3 podlegają szeregowi zastrzeżeń w niektórych państwach członkowskich, w zależności od rodzaju transportu (transport pasażerski czy transport towarowy). Co się tyczy sposobu 4, kilka państw członkowskich ustanowiło zastrzeżenia (w formie warunku przynależności państwowej i warunku miejsca zamieszkania). Jeżeli chodzi o pomocnicze usługi transportu drogowego, zobowiązania w zakresie sposobów 1 i 3 zależą od danego państwa członkowskiego oraz od rodzaju danej usługi pomocniczej. Przyjęto pełne zobowiązania w zakresie sposobu 2. Trzy państwa członkowskie ustanowiły zastrzeżenia w zakresie sposobu 4 (w formie warunku przynależności państwowej).

261. Komisja podnosi, że zobowiązania w zakresie sposobu 2 dla usług transportu drogowego mają ograniczone znaczenie praktyczne. Odrzucam ten argument z powodów, które już wyjaśniłam(200).

262. Czy rozporządzenie nr 1071/2009 mimo wszystko w znacznym stopniu obejmuje dziedzinę usług transportu drogowego?

263. Rozporządzenie nr 1071/2009 określa rozbudowane przepisy dotyczące dostępu do zawodu przewoźnika drogowego i wykonywania tego zawodu, mające zastosowanie zarówno do przewozów drogowych rzeczy, jak i przewozów drogowych osób(201). Ustanawia ono warunki wykonywania tego zawodu, mianowicie wymóg posiadania rzeczywistej i stałej siedziby w jednym z państw członkowskich, cieszenia się dobrą reputacją, posiadania odpowiedniej zdolności finansowej oraz wymaganych kompetencji zawodowych(202). Rozporządzenie nr 1071/2009 zobowiązuje ponadto każde państwo członkowskie do wyznaczenia co najmniej jednego właściwego organu uprawnionego do udzielania przedsiębiorstwom zezwoleń na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, jeżeli spełniają one te wymogi(203). Zasady te uzupełniają przepisy sektorowe w rozporządzeniu nr 1072/2009 dotyczące dostępu do rynku przewozów drogowych(204) oraz w rozporządzeniu nr 1073/2009 w sprawie dostępu do rynku usług autokarowych i autobusowych(205). Te dwa ostatnie rozporządzenia przewidują wymóg posiadania licencji wspólnotowej przez dane przedsiębiorstwa przed podjęciem tego rodzaju działalności(206).

264. W świetle powyższego rozporządzenia nr 1071/2009, 1072/2009 i 1073/2009 regulują transgraniczne świadczenie usług transportu drogowego (sposoby 1 i 2) oraz dostęp do rynku usług transportu drogowego poprzez zakładanie przedsiębiorstw (sposób 3). Rozporządzenie nr 1072/2009 zawiera także zasady dotyczące świadectwa kierowcy, a zatem reguluje także czasową obecność osób fizycznych na terytorium państwa członkowskiego w celu świadczenia usług przewozu drogowego rzeczy (sposób 4)(207). Chociaż zakres stosowania dyrektywy 2014/66 jest bardziej ograniczony niż zakres odpowiednich zobowiązań na gruncie umowy EUSFTA odnoszących się do sposobu 4, uważam, że istniejące wspólne zasady w znacznym stopniu obejmują dziedzinę transportu drogowego.

265. Uważam ponadto, że zakres rozporządzeń nr 1071/2009, 1072/2009 i 1073/2009 uległby zmianie na skutek zobowiązań międzynarodowych takich jak te zawarte w umowie EUSFTA. Mój tok rozumowania jest zasadniczo zbliżony do tego dotyczącego transportu kolejowego(208).

266. W szczególności postanowienia dotyczące zakładania przedsiębiorstw (sekcja C rozdziału 8) mają zastosowanie do „środków wprowadzonych lub utrzymywanych przez strony, wpływających na zakładanie przedsiębiorstw we wszelkiego rodzaju działalnościach gospodarczych”(209). Postanowienia te obejmują ochronę przed dyskryminacyjnym traktowaniem. Wobec tego przewoźnik drogowy z Singapuru chcący uzyskać dostęp do rynku Unii poprzez obecność handlową na tym rynku winien uzyskać niedyskryminacyjny dostęp do rynku, z zastrzeżeniem ograniczeń określonych w wykazie szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej(210). Z chwilą założenia przedsiębiorstwa w państwie członkowskim przewoźnik ten uzyskałby prawo do traktowania nie mniej korzystnego niż to zapewniane podobnym przewoźnikom z tego państwa członkowskiego(211). Skutkiem wspomnianych postanowień dotyczących dostępu do rynku i traktowania narodowego jest zatem przyznanie przewoźnikowi drogowemu z Singapuru niedyskryminacyjnego dostępu do rynku Unii poprzez zniesienie przeszkód w skutecznym założeniu przedsiębiorstwa przez tego przewoźnika na tym rynku. W wyniku zawarcia umowy EUSFTA przewoźnik ten ma uzyskać dostęp do rynku na takich samych warunkach (na przykład związanych ze zdolnością finansową lub kompetencjami zawodowymi(212)), jak te mające zastosowanie do przewoźników krajowych. Innymi słowy, umowa EUSFTA powodowałaby zmianę zakresu stosowania rozporządzeń nr 1071/2009, 1072/2009 i 1073/2009.

267. Z uwagi na fakt, że umowa EUSFTA wywierałaby taki wpływ na istniejące wspólne zasady dotyczące dostępu do unijnego rynku usług transportu drogowego, Unia Europejska uzyskała wyłączną kompetencję zewnętrzną w dziedzinie transportu drogowego. W rezultacie Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną w odniesieniu do postanowień umowy EUSFTA dotyczących usług transportu drogowego na podstawie art. 91 i 100 ust. 1 TFUE w związku z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE oraz przesłanką trzecią na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE.

268. W świetle powyższych rozważań jestem zdania, że Unia Europejska dzieli z państwami członkowskimi kompetencję zewnętrzną do podjęcia zobowiązań zgodnie z rozdziałem 8 umowy EUSFTA w zakresie, w jakim dotyczy ona transportu lotniczego, morskiego, i śródlądowego, w tym usług nierozerwalnie związanych z tymi usługami transportowymi, jak również dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną zgodnie z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE do przyjęcia zobowiązań zgodnie z rozdziałem 8 umowy EUSFTA w zakresie, w jakim dotyczy ona transportu kolejowego i transportu drogowego (oraz usług nierozerwalnie związanych z tymi usługami transportowymi). Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną na podstawie art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE odnośnie do wszystkich pozostałych usług objętych tym rozdziałem.

269. Przejdę teraz do omówienia sekcji A rozdziału 9 umowy EUSFTA. Sekcję B tego rozdziału omówię łącznie z rozdziałami 13, 15 i 16 umowy EUSFTA(213).

 W przedmiocie inwestycji (rozdział 9, sekcja A umowy EUSFTA(214))

 Argumenty

270. Komisja podnosi, że sekcja A rozdziału 9 umowy EUSFTA, który odnosi się ściśle do inwestycji międzynarodowych i nie ma zastosowania do inwestycji wewnątrzunijnych, jest objęta wyłączną kompetencją Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej w zakresie, w jakim dotyczy bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Powołując się na kryterium zastosowane w sprawach dotyczących handlu usługami i towarami oraz handlowych aspektów własności intelektualnej, Komisja twierdzi, że umowa jest objęta zakresem art. 207 ust. 1 TFUE, jeżeli odnosi się konkretnie do inwestycji międzynarodowych w tym sensie, że jej celem jest zasadniczo promowanie, ułatwianie lub regulowanie inwestycji międzynarodowych oraz wywołuje ona bezpośredni wpływ na te inwestycje.

271. Dokonując rozróżnienia pomiędzy inwestycjami portfelowymi (lub innymi inwestycjami niebezpośrednimi) a bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi (gdzie oba rodzaje mogą być objęte definicją z art. 9.1 umowy EUSFTA), Komisja proponuje dokonać transpozycji definicji „inwestycji bezpośrednich” zaproponowanej przez Trybunał w kontekście swobodnego przepływu kapitału i płatności do art. 207 ust. 1 TFUE.

272. Zdaniem Komisji wspólna polityka handlowa obejmuje zarówno zasady regulujące pierwotny dostęp inwestycji do rynku państwa przyjmującego, jak i ochronę przyznaną inwestycji po dopuszczeniu jej do rynku (zwaną dalej „ochroną po dopuszczeniu”). W zakres tej ostatniej wchodzi ochrona przed, na przykład, dyskryminacją, nieuczciwym i niesprawiedliwym traktowaniem oraz wywłaszczeniem bez rekompensaty. Komisja podnosi, że odwołując się do „bezpośrednich inwestycji zagranicznych”, art. 206 i art. 207 ust. 1 TFUE nie dokonują rozróżnienia pomiędzy dostępem do rynku a ochroną po dopuszczeniu. Ponadto wyłączenie ochrony po dopuszczeniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych z zakresu wspólnej polityki handlowej także stałoby w sprzeczności z celami określonymi w art. 206 TFUE. W szczególności cel w zakresie „stopniowego zniesienia ograniczeń […] w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych” odnosi się do zniesienia ograniczeń wynikających zarówno z barier w pierwotnym dopuszczeniu inwestycji, jak i z przeszkód w realizacji inwestycji i korzystaniu z nich na dalszym etapie. W tym kontekście Komisja wysnuwa analogię do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie handlu towarami i usługami, która także nie ogranicza się do dostępu do rynku.

273. Komisja dodaje, że wspólna polityka handlowa obejmuje już standardy GATS mające zastosowanie do traktowania po dopuszczeniu świadczenia usług zgodnie ze sposobem 3 (czyli poprzez obecność handlową(215)). Podobnych standardów można doszukać się w rozdziale 8 umowy EUSFTA. Nielogiczne byłoby wysunięcie wniosku, że Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie standardów określonych w rozdziale 9, ale cieszy się wyłączną kompetencją w odniesieniu do analogicznych standardów zawartych w rozdziale 8 umowy EUSFTA lub w GATS.

274. Komisja jest zdania, że art. 345 TFUE nie ogranicza wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w odniesieniu do rozdziału 9 w zakresie, w jakim rozdział ten dotyczy wywłaszczenia. Artykuł 9.6 umowy EUSFTA przewiduje wykonywanie prawa do wywłaszczenia z zastrzeżeniem spełnienia warunków podobnych do tych nałożonych na mocy art. 49 i 63 TFUE. Postanowienie to nie narusza zasad regulujących system własności nieruchomości w poszczególnych państwach członkowskich: nie wprowadza zakazu wywłaszczania przez państwo członkowskie ani nie wymaga od państwa członkowskiego wywłaszczenia jakiegokolwiek majątku należącego do inwestorów z Singapuru.

275. Komisja odrzuca także argument, że część pierwsza art. 207 ust. 6 TFUE wyklucza klauzule dotyczące wywłaszczenia z zakresu wspólnej polityki handlowej z uwagi na brak jakiejkolwiek porównywalnej polityki Unii w ramach rynku wewnętrznego. Argument ten nie uwzględnia rozróżnienia pomiędzy wyraźnymi a dorozumianymi wyłącznymi kompetencjami zewnętrznymi. Część druga art. 207 ust. 6 TFUE także nie zmienia stanowiska Komisji: art. 345 TFUE sam w sobie nie wyklucza harmonizacji praw własności. W każdym razie art. 9.6 umowy EUSFTA nie przewiduje harmonizacji przepisów ustawowych lub wykonawczych państw członkowskich w rozumieniu art. 207 ust. 6 TFUE.

276. Komisja przyznaje, że w zakresie, w jakim rozdział 9 ma zastosowanie do inwestycji portfelowych, nie jest on objęty wspólną polityką handlową. Komisja podnosi, że Unia Europejska dysponuje jednak kompetencją wyłączną, gdyż inwestycje portfelowe stanowią przepływ kapitału w rozumieniu art. 63 TFUE, a standardy traktowania przewidziane w rozdziale 9 są przynajmniej w znacznej części objęte wspólnymi zasadami określonymi w tym postanowieniu traktatu. W szczególności podstawowe standardy traktowania narodowego, uczciwego i sprawiedliwego traktowania oraz ochrony przed wywłaszczeniem są objęte zakazem przewidzianym w art. 63 ust. 1 TFUE. Chociaż art. 63 ust. 1 TFUE podlega wyjątkowi z art. 64 ust. 1 TFUE, ograniczenia „zachowane” na gruncie tego ostatniego postanowienia (innymi słowy, istniejące ograniczenia, które pozostawiono w mocy) nie obejmują ograniczeń dotyczących inwestycji portfelowych. W rezultacie warunki przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE są spełnione.

277. Komisja twierdzi, że jej wykładnia „wspólnych zasad” w ramach przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE jako obejmujących postanowienia traktatu, jak również przepisy prawa wtórnego, jest zgodna z rozumowaniem leżącym u podstaw orzecznictwa w sprawie wyroku AETR. Rozumowanie to zakłada ochronę jedności wspólnego rynku i jednolite stosowanie przepisów prawa Unii, a także potrzebę zapewnienia jednolitego i spójnego stosowania przepisów Unii oraz należytego funkcjonowania ustanowionego przez nie systemu(216). Komisja utrzymuje także, że normy traktatowe dotyczące swobodnego przepływu kapitału są wyjątkowe z uwagi na ich wymiar zewnętrzny. Ponadto, z zastrzeżeniem wyjątku z art. 64 ust. 1 TFUE, sam art. 63 ust. 1 TFUE realizuje cel w postaci pełnej liberalizacji przepływów kapitałowych pomiędzy Unią Europejską a państwami trzecimi. Nie ma zatem potrzeby ustanawiania prawa wtórnego w celu rozszerzenia swobodnego przepływu kapitału na przepływy kapitałowe między państwami członkowskimi i państwami trzecimi oraz w celu osiągnięcia pełnej liberalizacji. Fakt, że, z wyjątkiem wyroku Pringle(217), większość spraw mających za przedmiot zastosowanie zasady AETR obejmuje wspólne zasady zawarte w prawie wtórnym, znajduje swoje uzasadnienie w tym, że traktaty często ograniczają się do ustanowienia celów polityki i przyznania instytucjom uprawnień w zakresie stanowienia prawa. Wreszcie, o ile Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją, niemożliwe będzie zapewnienie jednolitego i spójnego stosowania wspólnych zasad z art. 63 ust. 1 TFUE.

278. Gdyby Trybunał uznał, że Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie inwestycji portfelowych na podstawie art. 3 ust. 2 TFUE w związku z art. 63 ust. 1 TFUE, Komisja podnosi, że Unia Europejska dysponuje mimo wszystko kompetencją dzieloną. W uzasadnieniu powołuje się na art. 216 ust. 1 TFUE, który przewiduje prawo Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych z państwami trzecimi, w sytuacji gdy jest to „[…] niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w traktatach […]”. W niniejszej sprawie celem jest osiągnięcie swobodnego przepływu kapitału, w tym inwestycji portfelowych pomiędzy Unią Europejską a państwami trzecimi. Liberalizacja przepływów kapitałowych poza Unią nie może być skuteczna, chyba że państwa trzecie zniosą własne ograniczenia odnoszące się do przepływów kapitałowych między Unią Europejską a ich terytorium. Wymaga to zwykle zawarcia umów międzynarodowych ze wspomnianymi państwami trzecimi na zasadzie wzajemności. Komisja podkreśla, że nie twierdzi, iż z uwagi na fakt, że rozdział 9 jest niezbędny do tego, aby umożliwić Unii Europejskiej wykonanie swojej kompetencji zewnętrznej, Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją.

279. Parlament także opowiada się za kompetencją wyłączną Unii odnośnie do sekcji A rozdziału 9 umowy EUSFTA. Twierdzi on w szczególności, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie inwestycji portfelowych, ponieważ, z jednej strony, fakt objęcia inwestycji portfelowych zakresem rozdziału 9 jest incydentalny względem głównego lub dominującego celu tego rozdziału (jakim jest zapewnienie ochrony bezpośrednich inwestycji zagranicznych) oraz, z drugiej strony, art. 3 ust. 2 TFUE może znajdować zastosowanie również w przypadku, gdy wpływa to na prawo pierwotne Unii. Parlament przychyla się w szczególności do stanowiska Komisji, zgodnie z którym zakaz wywłaszczenia w art. 9.6 umowy EUSFTA nie stanowi ani ingerencji w poszczególne systemy własności oraz metody rejestracji i organizacji stosunków własnościowych w państwach członkowskich w różnych tradycjach prawnych, ani harmonizacji przepisów państw członkowskich.

280. Rada uznaje, że z gospodarczego punktu widzenia handel i bezpośrednie inwestycje zagraniczne są wzajemnie powiązane oraz że niektóre aspekty traktowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych odnoszą się do standardowych kwestii wspólnej polityki handlowej (czyli dostępu do rynku w postaci na przykład dostępu inwestora zagranicznego do pozwoleń na przywóz lub wywóz). Rada twierdzi jednak, że regulacja bezpośrednich inwestycji zagranicznych niekoniecznie realizuje cele handlowe. Zdaniem Rady tworzenie przepisów odnośnie do dopuszczenia, traktowania i ochrony bezpośrednich inwestycji zagranicznych stanowi niezależny obszar międzynarodowych stosunków gospodarczych, który nie jest automatycznie częścią polityki handlowej. Rada czyni rozróżnienie pomiędzy: (i) dopuszczeniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych (czyli dostępem do rynku: decyzją w przedmiocie udzielenia inwestorowi bezpośredniemu zezwolenia na dokonanie inwestycji w państwie przyjmującym oraz określenia mających (ewentualnie) zastosowanie ograniczeń lub warunków); (ii) przepływem kapitału w odniesieniu do bezpośrednich inwestycji zagranicznych (nawet jeżeli inwestor może też pozyskać środki w państwie przyjmującym, a bezpośrednie inwestycje zagraniczne nie muszą zatem zawsze wiązać się z transgranicznym przepływem kapitału); oraz (iii) traktowaniem inwestycji.

281. Według Rady rozdział 9 stanowi odrębny rozdział poświęcony wyłącznie ochronie inwestycji, w którym zastosowano bardzo szeroką definicję inwestycji opartą na aktywach. Rozdział ten nie zajmuje się ani kwestią dopuszczania inwestycji, ani ich promocji. Przepisy dotyczące dopuszczania inwestycji znajdują się w rozdziale 8 umowy EUSFTA.

282. Rada przyjmuje, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w dziedzinie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, która jest powiązana ze wspólną polityką handlową, ale proponuje węższą wykładnię zakresu art. 207 ust. 1 TFUE niż ta przedstawiona przez Komisję i Parlament Europejski. W tym względzie Rada uważa, że nie ma potrzeby, aby Trybunał orzekł w przedmiocie dokładnych granic kompetencji w dziedzinie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gruncie umowy EUSFTA. Rada zasadniczo twierdzi, iż Komisja nie wykazała, że wszystkie standardy określone w sekcji A odnoszą się do postanowień objętych wyłączną kompetencją Unii Europejskiej w dziedzinie bezpośrednich inwestycji zagranicznych lub jakiegokolwiek innego rodzaju inwestycji, które reguluje rozdział 9.

283. Co się tyczy klauzuli traktowania narodowego w art. 9.3 umowy EUSFTA, Rada skupia się na sytuacjach określonych w art. 9.3 ust. 3, w których strony mogą uchylić obowiązek traktowania narodowego. Według Rady Unia Europejska nie może dysponować wyłączną kompetencją do podpisania i zawarcia umowy EUSFTA w zakresie, w jakim odnosi się ona do środków podejmowanych przez państwa członkowskie wykonujące swój obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa narodowego. Unia Europejska nie dysponuje także wyłączną kompetencją w zakresie ochrony dóbr narodowych czy też kompetencją prawodawczą w zakresie przyjmowania środków w dziedzinie podatków bezpośrednich.

284. Co się tyczy klauzuli uczciwego i sprawiedliwego traktowania oraz klauzuli pełnej ochrony i bezpieczeństwa w art. 9.4 umowy EUSFTA, Rada twierdzi, iż Komisja nie wykazała, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w odniesieniu do którejkolwiek z klauzul.

285. Co się tyczy systemu rekompensat z tytułu strat w inwestycjach (będącego przedmiotem rozdziału 9), o którym mowa w art. 9.5 umowy EUSFTA, Rada podnosi, że Unia Europejska nie dysponuje kompetencją w odniesieniu do części tego postanowienia, która dotyczy sił zbrojnych państw członkowskich. Wątpliwe jest także, aby Unia Europejska, działając samodzielnie, mogła podpisać i zawrzeć umowę, której przedmiotem są konsekwencje wojny lub innego konfliktu zbrojnego, rewolucji, krajowego stanu wyjątkowego, buntu, powstania lub zamieszek na terytorium państw członkowskich.

286. Jeżeli chodzi o uzgodnienia dotyczące wywłaszczenia w art. 9.6 umowy EUSFTA, Rada twierdzi, że w orzecznictwie Trybunału nie można doszukać się potwierdzenia argumentu, zgodnie z którym wszystkie środki odnoszące się do wywłaszczenia w umowie EUSFTA należą całkowicie do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej. Na skutek art. 345 TFUE Unia Europejska nie może dysponować wyłączną kompetencją do podpisania i przyjęcia postanowień art. 9.6 umowy EUSFTA.

287. Rada twierdzi ponadto, że Komisja nie podniosła, ani tym bardziej nie wykazała, że określone kwestie objęte zakresem art. 9.7 ust. 2 umowy EUSFTA, w szczególności kwestie przestępstw kryminalnych lub podlegających karze, ochrony socjalnej, publicznych emerytur lub obowiązkowych rachunków oszczędnościowych i opodatkowania, należą do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej.

288. Rada nie zgadza się z Komisją w zakresie powołania przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE celem uzasadnienia wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w odniesieniu do inwestycji portfelowych.

289. Po pierwsze, chociaż inwestycje portfelowe mogą obejmować przepływy kapitału, tego rodzaju inwestycji nie można utożsamiać ze swobodnym przepływem kapitału w rozumieniu traktatów. Artykuł 63 ust. 1 TFUE nie reguluje kwestii ochrony inwestycji. Nie odnosi się on także do inwestycji portfelowych czy inwestycji bezpośrednich jako takich. Artykuł 63 ust. 1 TFUE stosuje się wyłącznie wówczas, gdy ma miejsce przepływ kapitału. Niekoniecznie musi on zawsze występować w przypadku bezpośrednich inwestycji zagranicznych i inwestycji portfelowych. Rada zwraca ponadto uwagę na istotne znaczenie zapewnienia, aby podmioty gospodarcze z państw trzecich nie obchodziły dopuszczalnych ograniczeń swobody przedsiębiorczości (uzasadnionych na mocy art. 65 ust. 2 TFUE), powołując się bezpośrednio na art. 63 TFUE. Trybunał dokonał rozróżnienia pomiędzy swobodą przedsiębiorczości a swobodnym przepływem kapitału, przyjmując podejście środka ciężkości, zgodnie z którym przedmiotem rozważań jest ustalenie, na który konkretnie aspekt sytuacji przede wszystkim wpływa domniemane ograniczenie.

290. Po drugie, żadne postanowienie traktatu nie przyznaje Unii Europejskiej szczególnej kompetencji do podejmowania działań w odniesieniu do inwestycji portfelowych lub (a fortiori) ochrony inwestycji portfelowych. Państwa członkowskie są wobec tego uprawnione, w świetle art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 2 TFUE, do podejmowania działań w tej dziedzinie.

291. Po trzecie, gdyby Trybunał mimo wszystko przyjął, że inwestycje portfelowe mają charakter przepływu kapitału w rozumieniu art. 63 ust. 1 TFUE oraz że postanowienie to przyznaje Unii Europejskiej szczególne uprawnienia do podejmowania działań w zakresie ochrony tego rodzaju inwestycji, Rada podnosi, że Unia Europejska nie przyjęła żadnych przepisów na gruncie art. 63 ust. 1 TFUE odnoszących się do ochrony inwestycji portfelowych. Rada uznaje, że istnieje prawo wtórne regulujące, na przykład, kwestię dopuszczania papierów wartościowych do obrotu giełdowego oraz rynków instrumentów finansowych. Chociaż przepisy te odnoszą się do pewnych aspektów inwestycji portfelowych, żadne z nich nie zostały przyjęte w oparciu o podstawy prawne odnoszące się do swobodnego przepływu kapitału.

292. Po czwarte, w żadnym wypadku nie może być mowy o dorozumianej wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii w zakresie inwestycji portfelowych, ponieważ art. 63 ust. 1 TFUE nie jest „wspólną zasadą” w rozumieniu art. 3 ust. 2 TFUE. Nawet przy założeniu, że istnieją przepisy prawa pierwotnego realizujące cel pełnej liberalizacji przepływów kapitałowych pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi, Rada twierdzi, że zaproponowana przez Komisję nowa wykładnia pojęcia „wspólnych zasad” w art. 3 ust. 2 TFUE jest wadliwa. Orzecznictwo Trybunału pozwala wysnuć wniosek, że Unia Europejska musiała wykonać kompetencję wewnętrzną, przyjmując przepisy prawa wtórnego. Wymóg ten jest nierozerwalnie związany z pojęciem uprawnień dorozumianych. Komisja nie ma racji, powołując się na wyrok Pringle oraz opinię 1/92(218). W wyroku Pringle(219) Trybunał orzekł, że Traktat ustanawiający europejski mechanizm stabilności (zwany dalej „traktatem EMS”) w całości wykracza poza wyłączną kompetencję Unii Europejskiej przewidzianą w art. 3 ust. 1 lit. c) TFUE. Nie było potrzeby, aby Trybunał zbadał kolejną kwestię, czy traktat EMS można było mimo wszystko uznać za „[mogący] wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres” w rozumieniu art. 3 ust. 2 TFUE. W każdym razie jasne jest, że cel w wyroku Pringle dotyczył wykonywania przez Unię Europejską uprawnień wyraźnie jej przyznanych. Rada uznaje, że w opinii 1/92(220) Trybunał odniósł się do postanowień traktatu dotyczących konkurencji. W sprawach, na które powołał się Trybunał w tej opinii, podkreślano jednak, że kompetencje wewnętrzne muszą być wykonywane w pierwszej kolejności przed powstaniem dorozumianej kompetencji do zawarcia umowy międzynarodowej lub że istnienie tego rodzaju kompetencji dorozumianej jest powiązane z kompetencją wyraźnie przyznaną w traktatach.

293. Gdyby Trybunał przyjął, że art. 63 ust. 1 TFUE może stanowić „wspólną zasadę”, Rada podnosi, że Komisja nie wykazała, w jaki sposób dziedzina inwestycji portfelowych jest „w znacznym stopniu objęta” zakresem domniemanych „wspólnych zasad”. Komisja nie wykazała także, że rozdział 9 w zakresie, w jakim odnosi się do ochrony inwestycji portfelowych, wpływałby na te wspólne zasady lub zmieniał ich zakres.

294. Wątpliwości Rady budzi także tok rozumowania leżący u podstaw alternatywnego argumentu Komisji co do istnienia kompetencji dzielonej w dziedzinie inwestycji portfelowych na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE. Konieczność osiągnięcia określonego celu traktatu wymaga wykazania, że Unii Europejskiej przyznano wewnętrznie kompetencje do realizacji tego celu. Wyklucza to możliwość powołania przez Komisję art. 216 ust. 1 TFUE w odniesieniu do inwestycji portfelowych. Gdyby Trybunał uznał, że Unia Europejska faktycznie dysponuje wymaganą kompetencją do regulowania kwestii ochrony inwestycji portfelowych, Rada zauważa, iż Komisja nie podnosi argumentu, że Unia Europejska mogłaby wykonywać tę kompetencję wewnętrzną wyłącznie poprzez zawarcie umowy międzynarodowej oraz że wykonywanie kompetencji wewnętrznych i zewnętrznych w zakresie ochrony zagranicznych inwestycji portfelowych musi zatem przebiegać równocześnie. Ponadto, gdyby twierdzenie Komisji było słuszne, zawieranie umowy międzynarodowej nie byłoby konieczne: sam art. 63 ust. 1 TFUE realizowałby cel w postaci pełnej liberalizacji przepływów kapitałowych pomiędzy Unią Europejską a państwami trzecimi.

295. Rada przyznaje, że Unia Europejska i państwa członkowskie dysponują kompetencją dzieloną w zakresie rozdziału 9. Jednakże z uwagi na to, że Unii Europejskiej nie przyznano kompetencji w zakresie ochrony inwestycji portfelowych, nie jest możliwe, aby Unia Europejska wykonywała ją bez udziału państw członkowskich. Tytułem ewentualnym Rada podnosi, iż gdyby Trybunał przyjął, że Unia Europejska dysponuje kompetencją dzieloną w dziedzinie inwestycji portfelowych, to kwestia, czy kompetencję tę należy wykonać poprzez zawarcie umowy EUSFTA, stanowi decyzję o charakterze politycznym.

296. Większość państw członkowskich występujących w charakterze interwenientów zajęła stanowisko odnośnie do sekcji A. Przedstawione przez nie argumenty są zasadniczo spójne z poszczególnymi aspektami stanowiska Rady.

297. Podnoszą one zatem, że pojęciom „inwestycji bezpośrednich” w art. 64 TFUE i „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w art. 207 ust. 1 TFUE należy przypisać jednakowe znaczenie. W tym względzie istotne jest orzecznictwo odnoszące się do zakresu art. 64 TFUE, jak również definicja inwestycji bezpośrednich (oraz inwestycji portfelowych) w rozporządzeniu (WE) nr 184/2005(221) i w dyrektywie 88/361(222).

298. Wyłączna kompetencja Unii Europejskiej w dziedzinie bezpośrednich inwestycji zagranicznych ogranicza się do znoszenia ograniczeń w odniesieniu do tego rodzaju inwestycji. W zakresie, w jakim umowa EUSFTA gwarantuje także inne formy ochrony, takie zasady nie są objęte wyłączną kompetencją Unii Europejskiej zgodnie z art. 207 ust. 1 TFUE. Chodzi tu o postanowienia dotyczące promocji i ochrony bezpośrednich inwestycji zagranicznych (takich jak te odnoszące się do wywłaszczenia, sił zbrojnych, podatków bezpośrednich, prawa karnego i postępowania karnego).

299. Artykuł 9.6 umowy EUSFTA (wywłaszczenie) określa ogólne zasady stosowania przez strony swoich przepisów prawa własności. Tego rodzaju kwestie są objęte kompetencją państw członkowskich, którą należy wykonywać zgodnie z prawem Unii. Artykuł 345 TFUE przewiduje ograniczenie w wykonywaniu przez Unię Europejską kompetencji przyznanych jej na mocy traktatów.

300. Z art. 207 ust. 6 TFUE wynika, że Unia Europejska nie może wykonywać wyłącznej kompetencji w zakresie rokowania i zawierania międzynarodowych umów handlowych w dziedzinach, w których nie dysponuje kompetencją prawodawczą do przyjmowania prawodawstwa wewnętrznego. Postanowienie to wyłącza także możliwość wykonywania przez Unię Europejską wyłącznej kompetencji, zgodnie z art. 207 ust. 1 TFUE, w odniesieniu do inwestycji innych niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

301. Zaproponowana przez Komisję nowa wykładnia art. 3 ust. 2 TFUE wiązałaby się z uznaniem, na podstawie art. 3 ust. 2 i art. 63 TFUE, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie inwestycji portfelowych. Implikowałaby ona także, że każda umowa mogąca nieść ze sobą skutki w postaci ograniczenia inwestycji, niezależnie od tego, czy należy ona do wspólnej polityki handlowej, mogłaby być objęta dorozumianą wyłączną kompetencją Unii Europejskiej. Jednakże w traktatach jasno wskazano, że (wyraźna) wyłączna kompetencja przysługuje wyłącznie w odniesieniu do bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Wspólne zasady w rozumieniu art. 3 ust. 2 TFUE to zasady prawa wtórnego, a nie prawa pierwotnego. Istnienie kompetencji wewnętrznej nie wystarcza. Kontekst historyczny art. 3 ust. 2 TFUE potwierdza taką wykładnię. W każdym razie art. 63 TFUE nie stanowi podstawy prawnej do wykonywania kompetencji. Podstawę prawną do działania określono w art. 64 ust. 2 TFUE i podlega ona ograniczeniom.

302. Ponadto warunki z art. 3 ust. 2 TFUE nie zostały spełnione. Zakres sekcji A rozdziału 9 jest znacznie szerszy niż zakres art. 63 TFUE. Wywłaszczenie nie stanowi ograniczenia swobodnego przepływu kapitału, przewidzianego w traktatach. W zakresie, w jakim zastosowanie znajduje art. 63 TFUE, gwarantowałoby to jedynie zastosowanie zasady niedyskryminacji. Nie przyjęto żadnych wspólnych zasad w odniesieniu do wywłaszczenia.

303. Przystając na postanowienia art. 9.10 ust. 1 umowy EUSFTA, Unia Europejska nie może podejmować samodzielnych decyzji o rozwiązaniu umów zawartych przez państwa członkowskie z Singapurem. Postanowienie to nie jest zgodne z zasadą ogólną, wyrażoną w art. 59 ust. 1 lit. a) konwencji wiedeńskiej z 1969 r., w myśl której umowy międzynarodowe mogą być rozwiązywane wyłącznie przez strony tych umów. Komisja nie podała podstawy dla swojego stanowiska na gruncie prawa międzynarodowego. Ponadto sama Unia Europejska uznała, w rozporządzeniu (UE) nr 1219/2012(223), że umowy dwustronne państw członkowskich podpisane przed dniem 1 grudnia 2009 r. mogą pozostać w mocy lub wejść w życie zgodnie z tym rozporządzeniem.

304. Wreszcie nie jest spełniona żadna z przesłanek na gruncie art. 216 TFUE. Wobec tego Unia Europejska nie dysponuje kompetencją dzieloną w zakresie inwestycji portfelowych.

 Analiza

 Wprowadzenie

305. Istnieją dwie możliwości stwierdzenia wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej odnośnie do przepisów materialnych regulujących inwestycje określonych w sekcji A rozdziału 9. Czy przepisy te są objęte wspólną polityką handlową zgodnie z art. 207 ust. 1 TFUE? Jeżeli nie, czy należą one mimo wszystko do dziedziny, w ramach której istnieją wspólne zasady (odpowiadające tej dziedzinie lub w znacznym stopniu je obejmujące), na które rzeczone przepisy mogą wpływać lub których zakres mogą zmieniać w przypadku zawarcia umowy EUSFTA (przesłanka trzecia na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE)? Omówię po kolei każdą z tych opcji.

306. Kolejna, odrębna kwestia powstaje w odniesieniu do rozdziału 9 w zakresie, w jakim art. 9.10 ust. 1 umowy EUSFTA stanowi, że w wyniku wejścia w życie umowy EUSFTA określone dwustronne umowy inwestycyjne między państwami członkowskimi a Singapurem (wskazane w załączniku do rozdziału 9) przestają obowiązywać. Omówię tę kwestię osobno(224).

 Co się tyczy wyłącznej kompetencji na podstawie art. 207 ust. 1 TFUE w związku z art. 3 ust. 1 TFUE

–       Znaczenie „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w art. 207 ust. 1 TFUE

307. Rozdział 9 definiuje inwestycje oraz inwestorów, do których ma zastosowanie. W odróżnieniu od traktatów nie dokonuje się w nim rozróżnienia na bezpośrednie inwestycje zagraniczne i pozostałe formy inwestycji(225). Ani w umowie EUSFTA, ani w traktatach nie ma odniesień do „inwestycji portfelowych”.

308. Wniosek Komisji stanowi dla Trybunału pierwszą okazję ku temu, aby dokonać wykładni pojęcia „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w art. 207 ust. 1 TFUE oraz podjąć decyzję co do stopnia, w jakim wspólna polityka handlowa reguluje „bezpośrednie inwestycje zagraniczne”. Ten rodzaj inwestycji ujęto już wcześniej w art. III-315 ust. 1 traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy(226). Treść tego postanowienia była identyczna jak treść art. 207 ust. 1 TFUE(227).

309. Na mocy art. 207 ust. 1 TFUE, jak również art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE, Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Kompetencja ta ma zastosowanie wraz z kompetencją obejmującą kwestie wchodzące w zakres wspólnej polityki handlowej (takie jak usługi), lecz które mogą się też odnosić do inwestycji (takie jak inwestycje w sektorze usług)(228).

310. Traktaty nie definiują „bezpośrednich inwestycji zagranicznych”. Niemniej jednak w szeregu postanowień traktatów, protokołów i deklaracji(229) stosuje się termin „inwestycje”.

311. Na poziomie ogólnym termin „inwestycje” rozumiem jako przeznaczanie pieniędzy lub innych aktywów na działalność handlową w celu osiągnięcia zysku.

312. Artykuł 207 ust. 1 TFUE odnosi się do jednego określonego typu inwestycji, mianowicie do inwestycji, które są zarówno „zagraniczne”, jak i „bezpośrednie”.

313. Inwestycje zagraniczne to inwestycje realizowane przez osobę fizyczną lub prawną z Unii w państwie trzecim lub przez osobę fizyczną lub prawną z państwa trzeciego w Unii Europejskiej. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne to zatem inwestycje bezpośrednie, zawierające w sobie element pozaunijny.

314. Termin „inwestycje bezpośrednie” pojawia się także w innych postanowieniach traktatu, w szczególności w art. 64 ust. 1 i 2 TFUE, należącego do rozdziału 4 („Kapitał i płatności”) w tytule IV („Swobodny przepływ osób, usług i kapitału”). Z zastrzeżeniem art. 64 ust. 1 i 2 TFUE, art. 63 TFUE zakazuje wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału i w płatnościach pomiędzy państwami członkowskimi oraz pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Zakres tego zakazu jest szeroki. Stosuje się go na przykład w odniesieniu do ograniczeń w przepływie kapitału, które zniechęcają osoby niebędące rezydentami do dokonania inwestycji w tym państwie członkowskim lub które zniechęcają osoby będące rezydentami wspomnianego państwa członkowskiego do dokonywania inwestycji w innych państwach(230).

315. Zakres stosowania art. 64 ust. 1 TFUE jest zdefiniowany poprzez odniesienie do kategorii przepływów kapitału, które mogą być przedmiotem ograniczeń(231). Ściśle określa on zakres zakazu z art. 63 TFUE w odniesieniu do przepływu kapitału do lub z państw trzecich, który dotyczy inwestycji bezpośrednich (w tym inwestycji w nieruchomości), przedsiębiorczości, świadczenia usług finansowych lub dopuszczenia papierów wartościowych na rynki kapitałowe. Artykuł 64 ust. 2 TFUE stanowi dla Parlamentu i Rady podstawę prawną do przyjęcia środków odnoszących się do tych form przepływu kapitału. Zgodnie z warunkami określonymi w art. 64 ust. 3 TFUE Rada może także przyjmować środki, które stanowią „krok wstecz” w prawie Unii w odniesieniu do liberalizacji przepływu kapitału do lub z państw trzecich.

316. Niezależnie od dokładnego zakresu art. 63 i 64 TFUE wydaje mi się, że postanowienia te wyraźnie odnoszą się do przepływu kapitału i płatności do i z państw trzecich, które dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Oba te postanowienia oraz orzecznictwo, w którym dokonano ich wykładni, są zatem istotne przy definiowaniu zakresu „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w art. 207 ust. 1 TFUE.

317. Dokonując wykładni pojęcia „inwestycji bezpośrednich” w art. 64 ust. 1 TFUE, Trybunał powołał definicję tego terminu zastosowaną w dyrektywie Rady 88/361 w sprawie wykonania art. 67 traktatu EWG(232). Artykuł 1 ust. 1 tej dyrektywy stanowi, że przepływy kapitału klasyfikuje się zgodnie z nomenklaturą zawartą w załączniku I (co do której Trybunał przyjął, iż ma jedynie charakter orientacyjny(233)).

318. Nomenklatura zawarta w załączniku I jako „inwestycje bezpośrednie” wymienia: „1. [u]tworzenie i powiększenie oddziałów lub nowych przedsiębiorstw należących wyłącznie do osoby wnoszącej kapitał oraz nabycie w całości istniejących przedsiębiorstw; 2. [u]dział w nowym lub istniejącym już przedsiębiorstwie mający na celu ustanowienie lub utrzymanie trwałych powiązań gospodarczych; 3. [p]ożyczki długoterminowe mające na celu ustanowienie lub utrzymanie trwałych powiązań gospodarczych; oraz 4. [r]einwestowanie zysków mające na celu ustanowienie lub utrzymanie trwałych powiązań gospodarczych”. Ta część załącznika zawiera także odniesienie do wyjaśnień, zawierających definicje poszczególnych terminów wyłącznie dla celów nomenklatury i dyrektywy 88/361. W wyjaśnieniach tych pojęcie „inwestycji bezpośrednich” definiuje się jako „wszelkiego rodzaju inwestycje dokonywane przez osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa handlowe, przemysłowe bądź finansowe i które służą ustanowieniu lub utrzymaniu trwałych i bezpośrednich powiązań między osobą, która wniosła kapitał, a przedsiębiorcą lub przedsiębiorstwem, któremu udostępnia ona kapitał w celu prowadzenia działalności gospodarczej”. W wyjaśnieniu wskazano ponadto, że „pojęcie to należy stąd rozumieć w najszerszym sensie”.

319. W świetle powyższego Trybunał orzekł, że pojęcie „inwestycji bezpośrednich” obejmuje „inwestycje dokonywane przez osoby fizyczne lub prawne, które służą ustanowieniu lub utrzymaniu trwałych i bezpośrednich powiązań między osobą, która wniosła kapitał, a przedsiębiorcą, któremu udostępnia ona kapitał w celu prowadzenia działalności gospodarczej”(234). W wyroku Test Claimants in the FII Group Litigation Trybunał orzekł, że art. 63 TFUE obejmuje zasadniczo przepływy kapitału związane z prowadzeniem działalności lub z inwestycjami bezpośrednimi i stwierdził, że te ostatnie z wymienionych pojęć „odnoszą się do formy udziału w danym przedsiębiorstwie poprzez posiadanie akcji, co daje możliwość rzeczywistego udziału w zarządzaniu nim i wykonywaniu nad nim kontroli”(235). W wyroku Haribo Trybunał zastosował to kryterium i stwierdził, że udział w spółce nie wchodzi w zakres stosowania art. 64 ust. 1 TFUE (a zatem, w sposób dorozumiany, nie stanowi inwestycji bezpośredniej) w przypadku udziałów niższych niż 10% kapitału zakładowego spółki(236).

320. Orzecznictwo wydaje się odzwierciedlać definicje zastosowane w innych dokumentach. Przykładowo Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (zwana dalej „OECD”) definiuje „inwestycje bezpośrednie” jako „kategorię inwestycji transgranicznych, dokonywanych przez rezydenta w jednej gospodarce […] w celu uzyskania trwałego udziału [przez co należy rozumieć sytuację, w której inwestor bezpośredni posiada co najmniej 10% całkowitej liczby głosów w przedsiębiorstwie bezpośredniego inwestowania] w przedsiębiorstwie […], które jest rezydentem w gospodarce innej niż gospodarka inwestora bezpośredniego”. W interesie inwestora bezpośredniego leży stworzenie „[…] strategicznych, długotrwałych relacji z przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania w celu zapewnienia znacznego wpływu inwestora bezpośredniego na zarządzanie przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania”(237). Międzynarodowy Fundusz Walutowy (zwany dalej „MFW”) definiuje „inwestycje bezpośrednie” jako „[…] kategorię inwestycji międzynarodowych, która odzwierciedla cel podmiotu będącego rezydentem w jednej gospodarce, jakim jest uzyskanie trwałego udziału w przedsiębiorstwie będącym rezydentem w innej gospodarce”. Według MFW „trwały udział wymaga istnienia długotrwałych relacji pomiędzy bezpośrednim inwestorem oraz podmiotem oraz znacznego wpływu inwestora na zarządzanie przedsiębiorstwem”(238). Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (zwana dalej „UNCTAD”) powołuje się na definicje zastosowane przez OECD i MFW.

321. Orzecznictwo dotyczące zakresu art. 63 TFUE pomaga także zrozumieć, które aspekty są wyłączone z definicji pojęcia „inwestycji bezpośrednich”. Trybunał odróżnił zatem ten rodzaj inwestycji od „inwestycji portfelowych”, czyli „nabywani[a] papierów wartościowych na rynku kapitałowym dokonywan[ego] jedynie w celu lokaty kapitału bez zamiaru uczestniczenia w zarządzaniu przedsiębiorstwem lub sprawowania w nim kierowniczej roli”(239). Wykładnia ta jest także spójna z definicjami inwestycji portfelowych zastosowanymi w innych dokumentach(240).

322. W świetle powyższego pojęcie „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w art. 207 ust. 1 TFUE należy według mnie interpretować w ten sposób, że oznacza ono inwestycje dokonane w Unii Europejskiej przez osoby fizyczne lub prawne z państwa trzeciego lub inwestycje dokonane w państwie trzecim przez osoby fizyczne lub prawne z Unii, które mają na celu utworzenie lub utrzymanie trwałych i bezpośrednich powiązań w formie skutecznego uczestniczenia w zarządzaniu przedsiębiorstwem lub sprawowania w nim kierowniczej roli, pomiędzy osobą dokonującą inwestycji a przedsiębiorstwem, na rzecz którego środki z tytułu tej inwestycji zostały udostępnione w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Uważam, że przy zastosowaniu tej definicji fakt, iż inwestor bezpośredni posiada przynajmniej 10% głosów w przedsiębiorstwie bezpośredniego inwestowania, może stanowić wytyczne o wartości dowodowej, ale z pewnością nie ma charakteru decydującego.

–       Regulacja „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w ramach wspólnej polityki handlowej

323. Strony nie są zgodne co do tego, jakie formy regulacji „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej. Powszechnie przyjmuje się, że polityka ta obejmuje dostęp do rynku (czyli warunki wejścia i zakładania przedsiębiorstw), jak również promocję inwestycji. Wobec tego postanowienie takie jak art. 9.7 umowy EUSFTA („Transfer”), które wymaga od stron zezwolenia na dokonywanie wszelkich transferów odnoszących się do planowanej inwestycji w walucie w pełni wymienialnej bez ograniczeń lub opóźnień, wpisuje się w ramy wspólnej polityki handlowej.

324. Czy wspólna polityka handlowa obejmuje także ochronę inwestorów (oraz ich inwestycji) po uzyskaniu przez nich dostępu do rynku?

325. Moim zdaniem tak.

326. Nie ulega wątpliwości, że wspólna polityka handlowa obejmuje, przynajmniej w pewnym zakresie, ochronę określonych inwestycji zagranicznych. Powodem ku temu jest fakt, iż polityka ta obejmuje handel usługami, rozumiany jako cztery rodzaje usług objętych zakresem GATS(241). Układ GATS określa zobowiązania w zakresie, między innymi, dostępu do rynku i traktowania narodowego, zasady najwyższego uprzywilejowania oraz regulacji krajowych w szczególności w odniesieniu do świadczenia usług przez usługodawcę z jednego państwa członka poprzez obecność handlową na terytorium jakiegokolwiek innego państwa członka (tzw. świadczenia usług zgodnie ze sposobem 3, odpowiadające w ogólnym rozumieniu „zakładaniu przedsiębiorstw”)(242). Obecność handlowa w myśl tego porozumienia oznacza „jakikolwiek rodzaj działalności gospodarczej lub profesjonalnej, włączając w to (i) ustanowienie, nabycie lub utrzymywanie osoby prawnej, albo (ii) tworzenie lub utrzymywanie oddziału albo przedstawicielstwa w celu świadczenia usługi na terytorium członka”(243). W sytuacji gdy bezpośrednie inwestycje zagraniczne służą ustanowieniu obecności handlowej w celu świadczenia usługi, wówczas należą one do dziedziny handlu usługami i w związku z tym są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Biorąc pod uwagę rodzaj zobowiązań przyjętych na mocy GATS oraz wniosek Trybunału w opinii 1/08(244), jasne jest także to, że wspólna polityka handlowa obejmuje dostęp do rynku oraz traktowanie, jakie mają zostać przyznane w następstwie ustanowienia obecności handlowej. Przynajmniej określona forma ochrony po dopuszczeniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest zatem objęta wspólną polityką handlową w zakresie, w jakim dotyczy handlu usługami.

327. Ponadto kwestia, czy wspólna polityka handlowa obejmuje regulację, która chroni, poprzez zastosowanie zasady traktowania narodowego, środki inwestycyjne odnoszące się do handlu towarami, została już rozstrzygnięta. Trybunał orzekł, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję do zawarcia porozumienia w sprawie środków dotyczących inwestycji i związanych z handlem (zwanego dalej „porozumieniem TRIMs”(245)), które stosuje się do środków inwestycyjnych dotyczących handlu towarami(246) i określa, między innymi, zobowiązanie w zakresie traktowania narodowego(247).

328. W orzecznictwie utrwalił się już też pogląd, że akt Unii wchodzi w zakres wspólnej polityki handlowej, „[…] gdy dotyczy konkretnie wymiany międzynarodowej, to znaczy jego głównym zadaniem jest wspieranie, ułatwianie lub regulowanie wymiany handlowej oraz gdy wywiera on bezpośredni wpływ na obrót określonymi towarami”(248). Takie samo kryterium należy więc zastosować w odniesieniu do bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Wobec tego środki unijne, które zasadniczo mają na celu promowanie, ułatwianie lub regulowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych i mają bezpośredni wpływ na bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz inwestorów, są objęte wspólną polityką handlową Unii.

329. Pragnę dodać, że szczególny kontekst, w którym pojęcie „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” pojawia się w art. 206 i 207 ust. 1 TFUE, odpowiada temu, w którym to samo wyrażenie zastosowano w projektach artykułów dotyczących działań zewnętrznych w traktacie konstytucyjnym, zaproponowanych przez Prezydium Konwentu. W kontekście (późniejszych) art. 206 i art. 207 ust. 1 TFUE Prezydium stwierdziło, iż odniesienie do bezpośrednich inwestycji zagranicznych dodano „[…] ze względu na fakt, że przepływy finansowe są uzupełnieniem handlu towarami i stanowią dziś znaczną część wymiany handlowej”(249). Z powyższego wynika, że inwestycje i handel to kluczowe elementy składowe skutecznej i jednolitej wspólnej polityki handlowej. W coraz bardziej zglobalizowanej gospodarce należy przyjąć, że decyzje dotyczące rynków wywozu i przywozu, a także odnośnie do tego, gdzie uruchomić produkcję, zależą zarówno od polityk, jak i regulacji w zakresie handlu i inwestycji.

330. Wspólna polityka handlowa obejmuje zatem, oprócz środków umożliwiających i usprawniających wejście bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rynek państwa przyjmującego, środki służące ochronie tego rodzaju inwestycji w zakresie, w jakim dostępność tej ochrony ma bezpośredni wpływ na decyzję w sprawie realizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz na czerpanie korzyści z tych inwestycji.

331. Taka wykładnia art. 207 TFUE umożliwia Unii Europejskiej osiąganie celów wspólnej polityki handlowej. Zgodnie z art. 206 TFUE, przy realizacji tej polityki, Unia Europejska ma przyczyniać się, między innymi, do „[…] stopniowego zniesienia ograniczeń w handlu międzynarodowym i w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych”. Moim zdaniem wyrażenia tego nie można interpretować w ten sposób, że zakres wspólnej polityki handlowej zawęża się do znoszenia ograniczeń w dostępie do rynku dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Cel w postaci stopniowego znoszenia ograniczeń nie dotyczy jedynie kwestii, czy jest możliwe zapewnienie dostępu do rynku dla towarów i usług lub czy możliwe jest wejście na rynek bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Środki stosowane przy kontroli granicznej oraz ograniczenia możliwości wejścia na rynek to jedynie jeden rodzaj ograniczeń. Wiele innych rodzajów środków (lub ich brak) może także uniemożliwiać, czynić bardziej kosztownym lub w inny sposób bardziej uciążliwym wprowadzenie produktu lub usługi na rynek lub dokonanie inwestycji w celu osiągnięcia z niej zysku. Ograniczenia takie mogą wynikać, na przykład, z dyskryminacyjnego traktowania, braku bezpieczeństwa, przewidywalności i przejrzystości regulacji dotyczących handlu międzynarodowego i bezpośrednich inwestycji zagranicznych(250) lub też z istnienia nieuczciwych praktyk handlowych.

332. Zgodnie z taką wykładnią Trybunał przyjął, że postanowienia dotyczące handlu towarami i usługami (z wyjątkiem transportu) określone w GATT 1994 oraz GATS są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej(251). Porozumienia te nie ograniczają się do zasad regulujących dostęp do rynku. Zasady innego rodzaju, odnoszące się w szczególności do instrumentów krajowych, także są konieczne, gdyż w przeciwnym wypadku korzyści płynące z dostępu do rynku zostałyby pozbawione wszelkiej skuteczności przez, między innymi, dyskryminujące środki krajowe.

333. W moim przekonaniu taki sam tok rozumowania należy zastosować do regulacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W końcu skuteczność zasad dopuszczających tego rodzaju inwestycje mogłaby zostać całkowicie naruszona, gdyby, po dokonaniu inwestycji, inwestor pozbawiony byłby jakiejkolwiek ochrony przed, przykładowo, dyskryminacyjnym traktowaniem (zob. art. 9.3 umowy EUSFTA zatytułowany „Traktowanie narodowe” w związku z uzgodnieniem 5 oraz art. 9.5 ust. 1 umowy EUSFTA zatytułowany „Rekompensaty z tytułu strat”), wywłaszczeniem (zob. art. 9.6 umowy EUSFTA zatytułowany „Wywłaszczenie”) czy też ograniczeniami dotyczącymi transferów (zob. art. 9.7 umowy EUSFTA zatytułowany „Transfer”). Przykładowo, w przypadku gdy umożliwiono dostęp inwestycji do rynku, ale działalność gospodarcza, w ramach której dokonano inwestycji, podlegała następnie wywłaszczeniu bez rekompensaty, rezultat dla inwestora mógłby być gorszy, niż gdyby dostępu zwyczajnie odmówiono. To samo dotyczy sytuacji, gdy inwestor ponosi straty w państwie przyjmującym na skutek przejęcia lub niepotrzebnego zniszczenia jego inwestycji przez siły zbrojne lub władze tego państwa (zob. art. 9.5 ust. 2 umowy EUSFTA zatytułowany „Rekompensaty z tytułu strat”).

334. Podobnie, w przypadku gdy inwestorom odmawia się uczciwego i sprawiedliwego traktowania ich inwestycji z uwagi na brak dostępu do postępowania sądowego czy podstawowe naruszenie należytej staranności lub z uwagi na działanie w złej wierze ze strony państwa przyjmującego, wówczas może to naruszyć proces decyzyjny odnośnie do realizacji inwestycji w tym państwie i czerpania z niej korzyści (zob. art. 9.4 umowy EUSFTA zatytułowany „Standardy traktowania”). Te same skutki może rodzić brak ochrony fizycznej inwestorów i inwestycji (zob. ponownie art. 9.4 umowy EUSFTA zatytułowany „Standardy traktowania”).

335. Nie widzę potrzeby, aby przyjmować odmienne stanowisko, gdyż postanowienia przewidujące wyjątki od niektórych z tych standardów, takie jak art. 9.3 ust. 3 umowy EUSFTA, odnoszą się do celów, których osiągnięcie może należeć do kompetencji państw członkowskich. Postanowienia te pełnią funkcję polegającą na określaniu warunków przyjęcia lub wykonania przez strony środków, które w przeciwnym wypadku byłyby niezgodne ze wspomnianymi standardami, aby osiągnąć uzasadnione cele, takie jak ochrona bezpieczeństwa publicznego czy utrzymanie porządku publicznego. Środki te są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej z uwagi na ich szczególny związek z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi. Wobec tego warunki wyjątkowego zastosowania tych środków także wpisują się w zakres tej polityki.

336. Jestem więc zdania, że wspólna polityka handlowa obejmuje także uregulowanie ochrony bezpośrednich inwestycji zagranicznych w zakresie, w jakim dostępność tej ochrony ma bezpośredni wpływ na ewentualne dokonanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych i czerpanie korzyści z tych inwestycji.

337. Powyższe prowadzi do wniosku, że rozdział 9, sekcja A, umowy EUSFTA jest objęty wyłączną kompetencją Unii Europejskiej w zakresie, w jakim postanowienia tej sekcji dotyczą liberalizacji i ochrony bezpośrednich inwestycji zagranicznych w rozumieniu art. 207 ust. 1 TFUE.

338. Szereg państw członkowskich sprzeciwia się jednak, twierdząc, że wspólna polityka handlowa nie może obejmować standardów ochrony przed wywłaszczeniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Państwa te podnoszą, że w myśl art. 345 TFUE kwestia ta należy do kompetencji państw członkowskich. Zgodnie z tym postanowieniem traktaty nie przesądzają w niczym zasad prawa własności w państwach członkowskich. Rozpatrywany w związku z art. 207 ust. 6 TFUE, artykuł ten oznacza (zdaniem państw członkowskich), że wspólna polityka handlowa nie obejmuje swoim zakresem wywłaszczenia bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

339. Nie skłaniam się ku takiej wykładni art. 207 ust. 6 i art. 345 TFUE.

340. Artykuł 345 TFUE wyraża zasadę neutralności traktatów wobec zasad prawa własności w państwach członkowskich: traktaty co do zasady nie stoją na przeszkodzie ani nacjonalizacji przedsiębiorstw, ani ich prywatyzacji(252). Trybunał orzekł jednak, że art. 345 TFUE „[…] nie wyklucza zastosowania wobec zasad prawa własności obowiązujących w państwach członkowskich podstawowych reguł [TFUE], w tym w szczególności zasady niedyskryminacji, swobody działalności gospodarczej i swobody przepływu kapitału”(253). Moim zdaniem z powyższego płynie wniosek tego rodzaju, że chociaż państwa członkowskie mogą w rzeczy samej wybrać system prawa własności, konsekwencje płynące z tego wyboru oraz warunki dysponowania prawem własności nie są wyłączone z zakresu mających zastosowanie norm prawa Unii. Innymi słowy, art. 345 TFUE nie można interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie mogą regulować kwestie prawa własności „z wyłączeniem możliwości podejmowania [przez Unię] jakichkolwiek działań w tym zakresie”(254).

341. Gdyby Unia Europejska zawarła umowę międzynarodową (niezależnie od podstawy prawnej tego działania), która pozbawiałaby państwa członkowskie ich prawa do wywłaszczenia mienia, mogłoby to być istotnie poczytywane za naruszenie prawa przysługującego im na mocy art. 345 TFUE. Nie dzieje się tak jednak w przypadku, gdy Unia Europejska uzgadnia z państwem trzecim, że żadna ze stron umowy nie może nacjonalizować ani wywłaszczać inwestycji dokonanych przez inwestorów drugiej strony, z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków. Umowa tego rodzaju nie narusza prerogatywy państw członkowskich (czyli wyłącznej kompetencji) w zakresie wyboru systemu prawa własności. Wprowadza ona jedynie ograniczenie co do okoliczności, w których państwa członkowskie mogą zdecydować się na nacjonalizację lub wywłaszczenie inwestycji. O ile umowa taka obejmuje też bezpośrednie inwestycje zagraniczne, art. 345 TFUE nie ogranicza wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE w zakresie uzgodnienia z państwem trzecim, że wykonanie tego prawa będzie możliwe z zastrzeżeniem określonych warunków. Umowa ta nie służy także harmonizacji warunków dotyczących wywłaszczenia w Unii Europejskiej.

342. Jestem więc zdania, że art. 345 TFUE w związku z art. 207 ust. 6 TFUE nie ogranicza możliwości wykonywania przez Unię Europejską wyłącznych kompetencji na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE(255).

–       Wnioski odnośnie do kompetencji Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE

343. W związku z powyższym stwierdzam, że sekcja A rozdziału 9 („Ochrona inwestycji”) w zakresie, w jakim ma ona zastosowanie do bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jest całkowicie objęta wyłączną kompetencją Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE.

344. Wreszcie pragnę dodać, że chociaż „bezpośrednie inwestycje zagraniczne” stanowią teraz kwestię wyraźnie objętą zakresem wspólnej polityki handlowej, części sekcji A rozdziału 9 umowy EUSFTA można by z powodzeniem uznać za wpisujące się w ramy tej polityki ze względu na inne aspekty art. 207 ust. 1 TFUE. Odniosłam się już do wzajemnej zależności pomiędzy handlem usługami a inwestycjami(256). Analogicznie handlowe aspekty prawa własności intelektualnej mogą wiązać się z inwestycjami w zakresie, w jakim, na mocy umowy EUSFTA, prawa własności intelektualnej oraz wartość firmy są formą inwestycji objętej tym rozdziałem(257).

345. Niemniej jednak dla celów niniejszego postępowania wystarczy, że treść rozdziału 9 odnosi się do przynajmniej jednej kwestii w art. 207 ust. 1 TFUE i tym samym jest objęta zakresem wspólnej polityki handlowej.

 Co się tyczy kompetencji Unii Europejskiej na podstawie art. 63 TFUE w związku z art. 3 ust. 2 TFUE

346. Istnieje powszechna zgoda co do tego, że art. 207 ust. 1 TFUE jako taki nie obejmuje inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Strony w większości przypadków stosowały termin „inwestycje portfelowe” do opisywania tych inwestycji.

347. Jeżeli zasady (lub ich części) w umowie EUSFTA regulujące wspomniane inne rodzaje inwestycji nie są objęte zobowiązaniami w zakresie usług(258), podstawy prawnej dla działań Unii Europejskiej odnośnie do tego rodzaju inwestycji, jak również wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej, należy zatem szukać gdzie indziej.

348. Brak jest sugestii, jakoby Unia Europejska musiała dysponować wyłączną kompetencją do zawarcia umowy EUSFTA, aby mogła mieć możliwość wykonania swojej kompetencji wewnętrznej. Wobec tego przesłanka druga na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE nie ma zastosowania.

349. Jednakże strony nie są zgodne co do tego, czy Unia Europejska mogłaby wywodzić wyłączną kompetencję w odniesieniu do rozdziału 9, sekcja A, z przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE w zakresie, w jakim dotyczy on inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

350. Nie mogę zgodzić się z szeroką wykładnią art. 3 ust. 2 TFUE zaproponowaną przez Komisję, zgodnie z którą „wspólne zasady” obejmują postanowienia traktatu.

351. To prawda, że treść art. 3 ust. 2 TFUE sama w sobie nie zawiera rozstrzygających wskazówek. Chociaż w TFUE zastosowano pojęcie „wspólnych zasad” konkretnie w odniesieniu do przyjęcia prawodawstwa wtórnego Unii(259), tytuł VII części trzeciej TFUE jest zatytułowany „Wspólne reguły w dziedzinie konkurencji, podatków i zbliżenia ustawodawstw”. Wobec tego dokonano tu zakwalifikowania postanowień traktatu, które obejmuje, jako „wspólne zasady”.

352. Jednakże przesłankę trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE należy interpretować w świetle wyroku AETR i orzecznictwa wypracowanego począwszy od tego wyroku, przewidującego zastosowanie zasady AETR(260). Mając ten kontekst na uwadze, nie ulega wątpliwości, że zaproponowana przez Komisję szeroka wykładnia pojęcia „wspólnych zasad” jest nie do przyjęcia.

353. Artykuł 3 ust. 2 TFUE określa dodatkowe przesłanki dla Unii Europejskiej odnośnie do jej kompetencji wyłącznej do zawarcia umowy międzynarodowej, w sytuacji gdy Unia Europejska nie dysponuje wyraźną kompetencją wyłączną na gruncie art. 3 ust. 1 TFUE. Kompetencja ta musi być zatem przyznana na innej podstawie niż same traktaty. Jeżeli chodzi o przesłankę trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, za wspomnianą inną podstawę należy uznać wpływ, jaki umowy międzynarodowe zawarte przez państwa członkowskie mogłyby mieć na „wspólne zasady”, czyli zasady przyjęte przez Unię Europejską w ramach wykonywania przez nią jej kompetencji wewnętrznej (w celu realizowania wspólnej polityki) w określonych dziedzinach. Trybunał stwierdził zatem jasno w opinii 2/92, że jedynie wykonanie kompetencji wewnętrznej (w odróżnieniu od samego faktu jej istnienia) może stanowić podstawę dla (dorozumianej) wyłącznej kompetencji zewnętrznej(261). W opinii 1/94 Trybunał podkreślił, że „[…] wyłączna kompetencja zewnętrzna [Unii Europejskiej] nie wynika ipso facto z jej uprawnień do stanowienia przepisów na poziomie wewnętrznym”(262).

354. Argument Komisji oznaczałby, że art. 3 ust. 2 TFUE uznaje prawo Unii Europejskiej do zawarcia umowy, która wywiera wpływ na traktaty i zmienia ich zakres. Jednakże podstawową funkcją art. 3 ust. 2 TFUE jest, jak wyraźnie wynika z jego brzmienia, określenie charakteru kompetencji zewnętrznej Unii. Jego celem nie może być przyznanie Unii Europejskiej uprawnień do „wpływania” na zasady prawa pierwotnego Unii czy do „zmiany ich zakresu” poprzez zawarcie umowy międzynarodowej(263). Do zmiany prawa pierwotnego może dojść wyłącznie w drodze zmiany traktatów zgodnie z art. 48 TUE(264). Przeciwnie do twierdzenia Komisji ryzyko wywarcia wpływu na prawo pierwotne Unii nie może skutkować ustanowieniem wyłącznej kompetencji zewnętrznej w rozumieniu przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE(265). Podobnie art. 3 ust. 2 TFUE nie można interpretować w ten sposób, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną tylko na tej podstawie, że do jej kompetencji należy przyjmowanie zasad na szczeblu wewnętrznym(266).

355. Komisja powołuje się w tym miejscu na wyrok Pringle, w którym Trybunał zbadał, czy traktat EMS (zawarty przez państwa członkowskie, których walutą jest euro) wpływał na uprawnienia Unii Europejskiej w zakresie udzielania, na podstawie art. 122 ust. 2 TFUE, doraźnej pomocy finansowej państwu członkowskiemu napotykającemu trudności lub zagrożonemu poważnymi trudnościami z powodu klęsk żywiołowych lub nadzwyczajnych okoliczności pozostających poza jego kontrolą. W wyroku tym Trybunał stwierdził, że ustanowienie EMS nie naruszyło kompetecji Unii Europejskiej do udzielenia pomocy finansowej ad hoc państwu członkowskiemu na podstawie art. 122 ust. 2 TFUE, gdy zostanie stwierdzone, że państwo członkowskie popadło w trudności lub jest poważnie zagrożone dużymi trudnościami spowodowanymi katastrofami naturalnymi lub okolicznościami znajdującymi się poza jego wpływem. Dodał jednak, że w związku z tym, iż ani art. 122 ust. 2 TFUE, ani inne postanowania TUE lub TFUE nie udzielają Unii szczególnej kompetencji do utworzenia stałego mechanizmu stabilności, takiego jak EMS, państwa członkowskie są uprawnione do działania w tej dziedzinie na mocy art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 2 TUE(267). Dokonując ustalenia, czy art. 3 ust. 2 TFUE stał na przeszkodzie zawarciu traktatu EMS przez państwa członkowskie, których walutą jest euro, Trybunał zbadał zarówno rozporządzenie Rady (UE) nr 407/2010(268), jak i postanowienie traktatu przyznające Unii Europejskiej uprawnienia w zakresie przyjmowania przepisów prawa wtórnego. Trybunał doszedł do wniosku, że art. 3 ust. 2 TFUE nie stał na przeszkodzie zawarciu przez grupę państw członkowskich traktatu EMS.

356. Po opisaniu głównego celu art. 3 ust. 2 TFUE Trybunał orzekł w wyroku Pringle, iż „[w]ynika z tego [art. 3 ust. 2 TFUE] również, że państwa członkowskie nie mają prawa zawierać między sobą umów mogących naruszać wspólne zasady lub wpływać na ich skuteczność”(269). Twierdzenie to wyraża jedynie zasadę pierwszeństwa prawa Unii nad prawem krajowym, która ma zastosowanie zarówno w odniesieniu do pierwotnego, jak i wtórnego prawa Unii. Ta część rozumowania przyjętego przez Trybunał w wyroku Pringle nie potwierdza tezy, że wyłączna kompetencja Unii do zawarcia umowy międzynarodowej na podstawie przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE może wynikać ze „wspólnych zasad” zawartych w prawie pierwotnym Unii.

357. Argument Komisji implikowałby ponadto, że ustanowienie wyłącznej kompetencji zewnętrznej na podstawie przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE jest możliwe nawet w sytuacji, gdy kompetencja wewnętrzna leżąca u podstaw powołanego postanowienia traktatu nie została wykonana. Gdyby tak było, rozróżnienie pomiędzy przesłanką drugą, obejmującą w szczególności sytuację, w której kompetencja wewnętrzna nie została wykonana, a przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE częściowo uległoby zatarciu.

358. Ponadto gdyby przesłankę trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE interpretować w ten sposób, iż wyłączna kompetencja jest nieodzowną konsekwencją faktu, że umowa międzynarodowa może mieć wpływ na postanowienia traktatu lub zmienić ich zakres, samo istnienie postanowienia traktatu mogłoby stanowić wystarczającą podstawę, aby twierdzić, że Unia Europejska dysponuje taką kompetencją. Gdyby założenie to było słuszne, dlaczego autorzy traktatu zwyczajnie nie potwierdzili wyraźnie istnienia tego rodzaju wyłącznej kompetencji zewnętrznej?

359. Jestem więc zdania, że „wspólnych zasad”, o których mowa w przesłance trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, nie można interpretować w ten sposób, że obejmują one „postanowienia traktatu”.

360. Nie ulega wątpliwości, że brak jest aktów wtórnego prawa Unii wydanych na podstawie art. 63 ust. 1 i art. 64 ust. 2 TFUE, odnoszących się do inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

361. Uważam wobec tego, że, w braku wspólnych zasad, warunki wynikające z przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE nie są spełnione. Wynika z tego, że Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją na tej podstawie. Komisja nie przedstawiła też argumentów przemawiających za tym, że kompetencja ta przysługuje Unii na innej podstawie.

362. Czy Unia Europejska dysponuje kompetencją dzieloną z państwami członkowskimi?

 Co się tyczy kompetencji dzielonych między Unią Europejską a państwami członkowskimi

363. Tytułem ewentualnym Komisja podnosi, że istnieje kompetencja dzielona uprawniająca Unię Europejską do zawarcia umowy międzynarodowej dotyczącej inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne na podstawie przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE.

364. Podczas rozprawy Trybunał zwrócił się zarówno do Rady, jak i do Komisji z pytaniem, na jakiej podstawie Unia Europejska dysponuje kompetencją wewnętrzną w odniesieniu do inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Rada stwierdziła, że w traktatach brak jest podstawy prawnej do przyjęcia aktów prawa wtórnego regulujących inwestycje innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które można by uznać za „wspólne zasady” w rozumieniu przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Niemniej jednak Rada przyjęła, że pewne aspekty inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne mogłyby podlegać aktom ustawodawczym przyjętym na podstawie postanowień traktatów (innych niż art. 63 i 64 TFUE) regulujących rynek wewnętrzny. Komisja odpowiedziała, że z uwagi na zakaz zawarty już w art. 63 ust. 1 TFUE, (oczywiste jest, że) w traktatach nie przewidziano podstawy prawnej do przyjęcia aktów prawa wtórnego w celu osiągnięcia liberalizacji (w odróżnieniu od harmonizacji) przepływów kapitałowych, w tym inwestycji portfelowych. Jednak zarówno art. 114, jak i 352 TFUE przewidują podstawę do zniesienia ograniczeń w odniesieniu do inwestycji portfelowych. Wobec tego w zakresie, w jakim umowa EUSFTA nie miałaby na celu harmonizacji, art. 114 TFUE nie stanowiłby odpowiedniej podstawy prawnej. Komisja podniosła, że, w każdym razie, nie ma konieczności wskazania podstawy prawnej do wykonywania kompetencji wewnętrznej przed skorzystaniem przez Unię z art. 216 ust. 1 TFUE.

365. Moim zdaniem przesłanka druga na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE jest istotna wyłącznie pod warunkiem, że Unia Europejska dysponuje kompetencją wewnętrzną. W tym celu sprawa musi być objęta zakresem prawa Unii, a tym samym należeć do jej kompetencji(270). Nie jest konieczne, aby Unia Europejska dysponowała kompetencją w zakresie przyjmowania aktów prawa wtórnego.

366. Wydaje mi się, że wszystkie warunki zastosowania przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE są w niniejszej sprawie spełnione.

367. W myśl art. 63 TFUE Unia Europejska wyraźnie dysponuje kompetencją w zakresie liberalizacji i ochrony inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne w zakresie, w jakim inwestycje tego rodzaju reprezentują przepływy kapitału pomiędzy państwami członkowskimi oraz pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Chociaż w traktatach brak jest definicji „przepływów kapitału”, Trybunał dokonał wykładni tego pojęcia, powołując się na (niewyczerpującą) nomenklaturę zawartą w załączniku do dyrektywy 88/361(271). Przepływy kapitału klasyfikuje się według gospodarczego charakteru aktywów i pasywów, do którego się odnoszą. Definicja ta jest bardzo szeroka. Wobec tego przepływy kapitału obejmują, między innymi, nieruchomości, papiery wartościowe oraz inne instrumenty będące przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym, jednostki uczestnictwa przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, rachunki bieżące i depozytowe otwarte w instytucjach finansowych, kredyty związane z transakcjami handlowymi lub świadczeniem usług, pożyczki pieniężne i kredyty, poręczenia, pozostałe gwarancje i prawa zastawu, transfery wynikające z wypełniania umów ubezpieczeniowych, przepływy kapitału o charakterze osobistym, fizyczny przywóz i wywóz aktywów finansowych, patenty, wzory przemysłowe, znaki handlowe i wynalazki.

368. Pozostałe formy regulacji tego rodzaju inwestycji mogą opierać się na art. 114 TFUE w zakresie, w jakim zbliżone są do przepisów regulujących zakładanie przedsiębiorstw i funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Dodatkowe kompetencje mogłyby także wynikać z art. 352 TFUE.

369. Aspekt wewnętrznego rynku dotyczący swobodnego przepływu kapitału zawiera w sobie element o charakterze zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Umowa, która ma na celu osiągnięcie wzajemnej liberalizacji pomiędzy Unią Europejską a państwem trzecim, taka jak umowa EUSFTA, jest objęta zakresem tej polityki. Mając na uwadze fakt, że takich wzajemnych zobowiązań nie można uzyskać bez zgody tego państwa trzeciego, może być konieczne, w rozumieniu przesłanki pierwszej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE, aby zawarta została umowa międzynarodowa służąca realizacji tego celu.

370. Jestem zatem zdania, że sekcja A rozdziału 9 w zakresie, w jakim ma zastosowanie do inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne, jest objęta zakresem kompetencji dzielonych między Unią Europejską a państwami członkowskimi na gruncie art. 4 ust. 2 lit. a) TFUE oraz przesłanki pierwszej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE w związku z art. 63 TFUE.

 Co się tyczy ustalenia, czy umowa EUSFTA może skutkować wypowiedzeniem porozumień dwustronnych zawartych pomiędzy państwami członkowskimi a Singapurem

371. Odrębną kwestią jest to, czy Unia Europejska dysponuje kompetencją do przyjęcia postanowień art. 9.10 ust. 1 rozdziału 9, sekcja A umowy EUSFTA. W myśl tego postanowienia, na skutek wejścia w życie umowy EUSFTA, porozumienia dwustronne między państwami członkowskimi a Singapurem wskazane w załączniku 9-D(272) przestaną obowiązywać. Porozumienia te zostaną unieważnione, rozwiązane lub zastąpione umową EUSFTA. W przypisie 19 do tego postanowienia(273) wskazano, że „[d]la większej przejrzystości należy zaznaczyć, że [porozumienia te] uważa się za zakończone [umową EUSFTA] w rozumieniu art. 59 ust. 1 lit. a) Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów”.

372. W swoim wniosku Komisja podnosi, że art. 9.10 („Powiązania z innymi umowami”), wraz z art. 9.8 („Subrogacja”) i 9.9 („Wypowiedzenie”), są wyraźnie zależne, a zatem uzupełniające, względem pozostałych postanowień materialnych dotyczących inwestycji w rozdziale 9, sekcja A. Podczas rozprawy Komisja stwierdziła, że w sytuacji gdy Unia Europejska zawiera umowę międzynarodową w dziedzinie należącej do jej kompetencji (przynajmniej w sytuacji gdy kompetencja ta ma charakter wyłączny), Unia Europejska pełni rolę następcy państw członkowskich w odniesieniu do ich dwustronnych porozumień z państwami trzecimi i może w związku z tym działać na ich rzecz, w tym poprzez wypowiadanie takich dwustronnych porozumień.

373. Rada oraz znacząca liczba państw członkowskich podniosły, że Unia Europejska nie może, działając samodzielnie, zawrzeć porozumienia z państwem trzecim w przedmiocie wypowiedzenia i zastąpienia umów międzynarodowych zawartych przez to państwo z państwami członkowskimi, gdzie sama Unia Europejska nie jest stroną tych umów.

374. W moim przekonaniu konieczne jest zajęcie rozstrzygającego stanowiska w tej kwestii wyłącznie w przypadku, gdyby Trybunał orzekł, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie wszystkich pozostałych części umowy EUSFTA. Gdyby Trybunał orzekł, że kompetencja Unii Europejskiej jest dzielona z państwami członkowskimi, a zatem umowa EUSFTA musi zostać zawarta zarówno przez Unię Europejską, jak i państwa członkowskie, (zainteresowane) państwa członkowskie mogłyby same zadecydować, wyrażając zgodę na związanie warunkami umowy EUSFTA, czy konieczne jest wypowiedzenie istniejących porozumień tych państw z Singapurem.

375. Z powodów przedstawionych powyżej uważam, że Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie całości postanowień rozdziału 9, sekcja A (ani też całości umowy EUSFTA)(274).

376. Dla pełności wywodu przedstawię pokrótce swoje rozważania w przedmiocie tego, czy Unia Europejska, niebędąca stroną porozumień zawartych pomiędzy państwami członkowskimi a Singapurem, o których mowa w załączniku 9-D, może zawrzeć z Singapurem porozumienie w sprawie ich wypowiedzenia bez zgody państw członkowskich.

377. Jest to zupełnie nowa kwestia(275).

378. W sytuacji gdy Unia Europejska nabywa wyłączną kompetencję (wewnętrzną lub zewnętrzną) w określonej dziedzinie, podejmuje ona działania w dziedzinie należącej uprzednio do kompetencji państw członkowskich. To, czy Unia Europejska postanowi cofnąć wcześniejsze działania państw członkowskich, będzie zależało od sposobu, w jaki Unia Europejska będzie wykonywać tę kompetencję oraz od tego, czy spowoduje to pewną niezgodność z wcześniejszymi działaniami państw członkowskich. Warunki wykonywania przez Unię Europejską kompetencji wewnętrznych reguluje prawo Unii. W każdym razie działania Unii muszą być zgodne z prawem międzynarodowym(276).

379. W sytuacji gdy Unia Europejska przyjmuje uprawnienia wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie w dziedzinie, którą reguluje umowa międzynarodowa, postanowienia tej umowy stają się, w świetle prawa Unii, wiążące dla Unii Europejskiej(277). Takie stanowisko przedstawił Trybunał odnośnie do GATT 1947 (którego stronami, w tamtym czasie, były wszystkie państwa członkowskie, ale nie Unia Europejska) w wyroku International Fruit Company(278). Skutek wiążący GATT 1947 był warunkiem pozwalającym ustalić, czy układ ten wpływał na ważność prawa wtórnego EWG. Trybunał nie rozważał (ani nie było takiej potrzeby), w jaki sposób wniosek ten wpływał na zobowiązania państw członkowskich na gruncie GATT 1947 lub na ich status jako umawiających się stron tego układu. Moim zdaniem wyrok International Fruit Company implikuje, że, w świetle prawa Unii, Unia Europejska uzyskała wyłączną kompetencję w kwestiach objętych GATT 1947 oraz, w świetle prawa międzynarodowego, Unia Europejska zastąpiła państwa członkowskie jako strona odpowiedzialna za zgodność ze zobowiązaniami, które państwa te przyjęły na mocy GATT 1947.

380. Jednakże rozważania w wyroku International Fruit Company nie obejmowały kwestii, czy w sytuacji, gdy Unia Europejska przyjmuje kompetencje wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie w dziedzinie, która zostaje objęta wyłącznymi kompetencjami Unii Europejskiej, uprawnienia te obejmują prawo do wypowiedzenia istniejących porozumień zawartych przez państwa członkowskie z państwami trzecimi. Państwa członkowskie nadal miały bowiem status umawiających się stron GATT 1947, który odtąd miał zastosowanie, w świetle prawa Unii, zarówno do tych państw członkowskich, jak i do EWG.

381. Trybunał orzekł także, że zasadniczo stosowanie traktatów Unii nie może wpływać na obowiązek państw członkowskich w zakresie poszanowania praw państw trzecich wynikających z wcześniejszej umowy oraz wykonania określonych w niej zobowiązań(279). Wobec tego, nawet jeżeli na mocy traktatów kompetencja w danej dziedzinie zostaje w całości przeniesiona na Unię Europejską, państwa członkowskie muszą nadal wykonywać obowiązki ciążące na nich na gruncie umów międzynarodowych z państwami trzecimi. Takie podejście jest spójne z utrwaloną zasadą prawa międzynarodowego, zgodnie z którą prawo wewnętrzne nie może usprawiedliwiać niewykonania umowy międzynarodowej ani wpływać na ważność tej umowy(280). Powyższe oznacza także, że zmiany traktatów nie mogą skutkować zastąpieniem przez Unię Europejską państw członkowskich w umowach, które zawarły one wcześniej z państwami trzecimi. Państwo trzecie nadal jest więc związane umową z zainteresowanym państwem członkowskim i zasadniczo pełne wykonanie tej umowy, zgodnie z zasadą pacta sunt servanda(281), jest obowiązkiem obu stron tej umowy.

382. Od państw członkowskich wymaga się jednak wykonywania swoich zobowiązań wynikających z tych umów w sposób zgodny z prawem Unii oraz z wykonywaniem przez Unię Europejską swoich nowo nabytych kompetencji wyłącznych. W przypadku gdy nie jest to możliwe bez naruszania prawa Unii, państwa członkowskie muszą podjąć niezbędne działania w celu zapewnienia spójności rzeczonych umów z prawem Unii. Obowiązek ten wynika zarówno z pierwszeństwa prawa Unii, jak i z obowiązku lojalnej współpracy, określonego w art. 4 ust. 3 TUE.

383. Artykuł 351 TFUE, który dotyczy relacji pomiędzy umowami zawartymi przez państwa członkowskie przed dniem 1 stycznia 1958 r. (lub przed datą przystąpienia danego państwa członkowskiego) między jednym lub większą liczbą państw członkowskich a jednym lub większą liczbą państw trzecich, z jednej strony, a postanowieniami traktatów, z drugiej strony, potwierdza ten tok rozumowania.

384. Celem art. 351 akapit pierwszy TFUE jest „[…] uściślenie, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego, że stosowanie traktatu nie wpływa na spoczywający na państwie członkowskim obowiązek poszanowania praw przysługujących państwu trzeciemu na mocy wcześniejszej umowy oraz wykonywania wynikających z niej obowiązków […]”(282).

385. Akapit drugi tego postanowienia przewiduje, że w zakresie, w jakim umowy te nie są zgodne z traktatami, dane państwo lub państwa członkowskie zastosują wszelkie właściwe środki w celu wyeliminowania stwierdzonych niezgodności. Środki te mogą obejmować wypowiedzenie umowy. W przypadku braku niezgodności pomiędzy wcześniejszą umową a traktatami nie powstaje żaden obowiązek podejmowania działań naprawczych.

386. Artykuł 351 TFUE stosuje się do relacji pomiędzy, z jednej strony, umowami dwustronnymi zawartymi między Singapurem a szeregiem poszczególnych państw członkowskich przed ich przystąpieniem do Unii Europejskiej (Bułgaria, Republika Czeska, Węgry, Litwa, Polska, Republika Słowacka i Republika Słowenii: czyli części umów wyszczególnionych w załączniku 9-D)(283), a traktatami z drugiej strony. Jednakże art. 351 ust. 1 TFUE sam w sobie nie reguluje stosunku pomiędzy umowami tej pierwszej kategorii a umowami zawartymi następnie między Singapurem a Unią Europejską. Nie jest on też istotny w odniesieniu do umów zawartych przez pozostałe państwa członkowskie.

387. Artykuł 351 TFUE nie pomaga w uzasadnieniu stanowiska Komisji, wyraźnie potwierdza on natomiast, że państwo członkowskie pozostaje stroną zawartych wcześniej umów międzynarodowych oraz że ponosi ono odpowiedzialność za wyeliminowanie wszelkich niezgodności pomiędzy tymi umowami a traktatami. Artykuł 351 TFUE stosuje się niezależnie od tego, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną czy dzieloną kompetencją w dziedzinie objętej zakresem tych umów.

388. W traktatach brak jest postanowienia określającego katalog zobowiązań państw członkowskich zawierających umowy międzynarodowe z państwami trzecimi (lub z organizacjami międzynarodowymi) po ich przystąpieniu do Unii Europejskiej. Zobowiązania tych państw wynikają zarówno z pierwszeństwa prawa Unii, jak i z obowiązku lojalnej współpracy, określonego w art. 4 ust. 3 TUE. Wobec tego traktaty mają wpływ na prawo państw członkowskich do zawierania tego rodzaju umów po ich przystąpieniu do Unii Europejskiej. Jest to możliwe wyłącznie w dziedzinach należących do kompetencji tych państw i pod warunkiem, że są one zgodne z prawem Unii.

389. Jeżeli podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi zmienia się następnie i Unia Europejska uzyskuje dodatkowe kompetencje o charakterze wyłącznym, nie widzę powodu, aby zasady określone w art. 351 TFUE miały przestać obowiązywać. Państwa członkowskie nadal muszą podejmować odpowiednie środki celem zapewnienia, aby istniejące umowy w danej dziedzinie, które są obecnie wiążące także dla Unii Europejskiej(284), były zgodne z tym nowym podziałem kompetencji oraz wszelkimi działaniami podjętymi następnie przez Unię Europejską w ramach wykonywania swoich kompetencji.

390. Wydaje mi się, że wniosek ten jest także w pełni zgodny z prawem międzynarodowym.

391. Unia Europejska i Singapur wyraźne odnoszą się, w przypisie 19(285) do art. 9.10 ust. 1 umowy EUSFTA, do art. 59 konwencji wiedeńskiej z 1969 r. Postanowienie to w świetle prawa traktatów jest wiążące dla wszystkich państw członkowskich i Singapuru. Sama Unia Europejska nie jest i nie może być związana postanowieniami konwencji wiedeńskiej z 1969 r., ponieważ nie jest państwem. Trybunał powołał się jednak na to postanowienie przy rozstrzyganiu kwestii dotyczących kolejnych umów(286).

392. Artykuł 59 konwencji wiedeńskiej z 1969 r. dotyczy (dorozumianego) uchylenia traktatu łączącego strony wskutek zawarcia przez wszystkie te strony późniejszego traktatu. W myśl tego postanowienia „1. Traktat uważa się za wygasły, jeżeli wszystkie jego strony zawrą późniejszy traktat dotyczący tego samego przedmiotu oraz: a) z późniejszego traktatu wynika – lub jest w inny sposób ustalone – że strony zamierzały, aby dane zagadnienie było regulowane przez ten traktat […]”. Na tej podstawie Komisja wysnuwa wniosek, że Unię Europejską należy obecnie uznać za stronę wcześniejszych umów dwustronnych.

393. Artykuł 59 w żaden sposób nie odchodzi od podstawowej zasady, w myśl której wypowiedzenie traktatu (tak samo jak jego zawarcie) wymaga zgody stron tego traktatu(287). Pełni on przede wszystkim funkcję normy kolizyjnej przy ustalaniu, który traktat ma zastosowanie, w przypadku gdy istnieją kolejne umowy i wszystkie strony wcześniejszego traktatu są także stronami traktatu późniejszego, ale nie nastąpiło wypowiedzenie wcześniejszego traktatu(288). W przypadku gdy Unia Europejska decyduje się wykonać swoje nowo nabyte kompetencje i zawiera umowę z państwem trzecim, rzeczone państwo trzecie jest związane zarówno tą nową umową, jak i innymi umowami zawartymi wcześniej z państwami członkowskimi, dotyczącymi tego samego przedmiotu. Sytuacja ta może oczywiście prowadzić do powstania niepewności prawa po stronie państwa trzeciego. Jeżeli zastosowanie znajduje art. 59 konwencji wiedeńskiej z 1969 r., problem kolizji praw rozwiązuje się na korzyść późniejszej umowy pomiędzy Unią Europejską a państwem trzecim. W przypadku gdy postanowienie to nie ma zastosowania, państwo trzecie musi zasadniczo zachować zgodność z obiema umowami.

394. Artykuł 59 konwencji wiedeńskiej z 1969 r. ma jednak zastosowanie wyłącznie przy założeniu, że (w świetle prawa międzynarodowego) Unia Europejska działa w charakterze następcy poszczególnych państw członkowskich, jeżeli chodzi o umowy dwustronne wyszczególnione w załączniku 9-D. Nie zawiera on ogólnych wskazówek odnośnie do sukcesji w przypadku traktatów. Konwencja wiedeńska z 1969 r. nie przesądza o żadnej kwestii wynikającej, w odniesieniu do traktatu, z sukcesji państw(289). Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z 1978 r.(290) także nie wydaje się zawierać rozstrzygnięć w przedmiocie rozpatrywanej sytuacji. [Pragnę dodać, że o ile konwencja ta weszła w życie, wśród (ograniczonej liczby) sygnatariuszy znajduje się jedynie kilka państw członkowskich].

395. Podczas rozprawy Komisja odniosła się do, jak to opisała, „utrwalonej” i „przyjętej przez dużą liczbę państw trzecich” praktyki. Jednakże wszystkie z nielicznych przykładów podanych przez Komisję dotyczyły praktyk samej Unii Europejskiej. Komisja nie przedstawiła żadnych danych pozwalających na ustalenie, czy inne państwa uznają tę praktykę za normę prawa międzynarodowego.

396. W świetle powyższych rozważań w (obowiązującym) prawie międzynarodowym nie mogę doszukać się żadnej podstawy do stwierdzenia, że Unia Europejska może automatycznie występować w charakterze następcy państw członkowskich w odniesieniu do umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie, której to umowy nie jest stroną, aby w dalszej kolejności wypowiedzieć tę umowę. Taka zasada stanowiłaby wyjątek od podstawowej zasady uzyskania zgody w dziedzinie stanowienia prawa na szczeblu międzynarodowym. Przyjęcie stanowiska Komisji oznaczałoby, że wskutek zmian w prawie Unii i (ewentualnie) wykonania przez Unię Europejską swoich kompetencji zewnętrznych państwo członkowskie mogłoby utracić status strony umowy międzynarodowej, mimo że państwo to wyraziło zgodę na związanie się rzeczoną umową i w stosunku do którego umowa ta weszła w życie(291). Prawa i obowiązki państwa członkowskiego wynikające z tej umowy uległyby wygaśnięciu i, gdyby Unia Europejska postanowiła wykonać swoje nowe kompetencje, zostałyby zastąpione prawami i obowiązkami przyjętymi przez Unię Europejską względem państwa trzeciego, bez uzyskania zgody państwa członkowskiego na tego rodzaju (zasadnicze) zmiany.

397. Wreszcie należy zauważyć, że Unia Europejska przyjęła akt prawa wtórnego (rozporządzenie nr 1219/2012) ustanawiający przepisy przejściowe w zakresie dwustronnych umów inwestycyjnych między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Jednakże wyraźnie wskazano, że rozporządzenie to pozostaje bez uszczerbku dla podziału kompetencji między Unią Europejską a jej państwami członkowskimi zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej(292). Opiera się ono na założeniu, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję we wszystkich dziedzinach objętych zakresem wcześniejszych umów dwustronnych, i stanowi podstawę na gruncie prawa Unii do podejmowania przez państwa członkowskie działań w odniesieniu do istniejących i (ewentualnie) nowych umów. Rozporządzenie to nie przewiduje jednak, że sama Unia Europejska może (wraz z państwem trzecim związanym umową dwustronną) wypowiedzieć te wcześniejsze umowy.

398. Wobec powyższego jestem zdania, że państwa członkowskie dysponują wyłączną kompetencją do wypowiedzenia dwustronnych umów inwestycyjnych, które zawarły uprzednio z państwami trzecimi. W rezultacie Unia Europejska nie ma żadnej kompetencji do przyjęcia postanowień art. 9.10 umowy EUSFTA.

 W przedmiocie zamówień publicznych (rozdział 10 umowy EUSFTA(293))

 Argumenty

399. Komisja podnosi, że Trybunał przyjął już wcześniej, w wyroku w sprawie C‑360/93(294), iż co do zasady wspólna polityka handlowa obejmuje zawieranie umów dotyczących wzajemnego otwierania rynków zamówień publicznych w zakresie towarów i usług transgranicznych. Z uwagi na to, że inne sposoby świadczenia usług są obecnie objęte zakresem wspólnej polityki handlowej, ten sam argument ma zastosowanie poprzez rozszerzenie do tych sposobów świadczenia usług. W ujęciu bardziej ogólnym Komisja podnosi, że umowy międzynarodowe regulujące dostęp, z jednej strony, towarów i usług z państwa trzeciego do rynków zamówień publicznych Unii Europejskiej i, z drugiej strony, towarów i usług Unii do rynków zamówień publicznych państwa trzeciego, odnoszą się konkretnie do handlu międzynarodowego i wobec tego wywierają bezpośredni wpływ na handel międzynarodowy. Komisja dodaje, że (ostatni) protokół zmieniający porozumienie WTO w sprawie zamówień rządowych został zawarty przez Unię Europejską, działającą na podstawie swojej wyłącznej kompetencji w dziedzinie wspólnej polityki handlowej.

400. Pozostałe strony nie przedstawiły żadnych argumentów odnoszących się w szczególności do rozdziału 10.

 Analiza

401. W odróżnieniu od Komisji nie uważam, że wyrok w sprawie C‑360/93(295) jest istotny przy ustalaniu, czy rozdział 10 jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej. W tamtej sprawie Trybunał stwierdził nieważność dwóch decyzji Rady, odpowiednio (i) w sprawie zawarcia umowy pomiędzy (obecną) Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki dotyczącej zamówień rządowych, oraz (ii) rozszerzenia korzyści wynikających z przepisów dyrektywy Rady w sprawie procedur udzielania zamówień publicznych, tak aby obejmowały Stany Zjednoczone Ameryki(296). Trybunał orzekł, że art. 113 WE nie stanowił odpowiedniej podstawy dla rzeczonych decyzji, ponieważ w owym czasie jedynie transgraniczne świadczenie usług było objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Jednakże obie decyzje obejmowały także inne sposoby świadczenia usług (obecność handlową lub obecność osób fizycznych na terytorium drugiej umawiającej się strony)(297). Trybunał nie zajął więc stanowiska odnośnie do tego, czy zamówienia publiczne jako takie wchodzą w zakres wspólnej polityki handlowej.

402. Niemniej zgadzam się z Komisją, że rozdział 10 ma głównie na celu ułatwianie wzajemnego otwierania rynków zamówień publicznych Unii Europejskiej i Singapuru w granicach określonych w wykazie zobowiązań w zakresie dostępu do rynku dla każdej ze stron. Celem tego rozdziału jest też wspieranie konkurencji w dziedzinie zamówień publicznych w zakresie towarów, usług i robót budowlanych oraz zapewnienie przejrzystości i rzetelnego postępowania w tej dziedzinie. Realizacja tych założeń odbywa się poprzez rozszerzenie zobowiązań przyjętych już przez obie strony na mocy (zmienionego) porozumienia WTO w sprawie zamówień rządowych(298). W rzeczywistości rozdział ten w znacznej mierze (dosłownie) odpowiada treści rzeczonego porozumienia WTO.

403. Na wniosek, że handel towarami i usługami – a tym samym zasady odnoszące się do dostępu do rynku i regulacje krajowe w odniesieniu do tego rodzaju towarów i usług – jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej bez wpływu pozostaje fakt, że wspomniane towary i usługi są nabywane przez organy publiczne, a nie podmioty prywatne.

404. Jednakże, zgodnie z rozdziałem 10, określone zobowiązania odnoszące się w szczególności do sektora transportu także mają zastosowanie. Część 2 („Zobowiązania Unii”) załącznika 10.E, który określa usługi, w odniesieniu do których Unia przyjmuje zobowiązania, wyraźnie potwierdza, że rozdział ten obejmuje swoim zakresem różne formy usług transportowych. Ponadto uwaga 2 do tej części załącznika stanowi, że zobowiązania Unii dotyczące usług podlegają ograniczeniom i warunkom odnoszącym się do zobowiązań Unii Europejskiej zgodnie z rozdziałem 8.

405. W zakresie, w jakim rozdział 10 ma zastosowanie do usług transportowych oraz usług nierozerwalnie z nimi związanych, z art. 207 ust. 5 TFUE wynika, że podstawą dla stwierdzenia kompetencji Unii Europejskiej w zakresie tego rozdziału nie może być wspólna polityka handlowa(299).

406. Komisja nie wykazała, na jakiej innej podstawie można by stwierdzić wyłączną kompetencję Unii w zakresie rozdziału 10.

407. Moim zdaniem Unia Europejska dysponuje kompetencją dzieloną w odniesieniu do tego rozdziału w zakresie, w jakim dotyczy on usług transportowych i usług nierozerwalnie związanych z tymi usługami. Rozdział 10 zapewnia udzielanie zamówień objętych tym rozdziałem zgodnie z zasadami równego traktowania, niedyskryminacji i przejrzystości, a zatem gwarantuje otwarcie rynku zamówień publicznych na konkurencję w Unii Europejskiej oraz w Singapurze(300). Rozdział ten przyczynia się więc do ustanowienia lub zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego, który, jak wyraźnie wskazano w Protokole nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji, „obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję”(301). W tym sensie rozdział 10 można uznać za konieczny dla osiągnięcia celu polegającego na utworzeniu rynku wewnętrznego określonego w art. 26 ust. 1 TFUE w rozumieniu przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE(302). Ta zewnętrzna kompetencja jest jednak dzielona pomiędzy Unią Europejską a jej państwami członkowskimi zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. a) TFUE.

408. Uważam zatem, że postanowienia rozdziału 10 dotyczące zamówień publicznych są objęte zakresem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE, z wyjątkiem przypadków, gdy dotyczą one zamówień usług transportowych i usług nierozerwalnie z nimi związanych. W zakresie, w jakim postanowienia rozdziału 10 mają zastosowanie do tych ostatnich kategorii usług, należą one do kompetencji dzielonych Unii Europejskiej.

 W przedmiocie własności intelektualnej (rozdział 11 umowy EUSFTA(303))

 Argumenty

409. Komisja twierdzi, że rozdział 11 w całości jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej, ponieważ dotyczy on handlowych aspektów własności intelektualnej w rozumieniu art. 207 ust. 1 TFUE. W myśl art. 3 ust. 1 TFUE Unia Europejska dysponuje więc wyłączną kompetencją w zakresie tego rozdziału.

410. W celu uzasadnienia swojego stanowiska Komisja powołuje się na wyrok Daiichi(304), w którym Trybunał orzekł, że jedynie te normy przyjęte przez Unię Europejską w dziedzinie własności intelektualnej, które mają „konkretny związek z międzynarodową wymianą handlową, mogą zostać objęte zakresem znaczeniowym pojęcia »handlowych aspektów własności intelektualnej«”(305); przy czym porozumienie TRIPS w całości jest objęte zakresem tego pojęcia(306). To samo tyczy się umów międzynarodowych dotyczących własności intelektualnej, zawartych poza WTO, które mają konkretny związek z handlem międzynarodowym. Komisja powołuje w tym miejscu wyrok Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia i ERSA(307).

411. Po pierwsze, Komisja podnosi, że większość postanowień rozdziału 11 opiera się na porozumieniu TRIPS. Po drugie, art. 11.2 ust. 1 stanowi, że postanowienia tego rozdziału „uzupełniają prawa i obowiązki stron w ramach porozumienia TRIPS i innych umów międzynarodowych w dziedzinie własności intelektualnej, których obie są stronami”. Po trzecie, rozdział 11 jest częścią szerszej umowy handlowej pomiędzy Unią Europejską a Singapurem. Twierdzenie to znajduje odzwierciedlenie w treści art. 11.1 ust. 1. Określone w tym postanowieniu cele pokazują, że ustanowienie wspólnych norm w zakresie ochrony własności intelektualnej nie jest, jako takie, celem umowy EUSFTA. Umowa ta ma raczej na celu ograniczenie zakłóceń w handlu międzynarodowym i zwiększenie dostępu do rynku dla produktów chronionych prawem własności intelektualnej. Ponadto, tak jak porozumienie TRIPS, rozdział 11 jest objęty postanowieniami dotyczącymi rozstrzygania sporów w rozdziałach 15 i 16 umowy EUSFTA. Naruszenie zobowiązań określonych w rozdziale 11 może zatem skutkować nałożeniem sankcji handlowych.

412. Co się tyczy zawartych w rozdziale 11 odniesień do innych umów międzynarodowych dotyczących własności intelektualnej, Komisja podnosi, że zastosowanie tej (powszechnej) techniki prawodawczej jest racjonalne i uzasadnione, biorąc pod uwagę, że głównym celem jest stopniowe znoszenie przeszkód w handlu międzynarodowym i inwestycjach. Ponadto większość odniesień ma jedynie charakter deklaratywny lub przybiera formę „zobowiązania do dołożenia wszelkich starań”, które nie wywołuje żadnych skutków prawnych, które mogłyby podważyć kompetencję Unii Europejskiej w zakresie rozdziału 11.

413. Stanowisko Parlamentu odnośnie do rozdziału 11 odzwierciedla stanowisko Komisji. Parlament dodaje, że w rozdziale 11 brak jest jakichkolwiek odniesień do art. 61 porozumienia TRIPS (który dotyczy procedur karnych i kar)(308).

414. Żaden z argumentów Rady nie odnosi się konkretnie do rozdziału 11.

415. Wiele państw członkowskich twierdzi, że Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją w odniesieniu do rozdziału 11, który w żaden konkretny sposób nie wiąże się z handlem międzynarodowym, a zatem nie może być objęty zakresem pojęcia „handlowych aspektów własności intelektualnej”. Wyrok Daiichi(309) miał zasadniczo za przedmiot art. 27 porozumienia TRIPS, a nie całość tego porozumienia. Artykułu 207 TFUE nie można zatem interpretować w ten sposób, że przyznaje on Unii Europejskiej wyłączną kompetencję do zawierania umów obejmujących wszystkie postanowienia porozumienia TRIPS. Jeżeli, przeciwnie do tego twierdzenia, wyrok Trybunału odnosił się do wszystkich postanowień porozumienia TRIPS, przyjęty przez Trybunał tok rozumowania opierał się w szczególności na cechach porządku prawnego WTO, których brak jest w umowie EUSFTA. Nawet gdyby zastosować szeroką wykładnię wyroku Daiichi(310), nie może on obejmować kwestii, których nie reguluje bezpośrednio porozumienie TRIPS.

416. Rozdział 11 umowy EUSFTA nie pokrywa się całkowicie z porozumieniem TRIPS. W każdym razie sam fakt, iż daną kwestię reguluje porozumienie WTO (którego integralną częścią jest porozumienie TRIPS) nie oznacza, że kwestia ta jest też koniecznie objęta wspólną polityką handlową. Artykułu 207 ust. 1 TFUE nie należy interpretować w sposób sugerujący, że wszystkie umowy międzynarodowe odnoszące się do praw własności intelektualnej są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

417. Rozdział 11 łączy w sobie zarówno określone postanowienia porozumienia TRIPS, jak i postanowienia innych porozumień w zakresie własności intelektualnej (negocjowanych poza kontekstem WTO), w odniesieniu do których Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją. W odróżnieniu od porozumienia TRIPS porozumienia te (głównie umowy międzynarodowe, którymi zarządza Światowa Organizacja Własności Intelektualnej) nie zostały zawarte w ramach umów handlowych. Nie można ich także klasyfikować jako umowy handlowe w rozumieniu wyroku Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia i ERSA(311). Jakikolwiek związek pomiędzy tymi porozumieniami i handlem międzynarodowym jest jedynie pośredni. Unia Europejska nie może potwierdzać zobowiązań międzynarodowych, które dotyczą wyłącznie państw członkowskich. Podobnie Unia Europejska nie może wymagać, aby państwa członkowskie stosowały umowy międzynarodowe, które zawarły.

418. Ponadto postanowienia odnoszące się do stosowania praw chronionych, takie jak art. 42–50 porozumienia TRIPS (czyli postanowienia sekcji 2 części III zatytułowanej „Procedury cywilne i administracyjne oraz środki zaradcze”) nie są częścią wspólnej polityki handlowej. Nie mają żadnego konkretnego związku z handlem międzynarodowym.

419. Unia Europejska nie może także dysponować wyłączną kompetencją, ponieważ rozdział 11 obejmuje art. 61 porozumienia TRIPS, który dotyczy sankcji karnych. Sprawy karne nie należą do handlowych aspektów własności intelektualnej.

420. Unia Europejska nie ma też kompetencji do przyjmowania zobowiązań określonych w art. 11.4 umowy EUSFTA w zakresie, w jakim postanowienie to uwzględnia Konwencję berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych(312), Traktat WIPO o prawie autorskim(313) oraz Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach(314), które mają zastosowanie do autorskich praw osobistych. Unia Europejska nie ma kompetencji w dziedzinie autorskich praw osobistych; brak jest też harmonizacji w tej dziedzinie.

421. Artykuł 11.2 (który odnosi się do porozumienia TRIPS oraz Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej(315)) i art. 11.29 umowy EUSFTA (który powołuje Układ o współpracy patentowej(316) i zobowiązuje strony, w stosownych przypadkach, do podejmowania wszelkich należytych starań w celu zastosowania się do art. 1–16 Traktatu o prawie patentowym(317)) będą wywierać wpływ w dziedzinie patentów, która należy do kompetencji dzielonej (zob. w szczególności art. 118 TFUE i rozporządzenia nr 1257/2012 i 1260/2012(318). Ochrona patentowa to kwestia objęta wzmocnioną współpracą pomiędzy państwami członkowskimi (z wyjątkiem Hiszpanii, Włoch i Chorwacji). Tego rodzaju kwestia nie może podlegać wyłącznej kompetencji: pojęcie wzmocnionej współpracy jest nie do pogodzenia z pojęciem wyłącznej kompetencji. Inne państwo członkowskie podnosi także, że Komisja nie wyjaśniła, w jaki sposób Unia Europejska mogłaby zapewnić zgodność z art. 11.29 umowy EUSFTA(319), gdyby Unia Europejska była wyłącznym sygnatariuszem umowy EUSFTA. Kwestie objęte Układem o współpracy patentowej i Traktatem o prawie patentowym różnią się od istotnych kwestii patentowych objętych porozumieniem TRIPS.

422. Artykuł 11.35 (dotyczący odmian roślin) także nie jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej. Międzynarodowa konwencja o ochronie nowych odmian roślin nie ma konkretnego związku z handlem międzynarodowym. Konwencja ta przewiduje sui generis formę ochrony własności intelektualnej. Podstawę prawną decyzji Rady w sprawie zawarcia tej konwencji stanowił art. 43 TFUE dotyczący rolnictwa.

423. Wreszcie konieczne jest zapewnienie (niemalże) jednolitości pomiędzy kompetencją wewnętrzną a zewnętrzną. Wobec tego, z uwagi na to, że określone kwestie objęte rozdziałem 11 nie są zharmonizowane, Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją zgodnie z art. 3 ust. 2 TFUE.

 Analiza

 W przedmiocie znaczenia pojęcia „handlowych aspektów własności intelektualnej” w art. 207 ust. 1 TFUE

424. Po wejściu w życie traktatu z Lizbony art. 207 ust. 1 TFUE przewiduje obecnie, że wspólna polityka handlowa ma być oparta na jednolitych zasadach, także w odniesieniu do „handlowych aspektów własności intelektualnej”. Punktem wyjścia dla wykładni tego pojęcia jest wyrok Daiichi(320).

425. W wyroku w tej sprawie Trybunał rozpoczął wywód od wskazania, że, biorąc pod uwagę istotną ewolucję prawa pierwotnego Unii, wcześniejsze orzecznictwo Trybunału mające za przedmiot porozumienie TRIPS, w tym opinia 1/94(321), nie miało już znaczenia dla określenia, w jakim stopniu porozumienie TRIPS jest objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

426. Po pierwsze, Trybunał stwierdził, że, chociaż porozumienie TRIPS nie dotyczyło prowadzenia szczegółowych handlowych operacji międzynarodowych jako takich, stanowiło ono integralną część reżimu WTO i jedną z podstawowych umów wielostronnych, na których reżim ten jest oparty(322).

427. Po drugie, Trybunał orzekł, że ten konkretny związek porozumienia TRIPS z wymianą międzynarodową był ilustrowany przez fakt, że zgodnie z zasadami regulującymi mechanizm rozstrzygania sporów WTO istniała możliwość zastosowania przez państwo członka krzyżowego zawieszenia koncesji pomiędzy porozumieniem TRIPS i innymi głównymi porozumieniami wielostronnymi, z których składa się porozumienie WTO(323). W tym względzie Trybunał powołał art. 22 ust. 3 Uzgodnienia WTO w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów. W postanowieniu tym wyszczególniono, jakie koncesje i inne zobowiązania mogą zostać zawieszone.

428. Po trzecie, Trybunał uzasadnił, że autorzy traktatu nie mogli nie być świadomi, dodając wyrażenie „handlowe aspekty własności intelektualnej” w art. 207 ust. 1 TFUE, że zastosowane terminy miały niemal dokładnie to samo brzmienie co sam tytuł porozumienia TRIPS(324).

429. Po czwarte, Trybunał podkreślił, że porozumienie TRIPS miało przede wszystkim na celu wzmocnienie i harmonizację ochrony własności intelektualnej w skali światowej. Wobec tego zgodnie z preambułą celem porozumienia jest ograniczenie wypaczeń w handlu międzynarodowym, gwarantujące na terytorium każdego państwa członka WTO skuteczną i wystarczającą ochronę praw własności intelektualnej(325). Normy prawa materialnego wpisują się w ramy liberalizacji wymiany międzynarodowej, a nie w ramy harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich.

430. Jestem więc zdania, że w wyroku Daiichi Trybunał uznał, iż porozumienie TRIPS w całości jest objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Przeprowadzona analiza nie ograniczała się do art. 27 porozumienia TRIPS.

431. Mając powyższe na uwadze, nie jestem przekonana, że tok rozumowania przyjęty w wyroku Daiichi może i powinien być transponowany w całości do analizy umowy EUSFTA.

432. Fakt, że terminologia zastosowana w art. 207 ust. 1 TFUE („Handlowe aspekty własności intelektualnej”) odpowiada tytułowi porozumienia TRIPS („handlowe aspekty praw własności intelektualnej”) wydaje się cechą szczególną tego porozumienia WTO.

433. Włączenie postanowień dotyczących własności intelektualnej do danej umowy handlowej mogłoby wskazywać na konkretny związek między tymi postanowieniami i handlem międzynarodowym. Jednakże wspólna polityka handlowa mogłaby także obejmować postanowienia dotyczące własności intelektualnej lub umowy negocjowane i zawarte w kontekście innym niż handlowy(326). Gdyby jednak samo włączenie kwestii do tego rodzaju umowy wystarczało, aby została ona objęta zakresem wspólnej polityki handlowej, państwa członkowskie istotnie stanęłyby w obliczu poważnego ryzyka utraty istniejących kompetencji(327).

434. Zakres wspólnej polityki handlowej nie powinien być także, moim zdaniem, definiowany poprzez odniesienie do rodzaju środka przewidzianego w zasadach rozstrzygania sporów(328).

435. W moim przekonaniu dla celów art. 207 ust. 1 TFUE istotne jest to, czy umowa zawierająca postanowienia dotyczące ochrony własności intelektualnej odnosi się w szczególności do handlu międzynarodowego. Ustalenie powyższego powinno polegać na zbadaniu, czy jej głównym zadaniem jest wspieranie, ułatwianie lub regulowanie wymiany handlowej (a nie harmonizacja ustawodawstw państw członkowskich)(329); czy wywiera ona bezpośredni wpływ na tego rodzaju wymianę handlową; oraz czy ma ona na celu ograniczanie wypaczeń w handlu międzynarodowym poprzez zapewnianie, na terytorium każdej ze stron, aby interesy gospodarcze monopoli utworzonych na mocy praw własności intelektualnej podlegały skutecznej i wystarczającej ochronie. Taka jest właśnie istota wyroku Daiichi.

436. Przychylam się tu do stanowiska rzecznika generalnego N. Wahla, że z samej swej natury prawa własności intelektualnej są w większości związane z handlem, ponieważ zasadniczo są to prawa wyłączne, tworzące monopole, które mogą ograniczać wolny obieg dóbr lub usług(330). W gospodarce rynkowej istotne znaczenie tych praw polega na ich wartości ekonomicznej. W sytuacji gdy wykonanie tych praw jest niezbędne w celu handlowego eksploatowania chronionej własności intelektualnej na rynku transgranicznym, prawa tego rodzaju są objęte zakresem pojęcia „handlowych aspektów własności intelektualnej”(331). Z tej perspektywy interesy odnoszące się do ochrony rzeczonych praw zasadniczo przybierają formę interesów handlowych.

437. Nie oznacza to, że wszystkie formy ochrony praw własności intelektualnej są zawsze i koniecznie związane z handlem międzynarodowym. Przykładowo Trybunał opisał szczególny przedmiot praw służących ochronie własności literackiej i artystycznej jako polegający na zapewnieniu podmiotom praw ochrony zarówno autorskich praw osobistych, jak i praw majątkowych(332). Autorskie prawa osobiste uzupełniają prawa majątkowe w tym sensie, że dają one autorowi „prawo dochodzenia autorstwa dzieła oraz sprzeciwienia się wszelkiemu zniekształceniu, okaleczeniu lub innej zmianie albo wszelkiemu innemu działaniu na szkodę dzieła, które mogłyby przynieść ujmę jego czci lub dobremu imieniu”(333). Mają one na celu ochronę relacji pomiędzy autorem a jego dziełem. Relacja ta jest zasadniczo niezależna od praw majątkowych, które może posiadać autor w odniesieniu do tego dzieła. Oznacza to także, że w sytuacji gdy umowa, taka jak umowa EUSFTA, obejmuje swoim zakresem tworzenie i ochronę autorskich praw osobistych, podstawą prawną do zawarcia tej umowy nie może być jedynie art. 207 ust. 1 TFUE. Postanowienia regulujące kwestię tego rodzaju praw nie mają charakteru uzupełniającego względem postanowień dotyczących praw majątkowych. Wniosek przeciwny oznaczałby wykreślenie słów „handlowe aspekty” z treści art. 207 ust. 1 TFUE, tak aby zarówno handlowe, jak i niehandlowe aspekty były objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

438. Szereg państw członkowskich zwróciło się do Trybunału o ograniczenie wniosku wysuniętego przez Trybunał w wyroku Daiichi poprzez wyłączenie określonych postanowień porozumienia TRIPS, takich jak art. 42–50 i 61 tego porozumienia, z zakresu wspólnej polityki handlowej. Państwa te twierdzą, iż rzeczone postanowienia odnoszą się do organizacji wymiaru sprawiedliwości, procedur cywilnych i spraw karnych. Z powyższego płynąłby więc wniosek, że z uwagi na to, iż postanowienia te są mimo wszystko częścią umowy EUSFTA, Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie rozdziału 11.

439. Argument ten, jeżeli jest słuszny, wskazywałby, że absolutnie każde postanowienie umowy międzynarodowej musi spełniać warunek konkretnego związku z rynkiem międzynarodowym, aby mogło zostać objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Jednakże decyzja, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją, a tym samym wskazanie właściwej podstawy prawnej rozpatrywanego działania, musi opierać się na obiektywnych czynnikach, do których należą cel i treść tego działania(334). Podstawa prawna decyzji o zawarciu umowy międzynarodowej nie jest sumą podstaw prawnych dla poszczególnych postanowień tej umowy. Wobec tego, na przykład w wyroku w sprawie C‑137/12(335), fakt, że sporna w tamtej sprawie umowa międzynarodowa zawierała postanowienia odnoszące się do zajęcia i konfiskaty, nie spowodował zmiany wniosku wysuniętego przez Trybunał, że umowa była objęta zakresem wspólnej polityki handlowej. Postanowienia te miały „[…] ogólnie na celu zapewnienie skuteczności ochrony prawnej usług opartych na dostępie warunkowym na terytorium wszystkich [umawiających się] stron” i, w konsekwencji, „przyczyniają się […] do realizacji głównego celu zaskarżonej decyzji w związku z konwencją […]”(336).

440. Wreszcie nie uważam, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie wspólnej polityki handlowej wyłącznie w sytuacji, gdy ma odpowiednie kompetencje na rynku wewnętrznym i wykonała te kompetencje wewnętrzne (ze skutkiem w postaci harmonizacji). Mogłoby to oznaczać doszukiwanie się warunkowości w rodzaju AETR w art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE. Jednakże wspólna polityka handlowa ma zarówno element wewnętrzny, jak i zewnętrzny. Wykonanie kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej nie zależy od tego, czy Unia dysponuje kompetencją wewnętrzną na jakiejś innej podstawie lub czy wykonała tę kompetencję. W myśl art. 3 ust. 1 TFUE wyłączna kompetencja Unii Europejskiej w odniesieniu do tej polityki nie zależy od spełnienia warunków określonych w art. 3 ust. 2 TFUE(337).

 Co się tyczy kompetencji Unii Europejskiej w zakresie rozdziału 11 umowy EUSFTA

441. Moim zdaniem rozdział 11 odnosi się zarówno do handlowych, jak i niehandlowych aspektów własności intelektualnej.

442. Analiza art. 11.1 ust. 1 i 11.1 ust. 2 umowy EUSFTA pozwala stwierdzić, że wystarczająca i skuteczna ochrona praw własności intelektualnej jest postrzegana jako instrument służący zwiększeniu korzyści z handlu i inwestycji. W tym celu rozdział 11 zasadniczo określa minimalne normy w zakresie krajowych przepisów regulujących własność intelektualną oraz zobowiązania dotyczące skutecznego egzekwowania tych norm.

443. Rozdział 11 definiuje zatem zakres ochrony dla poszczególnych praw własności intelektualnej, które reguluje, określa okres ochrony oraz środki pozwalające na jej uzyskanie, wskazuje formy współpracy i określa szereg zobowiązań mających na celu zapewnienie odpowiedniej ochrony prawnej i egzekucji praw, które reguluje ten rozdział poprzez odpowiednie środki prawne. W rozdziale 11 częściowo zastosowano więc technikę (która występuje także w porozumieniu TRIPS(338)) polegającą na włączeniu norm materialnych dotyczących własności intelektualnej, znajdujących się w porozumieniach międzynarodowych zawartych poza kontekstem umowy EUSFTA.

444. Moim zdaniem fakt, że do rozdziału 11 włącza się części porozumienia TRIPS oraz innych umów międzynarodowych zawartych poza kontekstem WTO po wejściu w życie porozumienia TRIPS wraz z decyzjami WTO, a nie stosuje się dosłownie tych zapisów(339), nie może wpływać na podział kompetencji. W każdym razie źródłem praw i obowiązków stron umowy EUSFTA jest sama umowa EUSFTA. Pragnę bowiem zauważyć, że zastosowanie techniki włączenia w porozumieniu TRIPS nie stanęło na przeszkodzie wysunięciu przez Trybunał wniosku w wyroku Daiichi, że Unia Europejska miała kompetencję do zawarcia tego porozumienia.

445. W odróżnieniu od Komisji nie dokonuję zatem rozróżnienia na postanowienia rozdziału 11, które włączają inne umowy międzynarodowe (lub ich części), oraz te, które odnoszą się do takich umów bez określania ich wiążącego charakteru na mocy umowy EUSFTA. Kompetencja Unii Europejskiej na gruncie art. 207 TFUE obejmuje definiowanie i wdrażanie wspólnej polityki handlowej. Unia Europejska może w tym względzie prowadzić negocjacje i zawierać umowy międzynarodowe. Cele wspólnej polityki handlowej i działań zewnętrznych mogą być, w ujęciu ogólnym, osiągane przy zastosowaniu wielu środków, z których nie wszystkie muszą koniecznie skutkować przyjęciem prawnie wiążących zobowiązań. Jak wskazał Trybunał w wyroku w sprawie C‑660/13, w kontekście protokołu ustaleń „decyzja w sprawie podpisania niewiążącej umowy […] zalicza się do aktów określania polityki Unii […]”(340).

446. Moim zdaniem wnioski wysunięte przez Trybunał w wyroku Daiichi(341) mają także zastosowanie do rozdziału 11 w zakresie, w jakim uwzględnia on treść porozumienia TRIPS w odniesieniu do praw własności intelektualnej objętych tym rozdziałem [czyli praw autorskich i praw pokrewnych, patentów, nazw handlowych, wzorów, wzorów masek (topografii) układów scalonych, oznaczeń geograficznych, a także ochrony informacji niejawnych].

447. Nie widzę zasadniczo powodu, aby wysuwać wniosek odmienny w odniesieniu do pozostałych postanowień dotyczących minimalnego poziomu ochrony własności intelektualnej, pod warunkiem że dotyczą one ochrony i skutecznego egzekwowania interesów gospodarczych wynikających z prawa własności intelektualnej. W ramach realizowanej polityki stosuje się minimalne normy ochrony interesów gospodarczych zakorzenionych we własności intelektualnej, aby promować inwestycje, ograniczać bariery w handlu, ułatwiać handel międzynarodowy i gwarantować pewnego rodzaju równość warunków konkurencji. Wszystkie te elementy tworzą politykę handlową.

448. Chociaż prawa do ochrony odmian roślin nie są objęte zakresem porozumienia TRIPS, wydaje mi się, że ta podsekcja rozdziału 11 (art. 11.35 umowy EUSFTA, potwierdzający zobowiązania stron na mocy Międzynarodowej konwencji o ochronie nowych odmian roślin(342)) wymaga przeprowadzenia takiej samej analizy. Powodem tego jest fakt, że prawa do ochrony odmian roślin są prawami majątkowymi: w odniesieniu do odmiany chronionej, prawa hodowcy do wydania zgody na, między innymi, produkcję lub reprodukcję, kondycjonowanie materiału siewnego, wystawianie na sprzedaż, sprzedaż lub marketing innego rodzaju, wywóz, przywóz i magazynowanie(343).

449. Jestem w stanie zrozumieć zastrzeżenia co do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w zakresie art. 61 porozumienia TRIPS. Jednakże wydaje mi się, że rozdział 11 nie obejmuje w istocie swoim zakresem art. 61 porozumienia TRIPS. W treści rozdziału 11 brak jest wyraźnego odniesienia do tego postanowienia. Nie zawiera on także sekcji dotyczącej środków karnych. W moim rozumieniu tam, gdzie w rozdziale tym włącza się porozumienie TRIPS, odnośnie do określonych praw własności intelektualnej, tego rodzaju odesłanie odnosi się do „Norm dotyczących dostępności, zakresu i korzystania z praw własności intelektualnej” w części II porozumienia TRIPS, a nie postanowień dotyczących „Dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej” w części III porozumienia TRIPS. Rozdział 11 zawiera bowiem własną, odrębną sekcję dotyczącą egzekwowania praw własności intelektualnej [na drodze cywilnoprawnej].

450. Postanowienia dotyczące przejrzystości, skutecznej ochrony gwarantowanych praw i egzekucji zobowiązań stanowią integralną część wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej. Z tego względu uważam, że części rozdziału 11 dotyczące egzekwowania praw własności intelektualnej na drodze cywilnoprawnej oraz środków stosowanych przy kontroli granicznej także są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej(344). To samo tyczy się takich postanowień, jak art. 11.52, który przewiduje formy współpracy międzynarodowej(345).

451. Jednakże rozdział 11 umowy EUSFTA także wydaje się obejmować swoim zakresem niehandlowe aspekty własności intelektualnej.

452. W odróżnieniu od porozumienia TRIPS(346) art. 11.4 umowy EUSFTA (dotyczący ochrony przyznawanej w odniesieniu do praw autorskich i praw pokrewnych) uwzględnia wszystkie prawa i zobowiązania określone w konwencji berneńskiej. Obejmuje on zatem art. 6bis tej konwencji, który służy ochronie autorskich praw osobistych. Artykuł 6bis sam w sobie przewiduje rozróżnienie pomiędzy autorskimi prawami osobistymi a autorskimi prawami majątkowymi.

453. Podobnie art. 11.4 wprowadza do treści umowy EUSFTA całość Traktatu WIPO o prawie autorskim oraz Traktatu WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach. Artykuł 3 tego pierwszego wymaga, aby umawiające się strony stosowały art. 2–6 konwencji berneńskiej w odniesieniu do ochrony przewidzianej w Traktacie WIPO o prawie autorskim. Artykuł 5 ust. 1 tego traktatu wskazuje określone autorskie prawa osobiste, którymi dysponuje wykonawca.

454. Podkreślałam już odrębną, i istotną rolę, jaką odgrywają autorskie prawa osobiste(347). Uznanie dla tej roli wyraźnie zaznaczono w umowie EUSFTA. Niemniej tego rodzaju prawa mają też równie wyraźnie niehandlowy charakter. Jestem więc zdania, że w zakresie, w jakim rozdział 11 ma zastosowanie do niehandlowych aspektów własności intelektualnej kompetencja Unii Europejskiej do przyjęcia tych części wspomnianego rozdziału nie może opierać się na art. 207 ust. 1 TFUE.

455. Komisja nie utrzymywała, że Unia Europejska dysponuje mimo wszystko wyłączną kompetencją zewnętrzną w oparciu o jedną z przesłanek na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE.

456. Ze względu na to, że autorskie prawa osobiste są niezależne od majątkowych praw własności intelektualnej (i mają zastosowanie wraz z tymi prawami)(348), uważam, że postanowienia takie jak te zawarte w rozdziale 11 umowy EUSFTA w zakresie, w jakim mają zastosowanie do niehandlowych aspektów praw własności intelektualnej, można uznać za konieczne dla osiągnięcia celów rynku wewnętrznego. Fakt, że w dziedzinie autorskich praw osobistych brak jest (jeszcze) harmonizacji, pozostaje bez wpływu na ten wniosek(349). Wspomniane aspekty rozdziału 11 umowy EUSFTA są zatem objęte zakresem kompetencji dzielonej pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi na podstawie art. 4 ust. 2 lit. a), art. 26 ust. 1 i przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE.

 W przedmiocie konkurencji i spraw powiązanych (rozdział 12 umowy EUSFTA(350))

 Argumenty

457. Komisja twierdzi, że rozdział 12 zasadniczo wspiera i ułatwia handel towarami i usługami między Unią Europejską a Singapurem. Rozdział ten ma także na celu zakazanie praktyk antykonkurencyjnych o wymiarze transnarodowym, które mogą utrudniać skuteczny dostęp do rynku lub ograniczać korzyści gospodarcze z liberalizacji handlu, której osiągnięcie jest celem przewidzianym w umowie EUSFTA. Ponadto rozdział 12 nie wywołuje skutku w postaci harmonizacji i wyraźnie odnosi się do stosunku pomiędzy zachowaniem antykonkurencyjnym a handlem międzynarodowym. Ma on wobec tego bezpośredni wpływ na handel i jest w całości objęty zakresem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE. Komisja czyni także odniesienie do szeregu porozumień WTO, które wprowadzają elementy polityki konkurencji.

458. Pozostałe strony nie przedstawiły żadnych konkretnych argumentów w odniesieniu do rozdziału 12.

 Analiza

459. Zgadzam się z Komisją, że związek pomiędzy handlem międzynarodowym a polityką konkurencji daje się już zauważyć w określonych postanowieniach porozumień WTO(351). Należy jednak stwierdzić, że dotychczas nie przyjęto jeszcze całościowej polityki WTO w dziedzinie konkurencji i handlu(352).

460. Z kolei rozdział 12 umowy EUSFTA ma na celu kompleksowe ujęcie kwestii szkodliwych skutków na handel pomiędzy Unią Europejską a Singapurem, których źródłem może być publiczne lub prywatne zachowanie antykonkurencyjne lub tego rodzaju praktyki. Wobec tego wymaga on od każdej ze stron utrzymywania w mocy i egzekwowania na swoich odpowiednich terytoriach spójnego ustawodawstwa regulującego porozumienia między przedsiębiorstwami, nadużycia pozycji dominującej oraz połączenia przedsiębiorstw, które powodują znaczne zmniejszenie konkurencji lub które w znacznym stopniu utrudniają konkurencję, pod warunkiem że wpływają na handel pomiędzy Unią Europejską a Singapurem(353). Uważa się, że wspomniane rodzaje zachowań antykonkurencyjnych mogą osłabiać korzyści płynące z liberalizacji handlu, której osiągnięcie jest celem umowy EUSFTA, czy to poprzez pozbawienie skuteczności reguł dotyczących dostępu do rynku, czy też poprzez ograniczenie korzyści gospodarczych, które przedsiębiorstwa jednej ze stron mogą chcieć czerpać z handlu swoimi towarami lub usługami na terytorium drugiej strony(354).

461. Rozdział 12 jest też bezpośrednio związany regulacją handlu w zakresie, w jakim dąży się w nim do ograniczenia zakłóceń konkurencji, wynikających z możliwości przysługującej każdej stronie w zakresie ustanawiania lub zapewniania funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych, czy też przyznawania przedsiębiorstwom praw specjalnych lub wyłącznych(355) oraz regulowania zakazanych subsydiów i innych subsydiów(356).

462. Artykuł 12.7 ust. 2 umowy EUSFTA obrazuje to powiązanie pomiędzy rozdziałem 12 a handlem międzynarodowym. Postanowienie to, które uwzględnia także art. 3 Porozumienia w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych (dotyczący zakazanych subsydiów)(357), zakazuje przyznawania określonych kategorii subsydiów, „chyba że strona przyznająca subsydium na wniosek drugiej strony udowodniła, że dane subsydium nie ma faktycznie ani potencjalnie wpływu na handel drugiej strony”(358). Podobnie art. 12.8 ust. 1 umowy EUSFTA wymaga, aby strony „dokłada[ły] wszelkich starań”, aby rozwiązywać kwestie zakłóceń konkurencji wynikających ze stosowania specyficznych subsydiów związanych z handlem towarami i usługami, „o ile wpływają one faktycznie lub potencjalnie na handel którejś ze stron”, a także zapobiegać występowaniu tego typu sytuacji.

463. Fakt, że rozdział 12 wywołuje skutek w postaci pewnego stopnia harmonizacji reguł konkurencji, nie oznacza, że jego celem jest zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich w tej dziedzinie, aby poprawić funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Rozdział 12 służy raczej rozszerzeniu podstawowych reguł i zasad prawa konkurencji Unii na Singapur w celu uregulowania handlu towarami i usługami z tym państwem trzecim(359). Wspomniane reguły obejmują art. 101 i 102 TFUE, które odnoszą się do umów lub praktyk uzgodnionych pomiędzy przedsiębiorstwami oraz do nadużywania przez przedsiębiorstwa ich pozycji dominującej na rynku, wraz z rozporządzeniem Rady nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw(360). Podobnie postanowienia umowy EUSFTA odzwierciedlają treść art. 106 TFUE (odnoszącego się do przedsiębiorstw publicznych, przedsiębiorstw, którym państwa członkowskie przyznają prawa specjalne lub wyłączne, jak również przedsiębiorstw zobowiązanych do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym) oraz art. 107–109 TFUE (które mają na celu unikanie zakłóceń konkurencji wywołanych pomocą państwa).

464. Prawdą jest, że rozdział 12 zawiera także postanowienia dotyczące współpracy i koordynacji działań w zakresie egzekwowania prawa, ochrony tajemnicy handlowej oraz innych poufnych informacji, konsultacji stron w zakresie konkurencji oraz dotyczące wyłączenia stosowania rozdziałów 15 (rozstrzyganie sporów) i 16 (mediacje) do kwestii wynikających z rozdziału 12 (z wyjątkiem art. 12.7 umowy EUSFTA, dotyczącego zakazanych subsydiów). Wszystkie te postanowienia mają charakter uzupełniający względem najważniejszych istotnych zobowiązań określonych w rozdziale 12. Pozostają one zatem bez wpływu na wysunięty przeze mnie wniosek, że celem rozdziału 12 jest wspieranie, ułatwianie lub regulowanie handlu i, tym samym, rozdział ów wywiera bezpośredni wpływ na handel towarami i usługami.

465. Co się tyczy postanowienia dotyczącego przejrzystości w dziedzinie subsydiów związanych z handlem towarami i świadczeniem usług (art. 12.9 umowy EUSFTA), odsyłam do dokonanej przeze mnie analizy rozdziału 14 i postanowień dotyczących przejrzystości w innych rozdziałach(361).

466. Jestem więc zdania, że rozdział 12 w całości jest objęty zakresem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na gruncie art. 207 ust. 1 TFUE.

 W przedmiocie barier pozataryfowych w handlu i inwestycji w produkcję energii ze źródeł odnawialnych (rozdział 7 umowy EUSFTA(362)), jak również w przedmiocie handlu i zrównoważonego rozwoju (rozdział 13 umowy EUSFTA(363))

 Argumenty

 Co się tyczy barier pozataryfowych w handlu i inwestycji w produkcję energii ze źródeł odnawialnych

467. Komisja twierdzi, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie rozdziału 7 na podstawie art. 207 ust. 1 TFUE. Z jednej strony rozdział ten przewiduje wymóg zniesienia lub ograniczenia barier w handlu (zarówno taryfowych, jak i pozataryfowych) i inwestycjach, a także nakłada wymóg zbliżenia przepisów w celu ułatwienia handlu. Z drugiej strony widoczne są w nim również powiązania z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi: zakazuje stronom ustanawiania wymogu tworzenia spółek z przedsiębiorstwami lokalnymi.

468. Parlament i Rada nie przedstawiły żadnych konkretnych argumentów w odniesieniu do rozdziału 7.

469. Część państw członkowskich podnosi, że rozdział 7 ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych poprzez promowanie produkcji energii ze źródeł odnawialnych i, tym samym, że odnosi się on raczej do polityki w dziedzinie środowiska (art. 191 TFUE) niż do wspólnej polityki handlowej.

 Co się tyczy handlu i zrównoważonego rozwoju

470. Komisja twierdzi, że, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE, rozdział 13 w całości jest objęty zakresem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej. Kompetencja w dziedzinie wspólnej polityki handlowej nie ogranicza się do przyjmowania instrumentów, które wywierają wpływ wyłącznie w zakresie tradycyjnych aspektów handlu zagranicznego. Rozbieżności pomiędzy państwami w zakresie poziomów ochrony środowiska i pracy mają bezpośredni wpływ na międzynarodowy handel i inwestycje. Niższe standardy ochrony na terytorium jednej ze stron mogą sprzyjać rozwojowi handlu i inwestycji na jej terytorium. Z kolei normy środowiskowe i normy pracy mogą stać się ukrytymi barierami w handlu. Jak wynika między innymi z art. 13.1 ust. 1 umowy EUSFTA, umowa ta ma na celu rozwijanie i promowanie handlu międzynarodowego w taki sposób, aby przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju, który obejmuje rozwój gospodarczy, społeczny oraz ochronę środowiska.

471. Komisja twierdzi, że rozdział 13 nie ma na celu utworzenia nowych istotnych zobowiązań w zakresie ochrony pracy i środowiska, a jedynie potwierdzenie określonych istniejących zobowiązań międzynarodowych. Celem tego rozdziału jest zapewnienie, aby różnice w poziomach ochrony nie wpływały negatywnie na warunki dla handlu i inwestycji.

472. Komisja nie widzi żadnej kolizji pomiędzy, z jednej strony, rozdziałem 13 a, z drugiej strony, art. 3 ust. 5 TUE i art. 21 ust. 2 TFUE. Artykuł 3 ust. 5 TUE wymaga od Unii Europejskiej włączenia zagadnień dotyczących „trwałego rozwoju Ziemi” oraz „swobodnego i uczciwego handlu” do swojej wspólnej polityki handlowej. Artykuł 21 ust. 2 TFUE także obejmuje szereg celów związanych ze zrównoważonym rozwojem.

473. Co się tyczy konkretnych postanowień rozdziału 13, Komisja podnosi w szczególności, że fakt, iż art. 13.3 ust. 3 umowy EUSFTA przewiduje zobowiązanie do skutecznego wdrażania pewnych zasad dotyczących praw podstawowych w pracy, nie stanowi uzasadnienia dla wniosku, że państwa członkowskie powinny uczestniczyć w zawarciu umowy EUSFTA. Postanowienie to nie przewiduje konkretnego sposobu zapewnienia przez Singapur i państwa członkowskie skutecznego wdrożenia ratyfikowanych przez siebie konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (zwanej dalej „MOP”). Ponadto art. 13.6 ust. 2 i art. 13.8 lit. a) umowy EUSFTA jedynie potwierdzają przyjęte już zobowiązania. Pozostałe postanowienia [takie jak art. 13.8 lit. b)–d)] mają na celu unikanie skutków zakłócających handel międzynarodowy i są zatem nierozerwalnie związane z tym handlem.

474. Parlament zasadniczo zgadza się z Komisją.

475. Rada i szereg państw członkowskich stają na stanowisku, że, chociaż rozdział 13 jest związany z handlem, reguluje on także niezwiązane z handlem aspekty pracy, ochrony środowiska i rybołówstwa oraz ma na celu promowanie ochrony pracy i środowiska, a także zachowania morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa. Wspomniane postanowienia rozdziału 13 nie mogą zatem opierać się na art. 207 TFUE. Rada podnosi także, że art. 13.3 ust. 3 i 13.3 ust. 4 umowy EUSFTA przewiduje minimalną harmonizację ustawodawstw państw członkowskich w dziedzinach, w których traktaty wykluczają taką możliwość. Gdyby postanowienia te były częścią wspólnej polityki handlowej, byłyby niezgodne z art. 207 ust. 6 TFUE.

476. Ponadto Rada i szereg państw członkowskich utrzymują, że rozdział 13 jest wyraźnie odrębny od reszty postanowień umowy. Świadczy o tym przede wszystkim szczególny system rozstrzygania sporów, który ma zastosowanie do tego rozdziału(364).

477. Wreszcie Rada podnosi, że wyłączna kompetencja Unii Europejskiej do przyjmowania zobowiązań w zakresie handlu produktami rybnymi w art. 13.8 umowy EUSFTA wynika z art. 3 ust. 1 lit. d) TFUE (zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa), a nie z art. 3 ust. 1 lit. e) TFUE (wspólna polityka handlowa). Głównym celem art. 13.8 jest zapewnienie ochrony zasobów ryb i zarządzania nimi w sposób zrównoważony, a nie ułatwianie i regulowanie handlu lub zarządzanie nim.

 Analiza

 Co się tyczy celów handlowych i niezwiązanych z handlem: zasady ogólne

478. Wspólna polityka handlowa jest prowadzona zgodnie z zasadami i celami działań zewnętrznych Unii Europejskiej(365), które obejmują opracowywanie „międzynarodowych środków służących ochronie i poprawie stanu środowiska oraz zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi, w celu zapewnienia trwałego rozwoju”(366). Zgadzam się więc z Komisją, że poziomy ochrony środowiska wskazują na powiązania z handlem międzynarodowym. Istotne rozbieżności mogą powodować zakłócenia konkurencji i handlu – niskie standardy na jednym rynku mogą być źródłem przewagi konkurencyjnej dla przedsiębiorstw krajowych, przyciągając tym samym inwestycje zagraniczne, na niekorzyść rynków, na których standardy są wyższe. Z kolei standardy w zakresie ochrony środowiska mogą podlegać manipulacjom ze względu na chęć osiągania celów protekcjonistycznych(367). Mając powyższe na uwadze, promowanie zrównoważonego rozwoju jest jednym z celów określonych w preambule porozumienia WTO(368). Podobny tok rozumowania można zastosować w odniesieniu do powiązania pomiędzy ochroną pracy a handlem międzynarodowym.

479. Jednakże fakt, iż wspólna polityka handlowa może także realizować cele niehandlowe, nie oznacza, że rozdziały 7–13 są automatycznie objęte zakresem art. 207 ust. 1 TFUE.

480. Trybunał udzielił już pewnych wytycznych co do tego, w jaki sposób dokonać rozróżnienia pomiędzy środkami objętymi zakresem wspólnej polityki handlowej (w tym sensie, że ich głównym zadaniem jest wspieranie, ułatwianie lub regulowanie wymiany handlowej i, tym samym, wywierają one na nią bezpośredni wpływ)(369) a środkami dotyczącymi polityki w dziedzinie środowiska lub polityki społecznej Unii Europejskiej.

481. Wobec tego Trybunał przyjął, że akty Unii, które także realizują cele niemające charakteru wyłącznie gospodarczego (na przykład cele społeczne, środowiskowe lub humanitarne), mogą być objęte zakresem wspólnej polityki handlowej(370). Jednakże w każdej sprawie sporne umowy międzynarodowe dotyczyły instrumentów polityki handlowej: umów handlowych w sprawie gromadzenia zapasów w opinii 1/78, przyznawania preferencji taryfowych w sprawie 45/86, (warunkowego) przywozu produktów rolnych w sprawie C‑62/88, a także wymogów w zakresie etykietowania (czyli technicznych barier w handlu) w sprawie C‑281/01. Wszystkie wspomniane instrumenty wywierają bezpośredni wpływ na handel danymi produktami lub usługami.

482. Z kolei umowy międzynarodowe, które nie odnoszą się konkretnie do handlu, nie są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej, nawet jeżeli są pośrednio związane z handlem. Wobec tego w opinii 2/00 Trybunał wziął pod uwagę fakt, że zasady dotyczące transgranicznego przemieszczania żywych zmodyfikowanych organizmów, zawarte w Protokole z Kartageny o bezpieczeństwie biologicznym, załączone do Konwencji o różnorodności biologicznej, nie ograniczały się do przemieszczania w celach handlowych. Trybunał stwierdził zatem, że głównym celem lub elementem tego protokołu była ochrona środowiska, a nie wspólna polityka handlowa(371). Podobnie w wyroku w sprawie C‑411/06(372) Trybunał potwierdził, że rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów(373) ma na celu nie tyle zdefiniowanie cech, które muszą wykazywać odpady, aby mogły znajdować się w swobodnym obrocie na rynku wewnętrznym lub w ramach wymiany handlowej z państwami trzecimi, ile, w ujęciu bardziej ogólnym, stworzenie zharmonizowanego systemu procedur, których zastosowanie umożliwi ograniczenie przepływu odpadów w celu zapewnienia ochrony środowiska(374). Prawidłową podstawą dla tego rozporządzenia były zatem postanowienia traktatu dotyczące ochrony środowiska.

483. W świetle powyższych rozważań zbadam, czy rozdziały 7 i 13 są w całości objęte zakresem wspólnej polityki handlowej.

 W przedmiocie pozataryfowych barier w handlu i inwestycji w produkcję energii ze źródeł odnawialnych

484. Rozdział 7 umowy EUSFTA ma na celu ochronę środowiska (i przy okazji zdrowia ludzkiego) poprzez „promowani[e] rozwoju i wzrostu produkcji energii z niekopalnych źródeł odnawialnych i zrównoważonych”, a tym samym ograniczenie emisji gazów cieplarnianych(375). Jednakże jego zakres zastosowania ogranicza się do środków „wpływających na handel i inwestycje między stronami” w odniesieniu do produkcji zielonej energii(376). Kwestia, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie tego rozdziału na podstawie art. 207 ust. 1 TFUE, zależy od tego, czy ma on zasadniczo na celu wspieranie, ułatwianie lub regulowanie handlu, a tym samym wywiera bezpośredni wpływ na handel(377).

485. Moim zdaniem tak właśnie jest.

486. Postanowienia rozdziału 7 w głównej mierze dotyczą regulowania instrumentów polityki handlowej i eliminowania barier w handlu i inwestycjach. Wobec tego art. 7.4 ma za przedmiot znoszenie barier w handlu i inwestycjach, które mogą utrudniać produkcję zielonej energii, na przykład poprzez zakaz wprowadzania „wymogów dotyczących lokalnego pochodzenia” oraz wymogu zakładania spółki z przedsiębiorstwami lokalnymi(378). Podobnie art. 7.5 umowy EUSFTA zmierza do usunięcia technicznych barier w handlu produktami służącymi produkcji zielonej energii. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą zobowiązania międzynarodowe mające zapewnić, by przepisy techniczne i normy, jak również procedury oceny zgodności nie tworzyły niepotrzebnych przeszkód w handlu międzynarodowym, są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej(379). Artykuły 7.6 i 7.7 umowy EUSFTA (dotyczące, odpowiednio, wyjątków oraz wykonania i współpracy) mają charakter uzupełniający względem pozostałych zobowiązań wynikających z rozdziału 7, a tym samym nie są decydujące przy ustalaniu, czy rozdział ten jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej.

487. W związku z powyższym rozdział 7 ma na celu regulowanie i ułatwianie handlu związanego z produkcją zielonej energii, a zatem wywiera bezpośredni wpływ na handel. Rozdział ten należy więc w całości do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej na podstawie art. 207 ust. 1 TFUE.

488. Powyższego wniosku nie podważa uwaga państwa członkowskiego, że rozdział 7 może naruszać prawo poszczególnych państw członkowskich, wynikające z art. 194 ust. 2 akapit drugi TFUE, do określania warunków wykorzystania jego zasobów energetycznych, wyboru między różnymi źródłami energii i ogólnej struktury jego zaopatrzenia w energię. Jak wynika z brzmienia tego postanowienia, art. 194 ust. 2 TFUE ma na celu wyłącznie wyjaśnienie zakresu kompetencji Unii Europejskiej do przyjmowania aktów ustawodawczych służących realizacji polityki energetycznej. Nie może on zatem ograniczać autonomicznego zakresu wspólnej polityki handlowej, w myśl art. 207 ust. 1 TFUE.

 Co się tyczy handlu i zrównoważonego rozwoju

489. Niektóre postanowienia rozdziału 13 są wyraźnie bezpośrednio związane z regulacją handlu. Wobec tego art. 13.6 ust. 4 umowy EUSFTA odnosi się konkretnie do kwestii ukrytych ograniczeń w handlu, które mogą być skutkiem środków wdrażających wielostronne umowy w dziedzinie ochrony środowiska. Podobnie art. 13.12 umowy EUSFTA ma zasadniczo na celu powstrzymanie działań strony, która wywiera wpływ na handel lub inwestycje poprzez niestosowanie swoich przepisów w zakresie środowiska i pracy lub w inny sposób uchylanie się od ich egzekwowania, czy też poprzez brak ich skutecznego stosowania. Jako inne przykłady wskazać można art. 13.11 ust. 1 umowy EUSFTA, który ma na celu w szczególności ułatwianie i promowanie handlu i inwestycji w towary i usługi sprzyjające środowisku naturalnemu, jak również art. 13.11 ust. 2, na mocy którego strony zobowiązują się poświęcać szczególną uwagę ułatwianiu usuwania przeszkód w handlu i inwestycjach w odniesieniu do dóbr i usług przyjaznych dla klimatu.

490. Jednakże pomimo wyrażonego przez strony braku zamiaru harmonizowania swoich norm w dziedzinie pracy i środowiska (art. 13.1 ust. 4 umowy EUSFTA), znaczna część postanowień rozdziału 13 ani nie narzuca formy warunkowości w handlu (umożliwiając drugiej stronie nakładanie sankcji w przypadku braku zgodności lub poprzez uzależnienie określonej korzyści handlowej od zgodności z normami w zakresie pracy i środowiska), ani w inny sposób nie reguluje kwestii korzystania z instrumentów polityki handlowej jako środków służących promowaniu zrównoważonego rozwoju.

491. Wobec powyższego art. 13.3 ust. 1, art. 13.3 ust. 3, art. 13.4, art. 13.6 ust. 2 i 3 umowy EUSFTA mają zasadniczo na celu osiągnięcie, w Unii Europejskiej i w Singapurze, minimalnych norm w zakresie (odpowiednio) ochrony pracy i ochrony środowiska, niezależnie od ich potencjalnego wpływu na handel. Widać więc wyraźnie, że postanowienia te nie są objęte zakresem stosowania wspólnej polityki handlowej. W odróżnieniu od klauzul dotyczących „istotnych elementów”, znajdujących się w niektórych międzynarodowych umowach handlowych Unii(380), które nakładają obowiązek poszanowania zasad demokratycznych i praw człowieka, naruszenie norm w zakresie pracy i środowiska, do których odnoszą się wspomniane postanowienia umowy EUSFTA, nie uprawnia drugiej strony do zawieszenia korzyści handlowych przewidzianych w umowie EUSFTA. Artykuły 13.16 i 13.17 umowy EUSFTA nie uprawniają strony do zawieszenia koncesji handlowych przyznanych drugiej stronie, w przypadku gdy ta ostatnia nie dopełnia zobowiązań przewidzianych w rozdziale 13(381). Ponadto, inaczej, niż w przypadku rozwiązań motywacyjnych dotyczących zrównoważonego rozwoju i dobrych rządów w ramach systemu GSP+(382), celem tych postanowień nie jest też przyznanie Singapurowi koncesji handlowych pod warunkiem spełnienia tych norm.

492. Artykuł 13.8 umowy EUSFTA dotyczy „[h]and[lu] produktami rybnymi”. Przyjmuję, że zobowiązanie w art. 13.8 lit. b) w zakresie wprowadzenia skutecznych środków w celu zwalczania nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów może skutkować, między innymi, przyjęciem instrumentów polityki handlowej lub obejmować działania mające na celu wyeliminowanie stosowania takich instrumentów (na przykład subsydiów, które przyczyniają się do przełowienia i nadmiernej zdolności połowowej i są związane z nielegalnymi, nieraportowanymi i nieuregulowanymi połowami). W postanowieniu tym wskazano też przykłady takich środków.

493. Z kolei pozostałe litery art. 13.8 umowy EUSFTA mają zasadniczo na celu przyczynienie się do zrównoważonej ochrony zasobów rybnych i zarządzania nimi przez strony. Przykładowo art. 13.8 lit. a) umowy EUSFTA wymaga od stron, w ujęciu ogólnym, zapewnienia zgodności z długoterminowymi środkami ochrony i zrównoważonej eksploatacji zasobów rybnych, określonymi w międzynarodowych instrumentach ratyfikowanych przez te strony oraz przestrzegania zasad Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa i odpowiednich środków ONZ w odniesieniu do tych kwestii. Zgodność ze wspomnianymi normami nie stanowi wymogu koniecznego do uzyskania korzyści handlowych. Podobnie naruszenie wspomnianych zobowiązań nie może skutkować zawieszeniem koncesji handlowych przewidzianych w umowie EUSFTA(383). Artykuł 13.8 lit. c) i d) umowy EUSFTA tak samo nie ma bezpośrednich związków z handlem międzynarodowym. Nie jest więc objęty zakresem wspólnej polityki handlowej.

494. Jakie konsekwencje wynikają z tego w kwestii kompetencji?

495. Moim zdaniem art. 3 ust. 5 i art. 21 TUE oraz art. 9 i 11 TFUE, które powołuje Komisja, są nieistotne dla rozstrzygnięcia kwestii kompetencji. Postanowienia te mają na celu zobowiązanie Unii Europejskiej do przyczynienia się do realizacji określonych celów w swoich politykach i działaniach. Nie mogą one wpływać na zakres wspólnej polityki handlowej, określony w art. 207 TFUE. Z tego samego względu nieistotne jest, czy, jak podnosi Komisja, prawa podstawowe, do których odniesienie zawarto w art. 13.3 ust. 3 umowy EUSFTA, są zgodne z powszechnymi normami pracy, chronionymi na mocy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Twierdzenie to odnosi się do zgodności co do istoty umowy EUSFTA z prawami podstawowymi. Nie może ono zmieniać zakresu kompetencji Unii Europejskiej(384).

496. Nie przekonuje mnie też twierdzenie Komisji, że, zasadniczo, art. 13.3 ust. 3 i art. 13.6 ust. 2 umowy EUSFTA nie mają „wystarczająco normatywnego” charakteru, aby uwzględniać je przy badaniu kwestii podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi w odniesieniu do rozdziału 13. Komisja powołuje się w tym miejscu na wyrok w sprawie C‑377/12(385), w którym Trybunał orzekł, że postanowienia dotyczące readmisji, transportu i środowiska zawarte w umowie ramowej o partnerstwie i współpracy między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Filipin, z drugiej strony(386), „nie zawierają obowiązków o takim zakresie, by można było uznać, iż stanowią one cele inne niż cele współpracy na rzecz rozwoju, które nie są ani drugorzędne, ani pośrednie względem tychże celów współpracy na rzecz rozwoju”(387). Z uwagi na to, że migracja, transport i środowisko stanowią integralną część polityki na rzecz rozwoju Unii Europejskiej, wymaganie, aby umowa o współpracy na rzecz rozwoju obejmująca te kwestie była oparta na częściach traktatu innych niż postanowienie dotyczące polityki na rzecz rozwoju, mogłoby w praktyce pozbawić treści kompetencję i procedurę przewidziane w tym postanowieniu(388). Natomiast ani prawa podstawowe w pracy, ani normy w zakresie ochrony środowiska nie stanowią integralnej części wspólnej polityki handlowej. Wyrok w sprawie C‑377/12 nie jest zatem użyteczny do celów analizy rozdziału 13 umowy EUSFTA.

497. Moim zdaniem rozdział 13 składa się z czterech części. Pierwsza część obejmuje postanowienia należące do zakresu wspólnej polityki handlowej. W skład części drugiej i trzeciej wchodzą postanowienia dotyczące, odpowiednio, norm ochrony pracy i norm ochrony środowiska. Część czwarta odnosi się do zrównoważonej ochrony zasobów ryb i zarządzania nimi.

498. Żadnej z tych części nie można uznać jedynie za konieczny dodatek zapewniający skuteczność pozostałych części umowy EUSFTA lub rozdziału 13, ani też nie można uznać ich za bardzo ograniczone w swoim zakresie. W szczególności nie mogę przychylić się do argumentu Komisji, że art. 13.6 ust. 2 umowy EUSFTA (który określa wymóg skutecznego wdrożenia wielostronnych porozumień dotyczących środowiska, których Unia Europejska i Singapur są stronami) nie wiąże się z żadnymi nowymi zobowiązaniami stron w kontekście międzynarodowym. To prawda, że wspomniane postanowienie odnosi się jedynie do istniejących już wielostronnych zobowiązań stron w zakresie ochrony środowiska. Jednakże postanowienie to wywołuje skutek w postaci włączenia tych zobowiązań do umowy EUSFTA, przez co mają one zastosowanie w stosunkach między Unią Europejską a Singapurem na podstawie umowy EUSFTA. Artykuł 13.6 ust. 2 wywołuje więc wyraźnie skutek w postaci nowych zobowiązań stron, wykonalnych zgodnie z umową EUSFTA.

499. Wobec tego decyzja Unii Europejskiej o przyjęciu zobowiązań wynikających z każdej z czterech części wymaga odrębnej podstawy prawnej.

500. Co się tyczy części pierwszej, wyłączna kompetencja Unii Europejskiej wynika z art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE. W myśl art. 3 ust. 1 lit. d) TFUE i art. 43 ust. 2 TFUE(389) część czwarta jest objęta zakresem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie zachowania morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa.

501. Natomiast części druga i trzecia zasadniczo należą do kompetencji dzielonych Unii Europejskiej.

502. Postanowienia dotyczące norm ochrony pracy (część druga) można uznać za konieczne dla osiągnięcia celów w zakresie polityki społecznej określonych w art. 151 TFUE, odnoszących się w szczególności do tych wyszczególnionych w art. 153 ust. 1 lit. a), b) i c) TFUE (polepszanie środowiska pracy w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników; warunki pracy; zabezpieczenie społeczne i ochrona socjalna pracowników). Unia Europejska dysponuje więc kompetencją dzieloną w odniesieniu do tej części na podstawie art. 4 ust. 2 lit. b), art. 151 i art. 153 ust. 1 TFUE oraz przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE.

503. Co się tyczy postanowień dotyczących norm w zakresie ochrony środowiska (część trzecia), wystarczy zauważyć, że Unia Europejska ma kompetencję, na mocy art. 191 ust. 1 TFUE, do realizowania celów polityki w dziedzinie ochrony środowiska, takich jak zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska. Kompetencja zewnętrzna Unii Europejskiej do realizowania strategii środowiskowych, wynikająca zarówno z art. 191 ust. 4 TFUE(390), jak i z przesłanki pierwszej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE jest dzielona z państwami członkowskimi zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. e) TFUE.

504. Komisja nie podniosła, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną w zakresie części drugiej i trzeciej na podstawie art. 3 ust. 2 TFUE. Do Trybunału nie należy zatem zbadanie, czy przesłanka trzecia na gruncie tego postanowienia mogłaby potencjalnie mieć zastosowanie do tych części(391).

 W przedmiocie przejrzystości oraz administracyjnej i sądowej kontroli środków o zastosowaniu ogólnym (rozdział 14 umowy EUSFTA(392) i powiązane postanowienia w innych rozdziałach(393))

 Argumenty

505. Komisja twierdzi, że rozdział 14 należy do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie wspólnej polityki handlowej, ponieważ: (i) rozdział ten ma na celu ułatwianie handlu i inwestycji; (ii) postanowienia mają zastosowanie wyłącznie do środków odnoszących się do kwestii uregulowanych w innych rozdziałach umowy EUSFTA; oraz (iii) postanowienia mają na celu wyjaśnienie i ulepszenie istniejących postanowień porozumień WTO, w szczególności art. X GATT 1994. Ponadto postanowienia te odzwierciedlają także podstawowe ustalenia w zakresie należytej staranności, które są częścią zasad ogólnych prawa Unii.

506. Ani Parlament, ani Rada nie przedstawiły konkretnych argumentów w odniesieniu do rozdziału 14.

507. Nieliczne państwa członkowskie zajęły stanowisko odnośnie do rozdziału 14. Przedstawione argumenty są tego rodzaju, że, z jednej strony, rozdział 14 dotyczy wykonywania zadań w zakresie administracji krajowej, przeprowadzania postępowań administracyjnych i ochrony sądowej w zakresie środków administracyjnych oraz, z drugiej strony, że argument Komisji zakłada, iż Unia Europejska ma wyłączną kompetencję w zakresie wszystkich pozostałych części umowy EUSFTA. Skoro jednak rozdział 14 ma na celu nadanie skuteczności pozostałym częściom umowy EUSFTA, w odniesieniu do których Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją, rozdział ten nie może należeć do wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej. Same postanowienia rozdziału 14 nie dotyczą konkretnie handlu międzynarodowego. Wreszcie kwestie odnoszące się do wymiaru sprawiedliwości w art. 14.5 i 14.6 umowy EUSFTA nie są objęte ani kompetencją wyłączną, ani kompetencją dzieloną Unii Europejskiej: nie należą one do zakresu art. 81 ust. 2 TFUE (dotyczącego współpracy sądowej w sprawach cywilnych).

 Analiza

508. Rozdział 14 określa zobowiązania w zakresie przejrzystości, konsultacji oraz lepszego zarządzania, mające zastosowanie do przepisów ustawowych i wykonawczych, orzeczeń sądowych oraz procedur i decyzji administracyjnych, które mogą mieć wpływ na jakiekolwiek kwestie objęte umową EUSFTA (tzw. „środki o zastosowaniu ogólnym”)(394). Rozdział ten dodano w szczególności z uwagi na wpływ otoczeń regulacyjnych na handel i inwestycje między stronami(395). Zobowiązania określone w rozdziale 14 mają zastosowanie wraz ze zobowiązaniami o podobnym charakterze, realizującymi podobne cele, określonymi w innych rozdziałach umowy EUSFTA(396).

509. Wobec tego rozdział 14 stosuje się horyzontalnie do wszystkich rozdziałów umowy EUSFTA i wyłącznie w odniesieniu do kwestii objętych zakresem tych rozdziałów. Uważam więc, że głównym założeniem rozdziału 14 nie jest regulowanie postępowań administracyjnych i ochrony sądowej jako takich. Zobowiązania zawarte w tym rozdziale powstają wyłącznie w odniesieniu do środków o zastosowaniu ogólnym, które mają wpływ na kwestie objęte zakresem umowy EUSFTA. Ich cel i funkcja polegają na poprawie skuteczności, zarządzania i wykonalności w odniesieniu do regulowania istotnych kwestii objętych zakresem umowy EUSFTA(397). Postanowień rozdziału 14 (i bardziej konkretnych postanowień dotyczących tej samej kwestii w innych rozdziałach) nie stosuje się niezależnie. Ze swojej natury mają one charakter uzupełniający, jednocześnie są one jednak niezbędne dla sprawnego funkcjonowania umowy EUSFTA.

510. Ponadto przejrzystość, konsultacje i zarządzanie środkami o zastosowaniu ogólnym odnoszącymi się do kwestii objętych zakresem wspólnej polityki handlowej to elementy konieczne do ograniczenia lub unikania przeszkód w handlu. Brak przejrzystości, uczciwości i pewności prawa może bowiem sam w sobie stanowić przeszkodę w handlu(398). W sytuacji gdy w stosunkach z przedsiębiorstwami handlowymi i inwestorami nie stosuje się zasad należytej staranności oraz w braku gwarancji, że przedsiębiorstwa handlowe i inwestorzy, jak również rządy zapoznali się ze środkami o zastosowaniu ogólnym dotyczącymi handlu i inwestycji i dostosowali się do nich, mogłoby dojść do utraty korzyści płynących z liberalizacji handlu, osiągniętych dzięki przepisom prawa materialnego zawartym w umowie EUSFTA. Dodatkowo brak rzeczywistego zastosowania tych środków lub brak odpowiednich środków ochronnych może wpływać na warunki konkurencji, gdy konkretne transakcje nie mogą być w praktyce zrealizowane. Przedsiębiorstwa handlowe mogłyby zrezygnować z działalności handlowej lub inwestycyjnej, bądź ich transakcje mogłyby ulegać opóźnieniom lub stałyby się bardziej kosztowne.

511. W świetle powyższych rozważań wydaje mi się, że wspólna polityka handlowa obejmuje zasady i decyzje dotyczące publikacji, zarządzania oraz administracyjnej i sądowej kontroli środków o zastosowaniu ogólnym, które mają wpływ na kwestie objęte zakresem umowy EUSFTA, w sposób szczególny związane z handlem międzynarodowym i inwestycjami. Chociaż zobowiązania w tym zakresie nie mają zastosowania do istotnej treści tych środków, tak samo jak istotne zobowiązania, są one konieczne do osiągnięcia celu w postaci promowania i ułatwiania handlu i inwestycji oraz wywierają one bezpośredni wpływ na handel.

512. W moim przekonaniu zobowiązania te pełnią podobną funkcję w kontekście polityk zewnętrznych innych niż wspólna polityka handlowa, które mają istotne znaczenie w odniesieniu do kwestii objętych zakresem umowy EUSFTA. Przy zawieraniu umów z państwami trzecimi w odniesieniu do innych kwestii należących do dzielonej lub wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej (takich jak transport, ochrona środowiska, lub promowanie inwestycji portfelowych), kompetencja Unii Europejskiej musi obejmować uprawnienia do decydowania w przedmiocie postanowień mających na celu zapewnienie skuteczności zobowiązań przyjętych przez Unię Europejską. Wobec tego, na przykład, istotne zobowiązania dotyczące ochrony środowiska mogłyby zostać naruszone, gdyby państwo trzecie miało odmówić obywatelom Unii dostępu do kontroli sądowej odnośnie do środków z zakresu ochrony środowiska, do której dostęp zapewnia się obywatelom tego państwa w podobnych okolicznościach.

513. Uważam więc, że podział kompetencji w zakresie postanowień dotyczących przejrzystości oraz kontroli administracyjnej i sądowej środków o zastosowaniu ogólnym (w rozdziale 14 lub w innych rozdziałach) musi nastąpić po dokonaniu podziału kompetencji przedmiotowych.

 W przedmiocie rozstrzygania sporów i mediacji (rozdział 9, sekcja B(399) i rozdziały 13, 15, 16 umowy EUSFTA(400))

 Argumenty

514. Komisja twierdzi, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję w zakresie wszystkich postanowień dotyczących ISDS w sekcji B rozdziału 9. Kompetencja ta wynika koniecznie z kompetencji w zakresie materialnych postanowień umowy, które stosuje się i interpretuje z chwilą uruchomienia mechanizmu rozstrzygania sporów. Oznacza to także, że zasadniczo, w świetle prawa międzynarodowego, Unia Europejska ponosi wyłączną odpowiedzialność z tytułu jakiegokolwiek naruszenia tych postanowień. Unia Europejska może zdecydować, na gruncie prawa Unii, o rozdzieleniu odpowiedzialności finansowej związanej z mechanizmem ISDS między Unię Europejską a państwa członkowskie oraz o upoważnieniu państw członkowskich do działania w charakterze pozwanych (i tym samym umożliwienia ponoszenia odpowiedzialności finansowej), w przypadku gdy to po ich stronie leży odpowiedzialność za sporne traktowanie, chyba że traktowanie tego rodzaju jest wymagane na mocy prawa Unii. Dokładnie taki jest cel rozporządzenia nr 912/2014(401), które ma zastosowanie do wszystkich umów, których Unia Europejska jest stroną, a które przewidują mechanizm ISDS. Zasady rozdziału zawarte w tym rozporządzeniu miałyby zastosowanie, w sytuacji gdy Unia Europejska, zgodnie z art. 9.15 ust. 2 umowy EUSFTA, ustala pozwanego w sporze pomiędzy inwestorem a państwem.

515. Komisja nie przedłożyła żadnych konkretnych argumentów w odniesieniu do art. 13.16 (konsultacje rządowe) i 13.17 (zespół ekspertów) umowy EUSFTA.

516. Co się tyczy rozdziałów 15 (rozstrzyganie sporów) i 16 (mediacje), Komisja twierdzi, że wspomniane rozdziały są niezbędne dla zapewnienia skutecznego egzekwowania praw i zobowiązań na mocy umowy EUSFTA i są zgodne z utrwaloną praktyką międzynarodową. Z uwagi na to, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w odniesieniu do części umowy EUSFTA, do których zastosowanie mają rozdziały 15 i 16, ma ona także wyłączną kompetencję w zakresie tych rozdziałów.

517. Parlament zasadniczo podziela stanowisko Komisji.

518. Rada podnosi, że, z uwagi na to, iż Unia Europejska nie ma kompetencji do stanowienia prawa w dziedzinie ochrony dyplomatycznej (art. 9.28 umowy EUSFTA), w żadnym wypadku nie może ona dysponować wyłączną kompetencją do podpisania i zawarcia umowy EUSFTA. Niezależnie od art. 23 ust. 1 TFUE decyzja co do tego, czy w danym przypadku należy udzielić ochrony dyplomatycznej, należy do państw członkowskich. Tytułem ewentualnym Rada podnosi, że kompetencja Unii Europejskiej w odniesieniu do art. 9.28 umowy EUSFTA ogranicza się do sporów dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

519. Rada nie przedstawiła żadnych konkretnych argumentów w odniesieniu do rozdziałów 15 i 16.

520. Chociaż większość państw członkowskich, które przedłożyły uwagi na piśmie, odniosła się (obszernie) do sekcji B w rozdziale 9, ich uwagi odnośnie do rozdziałów 15 i 16 są znacznie bardziej ograniczone w swoim zakresie. Podczas rozprawy niektóre państwa członkowskie skupiły się na art. 9.28 umowy EUSFTA dotyczącym ochrony dyplomatycznej.

521. Co się tyczy sekcji B rozdziału 9, podnoszą one, w pierwszej kolejności, że z uwagi na fakt, iż Unia Europejska nie dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne, nie może ona dysponować wyłączną kompetencją w zakresie wspomnianej sekcji, która odnosi się zarówno do bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jak i do inwestycji innego rodzaju. Ponadto, z uwagi na to, że umowa EUSFTA przewiduje mechanizm rozstrzygania sporów, w ramach którego istnieje możliwość wskazania państw członkowskich jako pozwanych, przepisy prawa konstytucyjnego niektórych państw członkowskich mogą wymagać, aby państwa te uczestniczyły w zawarciu tej umowy.

522. Rada oraz państwa członkowskie nie przedstawiły żadnych konkretnych argumentów w odniesieniu do art. 13.16 i 13.17 umowy EUSFTA poza powołaniem art. 13.17 na poparcie swojego stanowiska w przedmiocie kompetencji Unii Europejskiej w zakresie postanowień materialnych rozdziału 13.

 Analiza

523. Moim zdaniem podział kompetencji w zakresie mechanizmów rozstrzygania sporów dotyczących wykładni i stosowania poszczególnych postanowień umowy EUSFTA ma charakter akcesoryjny względem podziału kompetencji przedmiotowych. Powyższe jest prawdą zarówno w odniesieniu do rozdziałów 15 i 16, które mają zastosowanie na zasadzie horyzontalnej, jak i do innych rozdziałów, w których przewidziano szczególne formy rozstrzygania sporów (na przykład sekcja B rozdziału 9 dotyczącego inwestycji i rozdział 13 dotyczący handlu i zrównoważonego rozwoju).

524. Ten podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi jest regulowany wyłącznie w traktatach. Postanowienia wewnętrznego porządku prawnego, nawet o charakterze konstytucyjnym, nie mogą zmienić tego podziału(402).

525. Z opinii 1/91, 1/09 i 2/13 wynika, że w sytuacji gdy Unia Europejska ma kompetencję w zakresie postanowień materialnych umowy międzynarodowej, dysponuje ona także kompetencją w zakresie mechanizmów rozstrzygania sporów, które mają na celu zapewnienie skutecznego wykonania tych postanowień. Mechanizmy tego rodzaju pomagają jedynie osiągnąć główne cele umowy, a zatem mają charakter akcesoryjny względem postanowień (materialnych), do których się odnoszą(403).

526. Powyższy wniosek ma zastosowanie zarówno do horyzontalnego mechanizmu rozstrzygania sporów w rozdziale 15, jak i do mechanizmów rozstrzygania sporów odnoszących się do konkretnych obszarów tematycznych, przewidzianych w sekcji B rozdziału 9 oraz w rozdziale 13(404). W odróżnieniu od niektórych państw członkowskich uważam, że fakt, iż mechanizm ISDS daje inwestorowi jednej strony prawo do wszczęcia postępowania arbitrażowego przeciwko drugiej stronie, sam w sobie pozostaje bez znaczenia dla podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi. Cecha ta stanowi odzwierciedlenie faktu, że strony wybrały ten sposób rozstrzygania sporów w kontekście inwestycji, zamiast wewnątrzpaństwowego rozstrzygania sporów (lub łącznie z takim systemem). Dotyczy to zatem sposobu wykonania kompetencji zewnętrznej, a nie istnienia i charakteru tej kompetencji zewnętrznej.

527. Ten sam tok rozumowania znajduje zastosowanie do mechanizmów mediacji, takich ja te określone w załączniku 9-E (w szczególności w odniesieniu do sporów na linii inwestor–państwo) oraz w rozdziale 16. Mają one także na celu zapewnienie skutecznego wykonania postanowień umowy EUSFTA, do których się odnoszą.

528. Mój wniosek pozostaje niewzruszony wobec argumentu (podniesionego przez jedno z państw członkowskich), że chociaż art. 9.16 umowy EUSFTA przewiduje postępowanie arbitrażowe pod auspicjami Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (zwanego dalej „ICSID”), Unia Europejska nie może stać się stroną Konwencji w sprawie rozstrzygania sporów inwestycyjnych między państwami a obywatelami innych państw podpisaną w dniu 18 marca 1965 r. Prawdą jest, że wyłącznie państwa mogą być stronami tej konwencji(405). Trybunał orzekł już jednak, że przeszkoda w świetle prawa międzynarodowego odnośnie do zdolności Unii Europejskiej do zawarcia umowy międzynarodowej nie dotyczy zakresu kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej, który podlega ocenie wyłącznie poprzez odniesienie do prawa Unii. Przeszkoda tego rodzaju nie wyklucza możliwości wykonywania przez Unię Europejską swojej kompetencji zewnętrznej poprzez państwa członkowskie działające wspólnie w jej interesie(406). W każdym razie arbitraż ICSID jest tylko jednym z mechanizmów rozstrzygania sporów, o których mowa w art. 9.16 umowy EUSFTA.

529. Z uwagi na to, że mechanizmy rozstrzygania sporów i mediacji mają charakter uzupełniający, podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi w zakresie tych mechanizmów jest koniecznie taki sam jak w przypadku postanowień materialnych, do których się odnoszą. Innymi słowy, mechanizmy te same w sobie nie mogą zmieniać podziału kompetencji między Unią Europejską a jej państwami członkowskimi.

530. Nie przekonuje mnie zatem argument, że, z uwagi na to, iż państwa członkowskie mogą uznać się za stronę pozwaną w sporze mającym za przedmiot inwestycje, a co za tym idzie potencjalnie ponosić obciążenia finansowe na skutek postanowienia wydanego w ramach rozstrzygania tego sporu(407), Unia Europejska nie może dysponować wyłączną kompetencją w zakresie przyjęcia postanowień sekcji B rozdziału 9 umowy EUSFTA.

531. Ponadto zasady rozdziału odpowiedzialności finansowej pomiędzy Unią Europejską a jej państwami członkowskimi określone w rozporządzeniu nr 912/2014 nie wpływają na podział kompetencji uregulowany w traktatach. Część wprowadzająca do art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 912/2014 wyraźnie wskazuje, że rozporządzenie to jest „bez uszczerbku dla podziału kompetencji ustanowionego przez TFUE”(408) oraz że musi być zgodne z normami traktatu w zakresie kompetencji(409).

532. W każdym razie Trybunał orzekł już, iż nie ma znaczenia, w kontekście podziału kompetencji między Unią Europejską a jej państwami członkowskimi do zawarcia umowy międzynarodowej, że zobowiązania i obciążenia finansowe nieodłącznie związane z podpisaniem umowy ponoszą bezpośrednio państwa członkowskie(410). Wewnętrzne lub zewnętrzne działania Unii w ramach kompetencji Unii Europejskiej nie muszą koniecznie wiązać się z przeniesieniem na instytucje Unii zobowiązań i obciążeń finansowych, które mogą wiązać się z takimi działaniami. Zasady te mają na celu jedynie zastąpienie jednostronnego działania państw członkowskich wspólnym działaniem opartym na jednolitych zasadach, realizowanym w imieniu całej Unii Europejskiej(411).

533. W moim przekonaniu ten tok rozumowania znajduje zastosowanie a fortiori do obciążeń finansowych nałożonych na państwo członkowskie w wyniku wydania prawomocnego wyroku przez trybunał arbitrażowy, w którym stwierdza się, że państwo członkowskie stosuje środki niezgodne z zasadami umowy EUSFTA w zakresie ochrony inwestycji.

534. Dla pełności wywodu należy dodać, że w opinii 1/78 Trybunał zasadniczo orzekł, iż w sytuacji gdy umowa międzynarodowa ustanawia mechanizm finansowania, który stanowi „zasadniczy element” umowy, fakt ten sam w sobie może uzasadniać uczestnictwo państw członkowskich w jej zawarciu, w zakresie, w jakim obciążenia finansowe z tego tytułu nakładane są bezpośrednio na budżety państw członkowskich(412). Nie uważam, aby rozumowanie to miało zastosowanie do obciążeń finansowych, jakie mogą powstać dla państw członkowskich wskutek działania mechanizmu ISDS na mocy umowy EUSFTA. Tego rodzaju obciążenia finansowe, gdyby powstały, byłyby skutkiem nienależytego wykonania przez państwo członkowskie zobowiązań wynikających z umowy EUSFTA. Nie można ich zatem porównywać do zobowiązań będących przedmiotem rozważań Trybunału w opinii 1/78.

535. Wobec powyższego staję na stanowisku, że Unia Europejska dysponuje kompetencją do przyjęcia mechanizmów rozstrzygania sporów i mediacji, określonych w rozdziale 9, w sekcji B, oraz w rozdziałach 13, 15 i 16 umowy EUSFTA. W związku z kompetencją dzieloną Unii Europejskiej w zakresie określonych postanowień umowy EUSFTA, do których odnoszą się te rozdziały, Unia Europejska dzieli tę kompetencję z państwami członkowskimi. W zakresie, w jakim Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w odniesieniu do określonych postanowień umowy EUSFTA, może ona samodzielnie zatwierdzić rozdział 9, sekcję B, art. 13.16 i 13.17, a także rozdziały 15 i 16 umowy EUSFTA.

536. Pragnę podkreślić, że wysunięty przeze mnie wniosek dotyczy samej kompetencji. Nie zbadałam i nie zajmuję stanowiska w przedmiocie materialnej zgodności sekcji B rozdziału 9 z postanowieniami materialnymi traktatów. Kwestia ta nie jest objęta zakresem wniosku Komisji o wydanie opinii(413).

537. Wreszcie nie przekonuje mnie argument, że Unia Europejska nie może dysponować wyłączną kompetencją w zakresie sekcji B rozdziału 9 z uwagi na art. 9.28 umowy EUSFTA. Głównym zastrzeżeniem w odniesieniu do tego postanowienia jest brak kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony dyplomatycznej.

538. Z uwagi na to, że jest to kwestia o zasadniczym znaczeniu wyłącznie wówczas, gdy Trybunał uzna, że Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją w zakresie wszystkich pozostałych części umowy EUSFTA, dla celów poniższej dyskusji przyjmę, że tak właśnie jest.

539. Ochrona dyplomatyczna dotyczy procesów, za pomocą których państwo, którego obywatelem jest dana osoba poszkodowana, wskazuje na odpowiedzialność innego państwa za szkodę wyrządzoną jednemu z obywateli tego pierwszego wskutek niewłaściwego działania lub zaniechania po stronie tego drugiego państwa, aby zapewnić ochronę tego obywatela i wyrównanie poniesionej przez niego szkody(414). Z kolei Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej wskazał, że „poprzez zajęcie się sprawą jednego ze swoich obywateli i odwołanie się do działań dyplomatycznych lub wszczęcia międzynarodowego postępowania sądowego w jego imieniu, państwo w rzeczywistości dochodzi własnych praw – prawa do zapewnienia, poprzez działania na rzecz swoich obywateli, poszanowania przepisów prawa międzynarodowego”(415). Zasadą międzynarodowego prawa zwyczajowego jest to, że zanim państwo przyzna poszkodowanym obywatelom ochronę dyplomatyczną, obywatele ci muszą w pierwszej kolejności wyczerpać krajowe środki odwoławcze(416).

540. Z czasem obywatele nabywali coraz więcej indywidualnych praw na gruncie prawa międzynarodowego, w tym praw do powoływania klauzul ochronnych przeciwko ich własnemu państwu i państwom przyjmującym, wobec czego ochrona dyplomatyczna współistnieje obecnie ze środkami umożliwiającymi obywatelom bezpośrednie egzekwowanie swoich praw (takimi jak mechanizmy ISDS)(417). Według Komisji Prawa Międzynarodowego „procedury rozstrzygania sporów przewidziane w [dwustronnych umowach inwestycyjnych] oraz [w konwencji] ICSID oferują większe korzyści zagranicznym inwestorom niż system ochrony dyplomatycznej w ramach międzynarodowego prawa zwyczajowego, ponieważ zapewniają inwestorom bezpośredni dostęp do arbitrażu międzynarodowego, pozwalają uniknąć niepewności politycznej, nierozłącznie związanej z ochroną dyplomatyczną z uwagi na jej uznaniowy charakter, oraz zwalniają ich z obowiązku spełnienia warunków wymaganych w celu skorzystania z ochrony dyplomatycznej”(418).

541. Komisja potwierdziła, że art. 9.28 umowy EUSFTA opiera się na konwencji ICSID(419).

542. Moim zdaniem art. 9.28 umowy EUSFTA dotyczy związku pomiędzy, z jednej strony, jurysdykcją trybunałów arbitrażowych w rozumieniu sekcji B rozdziału 9 (zwanych dalej „trybunałami arbitrażowymi w rozumieniu rozdziału 9 umowy EUSFTA”) a, z drugiej strony, innymi sądami (krajowymi lub międzynarodowymi) i trybunałami oraz innymi procesami powoływania odpowiedzialności drugiej strony (art. 9.28 ust. 1) i organami arbitrażowymi w rozumieniu rozdziału 15 umowy EUSFTA (zwanymi dalej „organami arbitrażowymi w rozumieniu rozdziału 15 umowy EUSFTA”) (art. 9.28 ust. 2). W sytuacji gdy jedna ze stron oraz inwestor drugiej strony uzgodnili przedłożenie sporu do arbitrażu zgodnie z sekcją B rozdziału 9, spór ten (co do zasady) nie może zostać przedłożony do arbitrażu w ramach jurysdykcji innego sądu lub trybunału ani poprzez ochronę dyplomatyczną, ani w ramach skargi międzynarodowej. Od tej reguły istnieją dwa wyjątki: po pierwsze, gdy strona nie zastosowała i nie przestrzegała orzeczenia wydanego przez trybunał arbitrażowy w rozumieniu rozdziału 9 umowy EUSFTA (art. 9.28 ust. 1) oraz, po drugie, w sytuacji gdy organ arbitrażowy w rozumieniu rozdziału 15 umowy EUSFTA posiada jurysdykcję do rozpatrzenia sporu w odniesieniu do środków o zastosowaniu ogólnym (art. 9.28 ust. 2).

543. Moim zdaniem, w sytuacji gdy mechanizmy rozstrzygania sporów odnoszą się do wykładni i stosowania postanowień umowy międzynarodowej objętej zakresem wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej – Unia Europejska może także podjąć decyzję w sprawie przyjęcia klauzul regulujących jurysdykcję (wyłączną) tych mechanizmów.

544. Wreszcie, zgodnie z art. 23 akapit pierwszy TFUE, organy dyplomatyczne lub konsularne państwa członkowskiego mogą być zobowiązane, w określonych okolicznościach, do zapewnienia ochrony zarówno obywatelom innego państwa członkowskiego, jak i swoim własnym. Prawo Unii rozszerza zatem kategorię osób uprawnionych do korzystania z ochrony dyplomatycznej udzielanej przez państwo członkowskie. W innych sytuacjach państwa członkowskie mogą decydować o przyznaniu ochrony dyplomatycznej. Jednakże z kompetencji tej należy korzystać zgodnie z przyznaną Unii Europejskiej w traktatach kompetencją do uznawania jurysdykcji mechanizmów rozstrzygania sporów w celu rozwiązywania sporów dotyczących postanowień umowy międzynarodowej, która (zgodnie z tą hipotezą) należy do wyłącznej kompetencji Unii.

 W przedmiocie postanowień instytucjonalnych, ogólnych i końcowych (rozdział 17 umowy EUSFTA(420))

 Argumenty

545. Komisja podnosi, że rozdział 17 ma na celu ustanowienie ram instytucjonalnych i proceduralnych, mających zapewnić skuteczność umowy EUSFTA. Z uwagi na to, że postanowienia rozdziału 17 mają więc charakter uzupełniający względem pozostałej części umowy EUSFTA, Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją także w zakresie tego rozdziału. Wniosek ten ma również zastosowanie do postanowień ustanawiających wyjątki dotyczące podatków (art. 17.6), rachunku bieżącego i przepływów kapitału (art. 17.7), państwowych funduszy majątkowych (art. 17.8), ograniczeń ochrony bilansu płatniczego (art. 17.9), bezpieczeństwa (art. 17.10) oraz ujawniania informacji (art. 17.11).

546. Ani Parlament, ani Rada nie zajęły stanowiska w przedmiocie rozdziału 17.

547. Tylko jedno państwo członkowskie odniosło się do tego rozdziału, twierdząc, że Komisja nie przedstawiła żadnych argumentów wskazujących, że art. 17.6 umowy EUSFTA odnosi się konkretnie do handlu międzynarodowego oraz że, w każdym razie, postanowienie to wykracza poza zakres kompetencji przyznanych Unii Europejskiej w traktatach w odniesieniu do kwestii podatkowych.

 Analiza

548. Postanowienia rozdziału 17 umowy EUSFTA, które mają wymiar czysto proceduralny lub instytucjonalny, są powszechnie stosowane w międzynarodowych umowach (handlowych). Postanowienia te ustanawiają organy, którym powierza się szczególne zadania zgodnie z umową, i regulują ich działalność (art. 17.1, 17.2, 17.3); regulują związek pomiędzy umową a innymi zobowiązaniami międzynarodowymi stron (art. 17.3 i 17.17); a także określają zasady wprowadzania zmian (art. 17.5), wejścia w życie (art. 17.12), czasu obowiązywania (art. 17.13), wypełniania zobowiązań (art. 17.14), skutki umowy w porządkach prawnych stron (art. 17.15), kwestie objęte umową i wersje autentyczne (art. 17.16 i 17.20), przyszłe przystąpienia do Unii Europejskiej i terytorialny zakres stosowania umowy (art. 17.18 i 17.19). Z uwagi na to, że postanowienia te mają czysto akcesoryjny charakter, nie mogą one powodować zmiany podziału kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi odnośnie do pozostałych postanowień umowy EUSFTA.

549. Pozostałe postanowienia rozdziału 17 mają charakter bardziej materialny.

550. Artykuł 17.6 umowy EUSFTA (podatki) (rozpatrywany w związku z uzgodnieniem 1) ma na celu wyjaśnienie, w jakim stopniu umowa EUSFTA ma zastosowanie do środków podatkowych oraz zachowanie kompetencji zarówno Singapuru, jak i Unii Europejskiej lub jej państw członkowskich do prowadzenia własnej polityki podatkowej. W rezultacie postanowienie to ma charakter akcesoryjny względem pozostałych postanowień umowy EUSFTA – nie stanowi on odrębnego elementu.

551. Tak samo można postrzegać art. 17.9 umowy EUSFTA (ograniczenia ochrony bilansu płatniczego). Postanowienie to daje każdej ze stron możliwość, w razie napotkania poważnych trudności w zakresie bilansu płatniczego i finansów zagranicznych, ograniczenia korzyści przewidzianych w umowie EUSFTA w odniesieniu do handlu towarami i usługami oraz zakładania przedsiębiorstw, a także do płatności i transferów związanych z inwestycjami. Ma ono więc istotne znaczenie wyłącznie w odniesieniu do pozostałych postanowień umowy EUSFTA, od których stanowi wyjątek. Postanowienie to nie stanowi zatem odrębnego elementu tej umowy. Podobnie art. 17.10 (wyjątki ze względów bezpieczeństwa) i art. 17.11 (ujawnianie informacji) mają charakter czysto akcesoryjny względem pozostałych postanowień umowy EUSFTA.

552. Wreszcie art. 17.7 (rachunek bieżący i przepływy kapitału) i art. 17.8 (państwowe fundusze majątkowe) zawierają zasady, które mają charakter autonomiczny względem pozostałych postanowień umowy EUSFTA. Jednakże są to postanowienia o bardzo ograniczonym zakresie, w związku z czym nie można uznać ich za odrębne elementy umowy EUSFTA.

553. Staję zatem na stanowisku, że postanowienia rozdziału 17 umowy EUSFTA mają albo czysto akcesoryjny charakter względem pozostałych postanowień tej umowy, albo są bardzo ograniczone w swoim zakresie, a zatem, z tych względów, nie mogą wywoływać skutku w postaci zmiany podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi odnośnie do poszczególnych elementów umowy EUSFTA.

 W przedmiocie oceny kwestii kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej do zawarcia umowy EUSFTA

554. Z powyższych rozważań wynika, że, na potrzeby oceny podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi, umowę EUSFTA należy podzielić na kilka odrębnych części. Części te obejmują: postanowienia wpisujące się w zakres wspólnej polityki handlowej; postanowienia służące liberalizacji usług transportowych pomiędzy Unią Europejską a Singapurem, a tym samym objęte zakresem polityki transportowej; postanowienia regulujące inwestycje innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które podlegają zasadom odnoszącym się do swobodnego przepływu kapitału; postanowienia regulujące niehandlowe aspekty praw własności intelektualnej, które są niezbędne dla osiągnięcia celów rynku wewnętrznego; postanowienia dotyczące konwergencji podstawowych norm w zakresie pracy i środowiska pomiędzy Unią Europejską a Singapurem, które, tym samym, są objęte zakresem, odpowiednio, polityki społecznej i polityki ochrony środowiska; oraz postanowienia dotyczące zachowania morskich zasobów biologicznych, które wpisują się w zakres polityki rybołówstwa.

555. Żadnej z tych części nie można określić ani jako główny czy przeważający element umowy EUSFTA, ani jako element „zaledwie pomocniczy” czy „niezwykle ograniczony w swoim zakresie”.

556. Ze względu na to, że nie wszystkie wspomniane części wchodzą w zakres wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej, umowa EUSFTA nie może zostać zawarta, na podstawie wyłącznych kompetencji Unii Europejskiej, bez udziału państw członkowskich.

557. Moje stanowisko w przedmiocie podziału kompetencji pomiędzy Unią Europejską a państwami członkowskimi w odniesieniu do poszczególnych części umowy EUSFTA w sposób szczegółowy przedstawiono poniżej.

558. Na podstawie art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną w zakresie części umowy EUSFTA obejmujących postanowienia należące do wspólnej polityki handlowej. Postanowienia te dotyczą następujących obszarów:

–        cele i definicje o zastosowaniu ogólnym (rozdział 1);

–        handel towarami (rozdziały 2–6);

–        handel i inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych (rozdział 7);

–        handel usługami i zamówienia publiczne (rozdziały 8 i 10), z wyjątkiem części umowy EUSFTA mających zastosowanie do usług transportowych i usług nierozerwalnie z nimi związanych;

–        bezpośrednie inwestycje zagraniczne (rozdział 9, sekcja A);

–        handlowe aspekty praw własności intelektualnej (rozdział 11 z wyłączeniem postanowień dotyczących niehandlowych aspektów tych praw);

–        konkurencja i sprawy powiązane (rozdział 12); oraz

–        handel i zrównoważony rozwój w zakresie, w jakim rozpatrywane postanowienia w głównej mierze odnoszą się do instrumentów polityki handlowej (rozdział 13, z wyłączeniem postanowień, o których mowa w pkt 559, 562 poniżej).

559. Unia Europejska dysponuje także wyłączną kompetencją zewnętrzną, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. d) i art. 43 ust. 2 TFUE, w zakresie części umowy EUSFTA dotyczących zachowania morskich zasobów biologicznych [art. 13.8 lit. a), c) i d) umowy EUSFTA].

560. Ponadto Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną, zgodnie z art. 91 i art. 100 ust. 1 TFUE w związku z przesłanką trzecią na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE i przesłanką czwartą na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE, w zakresie postanowień umowy EUSFTA dotyczących handlu usługami transportu kolejowego i drogowego (rozdział 8 umowy EUSFTA z wyłączeniem postanowień, o których mowa w pkt 562 poniżej).

561. Wreszcie Unia Europejska dysponuje także wyłączną kompetencją zewnętrzną w odniesieniu do kwestii objętych sekcją B rozdziału 9, art. 13.16 i 13.17 oraz rozdziałów 14–17 umowy EUSFTA w zakresie, w jakim postanowienia te mają zastosowanie do części umowy EUSFTA (a tym samym mają charakter uzupełniający względem tych części), w odniesieniu do których Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną.

562. Unia Europejska dzieli kompetencję zewnętrzną z państwami członkowskimi w zakresie następujących elementów umowy EUSFTA:

–        postanowienia dotyczące handlu usługami transportu lotniczego, usługami transportu morskiego i usługami transportu śródlądowego, w tym usługami nierozerwalnie związanymi z tymi usługami transportowymi (rozdział 8), na podstawie art. 4 ust. 2 lit. g), art. 91, 100 i przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE;

–        postanowienia dotyczące inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne (rozdział 9, sekcja A), na podstawie art. 4 ust. 2 lit. a), art. 63 i przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE;

–        postanowienia dotyczące zamówień publicznych w zakresie, w jakim mają one zastosowanie do usług transportowych i usług nierozerwalnie związanych z usługami transportowymi (rozdział 10), na podstawie art. 4 ust. 2 lit. a), art. 26 ust. 1 oraz przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE;

–        postanowienia dotyczące niehandlowych aspektów praw własności intelektualnej (rozdział 11), na podstawie art. 4 ust. 2 lit. a), art. 26 ust. 1 oraz przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE;

–        postanowienia ustanawiające podstawowe normy w zakresie pracy i środowiska, wpisujące się tym samym w zakres polityki społecznej lub polityki ochrony środowiska (rozdział 13), na podstawie, odpowiednio, art. 4 ust. 2 lit. b), art. 151, art. 153 ust. 1 TFUE oraz przesłanki drugiej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE, jak również art. 4 ust. 2 lit. e), art. 191 ust. 4 oraz przesłanki pierwszej na gruncie art. 216 ust. 1 TFUE; oraz

–        kwestie objęte zakresem sekcji B rozdziału 9, art. 13.16 i 13.17, a także rozdziały 14–17 umowy EUSFTA w zakresie, w jakim postanowienia te mają zastosowanie do części umowy EUSFTA (a tym samym mają charakter uzupełniający względem tych części), w odniesieniu do których Unia Europejska dysponuje dzieloną kompetencją zewnętrzną.

563. Wreszcie Unia Europejska nie dysponuje kompetencją zewnętrzną do przyjęcia zobowiązań na mocy art. 9.10 ust. 1 umowy EUSFTA (rozdział 9, sekcja A), w zakresie wypowiedzenia umów dwustronnych zawartych pomiędzy określonymi państwami członkowskimi a Singapurem. Kompetencja ta należy wyłącznie do wspomnianych państw członkowskich.

564. Powyższe wnioski można podsumować w ten sposób, że umowa EUSFTA, w jej obecnym kształcie, może być zawarta wyłącznie przez Unię Europejską i państwa członkowskie działające wspólnie.

565. Proces ratyfikacji, uwzględniający wszystkie państwa członkowskie wraz z Unią Europejską jest, z konieczności, procesem uciążliwym i złożonym. Może on także wiązać się z ryzykiem, że rozstrzygnięcie długotrwałych negocjacji może być blokowane przez kilka państw członkowskich, czy wręcz przez jedno państwo członkowskie. Taka sytuacja może podważyć skuteczność działań zewnętrznych Unii Europejskiej i wywołać negatywne konsekwencje w kontekście relacji Unii Europejskiej z zainteresowanym państwem trzecim (zainteresowanymi państwami trzecimi).

566. Jednakże potrzeba jedności i szybkości działań zewnętrznych Unii oraz trudności, jakie mogłyby powstać w wyniku konieczności udziału Unii Europejskiej wspólnie z państwami członkowskimi w zawarciu i wdrożeniu umowy międzynarodowej, nie mogą wpływać na kwestię określenia, kto posiada kompetencje do zawarcia tej umowy. Kwestia ta wymaga rozstrzygnięcia wyłącznie w oparciu o uregulowania traktatowe(421). Wobec tego praktyczne obawy odnośnie do negocjowania i zawarcia umowy EUSFTA oraz jej wykonania nie mogą wyeliminować wskazanych przeze mnie w opinii rozbieżności pomiędzy szerokim spektrum spraw regulowanych tą umową a zakresem wspólnej polityki handlowej, jaki wynika z treści traktatu z Lizbony. Innymi słowy, fakt, że kwestie uważane za należące do dziedziny „polityki handlowej” czy też „polityki inwestycyjnej” w stosunkach międzynarodowych (a więc objęte zakresem umowy w rodzaju umowy EUSFTA) nie pokrywają się całkowicie z kwestiami objętymi zakresem wspólnej polityki handlowej w świetle prawa Unii, jest nieistotny przy ustalaniu, czy Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją do zawarcia takiej umowy.

567. Jednym z rozwiązań mogłoby być rozbicie umowy EUSFTA na szereg umów, w zależności od kompetencji, jakie się z nimi wiążą. Jest to jednak decyzja polityczna, która wymaga (w szczególności) zgody zainteresowanego państwa trzeciego.

568. Trybunał orzekł, że w trakcie negocjowania i zawarcia umowy wymagającej udziału zarówno Unii Europejskiej, jak i jej państw członkowskich, zarówno Unia Europejska, jak i państwa członkowskie muszą działać w ramach posiadanych przez nie kompetencji oraz przy poszanowaniu kompetencji każdej innej umawiającej się strony(422). To prawda, że, zasadniczo, każda ze stron (w tym państwa członkowskie) musi – w obecnym stanie rzeczy – wybrać pomiędzy udzieleniem zgody na zawarcie lub odrzuceniem całości umowy. Wyboru tego należy jednak dokonać zgodnie z normami traktatowymi w przedmiocie podziału kompetencji. Gdyby państwo członkowskie miało odmówić zawarcia umowy międzynarodowej z przyczyn odnoszących się do aspektów tej umowy, w odniesieniu do których Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną, rzeczone państwo członkowskie działałoby z naruszeniem tych norm traktatowych.

569. Wreszcie Trybunał wielokrotnie orzekał, że w sytuacji gdy okazuje się, że przedmiot umowy częściowo należy do kompetencji Unii Europejskiej, a częściowo do kompetencji jej państw członkowskich, należy zapewnić ścisłą współpracę między państwami członkowskimi i instytucjami Unii, zarówno w procesie negocjacji i zawarcia umowy, jak również w wykonaniu przyjętych zobowiązań. Ten obowiązek współpracy wynika z wymogu jednolitego charakteru reprezentacji międzynarodowej Unii Europejskiej(423), jak również z zasady lojalnej współpracy wyrażonej w art. 4 ust. 3 TUE. Z powodów wyjaśnionych w niniejszej opinii jestem zdania, że obowiązek współpracy ma w pełni zastosowanie do negocjowania, zawarcia i wykonania umowy EUSFTA.

 Wnioski

570. W świetle powyższych rozważań proponuję, aby na wniosek Komisji o wydanie opinii Trybunał odpowiedział w sposób następujący:

1)      Umowa o wolnym handlu planowana pomiędzy Unią Europejską a Republiką Singapuru (zwana dalej „umową EUSFTA”) może zostać zawarta wyłącznie przez Unię Europejską i państwa członkowskie działające wspólnie.

2)      Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną w zakresie części umowy EUSFTA obejmujących postanowienia wchodzące w zakres wspólnej polityki handlowej, takich jak:

–        cele i definicje o zastosowaniu ogólnym (rozdział 1);

–        handel towarami (rozdziały 2–6);

–        handel i inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych (rozdział 7);

–        handel usługami i zamówienia publiczne (rozdziały 8 i 10), z wyjątkiem części umowy EUSFTA mających zastosowanie do usług transportowych i usług nierozerwalnie z nimi związanych;

–        bezpośrednie inwestycje zagraniczne (rozdział 9, sekcja A);

–        handlowe aspekty praw własności intelektualnej (rozdział 11 z wyłączeniem postanowień dotyczących niehandlowych aspektów tych praw);

–        konkurencja i sprawy powiązane (rozdział 12); oraz

–        handel i zrównoważony rozwój w zakresie, w jakim rozpatrywane postanowienia w głównej mierze odnoszą się do instrumentów polityki handlowej (rozdział 13, z wyłączeniem postanowień dotyczących zachowania morskich zasobów biologicznych oraz postanowień ustanawiających podstawowe normy w zakresie pracy i środowiska, wpisujących się tym samym w zakres polityki społecznej lub polityki ochrony środowiska).

Unia Europejska dysponuje także wyłączną kompetencją zewnętrzną w zakresie części umowy EUSFTA (rozdział 13) dotyczących zachowania morskich zasobów biologicznych.

Unia Europejska dysponuje również wyłączną kompetencją zewnętrzną w zakresie postanowień umowy EUSFTA (rozdział 8) dotyczących handlu usługami transportu kolejowego i drogowego.

Unia Europejska dysponuje także wyłączną kompetencją zewnętrzną w odniesieniu do kwestii objętych sekcją B rozdziału 9, art. 13.16 i 13.17 oraz rozdziałów 14–17 umowy EUSFTA, w zakresie, w jakim postanowienia te mają zastosowanie do części umowy EUSFTA (a tym samym mają charakter uzupełniający względem tych części), w odniesieniu do których Unia Europejska dysponuje wyłączną kompetencją zewnętrzną.

3)      Unia Europejska dzieli kompetencję zewnętrzną z państwami członkowskimi w zakresie następujących elementów umowy EUSFTA:

–        postanowienia dotyczące handlu usługami transportu lotniczego, usługami transportu morskiego i usługami transportu śródlądowego, w tym usługami nierozerwalnie związanymi z tymi usługami transportowymi (rozdział 8);

–        postanowienia dotyczące inwestycji innego rodzaju niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne (rozdział 9, sekcja A);

–        postanowienia dotyczące zamówień publicznych w zakresie, w jakim mają one zastosowanie do usług transportowych i usług nierozerwalnie związanych z usługami transportowymi (rozdział 10);

–        postanowienia dotyczące niehandlowych aspektów praw własności intelektualnej (rozdział 11);

–        postanowienia ustanawiające podstawowe normy w zakresie pracy i środowiska, wpisujące się tym samym w zakres polityki społecznej lub polityki ochrony środowiska (rozdział 13); oraz

–        kwestie objęte zakresem sekcji B rozdziału 9, art. 13.16 i 13.17, a także rozdziały 14–17 umowy EUSFTA, w zakresie, w jakim postanowienia te mają zastosowanie do części umowy EUSFTA (a tym samym mają charakter uzupełniający względem tych części), w odniesieniu do których Unia Europejska dysponuje dzieloną kompetencją zewnętrzną.

4)      Unia Europejska nie dysponuje kompetencją zewnętrzną do przyjęcia zobowiązań na mocy art. 9.10 ust. 1 umowy EUSFTA (rozdział 9, sekcja A), w zakresie wypowiedzenia umów dwustronnych zawartych pomiędzy określonymi państwami członkowskimi a Singapurem. Kompetencja ta należy wyłącznie do wspomnianych państw członkowskich.

Załącznik

Streszczenie Umowy o wolnym handlu między Unią Europejską a Republiką Singapuru, zwanej dalej „Umową” lub „Umową EUSFTA”

1.        Motywy pierwszy i drugi Umowy EUSFTA nawiązują do Umowy o partnerstwie i współpracy podpisanej przez Unię Europejską i Singapur. Motywy drugi i piąty stanowią, iż Strony dążą do dalszego zacieśnienia stosunków, poprawy warunków życia, promocji wzrostu i stabilności gospodarczej, tworzenia nowych miejsc zatrudnienia oraz zwiększenia ogólnego dobrobytu, potwierdzając w tym celu swoje zobowiązania do promowania handlu i liberalizacji inwestycji. Motyw czwarty potwierdza, iż Strony są zdecydowane również, by wzmocnić swoje więzi gospodarcze, handlowe i inwestycyjne zgodnie z celem zrównoważonego rozwoju, a także by promować handel i inwestycje z uwzględnieniem wysokiego poziomu ochrony środowiska i pracy oraz właściwych międzynarodowych standardów i umów, których są stronami. W motywie ósmym Strony uznają znaczenie przejrzystości w handlu międzynarodowym przynoszącej korzyści dla wszystkich stron. Motyw dziewiąty stanowi, iż Strony dążą do ustanowienia jasnych i obustronnie korzystnych zasad regulujących handel i inwestycje oraz do zmniejszenia lub zniesienia barier we wzajemnym handlu i inwestycjach. Motyw dziesiąty wyjaśnia, że Strony zdecydowane są, by przyczynić się do harmonijnego rozwoju i rozszerzania międzynarodowej wymiany handlowej poprzez usuwanie przeszkód w handlu za pośrednictwem Umowy EUSFTA oraz by unikać tworzenia między Stronami nowych barier w handlu i inwestycjach, które mogą obniżyć korzyści płynące z Umowy EUSFTA. W motywie jedenastym Strony stwierdzają, iż uwzględniają one swoje odpowiednie prawa i obowiązki wynikające z porozumienia WTO i innych wielostronnych, regionalnych i dwustronnych umów i uzgodnień, których są stronami.

2.        Rozdział pierwszy („Cele i ogólne definicje”) stanowi, iż Strony Umowy EUSFTA ustanawiają strefę wolnego handlu, zgodnie z art. XXIV GATT 1994 i art. V GATS (art. 1.1). W art. 1.2 został określony cel Umowy EUSFTA, to jest liberalizacja i ułatwienie handlu i inwestycji między Stronami.

3.        Postanowienia rozdziału drugiego („Traktowanie narodowe i dostęp towarów do rynku”) mają zastosowanie do handlu towarami między Stronami (art. 2.2.) Cel określony w art. 2.1 polega na stopniowej i wzajemnej liberalizacji handlu towarami w okresie przejściowym, rozpoczynającym się od dnia wejścia w życie Umowy, zgodnie z jej postanowieniami i zgodnie z art. XXIV GATT 1994. Artykuł 2.3 nakłada obowiązek przyznania traktowania narodowego towarom drugiej strony zgodnie z art. III GATT 1994 (który tym samym zostaje włączony do Umowy EUFSTA). Przedmiotem uregulowania rozdziału drugiego jest również klasyfikacja towarów (art. 2.5); nakłada on wymóg obniżania i/lub znoszenia należności celnych na towary przywożone z drugiej Strony (art. 2.6) oraz wprowadza zakaz utrzymywania bądź wprowadzania należności celnych lub podatków nakładanych na wywóz (art. 2.7). Określa on dalej zobowiązania w zakresie środków pozataryfowych, w szczególności: ograniczeń w przywozie i wywozie (art. 2.9); opłat i formalności w związku z przywozem i wywozem (art. 2.10); procedur licencjonowania przywozu i wywozu (art. 2.11); państwowych przedsiębiorstw handlowych (art. 2.12); oraz zniesienia sektorowych środków pozataryfowych w sposób wskazany w załączniku 2-B i załączniku 2-C (art. 2.13). Artykuł 2.14 zawiera ogólną klauzulę wyjątkową i odsyła w szczególności do art. XX GATT 1994 (który jest ogólną klauzulą wyjątkową w tym układzie). Artykuł 2.15 ustanawia Komitet ds. Handlu Towarami, którego zasadnicze funkcje obejmują monitorowanie realizacji, promowanie handlu towarami między Stronami w zakresie przewidzianym w rozdziale drugim i załącznikach do niego oraz odnosi się do środków taryfowych i pozataryfowych w handlu towarami między Stronami.

4.        Przedmiotem uregulowania załącznika 2‑A jest znoszenie ceł. Składa się on z dwóch dodatków: dodatku 2-A-1 (przewidywana do zniesienia taryfa celna Singapuru) i dodatku 2-A-2 (przewidywana do zniesienia taryfa celna Unii Europejskiej). Załącznik 2-B, mający zastosowanie wobec wszelkich form pojazdów silnikowych i części do nich, zawiera szereg zobowiązań w zakresie, między innymi: korzystania ze standardów międzynarodowych, zbliżania przepisów, produktów wyposażonych w nowe technologie lub nowe funkcje, licencjonowania przywozu i innych środków ograniczających handel. Przedmiotem załącznika 2-C, dotyczącego produktów farmaceutycznych i wyrobów medycznych, są standardy międzynarodowe, przejrzystość oraz współpraca regulacyjna.

5.        Rozdział trzeci został zatytułowany „Środki ochrony handlu”.

6.        Co się tyczy środków antydumpingowych i wyrównawczych, art. 3.1 stanowi, że Strony potwierdzają swoje prawa i obowiązki wynikające z art. VI GATT 1994 (którego przedmiotem właśnie są środki antydumpingowe i wyrównawcze), Porozumienia antydumpingowego oraz Porozumienia w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych. Rozdział ten określa zasady proceduralne załatwiania wniosków antydumpingowych i wniosków w sprawie cła wyrównawczego (art. 3.2); ustanawia zasadę niższego cła, co się tyczy każdego rodzaju cła (art. 3.3); zawiera zapis o potrzebie uwzględnienia interesu publicznego (art. 3.4); oraz wyklucza z zakresu zastosowania przepisów rozdziału piętnastego (rozstrzyganie sporów) i rozdziału szesnastego (mechanizm mediacji) postanowienia sekcji o środkach antydumpingowych i wyrównawczych (art. 3.5).

7.        Rozdział trzeci zawiera również szczegółowe postanowienia dotyczące środków ochronnych. W szczególności Strony potwierdzają swoje prawa i obowiązki na mocy art. XIX GATT 1994 (którego przedmiotem są nadzwyczajne działania dotyczące importu określonych produktów), Porozumienia w sprawie środków ochronnych oraz art. 5 Porozumienia w sprawie rolnictwa (art. 3.6). Przewiduje on dalej zasady proceduralne i zasadę przejrzystości (art. 3.7) oraz wyklucza z zakresu zastosowania przepisów rozdziału piętnastego (rozstrzyganie sporów) i rozdziału szesnastego (mechanizm mediacji) postanowienia sekcji o ogólnych środkach ochronnych (art. 3.8). Artykuły 3.9–3.13 przewidują stosowanie (o ile zajdzie konieczność, na zasadzie tymczasowej) szczególnych dwustronnych środków ochronnych i stosownego odszkodowania w przypadku nałożenia takiego środka.

8.        Celem rozdziału czwartego („Bariery techniczne w handlu”) zasadniczo jest ułatwienie i zwiększenie handlu towarami między Stronami, poprzez zapewnienie środków służących zapobieganiu, identyfikowaniu i eliminowaniu zbędnych barier handlowych w ramach Porozumienia w sprawie barier technicznych w handlu (art. 4.1), które zostaje włączone do Umowy EUSFTA i stanowi jej część (art. 4.3). Rozdział czwarty odnosi się do opracowania, przyjęcia i stosowania wszystkich norm, przepisów technicznych i procedur oceny zgodności, o których mowa w załączniku 1 do Porozumienia w sprawie barier technicznych w handlu, które mogą mieć wpływ na handel towarami między Stronami, niezależnie od pochodzenia tych towarów (art. 4.2 ust. 1). Rozdział czwarty zawiera również postanowienia, między innymi, o: współpracy (art. 4.4), charakterze organów normalizacyjnych i obowiązków Stron w tym zakresie (art. 4.5), podstawach przepisów technicznych (art. 4.6), środkach ułatwiających przyjmowanie wyników procedur oceny (art. 4.7), przejrzystości (art. 4.8) oraz o wymogach (obowiązkowego) oznakowania i etykietowania (art. 4.10). Pozostałe postanowienia dotyczą wymiany informacji (jak np. art. 4.9) bądź udostępniania informacji dla określonych celów (np. przy pomocy punktów kontaktowych wyznaczanych zgodnie z art. 14.4) (art. 4.11).

9.        Rozdział piąty („Środki sanitarne i fitosanitarne”) stawia następujące cele: (a) ochrona życia lub zdrowia ludzi, zwierząt lub roślin na terytoriach Stron przy jednoczesnym ułatwianiu handlu między Stronami w zakresie środków sanitarnych i fitosanitarnych (zwanych „środkami SPS”); (b) współpraca w zakresie dalszego realizowania Porozumienia w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych; oraz (c) poprawa w zakresie komunikacji, współpracy i rozwiązywania kwestii związanych z wdrożeniem środków SPS, wpływających na handel między Stronami (art. 5.1). Strony potwierdzają swoje prawa i obowiązki na mocy porozumienia SPS [art. 5.4; zob. także art. 5.6 lit. a)].

10.      Przedmiotem uregulowania art. 5.6 („Zasady ogólne”) są środki zapewnienia spójności środków SPS oraz ograniczenia w zakresie stosowania środków SPS do tworzenia nieuzasadnionych barier w handlu, a także unikanie zbędnych ograniczeń, arbitralnej lub nieuzasadnionej dyskryminacji oraz zwłoki w dostępie do rynków Stron. Pozostałe zobowiązania materialnoprawne odnoszą się do: wymogów dotyczących przywozu (art. 5.7); weryfikacji (art. 5.8); stosowanej procedury w przypadku weryfikacji na miejscu, aby zatwierdzić przywóz pewnej lub pewnych kategorii produktów pochodzenia zwierzęcego z terytorium Strony dokonującej wywozu (art. 5.9; zob. także załącznik 5-B); wyznaczania i uznawania obszarów wolnych od chorób i szkodników (art. 5.10); środków w sytuacjach nadzwyczajnych w przypadku poważnych zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi, zwierząt lub roślin (art. 5.13) oraz (procedur) uznawania równoważności konkretnego środka i/lub grupy środków (art. 5.14). Artykuł 5.11 określa ogólne zobowiązania w zakresie przejrzystości i wymiany informacji.

11.      Rozdział szósty („Ułatwienia celne i handlowe”) zmierza do uznania znaczenia ułatwień celnych i handlowych w zmieniających się globalnych warunkach handlu oraz do wzmocnienia współpracy w tym obszarze, aby zagwarantować, że właściwe przepisy i procedury oraz zdolności administracyjne stosownych organów administracyjnych odpowiadają celom promowania ułatwień handlowych oraz zapewniają skuteczną kontrolę celną (art. 6.1 ust. 1). Artykuł 6.2 określa zasady, na jakich opierać się będą przepisy i procedury celne Stron (art. 6.2 ust. 1). Strony zobowiązane są również do, w miarę możliwości, uproszczenia wymogów i formalności dotyczących szybkiego zwalniania i odprawy towarów oraz do podjęcia działań na rzecz dalszego uproszczenia i standaryzacji danych i dokumentacji wymaganych przez organy celne i inne agencje (art. 6.2 ust. 2). Artykuły 6.3–6.14 określają szczegółowe zobowiązania w zakresie: współpracy celnej; tranzytu i przeładunku; wcześniejszych interpretacji; uproszczonej procedury celnej; dopuszczenia towarów do swobodnego obrotu; opłat i należności; pośredników celnych; inspekcji przedwysyłkowych; ustalania wartości celnej; zarządzania ryzykiem; systemu jednego punktu kontaktowego (ułatwiającego, w ramach procedury jednoetapowej, elektroniczne przedkładanie wszystkich wymaganych informacji); oraz zapewnienia skutecznych, szybkich, niedyskryminacyjnych i łatwo dostępnych procedur odwoławczych. Artykuł 6.16 odnosi się do związków stron ze środowiskiem biznesowym.

12.      Artykuł 6.15 nakłada ogólny obowiązek publikowania lub w inny sposób udostępniania przepisów, regulacji i procedur administracyjnych oraz innych wymogów odnoszących się do ceł i ułatwiania handlu (art. 6.15 ust. 1) oraz do wyznaczenia lub utrzymywania co najmniej jednego punktu informacyjnego (art. 6.15 ust. 2). Szereg postanowień rozdziału szóstego dotyczy potrzeby wymiany informacji oraz zapewnienia dostępności informacji [np. art. 6.3 ust. 2, art. 6.8.2 oraz art. 6.16 lit. b)].

13.      Rozdział siódmy („Bariery pozataryfowe w handlu i inwestycje w produkcję energii ze źródeł odnawialnych”) zmierza do promowania rozwoju i wzrostu produkcji energii z niekopalnych źródeł odnawialnych i zrównoważonych, zwłaszcza poprzez ułatwianie handlu i inwestycji. W tym celu Strony współpracują w kierunku zniesienia lub obniżenia ceł, a także barier pozataryfowych oraz zapewnienia zbliżenia przepisów z normami regionalnymi i międzynarodowymi (art. 7.1).

14.      Postanowienia rozdziału siódmego mają zastosowanie do środków wpływających na handel i inwestycje między Stronami odnoszące się do produkcji energii z niekopalnych źródeł odnawialnych i zrównoważonych, ale nie mają zastosowania do produktów, z których wytwarzana jest energia (art. 7.3.1).

15.      Artykuł 7.4 zobowiązuje Strony do (a) powstrzymania się od wprowadzania środków obejmujących wymogi dotyczące lokalnego pochodzenia lub wszelkie inne zobowiązania offsetowe (warunki zachęcające do rozwoju lokalnego) wpływające na produkty, usługodawców, inwestorów lub inwestycje pochodzące z terytorium drugiej Strony; (b) powstrzymania się od wprowadzania środków wymagających utworzenia spółki z przedsiębiorstwami lokalnymi (z wyjątkiem gdy jest to konieczne ze względów technicznych); (c) zapewnienia, że wszelkie przepisy dotyczące procedur upoważniających, certyfikujących i licencyjnych są obiektywne, przejrzyste, niearbitralne oraz nie dyskryminują wnioskodawców drugiej Strony; (d) zapewnienia, że opłaty administracyjne nałożone na przywóz i wykorzystanie towarów pochodzących z terytorium drugiej Strony lub związane z takim przywozem czy wykorzystaniem, lub mające wpływ na zapewnianie towarów przez dostawców pochodzących z terytorium drugiej Strony podlegają art. 2.10 oraz że opłaty administracyjne nałożone na świadczenie usług przez dostawców pochodzących z terytorium drugiej Strony lub związane z takim świadczeniem podlegają art. 8.18–8.20 oraz (e) zapewnienia, że warunki i procedury połączenia z sieciami przesyłowymi energii elektrycznej i dostępu do nich są przejrzyste i nie dyskryminują dostawców pochodzących z terytorium drugiej Strony.

16.      Artykuł 7.5 dotyczy stosowania międzynarodowych lub regionalnych norm w odniesieniu do produktów służących produkcji energii z niekopalnych źródeł odnawialnych i zrównoważonych, konieczności wskazania przepisów technicznych opartych na wymaganiach produktu oraz przyjmowania deklaracji zgodności wystawionych przez drugą Stronę.

17.      Artykuł 7.6 ust. 1 stanowi, że postanowienia rozdziału siódmego podlegają ogólnym klauzulom wyjątkowym zawartym w art. 2.14 i art. 8.62, klauzuli o bezpieczeństwie i ogólnych wyjątkach zawartej w art. 10.3 oraz właściwym postanowieniom rozdziału siedemnastego. Zgodnie z art. 7.6 ust. 2 żadne z postanowień rozdziału siódmego nie może być interpretowane w sposób uniemożliwiający wprowadzanie lub stosowanie przez którąkolwiek ze Stron środków służących bezpiecznemu funkcjonowaniu sieci energetycznych lub bezpieczeństwu dostaw energii.

18.      Artykuł 7.7 określa rolę Komitetu ds. Handlu w zakresie współpracy i wykonania postanowień rozdziału siódmego, a także wymienia, na czym współpraca ta może polegać.

19.      Rozdział ósmy („Handel usługami, zakładanie przedsiębiorstw i handel elektroniczny”) składa się z siedmiu sekcji.

20.      W sekcji A Strony potwierdzają swoje odpowiednie zobowiązania w ramach porozumienia WTO oraz ustalają, iż rozdział ten ustanawia niezbędne uzgodnienia dotyczące stopniowej wzajemnej liberalizacji handlu usługami, zakładania przedsiębiorstw i handlu elektronicznego (art. 8.1 ust. 1).

21.      Artykuł 8.1 ust. 2 stanowi, iż o ile nie określono inaczej, postanowienia rozdziału ósmego (a) nie mają zastosowania do subsydiów i dotacji udzielanych przez Stronę; (b) nie mają zastosowania do usług świadczonych w ramach sprawowania władzy publicznej na terytorium każdej ze Stron; (c) nie wymagają prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych; i/lub (d) nie mają zastosowania do przepisów ustawowych, wykonawczych lub wymogów regulujących zamówienia agencji rządowych dotyczące usług nabywanych do celów publicznych, a nie w celu komercyjnej odsprzedaży lub w celu wykorzystania przy świadczeniu usług dotyczących komercyjnej sprzedaży. Artykuł 8.1 ust. 4 dodatkowo stanowi, że rozdział ósmy nie ma zastosowania do środków odnoszących się do osób fizycznych starających się o dostęp do rynku pracy Strony ani do środków dotyczących obywatelstwa, stałego pobytu czy też stałego zatrudnienia.

22.      Artykuł 8.1 ust. 3 chroni prawo każdej ze Stron do regulowania i wprowadzania nowych regulacji, aby osiągnąć uzasadnione cele polityki w sposób spójny z rozdziałem ósmym.

23.      Artykuł 8.2 lit. d) stanowi, że Umowa EUFSTA ma zastosowanie względem przedsiębiorstw żeglugowych mających siedzibę poza terytorium Unii i kontrolowanych przez obywateli państwa członkowskiego Unii, jeżeli ich statki są zarejestrowane zgodnie z właściwym prawodawstwem w tym państwie członkowskim Unii i pływają pod banderą państwa członkowskiego Unii.

24.      Zgodnie z definicją zawartą w art. 8.2 lit. m) wyrażenie „handel usługami” oznacza świadczenie usług: (i) z terytorium jednej Strony na terytorium drugiej Strony („transgranicznie”); (ii) na terytorium jednej Strony dla usługobiorcy pochodzącego z terytorium drugiej Strony („konsumpcja za granicą”); (iii) przez usługodawcę pochodzącego z terytorium jednej Strony poprzez obecność handlową na terytorium drugiej Strony („obecność handlowa”); oraz (iv) przez usługodawcę pochodzącego z terytorium jednej Strony poprzez obecność osoby fizycznej pochodzącej z terytorium tej Strony na terytorium drugiej Strony („obecność osoby fizycznej”).

25.      Sekcja B („Transgraniczne świadczenie usług”) ma zastosowanie do środków wprowadzonych przez Strony, które mają wpływ na transgraniczne świadczenie wszystkich usług, z wyjątkiem: (a) usług audiowizualnych; (b) krajowego kabotażu morskiego (obejmującego przewozy pasażerskie lub przewozy towarów między portem lub miejscem znajdującym się w państwie członkowskim Unii a innym portem lub miejscem znajdującym się w tym samym państwie członkowskim Unii oraz ruch rozpoczynający i kończący się w tym samym porcie lub miejscu znajdującym się w państwie członkowskim Unii); oraz (c) krajowych i międzynarodowych usług transportu lotniczego, regularnego lub nieregularnego, oraz usług bezpośrednio związanych z wykonywaniem (lotniczych) praw przewozowych (art. 8.3). Ma ona jednak zastosowanie względem: (i) usług naprawczych i konserwacyjnych, podczas których statek powietrzny jest wycofany z użytku; (ii) sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego; oraz (iii) usług systemu rezerwacji komputerowej [art. 8.3 lit. c)]. Do celów sekcji B – art. 8.4 określa „transgraniczne świadczenie usług” jako świadczenie usług: (a) z terytorium jednej Strony na terytorium drugiej Strony; oraz (b) na terytorium jednej Strony dla usługobiorcy pochodzącego z terytorium drugiej Strony.

26.      Artykuł 8.5 dotyczy dostępu do rynku. Każda ze Stron jest zobowiązana do przyznania usługom i usługodawcom drugiej Strony traktowania nie mniej korzystnego niż zapewnianego na podstawie zasad, ograniczeń i warunków uzgodnionych i przewidzianych w wykazie szczegółowych zobowiązań określonych w wykazie szczegółowych zobowiązań (art. 8.5 ust. 1). W sektorach, w których podejmowane są zobowiązania związane z dostępem do rynku, art. 8.5 ust. 2 wylicza środki, których Strona nie wprowadza lub nie utrzymuje zarówno na obszarze całego terytorium, jak i w jednostkach podziału administracyjnego, chyba że ustalono inaczej w wykazie szczegółowych zobowiązań.

27.      Artykuł 8.6 ustanawia wymóg traktowania narodowego. W sektorach objętych wykazem szczegółowych zobowiązań i z zastrzeżeniem ustalonych tam warunków i kwalifikacji, w odniesieniu do wszystkich środków wpływających na transgraniczne świadczenie usług, każda ze Stron przyznaje takim usługom i usługodawcom drugiej Strony traktowanie nie mniej korzystne od tego, które przyznaje podobnym krajowym usługom i usługodawcom (art. 8.6 ust. 1).

28.      Artykuł 8.7 ust. 1 stanowi, że sektory zliberalizowane przez Stronę na mocy sekcji B oraz ograniczenia dotyczące dostępu do rynku i traktowania narodowego mające zastosowanie do usług i usługodawców drugiej Strony w tych sektorach, są ustalone w wykazie szczegółowych zobowiązań.

29.      Przedmiotem uregulowania sekcji C jest „Zakładanie przedsiębiorstw”. Zgodnie z definicją zawartą w art. 8.8 lit. d), „założenie przedsiębiorstwa” oznacza „(i) ustanowienie, nabycie lub utrzymywanie osoby prawnej; lub (ii) utworzenie lub utrzymywanie oddziału lub przedstawicielstwa – na terytorium Strony w celu prowadzenia działalności gospodarczej obejmującej, ale nie ograniczonej do świadczenia usług”. Wyrażenia „utworzenie” i „nabycie” osoby prawnej są rozumiane jako obejmujące udział kapitałowy w osobie prawnej w celu ustanowienia lub utrzymania trwałych powiązań gospodarczych [przypis 10 do art. 8.8 lit. d)(424)]. Sekcja C ma zastosowanie do środków wprowadzonych lub utrzymywanych przez Strony, wpływających na zakładanie przedsiębiorstw we wszelkiego rodzaju działalnościach gospodarczych z wyjątkiem: (a) wydobywania, wytwarzania i przetwarzania materiałów jądrowych; (b) produkcji broni, amunicji i materiałów wojskowych lub handlu nimi; (c) usług audiowizualnych; (d) krajowego kabotażu morskiego; oraz (e) krajowych i międzynarodowych usług transportu lotniczego, regularnego lub nieregularnego, oraz usług bezpośrednio związanych z wykonywaniem (lotniczych) praw przewozowych (art. 8.9). Sekcja C nie ma jednak zastosowania do środków wpływających na zakładanie przedsiębiorstw w działalności gospodarczej w zakresie: (i) usług naprawczych i konserwacyjnych, podczas których statek powietrzny jest wycofany z użytku; (ii) sprzedaży i marketingu usług transportu lotniczego; oraz (iii) usług systemu rezerwacji komputerowej [art. 8.9 lit. e)].

30.      Artykuły 8.10–8.12 dotyczące odpowiednio dostępu do rynku, traktowania narodowego oraz wykazu szczegółowych zobowiązań, zasadniczo odzwierciedlają treść art. 8.5–8.7 w odniesieniu do zakładania przedsiębiorstwa [postanowienia dotyczące, odpowiednio, dostępu do rynku, traktowania narodowego oraz wykazu szczegółowych zobowiązań odnoszących się do transgranicznego świadczenia usług (sekcja B)].

31.      Sekcja D („Czasowa obecność osób fizycznych odbywających wizyty służbowe”) ma zastosowanie do środków wprowadzanych przez Strony dotyczących wjazdu oraz tymczasowego pobytu na ich terytorium kluczowego personelu, absolwentów odbywających staż oraz sprzedawców usług biznesowych, zgodnie z art. 8.1 ust. 4. (art. 8.13 ust. 1). „Personel kluczowy” oznacza osoby fizyczne zatrudnione przez osobę prawną pochodzącą z terytorium jednej Strony inną niż organizacja o charakterze niezarobkowym, które są odpowiedzialne za zakładanie przedsiębiorstw lub prawidłową kontrolę nad nim, zarządzanie nim i jego działalnością [art. 8.13 ust. 2 lit. a)]. Kategoria ta obejmuje „osoby odbywające wizyty służbowe w celu założenia przedsiębiorstwa” oraz „osoby przeniesione w ramach przedsiębiorstwa”. „Osoby odbywające wizyty służbowe w celu założenia przedsiębiorstwa” oznaczają osoby fizyczne pracujące na wyższych stanowiskach, które są odpowiedzialne za założenie przedsiębiorstwa oraz które nie przeprowadzają bezpośrednich transakcji z klientami indywidualnymi i nie otrzymują wynagrodzenia ze źródeł zlokalizowanych na terytorium przyjmującej Strony [art. 8.13 ust. 2 lit. a) ppkt (i)]. „Osoby przeniesione w ramach przedsiębiorstwa” oznaczają osoby fizyczne, które zostały zatrudnione przez osobę prawną pochodzącą z terytorium jednej Strony lub, w przypadku osób świadczących usługi biznesowe, które są jej partnerami przynajmniej od jednego roku oraz które są czasowo przeniesione do przedsiębiorstwa na terytorium drugiej Strony. Mogą to być dyrektorzy, kierownicy lub specjaliści [art. 8.13 ust. 2 lit. a) ppkt (ii)].

32.      Co się tyczy personelu kluczowego i absolwentów odbywających staż, art. 8.14 stanowi, iż w przypadku każdego sektora zliberalizowanego zgodnie z sekcją C i z uwzględnieniem wszelkich zastrzeżeń wymienionych w jej wykazie szczegółowych zobowiązań, każda ze Stron zobowiązana jest zezwolić przedsiębiorcom pochodzącym z terytorium drugiej Strony na czasowe zatrudnianie w ich przedsiębiorstwie osób fizycznych pochodzących z terytorium drugiej Strony pod warunkiem, że tacy pracownicy są personelem kluczowym lub absolwentami odbywającymi staż, jak określono w art. 8.13. Postanowienie to określa również poszczególne maksymalne okresy czasowego wjazdu i pobytu dla osób przeniesionych w ramach przedsiębiorstwa, dla osób odbywających wizyty służbowe w celu założenia przedsiębiorstwa oraz dla absolwentów odbywających staż. Środki wiążące się z ograniczeniami dotyczącymi całkowitej liczby osób fizycznych, które przedsiębiorca może przenieść jako personel kluczowy, lub absolwentów odbywających staż w danym sektorze (w formie kwot wyrażonych liczbowo lub jako wymóg przeprowadzenia testu potrzeb ekonomicznych) i jako ograniczenia dyskryminujące – są zakazane. (art. 8.14 ust. 2).

33.      Zgodnie z art. 8.15 każda ze Stron co do zasady zobowiązana jest do umożliwienia czasowego wjazdu i pobytu sprzedawców usług biznesowych przez maksymalnie dziewięćdziesiąt dni w okresie dwunastu miesięcy (art. 8.15).

34.      Sekcja E („Ramy regulacyjne”) składa się z następujących podsekcji: postanowienia ogólne; regulacje krajowe; usługi informatyczne; usługi pocztowe; usługi telekomunikacyjne; usługi finansowe oraz usługi międzynarodowego transportu morskiego.

35.      Podsekcja 1 zawiera postanowienia ogólne. Określa ona obowiązki w zakresie wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych (art. 8.16) i przejrzystości (art. 8.17). Żadne z postanowień art. 8.16 nie uniemożliwia którejkolwiek ze Stron nakładania na osoby fizyczne obowiązku posiadania niezbędnych kwalifikacji lub doświadczenia zawodowego wymaganego na terytorium, na którym świadczona jest usługa, w danym sektorze działalności (art. 8.16 ust. 1). Każda ze Stron odpowiada natychmiast na wszystkie wnioski drugiej Strony o szczegółowe informacje dotyczące wszelkich środków o zasięgu ogólnym lub umów międzynarodowych, odnoszących się lub wpływających na rozdział ósmy. Każda ze Stron ustanawia także przynajmniej jeden punkt informacyjny zgodnie z art. 14.4 (art. 8.17).

36.      Podsekcja 2 dotyczy regulacji krajowych. Ma ona zastosowanie do środków wprowadzanych przez Strony dotyczących procedur i wymogów licencjonowania oraz procedur i wymogów kwalifikacyjnych wpływających na: transgraniczne świadczenie usług; ustanowienie na terytorium Stron osób prawnych i fizycznych; tymczasowy pobyt osób fizycznych na terytorium Stron (art. 8.18 ust. 1), z zastrzeżeniem szczegółowych zobowiązań podjętych przez Strony (art. 8.18 ust. 2).

37.      Artykuły 8.19 i 8.20 określają obowiązki dotyczące wymogów licencjonowania i kwalifikacji i procedur w tym zakresie, a także trybów uzyskiwania licencji i zapewnienia bezzwłocznego rozpatrzenia wniosków, a w uzasadnionych przypadkach – odpowiednich środków zaradczych dotyczących decyzji administracyjnych mających wpływ na zakładanie przedsiębiorstw, transgraniczne świadczenie usług lub tymczasowy pobyt osób fizycznych w celach służbowych.

38.      Przedmiotem uregulowania podsekcji 3 są usługi informatyczne. Artykuł 8.21 ust. 1 stanowi, iż Strony przyjmują zobowiązania określone w pozostałych ustępach art. 8.21 w odniesieniu do usług informatycznych zliberalizowanych zgodnie z sekcjami od B do D. Zobowiązania te zasadniczo dotyczą znaczenia usług informatycznych i usług powiązanych.

39.      Podsekcja 4 dotyczy usług pocztowych. Zgodnie z art. 8.22, każda ze Stron wprowadza lub utrzymuje właściwe środki do celów zapobiegania, by usługodawcy usług pocztowych, którzy pojedynczo lub wspólnie są głównymi usługodawcami usług pocztowych na danym rynku, podejmowali działalność ukierunkowaną na rozpoczęcie lub kontynuowanie praktyk antykonkurencyjnych. Zgodnie z art. 8.23 organy regulacyjne są odrębne od podmiotu świadczącego usługi pocztowe i nie ponoszą przed nim odpowiedzialności. Ich decyzje i stosowane przez nie procedury są bezstronne w odniesieniu do wszystkich uczestników rynku.

40.      Podsekcja 5 ma zastosowanie do środków wpływających na handel usługami telekomunikacyjnymi. Określa ona ramy regulacyjne dla usług telekomunikacyjnych zliberalizowanych na podstawie sekcji od B do D (to znaczy, transgraniczne świadczenie usług, zakładanie przedsiębiorstw oraz czasowa obecność osób fizycznych odbywających wizyty służbowe) (art. 8.24 ust. 1). Artykuły 8.26–8.38 zawierają obowiązki materialnoprawne dotyczące, między innymi: dostępu do publicznych sieci i usług telekomunikacyjnych oraz korzystanie z nich, powiązań wzajemnych, współkorzystania z infrastruktury i przenoszenia numerów. Artykuły 8.41 i 8.42 określają obowiązki, z jednej strony w zakresie procedur na uzyskanie zezwolenia na świadczenie usług telekomunikacyjnych, a z drugiej strony, procedur dotyczących przydzielania ograniczonych zasobów i korzystania z nich.

41.      Artykuł 8.45 ustanawia ogólne zobowiązanie w zakresie przejrzystości. Szczegółowe obowiązki związane z udostępnianiem informacji zostały określone np. w art. 8.29 ust. 3 i art. 8.41 ust. 2.

42.      Podsekcja 6 określa ramy regulacyjne dla usług finansowych zliberalizowanych na podstawie sekcji od B do D (art. 8.49 ust. 1). Artykuł 8.50 ust. 1 i 2 upoważnia każdą ze Stron do wprowadzenia lub utrzymania środków ze względów ostrożności oraz określa warunki, na jakich można powyższe uczynić. Zgodnie z art. 8.50 ust. 4 każda ze Stron dokłada wszelkich starań w celu zapewnienia wdrożenia i stosowania na jej terytorium wymienionych norm nadzoru bankowego, nadzoru ubezpieczeniowego, regulacji papierów wartościowych, przejrzystości i wymiany informacji do celów podatkowych. Zgodnie z art. 8.50 ust. 5 każda Strona może, z zastrzeżeniem określonych warunków, wymagać rejestracji lub udzielania zezwolenia dotyczącego podmiotu świadczącego transgraniczne usługi finansowe pochodzącego z drugiej Strony oraz dotyczącego instrumentów finansowych.

43.      Artykuł 8.52 nakłada na każdą ze Stron wymóg przyznania usługodawcom finansowym pochodzącym z terytorium drugiej Strony, z zastrzeżeniem określonych warunków, dostępu do systemów płatności i rozliczeń obsługiwanych przez podmioty publiczne oraz do możliwości związanych z urzędową konsolidacją długu i refinansowaniem, dostępnych w ramach zwykłego prowadzenia działalności.

44.      Artykuł 8.53 dotyczy nowych usług finansowych. Zobowiązuje on każdą ze Stron do zezwolenia usługodawcy finansowemu pochodzącemu z terytorium drugiej Strony na świadczenie wszelkich nowych usług finansowych, na których świadczenie przez swoich podobnych usługodawców finansowych zezwoliłaby pierwsza Strona bez dodatkowych środków prawnych wymaganych przez pierwszą Stronę.

45.      Artykuł 8.54 dotyczy w szczególności przekazywania informacji w formie elektronicznej lub w innej formie, na i z terytorium Strony, na potrzeby przetwarzania danych, w przypadku gdy takie przetwarzanie jest wymagane do zwykłego prowadzenia działalności przez takiego usługodawcę finansowego.

46.      Podsekcja 7 określa zasady dotyczące liberalizacji usług międzynarodowego transportu morskiego zgodnie z sekcjami od B do D. Artykuł 8.56 ust. 3 stanowi wyraz zgody Stron na zapewnienie skutecznego stosowania zasad nieograniczonego dostępu do ładunków na zasadach handlowych, swobodę świadczenia usług międzynarodowego transportu morskiego, a także na traktowanie narodowe w ramach świadczenia takich usług. Strony zobowiązane są do stosowania zasady nieograniczonego dostępu do międzynarodowych rynków transportu morskiego na zasadach handlowych i na zasadzie braku dyskryminacji [art. 8.56 ust. 3 lit. a)]. Każda ze Stron zobowiązana jest do przyznania statkom pływającym pod banderą drugiej Strony lub obsługiwanym przez usługodawców pochodzących z terytorium drugiej Strony traktowania nie mniej korzystnego niż traktowania przyznanego jej własnym statkom lub statkom jakiegokolwiek państwa trzeciego, zależnie od tego, które jest korzystniejsze, w zakresie między innymi dostępu do portów, korzystania z infrastruktury portowej i korzystania z portowych morskich usług pomocniczych, a także w zakresie powiązanych należności i opłat, infrastruktury celnej oraz dostępu do miejsca postoju statku w porcie oraz sprzętu do załadunku i rozładunku. Artykuł 8.56 ust. 5 stanowi, że każda ze Stron jest zobowiązana do zezwolenia podmiotom drugiej Strony świadczącym usługi międzynarodowego transportu morskiego na posiadanie przedsiębiorstw na jej terytorium na warunkach zakładania i funkcjonowania przedsiębiorstw zgodnie z warunkami wskazanymi w wykazie szczegółowych zobowiązań. Zgodnie z art. 8.56 ust. 6 Strony udostępniają usługodawcom drugiej Strony świadczącym usługi międzynarodowego transportu morskiego na rozsądnych i niedyskryminujących warunkach następujące usługi w porcie: (a) pilotaż; (b) holowanie i pomoc holownicza; (c) tworzenie rezerw; (d) zaopatrzenie w paliwo i wodę; (e) odbiór odpadów i utylizację odpadów balastowych; (f) usługi kapitańskie w porcie; (g) pomoc w nawigacji; oraz (h) nabrzeżne usługi operacyjne niezbędne dla funkcjonowania statku.

47.      W sekcji F („Handel elektroniczny”) Strony uznają znaczenie ułatwiania jego wykorzystania i rozwoju oraz zastosowania zasad WTO do handlu elektronicznego; oraz zobowiązują się do propagowania rozwoju handlu elektronicznego między sobą, w szczególności poprzez współpracę w kwestiach związanych z handlem elektronicznym poruszonych w postanowieniach rozdziału ósmego (art. 8.57 ust. 1 i 8.57 ust. 2). Zgadzają się one również, że rozwój handlu elektronicznego musi być w pełni zgodny z międzynarodowymi normami w zakresie ochrony danych, tak by zdobyć zaufanie użytkowników handlu elektronicznego (art. 8.57 ust. 4).

48.      Zgodnie z art. 8.58 Strony nie nakładają ceł na przekazy elektroniczne. W art. 8.59 Strony potwierdzają, że środki dotyczące podaży usług wykorzystujących elektroniczne środki przekazu są objęte zobowiązaniami zawartymi w odpowiednich postanowieniach rozdziału ósmego, z zastrzeżeniem wszelkich wyjątków dotyczących takich zobowiązań.

49.      Sekcja G została zatytułowana „Wyjątki”. Artykuł 8.62 zawiera ogólną klauzulę wyjątkową. W art. 8.63 Strony zobowiązały się do dokonywania przeglądu rozdziału ósmego i swoich wykazów szczegółowych zobowiązań nie później niż trzy lata po wejściu w życie Umowy EUSFTA, a następnie w regularnych odstępach czasu.

50.      Jedyny artykuł załącznika 8-A stanowi, że wykaz szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej został określony w dodatkach od 8-A-1 do 8-A-3. Dotyczą one odpowiednio: wykazu szczegółowych zobowiązań Unii Europejskiej w odniesieniu do art. 8.7 (transgraniczne świadczenie usług), art. 8.12 (zakładanie przedsiębiorstw) oraz art. 8.14 i 8.15 (personel kluczowy i absolwenci odbywający staż oraz sprzedawcy usług biznesowych).

51.      Załącznik 8-B stanowi, że wykaz szczegółowych zobowiązań Singapuru został określony w dodatkach 8-B-1 (szczegółowe zobowiązania) i 8-B-2 (usługi finansowe).

52.      Rozdział dziewiąty („Inwestycje”) składa się z dwóch części. Sekcja A zawiera materialnoprawne postanowienia o ochronie inwestorów i ich inwestycji. Sekcja B przewiduje mechanizm rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem w celu egzekwowania tych postanowień.

53.      Do celów rozdziału dziewiątego „inwestycja objęta Umową” oznacza inwestycję znajdującą się w posiadaniu, bezpośrednim lub pośrednim, lub znajdującą się pod kontrolą, bezpośrednią lub pośrednią, inwestora objętego Umową pochodzącego z jednej Strony na terytorium drugiej Strony (art. 9.1 ust. 1). „Inwestor objęty Umową” oznacza osobę fizyczną lub osobę prawną pochodzącą z jednej Strony, która to osoba dokonała inwestycji na terytorium drugiej Strony (art. 9.2). Wyrażenie „inwestycja” zostało zdefiniowane jako każdy rodzaj aktywów, który posiada cechy charakterystyczne inwestycji, włącznie z takimi cechami jak: zaangażowanie kapitału lub innych zasobów, przewidywanie zysków lub korzyści, założenie ryzyka lub określony czas trwania (art. 9.1 ust. 1). Artykuł 9.1 ust. 1 lit. a)–h) wymienia poszczególne formy, jakie inwestycja może przyjąć.

54.      Rozdział dziewiąty ma zastosowanie niezależnie od tego, czy takie inwestycje były dokonane przed wejściem czy po wejściu w życie Umowy EUSFTA (art. 9.2 ust. 1).

55.      Artykuł 9.3 ust. 1 ustanawia wymóg traktowania narodowego: każda ze Stron zobowiązana jest do przyznania inwestorom objętym Umową pochodzącym z drugiej Strony i ich inwestycjom objętym Umową traktowania nie mniej korzystnego od traktowania, które Strona ta przyznaje swoim inwestorom i ich inwestycjom w odniesieniu do funkcjonowania, prowadzenia, utrzymywania, sprzedaży ich inwestycji oraz korzystania z nich lub zarządzania i innego rozporządzania tymi inwestycjami. Artykuł 9.3 ust. 3 określa pewne wyjątki i warunki, w jakich każda ze Stron może wprowadzić lub egzekwować środki, które przyznają mniej korzystne traktowanie.

56.      Artykuł 9.4 zobowiązuje każdą ze Stron do przyznania na swoim terytorium inwestycjom objętym Umową pochodzącym z drugiej Strony uczciwe i sprawiedliwe traktowanie oraz pełną ochronę i bezpieczeństwo (art. 9.4 ust. 1) – przy czym „pełna ochrona i bezpieczeństwo” odnoszą się wyłącznie do obowiązku Strony dotyczącego ochrony fizycznej inwestorów i inwestycji objętych Umową (art. 9.4 ust. 4). Aby spełnić powyższy wymóg, art. 9.4 ust 2 stanowi, że żadna ze Stron nie wprowadza środków stanowiących: (a) odmowę ochrony prawnej w postępowaniu karnym, cywilnym i administracyjnym; (b) podstawowe naruszenie należytej staranności; (c) wyraźne zachowanie arbitralne; (d) nękanie, przymus, nadużycie władzy lub podobne działanie w złej wierze; lub (e) naruszenie uzasadnionych oczekiwań inwestora objętego Umową wynikających ze szczególnych lub niedwuznacznych oświadczeń Strony mających na celu doprowadzenie do dokonania inwestycji, na których to oświadczeniach racjonalnie opierał się inwestor objęty Umową.

57.      Artykuł 9.5 ust. 1 stanowi, że inwestorzy objęci Umową pochodzący z jednej Strony, którzy ponieśli straty w wyniku wojny lub innego konfliktu zbrojnego, rewolucji, krajowego stanu wyjątkowego, buntu, powstania lub zamieszek na terytorium drugiej Strony, korzystają z traktowania przyznanego przez tę Stronę w zakresie zwrotu, zadośćuczynienia, rekompensaty lub innego rozliczenia, które nie jest mniej korzystne od traktowania przyznanego przez tę Stronę swoim własnym inwestorom lub inwestorom z jakiegokolwiek państwa trzeciego, w zależności od tego, który z tych sposobów traktowania jest bardziej korzystny dla danego inwestora objętego Umową. Artykuł 9.5 ust. 2 zobowiązuje Stronę do dokonania zwrotu lub rekompensaty w przypadku przejęcia lub zniszczenia inwestycji objętej Umową.

58.      Na podstawie art. 9.6 ust. 1 żadna ze Stron, bezpośrednio lub pośrednio, nie nacjonalizuje, nie wywłaszcza lub nie obejmuje środkami mającymi skutki równoważne z nacjonalizacją lub wywłaszczeniem inwestycji objętych Umową dokonywanych przez inwestorów objętych Umową pochodzących z drugiej Strony, chyba że: (a) dotyczy to celu publicznego; (b) jest zgodne ze sprawiedliwością proceduralną; (c) nie ma charakteru dyskryminacyjnego; oraz (d) zaoferowano w zamian szybką, odpowiednią i skuteczną rekompensatę zgodnie z art. 9.6 ust. 2. Artykuł 9.6 ust. 2 określa sposób ustalania wysokości rekompensaty. Artykuł 9.6 nie ma zastosowania do wydawania obowiązkowych licencji przyznawanych w związku z prawami własności intelektualnej w zakresie, w jakim takie wydawanie jest zgodne z porozumieniem TRIPS (art. 9.6 ust. 3). Artykuł 9.6 ust. 4 odnosi się do kontroli środków dotyczących wywłaszczenia lub wyceny dokonywanej przez organy sądowe lub inne niezależne podmioty pochodzące ze Strony wprowadzającej środek.

59.      Artykuł 9.7 stanowi, iż każda ze Stron jest zobowiązana do zapewnienia, aby wszelkie transfery odnoszące się do inwestycji objętej niniejszą Umową były dokonywane w walucie w pełni wymienialnej bez ograniczeń lub opóźnień. (art. 9.7 ust. 1). Żadne z postanowień art. 9.7 nie jest jednak interpretowane jako przeszkoda uniemożliwiająca Stronie stosowanie w sposób równy i niedyskryminacyjny swoich przepisów dotyczących zagadnień wymienionych w art. 9.7 ust. 2 lit. a)–g) (art. 9.7 ust. 2).

60.      Pozostałe postanowienia sekcji A dotyczą subrogacji (art. 9.8), wypowiedzenia (art. 9.9) oraz powiązań Umowy EUSFTA z innymi umowami (art. 9.10). W szczególności art. 9.9 stanowi, iż w sytuacji gdy Umowa EUSFTA zostanie wypowiedziana zgodnie z art. 17.13, rozdział dziewiąty nadal obowiązuje w okresie kolejnych dwudziestu lat od daty wypowiedzenia w odniesieniu do inwestycji objętych Umową dokonanych przed wypowiedzeniem Umowy EUSFTA. Artykuł 9.10 ust. 1 stanowi, iż po wejściu w życie Umowy EUSFTA porozumienia między państwami członkowskimi Unii a Singapurem wskazane w załączniku 9-D (włącznie z prawami i obowiązkami z nich wynikającymi) przestają obowiązywać i zostają rozwiązane lub zastąpione Umową EUSFTA. Przypis 19(425) zawiera dodatkowo stwierdzenie, iż porozumienia te uważa się za zakończone Umową EUSFTA w rozumieniu art. 59 ust. 1 lit. a) Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów. Pozostałe ustępy art. 9.10 zasadniczo dotyczą skutków tymczasowego stosowania Umowy EUSFTA na stosowanie postanowień porozumień wymienionych w załączniku 9-D.

61.      Sekcja B rozdziału dziewiątego ma zastosowanie do sporów między skarżącym pochodzącym z terytorium jednej Strony a drugą Stroną w zakresie traktowania (obejmującego również zaniechanie), które rzekomo narusza postanowienia sekcji A, a naruszenie to powoduje domniemaną stratę lub szkodę dla skarżącego lub jego lokalnie utworzonego przedsiębiorstwa (art. 9.11 ust. 1).

62.      Artykuł 9.12 stanowi, iż pożądaną metodą rozstrzygania sporów jest polubowne rozwiązywanie sporu poprzez negocjacje. Artykuł 9.14 stanowi, że strony sporu mogą w każdym momencie zgodzić się na mediację lub na alternatywną metodę rozwiązywania sporów. Jeżeli spór nie może zostać rozstrzygnięty w sposób polubowny, skarżący, pochodzący z terytorium jednej Strony, może przedłożyć w określonym terminie wniosek o konsultacje drugiej Stronie (art. 9.13). Jeżeli spór nie może zostać rozstrzygnięty w terminie trzech miesięcy od przedłożenia wniosku o konsultacje, skarżący może dostarczyć zawiadomienie o zamiarze przeprowadzenia arbitrażu (art. 9.15). Jeżeli przedmiotowe zawiadomienie zostało przesłane do Unii, Unia zobowiązana jest do ustalenia pozwanego (czyli strony pozwanej) w określonych ramach czasowych oraz do niezwłocznego poinformowania skarżącego o swojej decyzji (art. 9.15 ust. 2). W przypadku niepodjęcia takiej decyzji art. 9.15 ust. 3 stanowi w istocie, że pozwany zostanie ustalony na podstawie zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia arbitrażu.

63.      W terminie nie wcześniej niż przed upływem trzech miesięcy od przedłożenia zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia arbitrażu skarżący może, zgodnie z warunkami określonymi w art. 9.17 – z zastrzeżeniem innych wymogów jurysdykcyjnych (art. 9.17 ust. 5) – przedłożyć skargę do arbitrażu do jednego z mechanizmów rozstrzygania sporów wymienionych w art. 9.16 ust. 1. Są to następujące mechanizmy: arbitraż pod auspicjami Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, trybunał arbitrażowy ustanowiony zgodnie z zasadami arbitrażu Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego lub jakakolwiek inna instytucja arbitrażu lub wszelkie inne zasady arbitrażu, jeżeli tak uzgodnią strony sporu.

64.      Artykuły 9.18–9.21 dotyczą odpowiednio: ustanowienia trybunału arbitrażowego, obowiązującego prawa i reguł interpretacji, skarg wyraźnie pozbawionych uzasadnienia z punktu widzenia prawa oraz skarg nieuzasadnionych ze względów prawnych.

65.      W przypadku wydania ostatecznego orzeczenia stwierdzającego naruszenie postanowień rozdziału dziewiątego trybunał może zasądzić, osobno lub łącznie, jedynie (a) odszkodowanie pieniężne (z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z art. 9.24 ust. 2) i należne odsetki; oraz (b) zwrot mienia, dopuszczając możliwość wypłaty odszkodowania pieniężnego i należnych odsetek przez pozwanego zamiast zwrotu mienia (art. 9.24 ust. 1). Zasądzanie odszkodowania retorsyjnego nie jest dopuszczalne (art. 9.24 ust. 2). Artykuły 9.25 i 9.26 dotyczą odpowiednio odszkodowania lub innej rekompensaty oraz kosztów.

66.      Artykuł 9.27 dotyczy wiążącego charakteru orzeczenia i jego przestrzegania.

67.      Zgodnie z art. 9.28 ust. 1 żadna ze Stron nie udziela ochrony dyplomatycznej lub nie wnosi skargi międzynarodowej wobec sporu, w odniesieniu do którego jeden z jej inwestorów i druga Strona uzgodnili przedłożenie do arbitrażu, lub wobec sporu, który został przez nich przedłożony do arbitrażu na podstawie sekcji B, chyba że druga Strona nie zastosowała i nie przestrzegała orzeczenia wydanego w takim sporze. Ochrona dyplomatyczna, do celów art. 9.28 ust. 1, nie obejmuje nieoficjalnej wymiany dyplomatycznej w wyłącznym celu ułatwienia rozstrzygnięcia sporu. Artykuł 9.28 ust. 1 nie wyklucza jednak możliwości odwołania się przez Stronę do procedur rozstrzygania sporów na podstawie rozdziału piętnastego względem środka o ogólnym zastosowaniu, nawet jeżeli taki środek rzekomo naruszył postanowienia Umowy EUSFTA w zakresie konkretnej inwestycji, w odniesieniu do której została przedłożona skarga do arbitrażu.

68.      Załączniki od 9‑A do 9-C do rozdziału dziewiątego dotyczą wywłaszczenia; załącznik 9-D zawiera wykaz umów pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej i Singapurem; załącznik 9‑E przedstawia mechanizm mediacji w przypadku sporów między inwestorem a państwem; załącznik 9‑F jest kodeksem postępowania arbitrów i mediatorów; wreszcie załącznik 9‑G jest zbiorem zasad publicznego dostępu do dokumentów i przesłuchań oraz możliwości składania oświadczeń przez osoby trzecie.

69.      Rozdział dzisiąty („Zamówienia publiczne”) wraz z dziewięcioma załącznikami do niego określa ramy zamówień publicznych udzielanych przez Strony. Do celów rozdziału dziesiątego wyrażenie „zamówienie objęte Umową” oznacza zamówienie publiczne (i) na towary, usługi lub jakiekolwiek ich połączenie, realizowane za pomocą wszelkich środków umownych, którego oszacowana wartość jest równa lub wyższa niż odpowiedni próg określony w załącznikach od 10-A do 10-G; (ii) złożone przez podmiot zamawiający, (iii) które nie jest w inny sposób wyłączone (art. 10.2 ust. 2). Artykuł 10.2 ust. 3 określa sytuacje, w których rozdział dziewiąty nie ma zastosowania (o ile załączniki od 10-A do 10-G nie stanowią inaczej).

70.      Artykuł 10.3 dotyczy bezpieczeństwa i ogólnych wyjątków.

71.      Artykuł 10.4 określa ogólne zasady zamówień publicznych. W szczególności art. 10.4 ust. 1 i 2 ustanawia obowiązek traktowania narodowego oraz inne obowiązki związane z niedyskryminacją. Zgodnie z art. 10.4 ust. 7 postanowień tych nie stosuje do środków innych niż regulujących udzielanie zamówień.

72.      Artykuł 10.5 określa zasady publikowania informacji przez każdą ze Stron na temat swojego systemu udzielania zamówień.

73.      W przypadku każdego zamówienia objętego Umową podmiot zamawiający publikuje ogłoszenie o zamiarze udzielenia zamówienia (art. 10.6 ust. 1), które zawiera informacje określone w art. 10.6 ust. 2. Ponadto należy opublikować skrócone ogłoszenie w każdym przypadku zamierzonego zamówienia (art. 10.6 ust. 3). Artykuł 10.7 określa: obowiązki w zakresie warunków uczestnictwa w przetargu, jakie podmiot zamawiający może narzucić (względnie których narzucić nie może); sposób dokonywania oceny, czy dostawca spełnia ww. warunki; oraz podstawy wykluczenia dostawcy przez Stronę. Artykuł 10.8 dotyczy kwalifikacji dostawców. Artykuł 10.9 określa wymogi dotyczące specyfikacji technicznych i dokumentacji przetargowej. Artykuł 10.10 dotyczy potrzeby zapewnienia dostawcom wystarczająco dużo czasu, by mogli przygotować i złożyć wnioski o udział w procedurze przetargowej i oferty. Artykuł 10.11 ma zastosowanie przy prowadzeniu negocjacji. Artykuł 10.12 określa warunki, w jakich podmiot zamawiający może skorzystać z procedury przetargu bezpośredniego i może zdecydować o niestosowaniu gwarancji określonych w rozdziale dziesiątym. Artykuł 10.14 zawiera zasady rozpatrywania ofert oraz udzielania zamówień. Artykuł 10.15 określa obowiązki związane z informacjami, które podmiot zamawiający zobowiązany jest do przekazania dostawcom lub do opublikowania.

74.      Artykuł 10.16 ust. 1 nakłada na każdą ze Stron obowiązek, aby na wniosek drugiej Strony bezzwłocznie udzieliła wszelkich informacji niezbędnych do ustalenia, czy procedura przetargowa została przeprowadzona w sposób sprawiedliwy, bezstronny i zgodnie z rozdziałem piętnastym. W określonych okolicznościach informacje nie są ujawniane (art. 10.6 ust. 2).

75.      Artykuł 10.17 określa wymogi w zakresie: procedur odwoławczych na drodze administracyjnej lub sądowej, która każda ze Stron jest zobowiązana zapewnić, warunków prowadzenia postępowania odwoławczego oraz stosowanej procedury.

76.      Załączniki do rozdziału dziesiątego dotyczą: podmiotów na szczeblu centralnym zamawiających zgodnie z postanowieniami Umowy EUSFTA (załącznik 10‑A); podmiotów na szczeblu regionalnym i lokalnym zamawiających zgodnie z postanowieniami Umowy EUSFTA (załącznik 10‑B); służb użyteczności publicznej i innych podmiotów zamawiających zgodnie z postanowieniami Umowy EUSFTA (załącznik 10‑C); towarów objętych Umową (załącznik 10‑D); usług objętych Umową (załącznik 10‑E); koncesji na roboty i usługi budowlane (załącznik 10‑F); ogólnych uwag i odstępstw od postanowień art. 10.4 (zasady ogólne) (załącznik 10‑G); means of publication (Annex 10-H) oraz partnerstw publiczno-prywatnych (załącznik 10‑I).

77.      Celem rozdziału jedenastego („Własność intelektualna”) jest ułatwianie produkcji i komercjalizacji produktów innowacyjnych i nowoczesnych oraz świadczenie usług między Stronami, jak również zwiększenie korzyści z handlu i inwestycji poprzez skuteczną ochronę praw własności intelektualnej oraz zapewnienie środków umożliwiających skuteczne egzekwowanie tych praw (art. 11.1 ust. 1). Cele i zasady zawarte w części I porozumienia TRIPS (w szczególności art. 7 i 8) stosuje się, mutatis mutandis, do rozdziału jedenastego (art. 11.1 ust. 2).

78.      Sekcja A określa zakres rozdziału jedenastego, właściwe definicje oraz wyczerpanie praw własności intelektualnej. Artykuł 11.2 ust. 1 stanowi, że postanowienia rozdziału jedenastego uzupełniają prawa i obowiązki Stron w ramach porozumienia TRIPS i innych umów międzynarodowych w dziedzinie własności intelektualnej, których obie są stronami. Do celów rozdziału jedenastego „prawa własności intelektualnej” obejmują wszystkie kategorie własności intelektualnej stanowiące przedmiot uregulowań sekcji 1–7 części II porozumienia TRIPS, a mianowicie: prawo autorskie i prawa pokrewne; patenty; nazwy handlowe; wzory; wzory masek (topografie) układów scalonych; oznaczenia geograficzne oraz ochronę informacji niejawnych [odpowiednio art. 11.2 ust. 2 lit. a) ppkt (i)–(vii)], jak również prawo do ochrony odmian roślin [art. 11.2 ust. 2 lit. b)]. Zgodnie z art. 11.3 każda ze Stron ma swobodę ustanowienia własnego systemu dotyczącego wyczerpania praw własności intelektualnej, z zastrzeżeniem odpowiednich postanowień porozumienia TRIPS.

79.      Przedmiotem regulacji każdej podsekcji sekcji B są poszczególne prawa własności intelektualnej (względnie grupy praw własności intelektualnej).

80.      Podsekcja A została zatytułowana „Prawo autorskie i prawa pokrewne”. Zgodnie z art. 11.4 („Przyznana ochrona”) Strony są zobowiązane do zastosowania się do praw i zobowiązań określonych w innych umowach międzynarodowych, a mianowicie: Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, Traktacie WIPO o prawie autorskim, Traktacie WIPO o artystycznych wykonaniach i nagraniach oraz porozumieniu TRIPS. Artykuł 11.5 określa okresy ochrony prawa autorskiego i praw pokrewnych objętych Umową.

81.      Przedmiotem uregulowania pozostałych postanowień podsekcji A są: prawa producentów fonogramów do pojedynczego godziwego wynagrodzenia (art. 11.6); praktyki i polityki dotyczące praw autorów do odsprzedaży (art. 11.7); dostępność właściwej ochrony prawnej oraz skutecznych środków ochrony prawnej przeciwko obchodzeniu skutecznych środków technicznych stosowanych przez posiadaczy praw w związku z wykonywaniem swoich praw, które ograniczają podejmowanie wobec ich dzieł, występów i fonogramów działań, na które posiadacze praw nie udzielili zezwolenia lub które nie są dozwolone przez prawo krajowe (art. 11.9); oraz ochrona podanych w formie elektronicznej informacji o zarządzaniu prawami (art. 11.10).

82.      Podsekcja B została zatytułowana „Znaki towarowe”. Zgodnie z art. 11.12 każda ze Stron zobowiązana jest do dołożenia wszelkich starań, aby wypełnić postanowienia Traktatu o znakach towarowych (sporządzonego w Genewie dnia 27 października 1994 r.) oraz Traktatu singapurskiego dotyczącego prawa znaków towarowych (przyjętego w Singapurze dnia 27 marca 2006 r.). Każda ze Stron jest zobowiązana do ustanowienia systemu rejestracji znaków towarowych, w ramach którego każda decyzja o odmowie rejestracji znaku towarowego podjęta przez odpowiednią instytucję administracyjną jest uzasadniona na piśmie. Wnioskodawca ma prawo odwołania się od takiej decyzji o odmowie do organu sądowego; osoby trzecie muszą mieć możliwość wniesienia sprzeciwu wobec wniosków o znak towarowy, przy czym każda ze Stron jest zobowiązana do udostępnienia opinii publicznej elektronicznej bazy danych zawierającej wnioski o znak towarowy i rejestrację znaków towarowych (art. 11.13). Strony są zobowiązane do chronienia powszechnie znanych znaków towarowych zgodnie z porozumieniem TRIPS (art. 11.14). Artykuł 11.15 określa wyjątki od praw związanych ze znakiem towarowym.

83.      Podsekcja C („Oznaczenia geograficzne”) stosuje się do uznawania i ochrony oznaczeń geograficznych dla win, napojów spirytusowych, produktów rolnych i środków spożywczych pochodzących z terytoriów Stron (art. 11.16 ust. 1). Każda ze Stron po wejściu w życie Umowy EUSFTA jest zobowiązana do ustanowienia systemów rejestracji i ochrony oznaczeń geograficznych na swoim terytorium, dla takich kategorii towarów, które uzna za stosowne (art. 11.17). Pozostałe postanowienia dotyczą takich zagadnień, jak zakres ochrony oznaczeń geograficznych (art. 11.19), bądź osób, którym przysługuje prawo stosowania oznaczeń geograficznych (art. 11.20).

84.      Podsekcja D została zatytułowana „Wzory”. Strony zapewniają ochronę niezależnie stworzonych wzorów, które są nowe lub oryginalne. Ochrona winna być zapewniana w drodze rejestracji, przyznając wyłączne prawa posiadaczom wzorów (art. 11.24 ust. 1). Artykuł 11.25 określa zakres praw wynikających z rejestracji dla właściciela chronionego wzoru. Przyznany okres ochrony powinien wynosić przynajmniej dziesięć lat od daty złożenia wniosku (art. 11.26). Artykuł 11.27 dotyczy ograniczonych wyjątków od ochrony wzorów. Artykuł 11.28 określa stosunek chronionych wzorów do prawa autorskiego.

85.      Podsekcja E jest zatytułowana „Patenty”. W art. 11.29 Strony przypominają obowiązki wynikające z Układu o współpracy patentowej oraz że w stosownych przypadkach podejmują wszelkie należyte starania w celu zastosowania się do art. 1–16 Traktatu o prawie patentowym w sposób spójny z ich prawem krajowym i krajowymi procedurami. Strony zobowiązują się również do przestrzegania decyzji Rady Ogólnej WTO z dnia 30 sierpnia 2003 r. w sprawie wykonania ust. 6 Deklaracji z Ad-Dauhy w sprawie porozumienia TRIPS i zdrowia publicznego, a także decyzji Rady Ogólnej WTO z dnia 6 grudnia 2005 r. w sprawie zmiany porozumienia TRIPS. Artykuł 11.31 określa okoliczności, w jakich Strony zobowiązane są do umożliwienia przedłużenia okresu obowiązywania praw wynikających z ochrony patentowej.

86.      Podsekcja F („Ochrona wyników badań”) dotyczy ochrony wyników badań przekazanych w celu uzyskania administracyjnego zezwolenia na wprowadzenie produktu do obrotu z myślą o wprowadzeniu na rynek, odpowiednio produktu farmaceutycznego lub produktu chemicznego przeznaczonego dla rolnictwa (art. 11.33 i 11.34).

87.      Jedyne postanowienie podsekcji G („Odmiany roślin”) stanowi, iż Strony potwierdzają swoje zobowiązanie na mocy Międzynarodowej konwencji o ochronie nowych odmian roślin, w tym swoją zdolność do wdrożenia fakultatywnego wyjątku od prawa hodowcy, o którym mowa w art. 15 ust. 2 wspomnianej konwencji (art. 11.35).

88.      Sekcja C jest zatytułowana „Egzekwowanie praw własności intelektualnej na drodze cywilnoprawnej”. W art. 11.36 Strony potwierdzają swoje zobowiązania na mocy art. 41–50 Porozumienia TRIPS. Są one zgodne co do zapewnienia środków, procedur i środków naprawczych zgodnych z ich odpowiednim prawem krajowym, służących przeciwdziałaniu naruszaniu praw własności intelektualnej objętej rozdziałem jedenastym, zgodnych z tymi zobowiązaniami (art. 11.36 ust. 1). Wymienione środki, procedury i środki naprawcze powinny spełniać wymogi określone w art. 11.36 ust. 2. Artykuł 11.36 ust. 3 stanowi, że żadne z postanowień rozdziału jedenastego nie ma wpływu na zdolność Stron do ogólnego egzekwowania ich prawa krajowego ani nie nakłada na żadną ze Stron obowiązku zmiany ich obowiązujących przepisów w zakresie, w jakim są związane z egzekwowaniem praw własności intelektualnej. Ponadto żadne z postanowień tegoż rozdziału nie tworzy wobec żadnej ze Stron zobowiązania stworzenia odrębnego systemu prawnego w zakresie egzekwowania praw własności intelektualnej lub w odniesieniu do rozdziału środków pomiędzy egzekwowaniem praw własności intelektualnej a ogólnym egzekwowaniem prawa.

89.      Pozostałe postanowienia sekcji C odnoszą się, w szczególności, do: obowiązku podejmowania odpowiednich działań, by opublikować lub publicznie udostępnić informacje dotyczące prawomocnych orzeczeń sądowych w cywilnych postępowaniach sądowych o naruszenie praw własności intelektualnej (art. 11.37); obowiązku udostępnienia środków cywilnych, procedur i środków naprawczych, o których mowa w sekcji C w odniesieniu do wszystkich kategorii własności intelektualnej stanowiących przedmiot uregulowań sekcji 1–6 części II porozumienia TRIPS (art. 11.38); środków zabezpieczenia dowodów (art. 11.39); zakazów (art. 11.42); środków alternatywnych (art. 11.43) oraz odszkodowań (art. 11.44).

90.      Sekcja D została zatytułowana „Środki stosowane przy kontroli granicznej”. Artykuł 11.49 określa zakres takich środków, a w szczególności procedur w odniesieniu do towarów pozostających pod kontrolą celną. Artykuł 11.50 nakazuje organom celnym przyjęcie szeregu rozwiązań w celu identyfikowania przesyłek zawierających towary oznaczone podrobionym znakiem towarowym, pirackie towary chronione prawem autorskim, pirackie towary o chronionym wzorze oraz towary oznaczone podrobionym oznaczeniem geograficznym. Artykuł 11.51 wskazuje obszary, w zakresie jakich Strony zgadzają się współpracować.

91.      Jedyne postanowienie sekcji E („Współpraca”) odzwierciedla zgodę Stron na podjęcie współpracy w celu wspierania wdrażania praw i obowiązków podjętych w ramach rozdziału jedenastego oraz wskazuje, jakie działania współpraca ta może obejmować (art. 11.52).

92.      Rozdział dwunasty („Konkurencja i sprawy powiązane”) odnosi się do praktyk monopolistycznych i łączenia przedsiębiorstw, przedsiębiorstw publicznych, przedsiębiorstw mających prawa szczególne lub wyłączne oraz monopoli państwowych.

93.      Przedmiotem regulacji sekcji A są „Praktyki monopolistyczne i łączenie przedsiębiorstw”. W art. 12.1 ust. 1 Strony uznają znaczenie wolnej i niezakłóconej konkurencji w swoich stosunkach handlowych oraz potwierdzają, że antykonkurencyjne praktyki przedsiębiorstw lub antykonkurencyjne transakcje mogą zakłócać właściwe funkcjonowanie ich rynków i osłabiać korzyści płynące z liberalizacji handlu. Artykuł 12.1 ust. 2 stanowi, że w celu promowania wolnej i niezakłóconej konkurencji we wszystkich sektorach swoich gospodarek każda ze Stron zapewnia na swoim odpowiednim terytorium funkcjonowanie kompleksowych przepisów, które zapewniają skuteczne rozwiązania dla trzech kwestii oddziałujących na handel pomiędzy nimi, mianowicie: (a) poziomych i pionowych porozumień; (b) wykorzystywanie dominującej pozycji; oraz (c) połączeń przedsiębiorstw, które powodują znaczne zmniejszenie konkurencji lub w znacznym stopniu utrudniają skuteczną konkurencję.

94.      Przedmiotem uregulowania sekcji B są „Przedsiębiorstwa publiczne, przedsiębiorstwa mające prawa szczególne lub wyłączne oraz monopole państwowe”. Artykuł 12.3 ust. 1 stanowi, że żadne z postanowień rozdziału dwunastego nie stanowi przeszkody w ustanawianiu lub zapewnianiu przez Stronę funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych lub przedsiębiorstw mających prawa specjalne lub wyłączne, zgodnie z odpowiednimi przepisami Strony. Pozostałe postanowienia art. 12.3 określają zobowiązania w zakresie warunków, jakim przedsiębiorstwa takie powinny odpowiadać. Artykuł 12.4 stanowi, że każda ze Stron może wyznaczać lub utrzymywać monopole państwowe. Zobowiązane są one jednak do dostosowania monopoli państwowych o charakterze komercyjnym, aby zagwarantować, że monopole te nie dopuszczają się dyskryminacji w zakresie warunków nabywania i zbywania towarów oraz usług.

95.      Przedmiotem uregulowania sekcji C są „Subsydia”. Artykuł 12.5 ust. 1 i 2 określa pojęcie „subsydium” do celów Umowy EUFSFTA oraz stwierdza, jakiego rodzaju subsydia podlegają postanowieniom rozdziału dwunastego. Artykuł 12.5 ust. 3 stanowi, że przepisy art. 12.7 (zakazane subsydia), 12.8 (inne subsydia) i 12.10 (klauzula przeglądowa) oraz załącznika 12-A nie mają zastosowania do subsydiów w dziedzinie rybołówstwa i rolnictwa. Postanowienia sekcji C nie naruszają praw i obowiązków Stron w ramach porozumienia WTO (art. 12.6). Artykuł 12.7 określa, jakie subsydia związane z towarami i usługami są zakazane, jak również przewiduje wyjątki w tym zakresie. Artykuł 12.8 ust. 2 dotyczy wymiany informacji odnośnie do takich subsydiów. Artykuł 12.9 ustanawia obowiązki związane z przejrzystością. Artykuł 12.10 ust. 1 nakłada na Strony obowiązek dokonywania stałego przeglądu spraw będących przedmiotem sekcji C.

96.      Sekcja D („Sprawy ogólne”) określa obowiązki związane ze współpracą i koordynacją działań w zakresie egzekwowania przepisów prawa (art. 12.11), poufności (art. 12.12) oraz konsultacji (art. 12.13). Artykuł 12.14 wyłącza wszelkie kwestie wynikające z rozdziału dwunastego, z wyjątkiem art. 12.7 („Zakazane subsydia”), z zakresu zastosowania rozdziału piętnastego (rozstrzyganie sporów) i rozdziału szesnastego (mechanizm mediacji).

97.      Załącznik 12‑A określa zasady mające zastosowanie do innych subsydiów.

98.      Rozdział trzynasty został zatytułowany „Handel i zrównoważony rozwój”.

99.      Sekcja A zawiera „Przepisy wstępne”. Artykuł 13.1 nawiązuje do szeregu dokumentów prawnomiędzynarodowych i potwierdza zobowiązanie Stron do rozwijania i promowania handlu międzynarodowego, handlu dwustronnego i wzajemnych stosunków gospodarczych w taki sposób, aby przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju (art. 13.1 ust. 1). Strony uznają, że rozwój gospodarczy, społeczny oraz ochrona środowiska są współzależnymi i wzajemnie się uzupełniającymi elementami zrównoważonego rozwoju oraz podkreślają korzyści ze współpracy w związanych z handlem kwestiach społecznych i środowiskowych, jako elementu globalnego podejścia do handlu i zrównoważonego rozwoju (art. 13.1 ust. 2). Strony uzgadniają również, że niewłaściwe jest pobudzanie handlu lub inwestycji poprzez osłabianie lub obniżanie poziomów ochrony przewidzianych w przepisach krajowych dotyczących środowiska i pracy, a zarazem równocześnie podkreślają, że normy w dziedzinie pracy i środowiska nie powinny być wykorzystywane do protekcjonistycznych celów handlowych (art. 13.1 ust. 3). Ponadto Strony uznają, że ich celem jest zacieśnienie stosunków handlowych oraz współpracy w takim zakresie, w jakim sprzyjają one zrównoważonemu rozwojowi w kontekście art. 13 ust. 1 i 2, jak również stwierdzają, iż nie mają zamiaru harmonizować swoich norm w dziedzinie pracy i środowiska (art. 13.1 ust. 4).

100. Każda ze Stron zachowuje prawo do ustanowienia swoich wewnętrznych poziomów ochrony środowiska i ochrony pracy oraz do przyjmowania lub odpowiedniego zmieniania swoich odpowiednich przepisów i polityk, zgodnie z międzynarodowo uznanymi normami lub porozumieniami, których jest stroną, o których mowa w art. 13.3 oraz 13.6 (art. 13.2 ust. 1). Strony zobowiązane są do dalszego doskonalenia przepisów i polityk oraz dążą do zapewnienia i wspierania wysokich poziomów ochrony środowiska i ochrony pracy (art. 13.2 ust. 2).

101. Sekcja B została zatytułowana „Handel i zrównoważony rozwój – zagadnienia dotyczące pracy”. Strony uznają znaczenie międzynarodowej współpracy i porozumień w zakresie zatrudnienia i pracy jako odpowiedzi wspólnoty międzynarodowej na wyzwania gospodarcze i społeczne oraz te związane z zatrudnieniem, a także na możliwości wynikające z globalizacji. Strony zobowiązują się do prowadzenia konsultacji i do współpracy, w stosownych przypadkach, w zakresie związanych z handlem kwestii dotyczących pracy i zatrudnienia stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania (art. 13.3 ust. 1). Potwierdzają one także swoje zobowiązania w zakresie uznania pełnego i wydajnego zatrudnienia oraz godnej pracy dla wszystkich za jeden z kluczowych elementów zrównoważonego rozwoju wszystkich krajów oraz za priorytetowy cel międzynarodowej współpracy; postanawiają także promować rozwój handlu międzynarodowego w sposób sprzyjający pełnemu i wydajnemu zatrudnieniu oraz oferowaniu każdemu godnej pracy (art. 13.3 ust. 2). Zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi w ramach MOP, a także w ramach Deklaracji MOP dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz działań uzupełniających, Strony zobowiązują się do przestrzegania, promowania i skutecznego wdrażania zasad dotyczących praw podstawowych w pracy, mianowicie: (a) wolności zrzeszania się oraz skutecznego uznawania prawa do rokowań zbiorowych; (b) eliminacji wszystkich form pracy przymusowej lub obowiązkowej; (c) skutecznej likwidacji pracy dzieci; oraz (d) zniesienia dyskryminacji w odniesieniu do zatrudnienia i zawodu. Strony potwierdzają również swoje zobowiązania do skutecznego wdrażania konwencji MOP, które zostały ratyfikowane odpowiednio przez Singapur oraz przez państwa członkowskie Unii Europejskiej (art. 13.3 ust. 3). Strony zobowiązują się do podejmowania stałych i nieustających wysiłków na rzecz ratyfikowania i skutecznego wdrożenia podstawowych konwencji MOP oraz do rozważenia ratyfikacji i wdrożenia innych konwencji MOP, uwzględniając wewnętrzne okoliczności, a także do wymiany informacji w tym zakresie (art. 13.3 ust. 4). Artykuł 13.3 ust. 5 stwierdza, iż Strony uznają, że naruszenie fundamentalnych zasad i praw w pracy nie może stanowić pretekstu ani być wykorzystane w jakikolwiek inny sposób jako uzasadniona przewaga komparatywna.

102. W art. 13.4 Strony uznają znaczenie współpracy w zakresie związanych z handlem aspektów polityki pracy w dążeniu do osiągnięcia celów Umowy EUSFTA. Postanowienie to zawiera również niewyczerpujący wykaz dziedzin, w których Strony mogą podejmować wspólne działania przynoszące obopólne korzyści.

103. Artykuł 13.5 stanowi, że każda ze Stron, podczas opracowywania i wdrażania środków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, które mogą wpływać na handel lub inwestycje między Stronami, bierze pod uwagę odpowiednie informacje naukowe i techniczne oraz powiązane normy międzynarodowe, wytyczne lub zalecenia, w tym zasadę ostrożności.

104. Sekcja C została zatytułowana „Handel i zrównoważony rozwój – aspekt środowiska”. Strony uznają znaczenie międzynarodowego zarządzania i porozumień w zakresie środowiska; podkreślają potrzebę wzmocnienia zdolności do wzajemnego wspierania się polityki, przepisów i środków w dziedzinie handlu i środowiska; oraz stwierdzają, iż w razie potrzeby prowadzą konsultacje i współpracują w związanych z handlem kwestiach dotyczących środowiska będących przedmiotem wspólnego zainteresowania (art. 13.6 ust. 1). Ponadto Strony zobowiązują się do skutecznego wdrażania w swoich odpowiednich przepisach, aktach wykonawczych lub innych środkach i praktykach na swoich terytoriach wielostronne porozumienia dotyczące środowiska, których są stronami (art. 13.6 ust. 2). Strony potwierdzają swoje zobowiązanie do osiągnięcia ostatecznego celu określonego w Ramowej konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i w załączonym do niej protokole z Kioto; zobowiązują się do współpracy w celu wzmocnienia wielostronnego, opartego na zasadach systemu w ramach UNFCCC, bazującego na ustalonych decyzjach UNFCCC, oraz do wspierania dążeń do opracowania międzynarodowego porozumienia w sprawie zmian klimatu na okres po 2020 r. w ramach UNFCCC, mającego zastosowanie do wszystkich stron (art. 13.6 ust. 3). Żadne z postanowień Umowy EUSFTA nie uniemożliwia żadnej ze Stron przyjęcia lub utrzymania środków służących wdrożeniu wielostronnych porozumień dotyczących środowiska, których jest ona stroną, pod warunkiem że środki te nie są stosowane w sposób, który stanowiłby narzędzie służące arbitralnemu lub nieuzasadnionemu wprowadzaniu różnic między Stronami lub ukryte ograniczenie handlu (art. 13.6 ust. 4).

105. Przedmiotem uregulowania art. 13.7 jest handel drewnem i produktami z drewna. Strony uznają znaczenie globalnej ochrony lasów i zrównoważonej gospodarki leśnej. Zobowiązują się one do: (a) wymiany informacji na temat sposobów propagowania handlu drewnem i produktami z drewna oraz konsumpcji drewna i produktów z drewna pochodzących z lasów zarządzanych w sposób legalny i zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju, a także propagowania wiedzy o takich sposobach; (b) propagowania globalnego egzekwowania prawa i zarządzania w dziedzinie leśnictwa oraz rozwiązania kwestii handlu nielegalnie pozyskanym drewnem i produktami z drewna; (c) współpracy przy propagowaniu skuteczności środków i polityk służących rozwiązaniu kwestii handlu nielegalnie pozyskanym drewnem i produktami z drewna oraz (d) propagowania skutecznego stosowania Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem w odniesieniu do gatunków drewna, które uznaje się za zagrożone.

106. Artykuł 13.8 dotyczy handlu produktami rybnymi. Strony uznają znaczenie zapewnienia ochrony zasobów ryb i zarządzania nimi w zrównoważony sposób oraz zobowiązują się do: (a) zapewnienia zgodności z długoterminowymi środkami ochrony i zrównoważonej eksploatacji zasobów rybnych, określonymi w międzynarodowych instrumentach ratyfikowanych przez odpowiednie strony oraz przestrzegania zasad Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (zwanej dalej „FAO”) i odpowiednich instrumentów ONZ dotyczących tych kwestii; (b) wprowadzenia i wdrożenia skutecznych środków w celu zwalczania nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów (zwanych dalej „połowami NNN”); do ułatwienia zapobiegania handlowi produktami z połowów NNN oraz do wymiany informacji na temat połowów NNN; (c) przyjęcia skutecznych środków monitoringu i kontroli w celu zapewnienia zgodności ze środkami ochrony; oraz (d) potwierdzenia zasad Porozumienia FAO o wspieraniu przestrzegania przez statki rybackie międzynarodowych środków ochrony i zarządzania na pełnym morzu oraz przestrzegania odpowiednich postanowień Porozumienia FAO o środkach stosowanych przez państwo portu w celu zapobiegania połowom NNN.

107. Artykuł 13.9 został zredagowany w niemal identyczny sposób jak art. 13.5 poza tym, że ma on zastosowanie wobec „środków dotyczących ochrony środowiska” zamiast bezpieczeństwa i higieny pracy.

108. W art. 13.10 Strony uznają znaczenie współpracy w zakresie związanych z handlem aspektów polityk dotyczących środowiska i pracy w dążeniu do osiągnięcia celów Umowy EUSFTA. Postanowienie to zawiera niewyczerpujący wykaz dziedzin, w których Strony mogą podejmować wspólne działania przynoszące obopólne korzyści.

109. Sekcja D zawiera „[p]ostanowienia ogólne”. Artykuł 13.11 odzwierciedla: wolę Stron podejmowania stałych szczególnych wysiłków w celu ułatwienia i propagowania handlu i inwestycji w towary i usługi związane ze środowiskiem (art. 13.11 ust. 1); obowiązek poświęcania szczególnej uwagi ułatwianiu usuwania przeszkód w handlu i inwestycjach w odniesieniu do dóbr i usług przyjaznych dla klimatu (art. 13.11 ust. 2); potrzebę zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz jak największego ograniczenia zakłóceń w handlu (art. 13.11 ust. 3); oraz wspieranie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw (art. 13.11 ust. 4).

110. Zgodnie z art. 13.12 Strony nie mogą nie stosować swoich przepisów w zakresie środowiska i pracy lub w inny sposób uchylać się od ich egzekwowania w sposób, który może mieć wpływ na handel lub inwestycje między Stronami (art. 13.12 ust. 1); ani nie egzekwować skutecznie przepisów w zakresie środowiska i pracy w sposób, który może mieć wpływ na handel lub inwestycje między Stronami poprzez ciągłe lub powtarzające się działania lub zaniechania (art. 13.12 ust. 2).

111. Artykuł 13.13 określa obowiązki w zakresie przejrzystości odnośnie do każdego środka o charakterze ogólnym, służącego ochronie środowiska naturalnego i warunków pracy, mogącego wpływać na handel i inwestycje między Stronami. Artykuły 13.14 i 13.15 odnoszą się do przeglądu skutków wdrażania Umowy EUSFTA dla zrównoważonego rozwoju oraz mechanizmów instytucjonalnych monitorowania zgodności z postanowieniami rozdziału trzynastego.

112. W przypadku braku porozumienia co do jakichkolwiek kwestii wynikających z rozdziału trzynastego Strony mogą odwoływać się wyłącznie do procedur przewidzianych w art. 13.16 (konsultacje rządowe) i art. 13.17 (zespół ekspertów). Rozdział piętnasty (rozstrzyganie sporów) i rozdział szesnasty (mechanizm mediacji) nie mają zastosowania do rozdziału trzynastego (art. 13.16 ust. 1). Artykuł 13.16 ust. 2–6 określa procedury i cele konsultacji rządowych. Artykuł 13.17 określa, między innymi, mechanizmy i procedury ustanawiania zespołu ekspertów w celu rozpatrzenia kwestii, która nie została w zadowalający sposób rozwiązana przez Radę w trybie art. 13.16 ust. 4.

113. Postanowienia rozdziału czternastego („Przejrzystość”) zmierzają do zapewnienia przejrzystego i przewidywalnego otoczenia regulacyjnego dla podmiotów gospodarczych (art. 14.2 ust. 1), do potwierdzenia obowiązków Stron w ramach porozumienia WTO; do ustanowienia wyjaśnień oraz do udoskonalenia uzgodnień dotyczących przejrzystości, konsultacji oraz lepszego zarządzania środkami o zastosowaniu ogólnym (art. 14.2 ust. 2). „Środki o zastosowaniu ogólnym” oznaczają przepisy ustawowe i wykonawcze, orzeczenia sądowe oraz procedury i decyzje administracyjne, które mogą mieć wpływ na jakiekolwiek kwestie objęte Umową EUSFTA. Środki te nie obejmują decyzji odnoszących się do konkretnej osoby [art. 14.1 lit. a)].

114. Artykuł 14.3 określa obowiązki każdej ze Stron w odniesieniu do publikacji zarówno środków o zastosowaniu ogólnym (art. 14.3 ust. 1), jak i wszelkich wniosków zmierzających do przyjęcia lub zmiany środków o zastosowaniu ogólnym (art. 14.3 ust. 2). Artykuł 14.4 ust. 1 zobowiązuje każdą ze Stron do wyznaczenia punktu kontaktowego w celu ułatwienia skutecznego wykonania Umowy EUSFTA oraz komunikacji między Stronami w każdej sprawie nią objętej. Szczegółowe uregulowania dotyczące punktu kontaktowego, jego funkcjonowania i zapytań składanych doń zostały określone w art. 14.4 ust. 2–8.

115. Artykuł 14.5 określa zobowiązania, które wymagają poszanowania w celu zapewnienia konsekwentnego, bezstronnego i właściwego zarządzania wszystkimi środkami o zastosowaniu ogólnym. W szczególności każda ze Stron jest zobowiązana do (a) dołożenia wszelkich starań, aby z odpowiednim wyprzedzeniem powiadamiać zainteresowane osoby pochodzące z terytorium drugiej Strony o wszczęciu postępowania; (b) zapewnienia zainteresowanym osobom możliwości przedstawienia faktów i dokumentów na poparcie swojego stanowiska przed ostatecznym etapem czynności administracyjnych; oraz (c) zapewnienia, że jej procedury oparte są na jej przepisach oraz są z nimi zgodne.

116. Artykuł 14.6 ust. 1 zobowiązuje każdą ze Stron do ustanowienia i utrzymywania organów sądowych, quasi-sądowych lub administracyjnych lub procedur służących szybkiemu przeprowadzaniu kontroli, a w stosownych przypadkach, również korygowaniu czynności administracyjnych w odniesieniu do kwestii objętych Umową EUSFTA. Trybunały te muszą być bezstronne i niezależne od urzędu lub organu odpowiedzialnego za egzekucję administracyjną i z wynikiem sprawy nie wiąże się dla nich żaden istotny interes (art. 14.6 ust. 1). Każda ze Stron jest zobowiązana również do zapewnienia, aby w odniesieniu do trybunałów lub procedur, o których mowa w art. 14.6 ust. 1, strony postępowania miały zapewnione prawo do: (a) uzasadnienia lub obrony swojego stanowiska; oraz (b) decyzji opartej na dowodach i złożonej dokumentacji lub, gdy wymagają tego przepisy danej Strony, dokumentacji zgromadzonej przez organ administracyjny (art. 14.6 ust. 2). Przedmiotem uregulowania art. 14.6 ust. 3 jest wykonywanie ww. decyzji.

117. Strony zgodnie postanawiają współpracować w ramach promowania jakości i skuteczności regulacji (art. 14.7 ust. 1) oraz promować zasady dobrego postępowania administracyjnego (art. 14.7 ust. 2).

118. Artykuł 14.8 stanowi, że zasady szczegółowe zawarte w innych rozdziałach Umowy dotyczące kwestii objętych rozdziałem czternastym mają pierwszeństwo w zakresie, w jakim różnią się od postanowień rozdziału czternastego.

119. Rozdział piętnasty („Rozstrzyganie sporów”) ma na celu uniknięcie wszelkich sporów między Stronami, dotyczących interpretacji i zastosowania Umowy EUSFTA, i ich rozstrzyganie w celu osiągnięcia tam, gdzie jest to możliwe, wzajemnie uzgodnionych rozwiązań (art. 15.1). Postanowienia rozdziału piętnastego stosuje się w odniesieniu do wszelkich różnic dotyczących interpretacji i stosowania postanowień Umowy, chyba że wyraźnie przewidziano inaczej (art. 15.2).

120. Procedury ustanowione w art. 15.3–15.13 określają kolejne etapy mechanizmu rozstrzygania sporów: konsultacje prowadzone w dobrej wierze w celu osiągnięcia wspólnie uzgodnionych rozwiązań (art. 15.3 ust. 1–4), wniosek o powołanie organu arbitrażowego zgodnie z art. 15.4, jeśli po zakończeniu konsultacji nie osiągnięto porozumienia w sprawie wspólnie uzgodnionego rozwiązania (art. 15.3 ust. 5): procedury arbitrażowe (art. 15.4–15.8); wykonanie decyzji (art. 15.9–15.11); środki zaradcze w przypadku niewykonania decyzji (art. 15.12) oraz przegląd środków podjętych w celu wykonania decyzji organu arbitrażowego po zawieszeniu zobowiązań (art. 15.13).

121. Artykuły 15.14–15.19 zawierają zasady postępowania arbitrażowego, uzupełnione postanowieniami załącznika 15‑A. Postanowienia ogólne sekcji D dotyczą listy arbitrów (art. 15.20); stosunku mechanizmu rozstrzygania sporów, o którym mowa w rozdziale piętnastym, do mechanizmu rozstrzygania sporów w ramach WTO (art. 15.21); terminów (art. 15.22) oraz przeglądu i zmiany rozdziału piętnastego (art. 15.23).

122. Celem rozdziału szesnastego („Mechanizm mediacji”) jest ułatwienie znalezienia wspólnie uzgodnionego rozwiązania w drodze kompleksowej i szybkiej procedury mediacji (art. 16.1). Postanowienia rozdziału szesnastego mają zastosowanie do wszelkich środków objętych zakresem Umowy EUSFTA, które mają niekorzystny wpływ na handel lub inwestycje między Stronami, o ile nie postanowiono inaczej (art. 16.2).

123. Przed rozpoczęciem procedury mediacji Strona może w każdej chwili zażądać na piśmie informacji dotyczących takiego środka (art. 16.2). Procedura określona w art. 16.3–16.6 przewiduje następujące etapy mechanizmu mediacji: wniosek o rozpoczęcie procedury mediacji (art. 16.3); wybór mediatora (art. 16.4); sama mediacja jako taka (art. 16.5) oraz wdrożenie wspólnie uzgodnionego rozwiązania (art. 16.6). Przedmiotem uregulowania art. 16.7 jest związek pomiędzy mediacją a rozstrzyganiem sporów. Pozostałe postanowienia dotyczą terminów (art. 16.8), kosztów (art. 16.9) oraz przeglądu (art. 16.10).

124. Rozdział siedemnasty został zatytułowany „Postanowienia instytucjonalne, ogólne i końcowe”. Artykuły 17.1 i 17.2 ustanawiają strukturę instytucjonalną, złożoną z poszczególnych komitetów, w ramach których Strony odbywają spotkania w celu nadzorowania i ułatwiania wykonania i stosowania Umowy EUSFTA. Artykuł 17.3 stanowi, że jeżeli jakiekolwiek postanowienia porozumienia WTO, które Strony włączyły do niniejszej Umowy, zostają zmienione, Strony konsultują się ze sobą w celu znalezienia wzajemnie satysfakcjonującego rozwiązania. Przedmiotem uregulowania art. 17.4 jest podejmowanie decyzji w ramach poszczególnych komitetów. Artykuł 17.5 dotyczy zmian Umowy EUSFTA.

125. Artykuł 17.6 ust. 1 stanowi, że Umowa EUSFTA ma zastosowanie do środków podatkowych w stopniu niezbędnym do nadania mocy prawnej jej postanowieniom. Zgodnie z art. 17.6 ust. 2 żadne z postanowień Umowy EUSFTA nie ma wpływu na prawa i obowiązki Singapuru lub Unii Europejskiej lub jednego z jej państw członkowskich na mocy jakiejkolwiek umowy podatkowej między Singapurem i państwem członkowskim Unii. Artykuł 17.6 ust. 3 i 4 stanowi, że żadne z postanowień Umowy EUSFTA nie uniemożliwia wprowadzenia lub stosowania jakiegokolwiek środka mającego na celu zapobieganie unikaniu lub uchylaniu się od płacenia podatków. Artykuł 17.6 ust. 5 dotyczy prawa wprowadzania lub utrzymywania przez Singapur środków podatkowych, które są niezbędne, aby chronić jego nadrzędne interesy porządku publicznego wynikające ze szczególnych ograniczeń związanych z dostępną przestrzenią.

126. Strony zobowiązują się zezwolić na dokonywanie, w walucie w pełni wymienialnej zgodnie z postanowieniami art. VIII statutu Międzynarodowego Funduszu Walutowego, wszelkich płatności i transferów na rachunku bieżącym w ramach bilansu płatniczego między Stronami. W tym zakresie Strony prowadzą wzajemne konsultacje (art. 17.7).

127. Każda ze Stron zachęca swoje państwowe fundusze majątkowe do przestrzegania powszechnie przyjętych zasad i praktyk – zasad z Santiago (art. 17.8).

128. Przedmiotem uregulowania art. 17.9 są uwarunkowania i procedury pozwalające Stronie, która napotkała poważne trudności w zakresie bilansu płatniczego i finansów zagranicznych lub jest tym zagrożona, wprowadzenia lub utrzymywania środków ograniczających w odniesieniu do handlu towarami i usługami oraz zakładania przedsiębiorstw, a także do płatności i transferów związanych z inwestycjami.

129. Artykuł 17.10 jest klauzulą wyjątkową ze względów bezpieczeństwa, umożliwiającą Stronie przeprowadzanie działań w celu ochrony jej podstawowych interesów bezpieczeństwa.

130. Pozostałe postanowienia rozdziału siedemnastego dotyczą ujawniania informacji i ochrony informacji poufnych (art. 17.11); wejścia w życie Umowy EUSFTA (art. 17.12); czasu obowiązywania Umowy EUSFTA i jej wypowiedzenia (art. 17.13); wypełniania zobowiązań w ramach Umowy EUSFTA (art. 17.14); braku bezpośredniego stosowania (art. 17.15); załączników, dodatków, wspólnych deklaracji, protokołów i uzgodnień stanowiących integralną część Umowy EUSFTA (art. 17.16); stosunku Umowy EUSFTA do porozumienia WTO (art. 17.17); przyszłych przystąpień do Unii Europejskiej (art. 17.18); terytorialnego zakresu zastosowania Umowy EUSFTA (art. 17.19); oraz tekstów autentycznych Umowy EUSFTA, tzn. w językach angielskim, bułgarskim, chorwackim, czeskim, duńskim, estońskim, fińskim, francuskim, greckim, hiszpańskim, litewskim, łotewskim, maltańskim, niderlandzkim, niemieckim, polskim, portugalskim, rumuńskim, słowackim, słoweńskim, szwedzkim, węgierskim i włoskim (art. 17.20).

131. Protokół 1 dotyczy definicji pojęcia „produktów pochodzących” oraz metod współpracy administracyjnej. Uzgodnienia 1–5 odnoszą się odpowiednio do: art. 17.6 (podatki); wynagrodzenia arbitrów; dodatkowych postanowień związanych z cłami; wzajemnego uznawania programów dotyczących upoważnionych przedsiębiorców oraz szczególnych ograniczeń Singapuru w odniesieniu do przestrzeni i dostępu do zasobów naturalnych.

1 – Język oryginału: angielski.

2 – Tekst umowy EUSFTA jest publicznie dostępny na stronie internetowej Komisji pod adresem: http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=961. Zobacz także bardzo zwięzłe streszczenie zawarte w pkt 9–30 poniżej oraz bardziej szczegółowe streszczenie zawarte w załączniku do niniejszej opinii. Streszczenie przedstawione w załączniku do niniejszej opinii sporządzono w oparciu o wersję angielską umowy EUSFTA, którą Komisja przedłożyła Trybunałowi (jako załącznik do wniosku). Przedłożyla ona ponadto Trybunałowi tłumaczenia umowy EUSFTA na wszystkie oficjalne języki Unii Europejskiej. W trakcie sporządzania i tłumaczenia niniejszej opinii stwierdzono, że zaistniały pewne rozbieżności pomiędzy wersją pierwotnie przedłożoną przez Komisję w języku angielskim a (i) wersją publicznie dostępną w języku angielskim oraz (ii) innymi wersjami językowymi przedstawionymi przez Komisję. Na przykład wersja publicznie dostępna zawiera dodatkowy motyw w języku angielskim: „Reaffirming each Party’s right to adopt and enforce measures necessary to pursue legitimate policy objectives such as social, environmental, security, public health and safety, promotion and protection of cultural diversity [Potwierdzając prawo każdej ze stron do wprowadzania i egzekwowania środków niezbędnych do osiągnięcia uzasadnionych celów politycznych w wymiarze społecznym, środowiskowym, bezpieczeństwa, zdrowia i bezpieczeństwa publicznego oraz promocji i ochrony różnorodności kulturowej]”. Najwyraźniej również numeracja przypisów różni się pomiędzy angielską wersją językową (zarówno przedłożoną Trybunałowi, jak również dostępną przez Internet) a innymi wersjami językowymi. Jako że jedyną publicznie dostępną wersją w chwili przedstawienia niniejszej opinii jest wersja angielska, użyłam numeracji przypisów zawartej w tej wersji. Zaznaczałam jednak, gdy docierała do mnie odpowiednia informacja, miejsca, w których dany przypis mógł mięc inny numer w innych wersjach językowych. Nie mogę wskazać ostatecznie, czy zostały dokonane inne zmiany, które nie są mi znane.

3 – Czyli porozumieniach wyszczególnionych w załączniku 1 do Uzgodnień WTO w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów.

4 – Zobacz w tym względzie opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 34, 53, 71, 98 i 105. W opinii tej Trybunał zbadał przedmiot i cele poszczególnych porozumień międzynarodowych stanowiących część Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (zwanego dalej „porozumieniem WTO”), sporządzonego w Marrakeszu, w szczególności Układu ogólnego w sprawie handlu usługami (zwanego dalej „GATS”) oraz Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (zwanego dalej „porozumieniem TRIPS”) oraz szeregu porozumień regulujących handel towarami, ujętych w załączniku 1A (zwanych dalej „wielostronnymi porozumieniami w sprawie handlu towarami”) do porozumienia WTO, takich jak Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu z 1994 r. (zwany dalej „GATT 1994”) oraz Porozumienie w sprawie barier technicznych w handlu (zwane dalej „porozumieniem TBT”).

5 – Poprzez „dorozumianą” wyłączną kompetencję zewnętrzną rozumem wyłączność, która nie wynika z postanowienia traktatu wyraźnie przyznającego Unii Europejskiej wyłączną kompetencję w danym obszarze.

6 – Termin ten zastosowano w przedstawionych przez strony uwagach. Zobacz w szczególności pkt 307 i 346 poniżej.

7 – Artykuł XXIV zatytułowany jest „Terytorialny zakres stosowania – Ruch graniczny – Unie celne i strefy wolnego handlu”.

8 – Artykuł V jest zatytułowany „Integracja gospodarcza”.

9 – „Traktowanie narodowe” zasadniczo oznacza, że podatki wewnętrzne i regulacje nie powinny być stosowane w odniesieniu do produktów przywożonych lub krajowych w sposób mający przyznawać ochronę produkcji krajowej.

10 – Tekst porozumienia WTO oraz wszystkich porozumień WTO wchodzących w jego skład jest dostępny na stronie internetowej pod adresem: https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/final_e.htm.

11 – Zobacz także art. 4 ust. 1 TUE.

12 –      Zobacz także deklaracja nr 18 dotycząca rozgraniczenia kompetencji, będąca jedną z deklaracji dołączonych do Aktu końcowego konferencji międzyrządowej, która przyjęła traktat z Lizbony (Dz.U. 2016, C 202, s. 335). Deklaracja ta potwierdza, że „[…] wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach należą do państw członkowskich”. Stanowi ona ponadto, że „[j]eżeli traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z państwami członkowskimi, państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. […]”.

13 – Dz.U. 2012, C 326, s. 307.

14 –      Artykuł 6 TFUE zawiera wyczerpujący wykaz dziedzin, w których Unia Europejska ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw członkowskich.

15 – Istnieje powszechna zgoda co do tego, że Unia Europejska ma wyłączną kompetencję zewnętrzną, w myśl art. 3 ust. 1 lit. e) i art. 207 ust. 1 TFUE, w odniesieniu do określonych części umowy EUSFTA.

16 – Artykuł 5 WE stanowił: „Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym traktatem oraz celów w nim wyznaczonych. W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty. Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego traktatu”.

17 – Aby zapoznać się z użytecznym podsumowaniem, zob. K. Lenaerts, P. Van Nuffel, European Union Law, Sweet & Maxwell 2011, pkt 7.021–7.025.

18 – Nie chcę spekulować, czy ta odwracalność znajduje także zastosowanie w przypadku wyłącznej kompetencji zewnętrznej Unii na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE. Argumentowano, że jeżeli Unia zajmuje się daną dziedziną w ramach kompetencji wewnętrznych i przystępuje do zawarcia umowy międzynarodowej na podstawie art. 3 ust. 2 TFUE, fakt, że w późniejszym okresie zaprzestaje stanowienia prawa w ramach kompetencji wewnętrznej, pozostaje bez wpływu na wyłączny charakter ugruntowanej obecnie kompetencji zewnętrznej. Jednakże zdania przedstawicieli doktryny w tym temacie są podzielone.

19 – Należy wskazać, że brzmienie tego postanowienia jest dalekie od ideału. Mechanizm pierwszeństwa w art. 2 ust. 2 TFUE stosuje się do wszystkich kompetencji dzielonych, z zastrzeżeniem wyraźnie przewidzianego wyjątku (takiego jak w art. 4 ust. 3 i 4 TFUE). Z brzmienia art. 4 ust. 1 TFUE wynika, że w postanowieniu tym w sposób logiczny określono kompetencje w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) jako kompetencje „dzielone”, które podlegają wobec tego zasadzie pierwszeństwa na gruncie art. 2 ust. 2: gdzie rezultat ten mógłby zaniepokoić przynajmniej niektóre państwa członkowskie.

20 – Zobacz na przykład odnośnie do zasady przyznania: opinia 2/94 z dnia 28 marca 1996 r., EU:C:1996:140, pkt 24; opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 5.

21 – Jakkolwiek art. 3 ust. 2 ustanawia cztery przesłanki, to ponieważ ostatni wariant („wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres”) przewiduje dwie możliwości, rozpatrzę je łącznie. Dalsze odniesienia do „trzeciej przesłanki” art. 3 ust. 2 należy zatem rozumieć w ten sposób, że obejmują obydwie możliwości.

22 – Każda z tych przesłanek stanowi zatem odzwierciedlenie zasady przyznania (zob. opinia 1/13 z dnia 14 października 2014 r., EU:C:2014:2303, pkt 67 i przytoczone tam orzecznictwo). Pierwsza przesłanka odzwierciedla (w części) opinię 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 95; przesłanka druga obejmuje stanowisko przedstawione w opinii 1/76 z dnia 26 kwietnia 1977 r., EU:C:1977:63, pkt 3; przesłanka trzecia i czwarta odzwierciedla zasadę (choć sformułowaną w sposób bardziej ogólny) ustanowioną w wyroku z dnia 31 marca 1971 r., Komisja/Rada, 22/70, EU:C:1971:32, pkt 17, 18 (zwanym dalej „wyrokiem AETR”). Aby zapoznać się z bardziej szczegółowym omówieniem zasady AETR, zob. pkt 120–131 poniżej.

23 – „Akt ustawodawczy” to akt prawny przyjmowany w drodze procedury ustawodawczej (art. 289 ust. 3 TFUE). Co się tyczy rozróżnienia pomiędzy aktami ustawodawczymi a regulacyjnymi, zob. wyrok z dnia 3 października 2013 r., Inuit Tapiriit Kanatami i in./Parlament i Rada, C‑583/11 P, EU:C:2013:625. Traktat o Unii Europejskiej zakazuje przyjmowania aktów ustawodawczych w ramach WPZiB: zob. art. 24 ust. 1 akapit drugi TUE.

24 – Również tutaj brzmienie traktatu po wejściu w życie traktatu z Lizbony jest nieco zastanawiające. Moje rozważania przedstawione w tekście głównym opinii wydawałyby się naturalną interpretacją przesłanki trzeciej z art. 216 ust. 1 TFUE w związku z przesłanką pierwszą z art. 3 ust. 2 TFUE i w rzeczy samej prowadzą do wniosku, że kompetencja zewnętrzna, jaką z tego tytułu nabywa Unia Europejska, ma charakter wyłączny. Trudno jednak pogodzić ten wniosek z brzmieniem art. 4 ust. 4 TFUE. Załóżmy (na przykład), że Unia Europejska przyjęła akt ustawodawczy w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju, który przewidywał zawarcie umowy międzynarodowej. Artykuł 4 ust. 4 TFUE stanowi, że Unia Europejska „ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki” w dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej, „jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia państwom członkowskim wykonywania ich kompetencji”. Biorąc pod uwagę brzmienie tego postanowienia, czy rzeczywiście można twierdzić, że przyznana w rezultacie kompetencja Unii ma zawsze charakter wyłączny? (Brzmienie art. 4 ust. 3 TFUE jest dość podobne w odniesieniu do kompetencji w dziedzinach badań, rozwoju technologicznego oraz przestrzeni kosmicznej i stanowi równie złożony problem).

25 – Zobacz w szczególności opinia 1/76 z dnia 26 kwietnia 1977 r., EU:C:1977:63, pkt 1–3. W tej sprawie sporna umowa miała na celu racjonalizację sytuacji gospodarczej w branży transportu śródlądowego w regionie geograficznym, gdzie transport śródlądowy ma szczególne znaczenie w ramach całej sieci transportu międzynarodowego (pkt 1). Trybunał orzekł, że „[…] niemożliwe było pełne osiągnięcie zamierzonego celu poprzez ustanowienie wspólnych zasad zgodnie z art. 75 traktatu [EWG], ze względu na tradycyjne uczestnictwo jednostek pływających państwa trzeciego, Szwajcarii, w żegludze rozpatrywanymi najważniejszymi drogami wodnymi, podlegającymi systemowi swobody żeglugi ustanowionemu w drodze długoterminowych umów międzynarodowych” (pkt 2). Chociaż Trybunał nie stwierdził w rzeczonej opinii, że wynikająca z tego kontekstu kompetencja Unii miała charakter wyłączny, dokonał on wyraźnej wykładni w tym duchu w odniesieniu do opinii 1/76 w swoim późniejszym orzecznictwie. Zobacz na przykład opinia 2/92 z dnia 24 marca 1995 r., EU:C:1995:83, pkt 32.

26 – „Wartość dodana” orzeczenia Trybunału w sprawie AETR sprzed wejścia w życie traktatu z Lizbony była dwojakiego rodzaju: po pierwsze, utworzono kompetencję zewnętrzną i, po drugie, zdefiniowano tę kompetencję jako wyłączną. Jeżeli dana dziedzina (odpowiednio zdefiniowana) jest objęta wspólnymi zasadami, fakt ten wystarcza, aby spowodować zastosowanie przesłanki trzeciej na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE w odniesieniu do tej dziedziny. Zobacz także pkt 120–131 poniżej.

27 – Przesłanka czwarta art. 216 ust. 1 TFUE zawiera wyrażenie „gdy może mieć wpływ [is likely to affect] na wspólne zasady lub zmienić ich zakres”, a przesłanka trzecia z art. 3 ust. 2 TFUE zawiera wyrażenie „w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać [in so far as its conclusion may affect] na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres”. Nie uważam, aby ta nieznaczna różnica w brzmieniu tych dwóch postanowień niosła ze sobą jakieś istotne skutki.

28 – Zobacz pkt 60 powyżej.

29 – Pozostawiam na boku kwestię, czy, gdyby państwo członkowskie miało jednostronnie wycofać się z umowy zawartej zarówno przez państwa członkowskie, jak i Unię Europejską, bez uprzedniego podjęcia rozmów z instytucjami Unii (w szczególności z Komisją i Radą), można by tę sytuację uznać za naruszenie obowiązku lojalnej współpracy w myśl art. 4 ust. 3 TUE.

30 – W swojej opinii w sprawie Komisja/Rada (C‑13/07, EU:C:2009:190, pkt 121) rzecznik generalna J. Kokott stwierdziła: „Tak jak jedna mała kropla pastisu wystarczy dla zmętnienia szklanki wody, tak pojedyncze, choćby najbardziej drugorzędne, postanowienia umowy międzynarodowej opartej na art. 133 ust. 5 akapit pierwszy WE mogą wywołać konieczność zawarcia umowy mieszanej”. Zobacz także wyrok z dnia 3 grudnia 1996 r., Portugalia/Rada, C‑268/94, EU:C:1996:461, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo.

31 – Zobacz w tym względzie opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 15.

32 – Zobacz między innymi: opinia 1/75 z dnia 11 listopada 1975 r., EU:C:1975:145, pkt 1360, 1361; opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 6, 17; opinia 2/13 z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 145.

33 – Zobacz między innymi opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 6, 17.

34 – Zgodnie z art. 46 ust. 1 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. (1155 UNTS 331, zwanej dalej „konwencją wiedeńską z 1969 r.”) „[p]aństwo nie może powoływać się na to, że jego zgoda na związanie się traktatem jest nieważna, ponieważ została wyrażona z pogwałceniem postanowienia jego prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji do zawierania traktatów, chyba że to pogwałcenie było oczywiste i dotyczyło normy jego prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu”. W myśl art. 46 ust. 2 przez oczywiste pogwałcenie należy rozumieć pogwałcenie „obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze”. Artykuł 46 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi lub pomiędzy organizacjami międzynarodowymi z 1986 r. (która nie weszła jeszcze w życie) [25 ILM 543 (1986)] przewiduje podobne zasady.

35 – W tym względzie pragnę zauważyć, że do Trybunału wpłynął obecnie wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie zgodności z art. 18 akapit pierwszy, art. 267 i 344 TFUE postanowienia dotyczącego ISDS w dwustronnej umowie dotyczącej ochrony inwestycji zawartej pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej: zob. sprawa C‑284/16, Słowacja/Achmea BV (sprawa w toku przed Trybunałem).

36 – Zobacz art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 2 TUE. Zobacz także art. 2–6 TFUE oraz omówienie w pkt 55–64 powyżej.

37 – Zobacz między innymi opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 5; wyrok z dnia 1 października 2009 r., Komisja/Rada, C‑370/07, EU:C:2009:590, pkt 47.

38 – Zobacz ostatnio wyrok z dnia 14 czerwca 2016 r., Parlament/Rada, C‑263/14, EU:C:2016:435, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo.

39 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 111.

40 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, s. 112 i przytoczone tam orzecznictwo.

41 – Wynika to ze struktury rozumowania Trybunału przedstawionego w opinii 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739.

42 – Zobacz na przykład wyroki: z dnia 12 grudnia 2002 r., Komisja/Rada, C‑281/01, EU:C:2002:761, pkt 43; z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 76.

43 – Zobacz opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 166.

44 – Zobacz na przykład opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 68; wyroki: z dnia 12 grudnia 2002 r., Komisja/Rada, C‑281/01, EU:C:2002:761, pkt 43; z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 76; opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 37, 44.

45 – Wyrok z dnia 14 czerwca 2016 r., Parlament/Rada, C‑263/14, EU:C:2016:435, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. także wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r., Komisja/Rada, C‑94/03, EU:C:2006:2, pkt 51.

46 – Opinia 1/75 z dnia 11 listopada 1975 r., EU:C:1975:145, s. 1364. Zobacz także wyrok z dnia 15 grudnia 1976 r., Donckerwolcke i Schou, 41/76, EU:C:1976:182, pkt 32.

47 – Artykuł 30 TFUE.

48 – Opinia rzecznika generalnego N. Wahla w postępowaniu w sprawie wydania opinii 3/15, EU:C:2016:657, pkt 43.

49 – Opinia 1/78 z dnia 4 października 1979 r., EU:C:1979:224, pkt 44; wyrok z dnia 26 marca 1987 r., Komisja/Rada, 45/86, EU:C:1987:163, pkt 20.

50 – Zobacz opinia rzecznika generalnego N. Wahla w postępowaniu w sprawie wydania opinii 3/15, EU:C:2016:657, pkt 43.

51 – Opinia 1/78 z dnia 4 października 1979 r., EU:C:1979:224, pkt 41–46.

52 – Wyroki: z dnia 17 października 1995 r., Werner, C‑70/94, EU:C:1995:328, pkt 10; z dnia 17 października 1995 r., Leifer i in., C‑83/94, EU:C:1995:329, pkt 11.

53 – Wyrok z dnia 29 marca 1990 r., Grecja/Rada, C‑62/88, EU:C:1990:153, pkt 17–20; opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 40. Zobacz także ostatnio opinia rzecznika generalnego N. Wahla w postępowaniu w sprawie wydania opinii 3/15, EU:C:2016:657, pkt 69.

54 – Wyroki: z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 50; z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 56.

55 – Zobacz między innymi wyroki: z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 51, 52 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 57, 58.

56 – Wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 67.

57 – Podejście to znajduje poparcie w opinii 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 44, 45 (odnośnie do usług) oraz 59, 60 (odnośnie do praw własności intelektualnej).

58 – Deklaracja ta stanowi, że „zgodnie z systemem podziału kompetencji pomiędzy Unię a państwa członkowskie w myśl postanowień [TUE] i [TFUE] wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach należą do państw członkowskich”.

59 – Zobacz także pkt 424–430 poniżej.

60 – Z tego względu nie przychylam się do wykładni zaproponowanej przez rzecznik generalną J. Kokott w odniesieniu do ograniczenia wynikającego uprzednio z art. 133 ust. 6 WE. Zobacz opinia rzecznik generalnej J. Kokott w sprawie Komisja/Rada, C‑13/07, EU:C:2009:190, pkt 120–122, 139–142. Według rzecznik generalnej J. Kokott sensem i celem akapitu pierwszego tego postanowienia jest, „[…] bardzo ogólnie rzecz ujmując, utworzenie równoległości pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi kompetencjami [Unii Europejskiej] oraz niedopuszczenie do tego, aby [Unia Europejska] podejmowała na zewnątrz zobowiązania, których nie będzie mogła przenieść do wewnątrz ze względu na brak wystarczającego upoważnienia”.

61 – Zobacz art. 6 TFUE.

62 – Zobacz art. 168 TFUE. Artykuł 6 TFUE przewiduje, że w dziedzinie ochrony i poprawy zdrowia ludzkiego Unia Europejska ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu „wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw członkowskich”.

63 – Zobacz, odpowiednio, art. 153 ust. 2 lit. a), art. 165 ust. 4, art. 168 ust. 5, art. 167 ust. 5 TFUE.

64 – Zobacz pkt 208–219 poniżej.

65 – Wyrok z dnia 31 marca 1971 r., Komisja/Rada, 22/70, EU:C:1971:32, pkt 16.

66 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 49, 50.

67 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 48.

68 – Zobacz art. 133 ust. 6 akapit trzeci WE („Rokowania i zawieranie umów międzynarodowych w dziedzinie transportu podlegają postanowieniom tytułu V i artykułu 300”). Postanowienie to ukazywało wolę autorów traktatu z Nicei „utrzymania statusu quo ante w tej dziedzinie” (zob. opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 159).

69 – Zobacz art. 207 ust. 5 TFUE.

70 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 164.

71 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 163. Ten sam wniosek (chociaż w sposób dorozumiany) można było wysnuć już z opinii 2/92 z dnia 24 marca 1995 r., EU:C:1995:83, pkt 27.

72 – Zobacz pkt 208–219 poniżej.

73 – Zobacz pkt 221–224 poniżej.

74 – Zobacz między innymi wyrok z dnia 5 listopada 2002 r., Komisja/Niemcy, C‑476/98, EU:C:2002:631, pkt 109 i przytoczone tam orzecznictwo.

75 – Wyrok z dnia 5 listopada 2002 r., Komisja/Niemcy, C‑476/98, EU:C:2002:631, pkt 108 i przytoczone tam orzecznictwo.

76 – Zobacz w tym względzie opinia 1/03 z dnia 7 lutego 2006 r., EU:C:2006:81, pkt 45, 121, 122.

77 – Zobacz pkt 225–268 poniżej.

78 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 66.

79 – Wyrok z dnia 31 marca 1971 r., Komisja/Rada, 22/70, EU:C:1971:32, pkt 21. Zobowiązania te są zawarte obecnie w art. 4 ust. 3 akapity drugi i trzeci TUE.

80 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 75.

81 – Metodologia ta mogłaby zatem znaleźć zastosowanie do Konwencji Rady Europy o ochronie praw organizacji nadawczych (wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 78–103) lub Traktatu z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, osobom niedowidzącym i osobom z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem (zob. opinia rzecznika generalnego N. Wahla w postępowaniu w sprawie wydania opinii 3/15, EU:C:2016:657, pkt 137–154).

82 – Zobacz pkt 350–359 poniżej.

83 – Wyroki: z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 26 listopada 2014 r., Green Network, C‑66/13, EU:C:2014:2399, pkt 30. Ten krok analizy prowadzi do rozróżnienia pomiędzy kryterium na gruncie art. 3 ust. 2 TFUE, a wskazaniem dziedzin objętych „pierwszeństwem” działań Unii w ramach kompetencji dzielonych.

84 – Wyroki: z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 70 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 26 listopada 2014 r., Green Network, C‑66/13, EU:C:2014:2399, pkt 31.

85 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 81.

86 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 82.

87 – Zobacz na przykład opinia 1/03 z dnia 7 lutego 2006 r., EU:C:2006:81, pkt 172.

88 – Opinia 1/13 z dnia 14 października 2014 r., EU:C:2014:2303, pkt 74 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok z dnia 26 listopada 2014 r., Green Network, C‑66/13, EU:C:2014:2399, pkt 33.

89 – Zobacz pkt 234 i 349–361 poniżej.

90 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo.

91 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo.

92 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 71 i przytoczone tam orzecznictwo.

93 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 96.

94 – Pogląd taki przedstawiłam już w mojej opinii w sprawie Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:224, pkt 104–111.

95 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 73.

96 – Zobacz pkt 2 załącznika do niniejszej opinii.

97 – Odrębną kwestią jest to, czy wszystkie sprawy objęte rozdziałem umowy EUSFTA dotyczącym usług (rozdział 8) skutecznie wpisują się w zakres wyłącznej kompetencji Unii Europejskiej. Zobacz pkt 195–268 poniżej.

98 – Zobacz pkt 3–12 załącznika do niniejszej opinii.

99 – Zobacz pkt 131 załącznika do niniejszej opinii.

100 – Treść tego porozumienia jest dostępna na stronie internetowej pod adresem: https://www.wto.org/english/tratop_e/tradfa_e/tradfa_e.htm.

101 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 34.

102 –      Trybunał zbadał część tych porozumień (Porozumienie w sprawie rolnictwa, porozumienie SPS i porozumienie TBT) w świetle konkretnych argumentów podniesionych odnośnie do nich przez strony. Zobacz opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 28–33.

103 – Sytuacja przedstawiała się identycznie w przypadku GATT 1947 w tym sensie, że Wspólnota Europejska stopniowo przyjmowała uprawnienia wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie. Zobacz wyroki: z dnia 12 grudnia 1972 r., International Fruit Company i in., od 21/72 do 24/72, EU:C:1972:115, pkt 18; z dnia 3 czerwca 2008 r., The International Association of Independent Tanker Owners i in., C‑308/06, EU:C:2008:312, pkt 48, 49.

104 – Zobacz także pkt 510–512 poniżej.

105 – Zobacz art. 12 porozumienia w sprawie ustalania wartości celnej i art. X:1 GATT 1994.

106 – Zobacz art. 18 ust. 1 i art. 19 porozumienia w sprawie ustalania wartości celnej.

107 – Zobacz na przykład art. IX:6 GATT 1994 (współpraca w celu zapobiegania wykorzystywaniu nazw handlowych w określony sposób); art. XV GATT 1994 (współpraca, konsultacje i wymiana informacji z MFW odnośnie do uregulowań walutowych); art. XXV GATT 1994 (wspólne działania umawiających się stron); art. XXXVIII GATT 1994 (wspólne działania na rzecz przyspieszenia realizacji celów określonych w art. XXXVI w przedmiocie handlu i rozwoju); art. 4 ust. 2 porozumienia SPS (konsultacje w celu osiągnięcia porozumień dotyczących uznawania równoważności określonych środków SPS); art. 7 i załącznik B porozumienia SPS (przejrzystość i wymiana informacji); art. 10 porozumienia TBT (wymiana informacji).

108 – Zob. opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 34.

109 – Zobacz pkt 467–504 poniżej.

110 – Zobacz pkt 19–51 załącznika do niniejszej opinii.

111 – Odnośnie do argumentów dotyczących transportu zob. pkt 168–194 poniżej.

112 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE (Dz.U. 2014, L 173, s. 349; sprostowania: Dz.U. 2016, L 188, s. 28; Dz.U. 2016, L 273, s. 35).

113 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. (Dz.U. 2005, L 255, s. 22, z późn. zm.; sprostowania: Dz.U. 2007, L 271, s. 18; Dz.U. 2008, L 93, s. 28; Dz.U. 2014, L 305, s. 115, Dz.U. 2015, L 177, s. 60).

114 – Dyrektywa z dnia 23 lipca 1996 r. w sprawie harmonizacji warunków uzyskiwania krajowych patentów kapitanów łodzi do celów przewozu towarów i pasażerów śródlądowymi wodnymi drogami we Wspólnocie (Dz.U. 1996, L 235, s. 31) i dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie minimalnego poziomu wyszkolenia marynarzy (Dz.U. 2008, L 323, s. 33).

115 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 lutego 2008 r. w sprawie wspólnych zasad w zakresie lotnictwa cywilnego i utworzenia Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego oraz uchylające dyrektywę Rady 91/670/EWG, rozporządzenie (WE) nr 1592/2002 i dyrektywę 2004/36/WE (Dz.U. 2008, L 79, s. 1, z późn. zm.; sprostowanie Dz.U. 2011, L 49, s. 54).

116 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie kodeksu postępowania dla komputerowych systemów rezerwacji i uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 2299/89 (Dz.U. 2009, L 35, s. 47).

117 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego (Dz.U. 2012, L 343, s. 32; sprostowania: Dz.U. 2015, L 67, s. 32; Dz.U. 2016, L 159, s. 23).

118 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wspólnych zasad dostępu do rynku międzynarodowych przewozów drogowych (Dz.U. 2009, L 300, s. 72).

119 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2009 r. w sprawie wspólnych zasad dostępu do międzynarodowego rynku usług autokarowych i autobusowych i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 561/2006 (Dz.U. 2009, L 300, s. 88; sprostowania: Dz.U. 2011, L 48, s. 19; Dz.U. 2014, L 293, s. 60; Dz.U. 2015, L 272, s. 15).

120 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylające dyrektywę Rady 96/26/WE (Dz.U. 2009, L 300, s. 51; sprostowanie Dz.U. 2013, L 4, s. 46).

121 – Zobacz pkt 177 poniżej.

122 – Zobacz art. 8.13 umowy EUSFTA.

123 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa (Dz.U. 2014, L 157, s. 1).

124 – Zobacz pkt 169 powyżej.

125 – Rozporządzenie z dnia 22 grudnia 1986 r. stosujące zasadę swobody świadczenia usług do transportu morskiego między państwami członkowskimi i między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (Dz.U. 1986, L 378, s. 1).

126 – Artykuł 1 ust. 2 rozporządzenia Rady nr 4055/86.

127 – Komisja powołuje opinię 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 51, oraz opinię 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 166.

128 – Przykłady te obejmują dyrektywę 2012/34; dyrektywę 2005/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie wzajemnego uznawania świadectw marynarzy wydawanych przez państwa członkowskie oraz zmieniającą dyrektywę 2001/25/WE (Dz.U. 2005, L 255, s. 160); oraz rozporządzenie nr 1071/2009.

129 – W przedłożonych uwagach strony nie skupiły się na wewnętrznych procesach, które doprowadziły do osiągnięcia porozumienia pomiędzy Unią Europejską a Singapurem co do warunków rzeczonych zastrzeżeń.

130 – Rozporządzenie z dnia 16 grudnia 1991 r. ustanawiające warunki, zgodnie z którymi przewoźnicy niemający stałej siedziby w państwie członkowskim mogą dokonywać transportu rzeczy lub osób żeglugą śródlądową w państwie członkowskim (Dz.U. 1991, L 373, s. 1).

131 – Rozporządzenie z dnia 8 lipca 1996 r. w sprawie wspólnych zasad mających zastosowanie do transportu towarów lub pasażerów w żegludze śródlądowej między państwami członkowskimi w celu wprowadzenia swobody świadczenia takich usług transportowych (Dz.U. 1996, L 175, s. 7).

132 – Artykuł 4 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2014/66.

133 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiające Wspólnotowy kodeks wizowy (kodeks wizowy) (Dz.U. 2009, L 243, s. 1).

134 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 44.

135 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 45–47. Trybunał potwierdził to stanowisko w opinii 2/92 z dnia 24 marca 1995 r., EU:C:1995:83, pkt 24–26.

136 – Zobacz art. 133 ust. 5 WE. Traktat z Amsterdamu wprowadzał w traktacie WE podstawę prawną do rozszerzenia zakresu wspólnej polityki handlowej. Nigdy jednak nie skorzystano z tej możliwości.

137 – Artykuł 133 ust. 6 akapit drugi WE stanowił, że „na zasadzie odstępstwa od pierwszego akapitu ustępu 5, umowy dotyczące handlu usługami w dziedzinie kultury i audiowizualnymi, usługami edukacyjnymi oraz usługami socjalnymi i w zakresie zdrowia ludzkiego [należały] do dzielonych kompetencji Wspólnoty i jej państw członkowskich”.

138 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 119.

139 – Zobacz pkt 208–219 poniżej. Szczególne zasady proceduralne w odniesieniu do określonych dziedzin lub sektorów handlu usługami nadal mają zastosowanie. Zobacz art. 207 ust. 4 TFUE.

140 – Sekcja B ma zastosowanie do środków, które mają wpływ na transgraniczne świadczenie usług. Jednakże dla celów tej sekcji transgraniczne świadczenie usług zdefiniowano jako obejmujące także konsumpcję za granicą (art. 8.4 umowy EUSFTA).

141 – Zobacz pkt 197 powyżej.

142 – Zobacz w tym względzie wyroki: z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 73, 74; z dnia 18 grudnia 2014 r., Zjednoczone Królestwo/Rada, C‑81/13, EU:C:2014:2449, pkt 37.

143 – Zobacz pkt 109 powyżej.

144 – Zobacz pkt 109 powyżej.

145 – Zobacz pkt 225–268 poniżej.

146 – Zobacz opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 168–173.

147 – Zobacz wyrok z dnia 4 kwietnia 1974 r., Komisja/Francja, 167/73, EU:C:1974:35, pkt 27.

148 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 1 października 2015 r., Trijber i Harmsen, C‑340/14 i C‑341/14, EU:C:2015:641, pkt 47.

149 – Wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Yellow Cab Verkehrsbetrieb, C‑338/09, EU:C:2010:814, pkt 31–33.

150 – Zobacz analogicznie wyrok z dnia 15 października 2015 r., Grupo Itevelesa i in., C‑168/14, EU:C:2015:685.

151 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 169.

152 – Artykuł 4 ust. 2 lit. g) TFUE.

153 – Motywy 32, 33 i 34 rozporządzenia nr 216/2008.

154 – Artykuł 3 lit. d) rozporządzenia nr 216/2008.

155 – Artykuł 1 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 216/2008.

156 – Zobacz pkt 123 powyżej.

157 – Dodatek 8-A-1, wykaz szczegółowych zobowiązań zgodnie z art. 8.7 (Transgraniczne świadczenie usług), 11.C.

158 – Zobacz pkt 128–130 powyżej.

159 – Pozycje 16 i 17.

160 – Przegląd tego prawodawstwa jest dostępny na stronie internetowej pod adresem: www.eur-lex.europa.eu/summary/chapter/transport.html?root_default=SUM_1_CODED%3D32,SUM_2_CODED%3D3205&locale=en (ostatni dostęp w dniu 4 października 2016 r.).

161 – O każdym z tych rodzajów transportu mowa jest w art. 100 TFUE.

162 – Komisja nie przedstawiła żadnych argumentów odnośnie do podziału kompetencji w przypadku transportu rurociągowego towarów innych niż paliwo.

163 – Artykuł 1 ust. 4 lit. a) i b) rozporządzenia nr 4055/86.

164 – Wyrok z dnia 8 lipca 2014 r., Fonnship i Svenska Transportarbetareförbundet, C‑83/13, EU:C:2014:2053, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo.

165 – Artykuł 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 4055/86.

166 – Chociaż art. 7 rozporządzenia nr 4055/86 uprawnia Radę do tego, aby „[…] rozszerzyć działanie przepisów [tego] rozporządzenia na obywateli państwa trzeciego, świadczących usługi transportu morskiego i prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowaną [w Unii Europejskiej]”, przepis ten nie został jeszcze wdrożony.

167 – Opinia 1/03 z dnia 7 lutego 2006 r., EU:C:2006:81.

168 – Rozporządzenie z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1).

169 – Opinia 1/03 z dnia 7 lutego 2006 r., EU:C:2006:81, pkt 172.

170 – Możliwe jest zastosowanie warunku przynależności państwowej.

171 – Zobacz między innymi wyroki: z dnia 5 października 1994 r., Komisja/Francja, C‑381/93, EU:C:1994:370, pkt 13; z dnia 11 stycznia 2007 r., Komisja/Grecja, C‑269/05, niepublikowany, EU:C:2007:17, pkt 20.

172 – Zobacz między innymi wyrok z dnia 14 listopada 2002 r., Geha Naftiliaki i in., C‑435/00, EU:C:2002:661, pkt 20.

173 – Artykuł 3 rozporządzenia nr 4055/86.

174 – Zobacz pkt 214 i 215 powyżej.

175 – Zobacz pkt 350–359 poniżej.

176 – Jak już wyjaśniłam, do strony dochodzącej kompetencji wyłącznej należy wykazanie wyłącznego charakteru kompetencji zewnętrznej Unii Europejskiej, na którą strona ta się powołuje (pkt 122 powyżej).

177 – Artykuł 2 ust. 1 dyrektywy 2014/66.

178 – Zobacz pkt 226 powyżej. Nieistotne w kontekście podziału kompetencji jest też to, że wykaz zobowiązań Unii Europejskiej był negocjowany w oparciu o wykazy dołączone do GATS.

179 – Zobacz pkt 243 powyżej.

180 – Zobacz pkt 221–224 powyżej.

181 – Rozporządzenie z dnia 24 lipca 1989 r. w sprawie kodeksu postępowania dla komputerowych systemów rezerwacji (Dz.U. 1989, L 220, s. 1).

182 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 5 listopada 2002 r., Komisja/Dania, C‑467/98, EU:C:2002:625, pkt 103.

183 – Zobacz pkt 243 i 246 powyżej.

184 – Brak jest wzmianki o usługach transportu kolejowego w odniesieniu do sposobu 4 w wykazie szczegółowych zobowiązań dotyczących kluczowego personelu, absolwentów odbywających staż i sprzedawców usług biznesowych w dodatku 8-A-3, który ma na celu, zgodnie ze swoim punktem pierwszym, wyszczególnienie „form działalności gospodarczej podlegających liberalizacji zgodnie z art. 8.7 […] i 8.12 […], w odniesieniu do których zastosowanie mają ograniczenia w zakresie kluczowego personelu i absolwentów odbywających staż zgodnie z art. 8.14 […] i 8.15” oraz wskazanie tych ograniczeń.

185 – Komisja powołuje w szczególności opinię 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 67; wyrok z dnia 3 grudnia 1996 r., Portugalia/Rada, C‑268/94, EU:C:1996:461, pkt 75.

186 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 66–68.

187 – Wyrok z dnia 3 grudnia 1996 r., Portugalia/Rada, C‑268/94, EU:C:1996:461, pkt 75.

188 – Artykuł 1 ust. 2 dyrektywy 2012/34.

189 – Motyw 7 dyrektywy 2012/34.

190 – Zobacz art. 1 ust. 1 lit. b), art. 10 ust. 1 i 2, art. 17 dyrektywy 2012/34.

191 – Artykuły 18, 19, 20, 21 dyrektywy 2012/34.

192 – Artykuł 8.9 umowy EUSFTA. Wyjątki od tej zasady określone w tym postanowieniu nie są istotne dla celów niniejszego postępowania.

193 – Artykuł 8.10.1 umowy EUSFTA. Zobacz także pkt 252 powyżej.

194 – Artykuł 8.11.1 umowy EUSFTA.

195 – Artykuł 17 ust. 1 i 3 dyrektywy 2012/34.

196 – Dodatek 8-A-2 do umowy EUSFTA. Ograniczenie to, mające zastosowanie do usług transportu kolejowego wymagających prowadzenia działalności w sferze publicznej, powoduje, że działalność gospodarcza uważana za działalność zakładów użyteczności publicznej na poziomie krajowym lub lokalnym może być przedmiotem monopoli publicznych lub wyłącznych praw przyznanych prywatnym podmiotom gospodarczym.

197 – Artykuł 10 dyrektywy 2012/34.

198 – Artykuły 38–54 dyrektywy 2012/34.

199 – Zobacz pkt 125 powyżej.

200 – Zobacz pkt 226 powyżej.

201 – Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1071/2009.

202 – Artykuły 3, 5–9 rozporządzenia nr 1071/2009.

203 – Artykuł 10 rozporządzenia nr 1071/2009.

204 – Rozporządzenie to ma zastosowanie zarówno do międzynarodowego przewozu drogowego rzeczy, zdefiniowanego jako międzynarodowy zarobkowy przewóz drogowy rzeczy w przejazdach na terytorium Unii, jak i do krajowego przewozu drogowego rzeczy realizowanego na podstawie tymczasowego zezwolenia przez przewoźnika niemającego siedziby w danym państwie członkowskim („kabotaż”) (art. 1 ust. 1 i 4 rozporządzenia nr 1072/2009).

205 – Rozporządzenie to ma zastosowanie do międzynarodowego autobusowego i autokarowego przewozu osób na terytorium Unii Europejskiej przez przewoźników zarobkowych lub pracujących na potrzeby własne, mających siedzibę w państwie członkowskim zgodnie z jego ustawodawstwem, przy użyciu pojazdów zarejestrowanych w tym państwie członkowskim, które nadają się, ze względu na swoją konstrukcję i wyposażenie, do przewozu więcej niż dziewięciu osób, włączając kierowcę, i które są do tego celu przeznaczone, oraz do ruchu tych pojazdów pustych w związku z takim przewozem (art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1073/2009). Stosuje się je także do do krajowego zarobkowego przewozu drogowego osób, wykonywanego tymczasowo przez przewoźnika niemającego siedziby w danym państwie członkowskim („kabotaż”) (art. 1 ust. 4 rozporządzenia nr 1073/2009).

206 – Zobacz art. 4 rozporządzeń nr 1072/2009 i 1073/2009.

207 – Zobacz art. 5 i 7 rozporządzenia nr 1072/2009. „Świadectwo kierowcy” to zasadniczo zaświadczenie wydawane przez państwo członkowskie każdemu przewoźnikowi wykonującemu zarobkowy przewóz drogowy rzeczy na licencji wspólnotowej.

208 – Zobacz pkt 257, 258 powyżej.

209 – Artykuł 8.9 umowy EUSFTA. Wyjątki od tej zasady określone w tym postanowieniu nie mają zastosowania w niniejszym postępowaniu.

210 – Artykuł 8.10 ust. 1 umowy EUSFTA. Zobacz także pkt 260 powyżej.

211 – Artykuł 8.11 ust. 1 umowy EUSFTA.

212 – Artykuły 7 i 8 rozporządzenia nr 1071/2009.

213 – Zobacz pkt 523–544 poniżej.

214 – Zobacz pkt 52–60 załącznika do niniejszej opinii.

215 – Artykuł I:2 lit. c) GATS.

216 – Komisja powołuje wyrok z dnia 31 marca 1971 r., Komisja/Rada, 22/70, EU:C:1971:32, pkt 31 oraz opinię 1/03 z dnia 7 lutego 2006 r., EU:C:2006:81, pkt 122, 133.

217 – Wyrok z dnia 27 listopada 2012 r., C‑370/12, EU:C:2012:756.

218 – Opinia 1/92 z dnia 10 kwietnia 1992 r., EU:C:1992:189.

219 – Wyrok z dnia 27 listopada 2012 r., C‑370/12, EU:C:2012:756.

220 – Opinia 1/92 z dnia 10 kwietnia 1992 r., EU:C:1992:189.

221 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 stycznia 2005 r. w sprawie statystyki Wspólnoty w zakresie bilansu płatniczego, międzynarodowego handlu usługami i zagranicznych inwestycji bezpośrednich (Dz.U. 2005, L 35, s. 23).

222 – Dyrektywa z dnia 24 czerwca 1988 r. w sprawie wykonania art. 67 [traktatu EWG] (Dz.U. 1988, L 178, s. 5).

223 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012 r. ustanawiające przepisy przejściowe w zakresie dwustronnych umów inwestycyjnych między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (Dz.U. 2012, L 351, s. 40).

224 – Zobacz pkt 371–398 poniżej.

225 – Artykuł 9.1 ust. 1 i 2 umowy EUSFTA.

226 – Dz.U. 2004, C 310, s. 1.

227 – Dyskusje odnośnie do art. III-315 ust. 1 zbiegły się w czasie z debatą w ramach WTO, czy należy negocjować postanowienia WTO dotyczące bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W deklaracji ministerialnej WTO z dnia 14 listopada 2001 r., inaugurującej dauhańską rundę rozwojową, uznano „[…] zasadność ram wielostronnych na rzecz zabezpieczenia przejrzystych, stabilnych i przewidywalnych warunków dla długoterminowych inwestycji transgranicznych, w szczególności bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które przyczynią się do rozwoju handlu […]” [tłumaczenie nieoficjalne] (wyróżnienie moje) [deklaracja ministerialna WTO przyjęta w dniu 14 listopada 2001 r., WT/MIN(01)/DEC/1 (20 listopada 2001 r.), pkt 20; zob. także pkt 22]. Właśnie wtedy, gdy bezpośrednie inwestycje zagraniczne stawały się częścią wspólnej polityki handlowej, państwa członkowie WTO (na posiedzeniu w ramach Rady Generalnej WTO) podjęli decyzję, że podczas rundy dauhańskiej nie będą prowadzone żadne prace w kierunku negocjacji dotyczących inwestycji [WTO, Rada Generalna, decyzja przyjęta przez Radę Generalną w dniu 1 sierpnia 2004 r., WT/L/579 (2 sierpnia 2004 r.), pkt 1 lit. g)].

228 – Zobacz pkt 344 poniżej.

229 – Zobacz na przykład art. 101 ust. 1 lit. b), art. 126 ust. 3, art. 199 ust. 3 i 4, art. 309 TFUE; Protokół nr 5 w sprawie statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego; Protokół nr 10 w sprawie stałej współpracy strukturalnej ustanowionej na mocy artykułu 42 Traktatu o Unii Europejskiej; oraz deklaracja nr 30 odnosząca się do artykułu 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

230 – Zobacz wyroki: z dnia 10 kwietnia 2014 r., Emerging Markets Series of DFA Investment Trust Company, C‑190/12, EU:C:2014:249, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 10 lutego 2011 r., Haribo, C‑436/08 i C‑437/08, EU:C:2011:61, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo.

231 – Wyrok z dnia 21 maja 2015 r., Wagner-Raith, C‑560/13, EU:C:2015:347, pkt 39.

232 – Aby zapoznać się z definicjami zawartymi w innych przepisach prawa wtórnego, zob. na przykład rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej (Dz.U. 2013, L 174, s. 1), pkt 4.65 załącznika A oraz załącznik 7.1 – Podsumowanie poszczególnych kategorii aktywów; oraz załącznik II do rozporządzenia nr 184/2005. Zobacz także na przykład wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie wymogów sprawozdawczości statystycznej Europejskiego Banku Centralnego w zakresie statystyki zagranicznej (EBC/2011/23) (Dz.U. 2012, L 65, s. 1), załącznik III, pkt 6.1.

233 – Zobacz wyrok z dnia 21 maja 2015 r., Wagner-Raith, C‑560/13, EU:C:2015:347, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. także wyrok z dnia 12 grudnia 2006 r., Test Claimants in the FII Group Litigation, C‑446/04, EU:C:2006:774, pkt 179, 180 i przytoczone tam orzecznictwo.

234 – Wyrok z dnia 17 października 2013 r., Welte, C‑181/12, EU:C:2013:662, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo.

235 – Wyrok z dnia 13 listopada 2012 r., Test Claimants in the FII Group Litigation, C‑35/11, EU:C:2012:707, pkt 102 i przytoczone tam orzecznictwo.

236 – Wyrok z dnia 10 lutego 2011 r., Haribo, C‑436/08 i C‑437/08, EU:C:2011:61, pkt 137. Wspomniany próg 10% zastosowano także na przykład w definicji „bezpośrednich inwestycji zagranicznych” w rozporządzeniu nr 549/2013, w załączniku 7.1 oraz w wytycznych Europejskiego Banku Centralnego EBC/2011/23, pkt 6.1 załącznika III.

237 – Zobacz na przykład OECD, Wzorcowa definicja bezpośrednich inwestycji zagranicznych OECD, wyd. 4 (2008), pkt 11; zobacz także pkt 29, 117, 122–147.

238 – Zobacz na przykład MFW, Instrukcja bilansu płatniczego, wyd. 6 (2009), pkt 359.

239 – Wyrok z dnia 21 października 2010 r., Idryma Typou, C‑81/09, EU:C:2010:622, pkt 48 (wyróżnienie moje). Zobacz także wyrok z dnia 10 listopada 2011 r., Komisja/Portugalia, C‑212/09, EU:C:2011:717, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo; oraz na przykład definicja „inwestycji portfelowych” w wytycznych Europejskiego Banku Centralnego (EBC/2011/23), pkt 6.2.

240 – Zobacz na przykład OECD, Wzorcowa definicja bezpośrednich inwestycji zagranicznych OECD, wyd. 4, („[…] inwestycje portfelowe, w przypadku których inwestor zasadniczo nie oczekuje, że wpłynie na sposób zarządzania przedsiębiorstwem”), pkt 11; zob. także pkt 29.

241 – Zobacz pkt 196, 197 powyżej.

242 – Zobacz art. I:2 lit. c), X i XVI GATS. Niektóre z tych zasad dotyczą, w szczególności, warunków dokonywania inwestycji. W tym względzie GATS (przynajmniej) częściowo uzupełnia umowy inwestycyjne, które często skupiają się głównie na traktowaniu inwestycji w następstwie ich zawarcia.

243 – Zobacz art. XXVIII lit. d) GATS.

244 – Opinia 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739.

245 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 34. Zobacz także pkt 145 powyżej. Porozumienie TRIMs stanowi część załącznika 1A do porozumienia WTO („Wielostronne porozumienia w sprawie handlu towarami”).

246 – Artykuł 1 porozumienia TRIMs.

247 – Artykuł 2 ust. 1 porozumienia TRIMs. Załącznik do tego porozumienia, do którego odnosi się art. 2 ust. 2, zawiera niewyczerpujący wykaz środków dotyczących inwestycji i związanych z handlem, które nie są zgodne ze zobowiązaniem w zakresie traktowania narodowego w myśl art. III:4 GATT 1994 (czyli traktowania narodowego w odniesieniu do wszystkich przepisów ustawowych, wykonawczych oraz wymogów mających wpływ na ich sprzedaż wewnętrzną, ofertę sprzedaży, zakupu, transportu, dystrybucji lub wykorzystania produktów).

248 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo.

249 – Zobacz nota Prezydium Konwentu, projekt artykułów dotyczących działań zewnętrznych w traktacie konstytucyjnym, CONV 685/03 (23 kwietnia 2003 r.), s. 52, 54. Unia Europejska i państwa członkowskie stwierdziły z kolei w kontekście rozmów w ramach WTO poświęconych relacji handlu i inwestycji, że handel i bezpośrednie inwestycje zagraniczne są współzależne i wzajemnie się uzupełniają, a bezpośrednie inwestycje zagraniczne są istotnym motorem wymiany handlowej [WTO, grupa robocza ds. relacji handlu i inwestycji, komunikat Wspólnoty Europejskiej oraz państw członkowskich, pismo koncepcyjne w sprawie definicji inwestycji, WT/WGTI/W/115 (16 kwietnia 2002 r.), pkt 2].

250 – Zobacz także pkt 510–512 poniżej.

251 –      Zobacz w szczególności pkt 145, 196, 197 powyżej.

252 – Wyrok z dnia 22 października 2013 r., Essent i in., od C‑105/12 do C‑107/12, EU:C:2013:677, pkt 29, 30 i przytoczone tam orzecznictwo.

253 – Wyrok z dnia 22 października 2013 r., Essent i in., od C‑105/12 do C‑107/12, EU:C:2013:677, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo. Zobacz także na przykład wyrok z dnia 4 czerwca 2002 r., Komisja/Portugalia, C‑367/98, EU:C:2002:326, pkt 48.

254 – Zobacz wyrok z dnia 13 lipca 1995 r., Hiszpania/Rada, C‑350/92, EU:C:1995:237, pkt 22.

255 – Odnośnie do art. 207 ust. 6 TFUE zob. także pkt 106–110 powyżej.

256 – Zobacz pkt 326 powyżej. W tym względzie pragnę także zauważyć, że w przypisie 8 do art. 8.8 lit. d) umowy EUSFTA (definicja „założenia przedsiębiorstwa”) stwierdza się, że terminy „utworzenie” i „nabycie” osoby prawnej należy rozumieć jako obejmujące „udział kapitałowy w osobie prawnej w celu ustanowienia lub utrzymania trwałych powiązań gospodarczych”.

257 – Zobacz art. 9.1 ust. 1 i art. 9.1 ust. 1 lit. g) umowy EUSFTA.

258 –      Zobacz pkt 326 powyżej. W tym kontekście należy zauważyć, że GATS, który jest objęty zakresem wspólnej polityki handlowej (z zastrzeżeniem wyjątku dotyczącego transportu w art. 207 ust. 5 TFUE), mógłby także potencjalnie mieć zastosowanie do określonych rodzajów inwestycji innych niż bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Przykładowo zdanie pierwsze przypisu 8 do art. XVI:1 GATS („Dostęp do rynku”) przewiduje, że „jeżeli państwo członkowskie przyjmuje zobowiązanie w zakresie dostępu do rynku w związku ze świadczeniem usługi zgodnie ze sposobem świadczenia, o którym mowa w art. I ust. 2 lit. a), oraz jeżeli transgraniczny przepływ kapitału stanowi istotną część samej usługi, wówczas państwo członkowskie jest tym samym zobowiązane do dopuszczenia tego rodzaju przepływu kapitału”.

259 – Przykładowo art. 91 ust. 1 lit. a) TFUE dotyczy „wspólnych reguł” mających zastosowanie do transportu międzynarodowego wykonywanego z lub na terytorium państwa członkowskiego lub tranzytu przez terytorium jednej lub większej liczby państw członkowskich.

260 – Wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 67.

261 – Opinia 2/92 z dnia 24 marca 1995 r., EU:C:1995:83, pkt 33 (który odnosi się do potrzeby wprowadzenia „wewnętrznych aktów prawodawczych”), 36.

262 –      Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 77 (wyróżnienie moje).

263 – Dla zilustrowania faktu, że umowy międzynarodowe, których stroną jest Unia Europejska, podlegają prawu pierwotnemu, zob. wyrok z dnia 10 marca 1998 r., Niemcy/Rada, C‑122/95, EU:C:1998:94.

264 – Artykuł 218 ust. 11 zdanie drugie TFUE wyraźnie przewiduje możliwość zmiany traktatów w odpowiedzi na „negatywną” opinię wydaną na podstawie tego postanowienia.

265 – Takie założenie mogłoby bowiem podawać w wątpliwość, czy umowa EUSFTA jest co do istoty zgodna z traktatami. Kwestia ta wyraźnie wykracza jednak poza zakres wniosku Komisji o wydanie opinii. Zobacz pkt 85 powyżej.

266 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994, EU:C:1994:384, pkt 77.

267 – Wyrok z dnia 27 listopada 2012 r., C‑370/12, EU:C:2012:756, pkt 104 i 105.

268 – Rozporządzenie z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej (Dz.U. 2010, L 118, s. 1).

269 – Wyrok z dnia 27 listopada 2012 r., C‑370/12, EU:C:2012:756, pkt 101 (wyróżnienie oryginalne). W swoim stanowisku w tej sprawie rzecznik generalna J. Kokott wydaje się sugerować, że pytanie dotyczące art. 3 ust. 2 TFUE było nieprzemyślane: „W tym zakresie należy zauważyć, że art. 3 ust. 2 TFUE, co widać jasno w związku z art. 216 TFUE, reguluje głównie wyłączną kompetencję Unii do zawierania umów z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. W związku z tym państwa członkowskie zgodnie z tym postanowieniem, w połączeniu z art. 2 ust. 1 TFUE, mają jedynie zakaz zawierania takich umów z państwami trzecimi. Jednak stronami traktatu EMS są wyłącznie państwa członkowskie”. Zobacz stanowisko rzecznik generalnej J. Kokott w sprawie Pringle, C‑370/12, EU:C:2012:675, pkt 98.

270 – W sytuacji gdy daną kwestię regulują normy traktatowe, kwestia ta należy do kompetencji Unii Europejskiej. Wobec tego art. 4 ust. 2 lit. a) TFUE przewiduje, że Unia Europejska dysponuje „kompetencją dzieloną” w odniesieniu do głównej dziedziny, jaką jest rynek wewnętrzny.

271 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 22 października 2013 r., Essent i in., od C‑105/12 do C‑107/12, EU:C:2013:677, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo. Zobacz także pkt 317, 318 powyżej (odnośnie do definicji „inwestycji bezpośrednich”).

272 – Wszystkie te porozumienia przewidują, że zostają zawarte na czas określony, lecz mogą być przedłużone (z zastrzeżeniem określonych warunków), jeżeli żadna ze stron nie wyrazi zamiaru ich wypowiedzenia. Inwestycje dokonane przed datą wejścia w życie wygaśnięcia lub wypowiedzenia porozumienia podlegają jego postanowieniom przez wyznaczony okres.

273 – W niektórych wersjach językowych może to być oznaczone jako przypis 51.

274 – Zobacz pkt 307–361 powyżej.

275 – Chociaż można wskazać inne przypadki, gdzie Unia Europejska podjęła decyzję o rozwiązaniu lub wypowiedzeniu umów międzynarodowych, których nie była stroną. Zobacz na przykład decyzja Rady 92/530/EWG z dnia 12 listopada 1992 r. w sprawie wypowiedzenia umowy w sprawie połowów pomiędzy byłą Niemiecką Republiką Demokratyczną a Szwecją (Dz.U. 1992, L 334, s. 33).

276 – Zobacz ogólnie wyrok z dnia 24 listopada 1992 r., Poulsen i Diva Navigation, C‑286/90, EU:C:1992:453, pkt 9.

277 – Zobacz także na przykład wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r., Air Transport Association of America i in., C‑366/10, EU:C:2011:864, pkt 71 (w którym Trybunał stwierdził, że z uwagi na to, iż kompetencje wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie w zakresie stosowania umowy międzynarodowej nie zostały po dzień dzisiejszy przejęte w pełni przez Unię, nie jest ona związana tą umową).

278 – Wyrok z dnia 12 grudnia 1972 r., International Fruit Company i in., od 21/72 do 24/72, EU:C:1972:115, pkt 18. Co się tyczy innych umów międzynarodowych, zob. także na przykład wyroki: z dnia 19 listopada 1975 r., Douaneagent der Nederlandse Spoorwegen, 38/75, EU:C:1975:154, pkt 16, 21; z dnia 14 lipca 1976 r., Kramer i in., 3/76, 4/76 i 6/76, EU:C:1976:114, pkt 44, 45.

279 – Zobacz wyrok z dnia 4 lipca 2000 r., Komisja/Portugalia, C‑84/98, EU:C:2000:359, pkt 53.

280 – Zobacz art. 27, 46 konwencji wiedeńskich z 1969 r. i 1986 r.

281 – Zgodnie z art. 26 konwencji wiedeńskich z 1969 r. i 1986 r. „[k]ażdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze”. Trybunał orzekł już wcześniej, że zasada ta „stanowi podstawową zasadę każdego porządku prawnego oraz, w szczególności, międzynarodowego porządku prawnego”: zob. wyrok z dnia 16 czerwca 1998 r., Racke, C‑162/96, EU:C:1998:293, pkt 49.

282 – Zobacz na przykład wyroki: z dnia 3 marca 2009 r., Komisja/Austria, C‑205/06, EU:C:2009:118, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 19 listopada 2009 r., Komisja/Finlandia, C‑118/07, EU:C:2009:715, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 3 marca 2009 r., Komisja/Szwecja, C‑249/06, EU:C:2009:119, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo.

283 – Pozostałe umowy wymienione w załączniku 9-D zostały zawarte pomiędzy Singapurem a Belgijsko-Luksemburską Unią Gospodarczą, Francją, Niemcami, Niderlandami i Zjednoczonym Królestwem po dniu 1 stycznia 1958 r. lub (w przypadku Zjednoczonego Królestwa) po dacie przystąpienia do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

284 – Zob. pkt 379 powyżej

285 – Może być oznaczony jako przypis 51 w niektórych wersjach językowych.

286 – Zobacz wyrok z dnia 2 sierpnia 1993 r., Levy, C‑158/91, EU:C:1993:332, pkt 19. Wydaje się, że w doktrynie popiera się stanowisko, zgodnie z którym art. 59 konwencji wiedeńskiej z 1969 r. jest obecnie częścią zwyczajowego prawa międzynarodowego. Aby zapoznać się z omówieniem istotnych źródeł, zob. na przykład F. Dubuisson, Article 59 – Termination or suspension of the operation of a treaty implied by conclusion of a later treaty, w: The Vienna Conventions on the Law of Treaties – A Commentary – Volume II, (ed.) O. Corten, P. Klein, Oxford University Press 2011, s. 1325, s. 1329–1330.

287 – Zobacz w tym względzie art. 54 konwencji wiedeńskiej z 1969 r. Konwencja wiedeńska z 1969 r. określa wyjątki (z zastrzeżeniem określonych warunków): w przypadku istotnego naruszenia (art. 60); powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonywanie traktatu (art. 61); zasadnicza zmiana okoliczności (art. 62); zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych (art. 63); oraz powstanie nowej imperatywnej normy powszechnego prawa międzynarodowego (art. 64).

288 – Wynika to wyraźnie z art. 30 konwencji wiedeńskiej z 1969 r., odnoszącego się do stosowania kolejnych traktatów dotyczących tego samego przedmiotu.

289 – Artykuł 73 konwencji wiedeńskiej. W każdym razie, w sytuacji gdy zastosowanie mogą mieć zarówno konwencja wiedeńska z 1969 r., jak i konwencja wiedeńska z 1986 r. (na przykład w kontekście stosunku pomiędzy umową dwustronną między dwoma państwami a umową między państwem a organizacją międzynarodową), wówczas charakter nadrzędny ma konwencja z 1969 r. (zob. art. 7 konwencji wiedeńskiej z 1986 r.).

290 – United Nations Treaty Series, vol. 1946, s. 3.

291 – Zobacz art. 2 ust. 1 lit. g) konwencji wiedeńskiej z 1969 r.

292 – Artykuł 1 ust. 1 i motyw 3 rozporządzenia nr 1219/2012.

293 – Zobacz pkt 69–76 załącznika do niniejszej opinii.

294 – Wyrok z dnia 7 marca 1996 r., Parlament/Rada, C‑360/93, EU:C:1996:84.

295 – Wyrok z dnia 7 marca 1996 r., Parlament/Rada, C‑360/93, EU:C:1996:84.

296 – Mianowicie dyrektywy Rady 90/531/EWG z dnia 17 września 1990 r. w sprawie procedur udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji (Dz.U. 1990, L 297, s. 1).

297 – Wyrok z dnia 7 marca 1996 r., Parlament/Rada, C‑360/93, EU:C:1996:84, pkt 30.

298 – Stronami porozumienia w sprawie zamówień rządowych są Singapur, Unia Europejska oraz 28 państw członkowskich. Porozumienie to jest częścią załącznika 4 do porozumienia WTO, który zawiera wykaz wielostronnych umów handlowych. W rezultacie stanowi ono część porozumienia WTO jedynie dla tych państw członków WTO, które je przyjęły (i wiąże jedynie te państwa) (art. II:3 porozumienia WTO). Singapur, Unia Europejska i 28 państw członkowskich są także stronami zmienionego porozumienia WTO w sprawie zamówień rządowych, które weszło w życie w dniu 6 kwietnia 2014 r.

299 – Zobacz także pkt 402 powyżej.

300 – Zobacz art. 10.4 umowy EUSFTA.

301 – Dz.U. 2012, C 326, s. 309.

302 – Cel ten znajduje także odzwierciedlenie w art. 3 ust. 3 TUE.

303 – Zobacz pkt 77–91 załącznika do niniejszej opinii.

304 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520.

305 – Komisja odnosi się do pkt 52 wyroku.

306 – Komisja odnosi się do pkt 53 wyroku.

307 – Wyrok z dnia 12 maja 2005 r., Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia i ERSA, C‑347/03, EU:C:2005:285.

308 – Artykuł 61 porozumienia TRIPS stanowi: „Członkowie ustanowią procedury karne i kary, które będą stosowane przynajmniej w przypadkach umyślnego podrabiania znaku towarowego lub piractwa praw autorskich, dokonanego na skalę handlową. Dostępne środki zaradcze będą obejmowały uwięzienie albo kary pieniężne wystarczające dla odstraszenia zgodnie z wymiarem kar stosowanych za przestępstwa o odpowiadającym im ciężarze. W stosownych przypadkach dostępne środki zaradcze będą obejmowały także konfiskatę, przepadek i zniszczenie towarów stanowiących naruszenie oraz wszelkich materiałów i narzędzi, które były głównie stosowane dla popełnienia przestępstwa. Członkowie mogą ustanowić procedury karne i kary, które będą stosowane w innych przypadkach naruszania praw własności intelektualnej, w szczególności jeżeli naruszenia dokonywane są umyślnie i na skalę handlową”.

309 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520.

310 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520.

311 – Wyrok z dnia 12 maja 2005 r., Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia i ERSA, C‑347/03, EU:C:2005:285.

312 – 1161 UNTS 30.

313 – 36 ILM 65.

314 – 36 ILM 76.

315 – 828 UNTS 305.

316 – 9 ILM 978.

317 – 39 ILM 1047.

318 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r. wprowadzające wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (Dz.U. 2012, L 361, s. 1) oraz rozporządzenie Rady (UE) nr 1260/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r. wprowadzające wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej w odniesieniu do mających zastosowanie ustaleń dotyczących tłumaczeń (Dz.U. 2012, L 361, s. 89).

319 – Zgodnie z tym postanowieniem strony potwierdzają swoje obowiązki wynikające z Układu o współpracy patentowej i zgadzają się podejmować wszelkie należyte starania w celu zastosowania się do art. 1–16 Traktatu o prawie patentowym w sposób spójny z ich prawem krajowym i krajowymi procedurami.

320 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520.

321 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 55–71. Z wyjątkiem szczególnych środków mających na celu unikanie wprowadzania do swobodnego obrotu towarów podrabianych, porozumienie TRIPS nie było objęte zakresem wspólnej polityki handlowej. Swoje stanowisko Trybunał uzasadnił faktem, że prawa własności intelektualnej „mają taki sam, o ile nie większy, wpływ na handel wewnętrzny niż na handel międzynarodowy”. Jednakże w owym czasie w postanowieniu traktatu dotyczącym wspólnej polityki handlowej brak było odniesień do handlowych aspektów praw własności intelektualnej.

322 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 53.

323 – Zob. w tym zakresie wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 54.

324 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 55.

325 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 58.

326 – Zobacz na przykład opinia rzecznika generalnego N. Wahla w postępowaniu w sprawie wydania opinii 3/15, EU:C:2016:657, pkt 64–66; zob. także wyrok z dnia 12 maja 2005 r., Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia i ERSA, C‑347/03, EU:C:2005:285, pkt 81–83.

327 – Zobacz także pkt 102 powyżej.

328 – W sytuacji gdy treść zobowiązania, które zostało naruszone, jest czynnikiem decydującym o treści środka zaradczego (tak jak w przypadku odwetowego zawieszenia koncesji lub zobowiązań), mogłoby to sugerować istnienie istotnego związku między tymi dwoma rodzajami zobowiązań. Jednakże cechą charakterystyczną wzajemnych działań odwetowych, do których Trybunał odniósł się w wyroku Daiichi, wydaje się okoliczność, że taki związek nie musi koniecznie wystąpić. Dla pełności wywodu pragnę zauważyć, iż art. 15.12 umowy EUSFTA przewiduje możliwość zawieszenia przez uprawnioną stronę jej zobowiązań wynikających z któregokolwiek z postanowień, do których zastosowanie ma rozdział 15 (rozstrzyganie sporów).

329 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 51.

330 – Opinia rzecznika generalnego N. Wahla w postępowaniu w sprawie wydania opinii 3/15, EU:C:2016:657, pkt 56.

331 – W deklaracji z Punta del Este z 1986 r., inaugurującej Rundę Urugwajską negocjacji handlowych prowadzących do ustanowienia WTO, związek ten określono w sposób następujący: „W celu ograniczenia zakłóceń i przeszkód w handlu międzynarodowym i biorąc pod uwagę potrzebę promowania skutecznej i wystarczającej ochrony praw własności intelektualnej oraz zapewnienia, że środki i procedury dochodzenia i egzekucji praw własności intelektualnej nie staną się ograniczeniami dla handlu prowadzonego w prawnie dozwolony sposób, negocjacje mają na celu wyjaśnienie postanowień GATT i opracowanie, w stosownych przypadkach, nowych reguł i środków dyscyplinujących” [tłumaczenie nieoficjalne].

332 – Zobacz wyroki: z dnia 20 października 1993 r., Phil Collins i in., C‑92/92 i C‑326/92, EU:C:1993:847, pkt 20; z dnia 4 października 2011 r., Football Association Premier League i in., C‑403/08 i C‑429/08, EU:C:2011:631, pkt 107 i przytoczone tam orzecznictwo.

333 – Artykuł 6bis ust. 1 Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z późniejszymi zmianami i poprawkami. Porozumienie TRIPS nie obejmuje swoim zakresem tego autorskiego prawa osobistego (zob. art. 9 ust. 1 porozumienia TRIPS). Zobacz także wyrok z dnia 20 października 1993 r., Phil Collins i in., C‑92/92 i C‑326/92, EU:C:1993:847, pkt 20.

334 – Zobacz pkt 93 powyżej.

335 – Zobacz wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675.

336 – Zobacz wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12 EU:C:2013:675, pkt 70; zob. także pkt 72.

337 – Zobacz w szczególności pkt 109 powyżej.

338 – Zobacz na przykład art. 2.1 porozumienia TRIPS.

339 – Tak jak zrobili to autorzy umowy EUSFTA na przykład w przypadku znacznej części rozdziału 10 dotyczącego zamówień publicznych: zob. pkt 402 powyżej.

340 – Wyrok z dnia 28 lipca 2016 r., Rada/Komisja, C‑660/13, EU:C:2016:616, pkt 40. Zobacz także pkt 102, 111 (i przytoczone tam orzecznictwo) mojej opinii w tej sprawie (EU:C:2015:787).

341 – Wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520.

342 – 815 UNTS 89.

343 – Artykuł 14 Międzynarodowej konwencji o ochronie nowych odmian roślin.

344 – Argumentowano, że art. 11.36 ust. 3 umowy EUSFTA wskazuje wyraźnie, że rozdział 11 nie stoi na przeszkodzie stosowaniu przez strony ich przepisów krajowych ani nie wymaga od nich zmiany przepisów krajowych w celu zastosowania praw własności intelektualnej. Jednakże moja interpretacja tego postanowienia jest taka, że zgodność z postanowieniami rozdziału 11 nie wymaga koniecznie zmiany istniejących przepisów dotyczących egzekwowania praw własności intelektualnej.

345 – Zobacz wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675.

346 – Artykuł 9 ust. 1 zdanie pierwsze porozumienia TRIPS stanowi, że państwa członkowie zastosują się do art. 1–21 konwencji berneńskiej oraz załącznika do niej. Jednakże, jak dodano w zdaniu drugim, państwom członkom WTO nie będą, na mocy porozumienia TRIPS, przysługiwać prawa ani nie powstaną zobowiązania związane z prawami nadanymi im na podstawie art. 6bis konwencji berneńskiej lub prawami wynikłymi z niego.

347 – Zobacz pkt 437 powyżej.

348 – Zobacz pkt 437 powyżej.

349 – Zobacz pkt 109 powyżej.

350 – Zobacz pkt 92–97 załącznika do niniejszej opinii.

351 – Czytelnym przykładem jest Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych, stanowiące część załącznika 1A do porozumienia WTO i uzupełniające art. XVI GATT (zgodnie z art. 12.5 i 12.7 umowy EUSFTA postanowienia umowy EUSFTA dotyczące subsydiów opierają się na Porozumieniu w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych). Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych ma na celu zakazywanie i regulowanie przyznawania przedsiębiorstwom subsydiów w sposób mogący zakłócać konkurencję na korzyść produkcji krajowej, jak również regulowanie działań, jakie mogą przyjąć państwa członkowie WTO, aby przeciwdziałać skutkom subsydiów.

352 –      Wczesne inicjatywy WTO w przedmiocie potrzeby stworzenia wielostronnych ram służących zwiększeniu wkładu polityki konkurencji w kontekście międzynarodowego handlu i rozwoju, jak również potrzeby zwiększenia pomocy technicznej i budowania potencjału w tej dziedzinie nie doprowadziły do negocjacji w sprawie prawa konkurencji w WTO. Zobacz „Working Group on the Interaction between Trade and Competition Policy (WGTCP) – History, Mandates and Decisions”, dostępny na stronie internetowej pod adresem: www.wto.org/english/tratop_e/comp_e/history_e.htm#cancun; oraz „The July 2004 package”, dostępny na stronie internetowej pod adresem: www.wto.org/english/tratop_e/dda_e/dda_package_july04_e.htm.

353 – Artykuł 12.1 ust. 2 i art. 12.2 umowy EUSFTA.

354 – Zobacz art. 12.1 ust. 1 zdanie ostatnie umowy EUSFTA.

355 – Artykuł 12.3 umowy EUSFTA.

356 – Artykuły 12.5–12.8 umowy EUSFTA oraz załącznik 12-A do tej umowy.

357 – Zobacz art. 12.7 ust. 1 umowy EUSFTA.

358 – Artykuł 12.7 ust. 2 akapit drugi umowy EUSFTA.

359 – Zobacz analogicznie wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 66, 67.

360 – Rozporządzenie z dnia 20 stycznia 2004 r. (rozporządzenie WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw) (Dz.U. 2004, L 24, s. 1).

361 – Zobacz pkt 508–513 poniżej.

362 – Zobacz pkt 13–18 załącznika do niniejszej opinii.

363 – Zobacz pkt 98–112 załącznika do niniejszej opinii.

364 – Artykuł 13.17 umowy EUSFTA.

365 – Artykuł 207 ust. 1 zdanie ostatnie TFUE.

366 – Artykuł 21 ust. 2 lit. f) TUE. Zobacz także art. 3 ust. 5 TUE i art. 11 TFUE; w myśl tego ostatniego wymogi ochrony środowiska muszą być „[brane pod uwagę] przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Unii, w szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju”.

367 – Obie możliwości znajdują odzwierciedlenie w art. 13.1 ust. 3 umowy EUSFTA.

368 – Cel ten miał też istotne znaczenie w kontekście dokonanej przez Organ Apelacyjny wykładni, w szczególności, ogólnej klauzuli wyłączenia w art. XX GATT 1994. Zobacz na przykład sprawozdania Organu Apelacyjnego: United States – Import Prohibition of Certain Shrimp and Shrimp Products, WT/DS58/AB/R, przyjęte w dniu 6 listopada 1998 r., DSR 1998:VII, s. 2755, pkt 129–131 i 152–155; India – Certain Measures relating to Solar Cells and Solar Modules, WT/DS456/AB/R, przyjęte w dniu 14 października 2016 r., dotychczas nieopublikowane, pkt 5.72.

369 – Zobacz wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo.

370 – Zobacz w szczególności opinia 1/78 z dnia 4 października 1979 r., EU:C:1979:224; oraz wyroki: z dnia 26 marca 1987 r., Komisja/Rada, 45/86, EU:C:1987:163; z dnia 29 marca 1990 r., Grecja/Rada, C‑62/88, EU:C:1990:153; z dnia 12 grudnia 2002 r., Komisja/Rada, C‑281/01, EU:C:2002:761.

371 – Opinia 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 40.

372 – Wyrok z dnia 8 września 2009 r., Komisja/Parlament i Rada, C‑411/06, EU:C:2009:518.

373 – Dz.U. 2006, L 190, s. 1; sprostowania: Dz.U. 2008, L 299, s. 50; Dz.U. 2013, L 334, s. 46; Dz.U. 2015, L 277, s. 61.

374 – Wyrok z dnia 8 września 2009 r., Komisja/Parlament i Rada, C‑411/06, EU:C:2009:518, pkt 72.

375 – Artykuł 7.1 umowy EUSFTA.

376 – Artykuł 7.3 umowy EUSFTA.

377 – Zobacz w szczególności pkt 103 powyżej.

378 – Artykuł 7.4 lit. a) i b) umowy EUSFTA.

379 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 33. Wniosek ten Trybunał wysnuł w odniesieniu do porozumienia TBT, które ma zastosowanie, w szczególności, do przepisów technicznych, jak również norm i procedur oceny zgodności z przepisami technicznymi i normami.

380 – Zobacz na przykład art. 1 Umowy o handlu pomiędzy Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Kolumbią i Peru, z drugiej strony (Dz.U. 2012, L 354, s. 3).

381 – Zakres zadań zespołu ekspertów, do którego nawiązuje art. 13.17 umowy EUSFTA, obejmował jedynie „przedstawienie sprawozdania […], w którym zawarte są zalecenia”. Zobacz także pkt 523–535 poniżej.

382 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 978/2012 z dnia 25 października 2012 r. wprowadzające ogólny system preferencji taryfowych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 732/2008 (Dz.U. 2012, L 303, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2015, L 272, s. 14, art. 9–16).

383 – Zobacz art. 13.16 i 13.17 umowy EUSFTA i pkt 490 powyżej.

384 – Stanowisko to znajduje potwierdzenie w art. 51 ust. 2 karty, który stanowi, że karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w traktatach.

385 – Wyrok z dnia 11 czerwca 2014 r., Komisja/Rada, C‑377/12, EU:C:2014:1903.

386 – Unia jest stroną tej umowy w wyniku decyzji Rady 2012/272/UE z dnia 14 maja 2012 r. (Dz.U. 2012, L 134, s. 3).

387 – Wyrok z dnia 11 czerwca 2014 r., Komisja/Rada, C‑377/12, EU:C:2014:1903, pkt 59.

388 – Wyrok z dnia 11 czerwca 2014 r., Komisja/Rada, C‑377/12, EU:C:2014:1903, pkt 38, 49 i przytoczone tam orzecznictwo.

389 – Artykuł 43 ust. 2 TFUE stanowi podstawę prawną do przyjęcia postanowień koniecznych w celu realizacji, w szczególności, wspólnej polityki rybołówstwa, do której odnosi się art. 3 ust. 1 lit. d) TFUE.

390 – Artykuł 191 ust. 4 TFUE przyznaje Unii Europejskiej kompetencje do zawarcia umów międzynarodowych z państwami trzecimi, regulujących współpracę w zakresie ochrony środowiska w dziedzinach, w których dysponuje ona kompetencją.

391 – Zobacz w tym względzie wyrok z dnia 4 września 2014 r., Komisja/Rada, C‑114/12, EU:C:2014:2151, pkt 75.

392 – Zobacz pkt 113–118 załącznika do niniejszej opinii.

393 – Zobacz pkt 7, 8, 10, 12, 15, 35, 37, 41, 42, 58, 72–75, 82, 88, 89, 95, 96 załącznika do niniejszej opinii.

394 – Artykuł 14.1 lit. a) umowy EUSFTA.

395 – Zobacz art. 14.2 ust. 1 umowy EUSFTA.

396 – Zobacz przypis 388 powyżej. W zakresie, w jakim wyszczególnione w tym rozdziale zobowiązania w odniesieniu do przejrzystości oraz kontroli administracyjnej i sądowej są odmienne od postanowień w rozdziale 14, moc nadrzędną mają szczególne zasady przewidziane w innych rozdziałach (art. 14.8 umowy EUSFTA).

397 – Zobacz na przykład wyrok z dnia 22 października 2013 r., Komisja/Rada, C‑137/12, EU:C:2013:675.

398 – To właśnie z tego powodu porozumienia WTO zawierają obszerny zbiór zobowiązań, mających na celu zagwarantowanie ochrony przed tego rodzaju przeszkodami odnośnie do przygotowania, przyjęcia, wejścia w życie, publikacji, wdrożenia, notyfikacji i administracji oraz kontroli (administracyjnej i sądowej) środków. Zobacz na przykład art. X GATT 1994.

399 – Zobacz pkt 61–67 załącznika do niniejszej opinii.

400 – Zobacz pkt 111, 112 i 119–123 załącznika do niniejszej opinii.

401 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 912/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. ustanawiające ramy zarządzania odpowiedzialnością finansową związaną z trybunałami do spraw rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem, utworzonymi na mocy umów międzynarodowych, których stroną jest Unia Europejska (Dz.U. 2014, L 257, s. 121).

402 – Opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 20.

403 – Zobacz opinie: 1/91 z dnia 14 grudnia 1991 r., EU:C:1991:490, pkt 40, 70; 1/09 z dnia 8 marca 2011 r., EU:C:2011:123, pkt 74; 2/13 z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 182.

404 – Ma on także zastosowanie, poprzez analogię, do szczególnych postanowień dotyczących rozstrzygania sporów w art. 13.6 i 13.7 umowy EUSFTA.

405 – Artykuł 67 tej konwencji.

406 – Zob. w tym zakresie opinia 2/91 z dnia 19 marca 1993 r., EU:C:1993:106, pkt 3–5. W tej sprawie konstytucja MOP wyłączała możliwość zawarcia przez (ówczesną) Wspólnotę Europejską konwencji nr 170.

407 – Wynika to z art. 9.11 ust. 2 i art. 9.15 ust. 2 umowy EUSFTA w związku z art. 9.24, w myśl którego trybunał może zasądzić odszkodowanie pieniężne i należne odsetki oraz zwrot mienia.

408 – Zobacz także wspólne oświadczenie Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji załączone do rozporządzenia nr 912/2014.

409 – W każdym razie art. 9.15 ust. 2 umowy EUSFTA, zgodnie z którym Unia Europejska ustala pozwanego w okresie dwóch miesięcy od daty otrzymania zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia arbitrażu, nie odnosi się (w sposób wyraźny ani dorozumiany) do tego rozporządzenia.

410 – Opinia 1/75 z dnia 11 listopada 1975 r., EU:C:1975:145, s. 1364. Zobacz także opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 21.

411 – Zobacz w tym względzie opinia 1/75 z dnia 11 listopada 1975 r., EU:C:1975:145, s. 1364.

412 – Opinia 1/78 z dnia 4 października 1979 r., EU:C:1979:224, pkt 60. Zobacz także opinia 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 21.

413 – Zobacz pkt 85 powyżej.

414 – Według Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ najważniejsze cechy ochrony dyplomatycznej obejmują „[…] wskazanie przez państwo, poprzez działania dyplomatyczne lub za pomocą innych pokojowych środków, na odpowiedzialność innego państwa za szkodę wyrządzoną wskutek międzynarodowego nadużycia popełnionego względem osoby fizycznej lub prawnej, która jest obywatelem tego pierwszego państwa, celem pociągnięcia tego drugiego państwa do odpowiedzialności”. Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ, projekt artykułów dotyczących ochrony dyplomatycznej z komentarzami (2006 r.), przyjęty przez Komisję Prawa Międzynarodowego podczas 58. sesji i przedłożony Zgromadzeniu Ogólnemu jako część sprawozdania Komisji z prac tej sesji (A/61/10), Yearbook of the International Law Commission, 2006, vol. II, Part Two (zwany dalej „projektem artykułów Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ dotyczących ochrony dyplomatycznej”), artykuł 1 i komentarz do art. 1, pkt 2.

415 – Wyrok Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w sprawie Mavrommatis Palestine Concessions (Grecja przeciwko Zjednoczonemu Królestwu), P.C.I.J. Reports, 1924, Series A, No. 2, s. 12. Zobacz także wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie dotyczącej Barcelona Traction Light i Power Company Limited (Belgia przeciwko Hiszpanii), etap drugi, wyrok z dnia 5 lutego 1970 r., I.C.J. Reports 1970, s. 3, pkt 78.

416 – Wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Interhandel (Szwajcaria przeciwko Stanom Zjednoczonym Ameryki), zarzuty wstępne, wyrok z dnia 21 marca 1959 r., I.C.J. Reports 1959, s. 6, s. 27. Zobacz także projekt artykułów Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ dotyczących ochrony dyplomatycznej, artykuł 14 z komentarzem.

417 – Aby zapoznać się z opisem tych procesów w ujęciu historycznym, zob. na przykład K. Parlett, The Individual in the International Legal System:Continuity and Change in International Law (Cambridge University Press 2011), s. 47–123 (w przedmiocie „skarg indywidualnych i międzynarodowych”).

418 – Projekt artykułów Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ dotyczących ochrony dyplomatycznej, komentarz do art. 17, pkt 2.

419 – Artykuł 27 ust. 1 konwencji ICSID przewiduje, że „żadna z umawiających się stron nie udziela ochrony dyplomatycznej ani nie wnosi skargi międzynarodowej wobec sporu, w odniesieniu do którego jeden z jej obywateli i druga umawiająca się strona uzgodnili przedłożenie do arbitrażu, lub wobec sporu, który został przez nich przedłożony do arbitrażu na podstawie niniejszej konwencji, chyba że druga umawiająca się strona nie zastosowała i nie przestrzegała orzeczenia wydanego w takim sporze”.

420 – Zobacz pkt 124–130 załącznika do niniejszej opinii.

421 – Zobacz w tym względzie opinie: 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 107; 1/08 z dnia 30 listopada 2009 r., EU:C:2009:739, pkt 127.

422 – Wyrok z dnia 28 kwietnia 2015 r., Komisja/Rada, C‑28/12, EU:C:2015:282, pkt 47.

423 – Zobacz między innymi opinie: 1/94 z dnia 15 listopada 1994 r., EU:C:1994:384, pkt 108; 2/00 z dnia 6 grudnia 2001 r., EU:C:2001:664, pkt 18; oraz wyroki: z dnia 20 kwietnia 2010 r., Komisja/Szwecja, C‑246/07, EU:C:2010:203, pkt 73; z dnia 28 kwietnia 2015 r., Komisja/Rada, C‑28/12, EU:C:2015:282, pkt 54.

424 – W niektórych wersjach językowych może być oznaczony jako przypis 10.

425 – W niektórych wersjach językowych przypis ten może być oznaczony numerem 51.