(Υπόθεση C‑872/19)
Βολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας
κατά
Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 22ας Ιουνίου 2021
«Αίτηση αναιρέσεως – Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στη Βενεζουέλα – Προσφυγή ακυρώσεως που ασκείται από τρίτο κράτος – Παραδεκτό – Άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ – Ενεργητική νομιμοποίηση – Προϋπόθεση κατά την οποία το προσβαλλόμενο με την προσφυγή μέτρο πρέπει να αφορά άμεσα τον προσφεύγοντα – Έννοια του “νομικού προσώπου” – Έννομο συμφέρον – Κανονιστική πράξη για την εφαρμογή της οποίας δεν απαιτούνται εκτελεστικά μέτρα»
1. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στη Βενεζουέλα – Πράξη που απαγορεύει την πώληση ορισμένων αγαθών τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για εσωτερική καταστολή στη Βενεζουέλα και απαγορεύει επίσης την παροχή ορισμένων υπηρεσιών – Δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας – Περιεχόμενο – Διάταξη γενικής ισχύος που αφορά ατομικό περιοριστικό μέτρο – Εμπίπτει
(Άρθρο 215 και 275, εδ. 2, ΣΛΕΕ· Κανονισμός 2017/2063 του Συμβουλίου)
(βλ. σκέψη 21)
2. Προσφυγή ακυρώσεως – Ενεργητική νομιμοποίηση – Νομικά πρόσωπα – Έννοια – Τρίτο κράτος – Εμπίπτει – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 263, εδ.4, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 42-47, 50, 52, 53)
3. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αξίες και στόχοι της Ένωσης – Αξίες – Σεβασμός του κράτους δικαίου – Περιεχόμενο – Εφαρμογή στον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας
(Άρθρα 2, 21 και 23 ΣΕΕ· άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 48, 49)
4. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Πράξη η οποία αφορά άμεσα την προσφεύγουσα – Κριτήρια – Περιοριστικά μέτρα λόγω της κατάστασης στη Βενεζουέλα – Πράξη που απαγορεύει την πώληση ορισμένων αγαθών τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για εσωτερική καταστολή στη Βενεζουέλα και απαγορεύει επίσης την παροχή ορισμένων υπηρεσιών – Προσφυγή που ασκήθηκε από το κράτος της Βενεζουέλας – Παραδεκτό
(Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ· Κανονισμός 2017/2063 του Συμβουλίου, άρθρα 2, 3, 6 και 7)
(βλ. σκέψεις 66-73, 90, 91)
5. Αναίρεση – Αίτηση αναιρέσεως που κρίνεται βάσιμη – Επίλυση της διαφοράς επί της ουσίας από το αναιρετικό δικαστήριο – Διαφορά ώριμη προς εκδίκαση – Δεν υφίσταται – Οριστικός έλεγχος του παραδεκτού της προσφυγής από το αναιρετικό δικαστήριο
(Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 61)
(βλ. σκέψη 75)
6. Προσφυγή ακυρώσεως – Έννομο συμφέρον – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Προσφυγή δυνάμενη να προσπορίσει όφελος στον προσφεύγοντα – Παραδεκτό
(Άρθρο 263, εδ.4, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 82, 83)
7. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Έννοια κανονιστικής πράξης κατά το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ – Κάθε πράξη γενικής ισχύος πλην των νομοθετικών πράξεων – Κανονισμός γενικής ισχύος του Συμβουλίου που εκδόθηκε βάσει του άρθρου 215 ΣΛΕΕ – Εμπίπτει
(Άρθρα 215 και 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ· Κανονισμός 2017/2063 του Συμβουλίου)
(βλ. σκέψη 92)
Σύνοψη
Η Βενεζουέλα νομιμοποιείται ενεργητικά να προσβάλει κανονισμό ο οποίος θεσπίζει περιοριστικά μέτρα σε βάρος της. Το Δικαστήριο αναιρεί την απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου με την οποία είχε κριθεί το αντίθετο και αναπέμπει την υπόθεση στο Γενικό Δικαστήριο προκειμένου αυτό να αποφανθεί επί της ουσίας της προσφυγής ακυρώσεως
Λαμβανομένης υπόψη της επιδείνωσης της κατάστασης όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης επέβαλε, το 2017, περιοριστικά μέτρα σε βάρος της Βολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας (στο εξής: Βενεζουέλα). Τα άρθρα 2, 3, 6 και 7 του κανονισμού 2017/2063 (1) προέβλεπαν, μεταξύ άλλων, απαγόρευση πώλησης ή παροχής προς οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, οντότητα ή οργανισμό στη Βενεζουέλα στρατιωτικού εξοπλισμού και της σχετικής τεχνολογίας που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για εσωτερική καταστολή, καθώς και απαγόρευση παροχής στα εν λόγω φυσικά ή νομικά πρόσωπα, οντότητες ή οργανισμούς στη Βενεζουέλα ορισμένων τεχνικών υπηρεσιών, διαμεσολαβητικής ή χρηματοοικονομικής φύσεως, που συνδέονται με την προμήθεια του εν λόγω εξοπλισμού.
Στις 6 Φεβρουαρίου 2018, η Βενεζουέλα άσκησε προσφυγή με αίτημα την ακύρωση του κανονισμού 2017/2063, κατά το μέτρο που οι διατάξεις του την αφορούν. Στη συνέχεια, προσάρμοσε την προσφυγή της ώστε αυτή να περιλαμβάνει και την απόφαση 2018/1656 και τον εκτελεστικό κανονισμό 2018/1653 (2), πράξεις με τις οποίες το Συμβούλιο είχε παρατείνει την ισχύ των περιοριστικών μέτρων που έλαβε σε βάρος της. Με απόφαση της 20ής Σεπτεμβρίου 2019, το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέρριψε την προσφυγή αυτή ως απαράδεκτη, με την αιτιολογία ότι οι επίμαχες διατάξεις δεν επηρέαζαν άμεσα τη νομική κατάσταση της Βενεζουέλας (3).
Επιληφθέν αιτήσεως αναιρέσεως που άσκησε η Βενεζουέλα, το Δικαστήριο αποφαίνεται επί της εφαρμογής των προβλεπόμενων στο άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ κριτηρίων παραδεκτού στο πλαίσιο άσκησης προσφυγής ακυρώσεως από τρίτο κράτος κατά περιοριστικών μέτρων που επέβαλε το Συμβούλιο λόγω της κατάστασης που επικρατεί στο κράτος αυτό. Το Δικαστήριο αναιρεί την απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου στο μέτρο που αυτό έκρινε απαράδεκτη την προσφυγή της Βενεζουέλας με αίτημα την ακύρωση των άρθρων 2, 3, 6 και 7 του κανονισμού 2017/2063 και αναπέμπει την υπόθεση ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου προκειμένου να αποφανθεί επί της ουσίας της προσφυγής.
Εκτίμηση του Δικαστηρίου
Εισαγωγικά, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι, δεδομένου ότι η αίτηση αναιρέσεως της Βενεζουέλας δεν αφορά το τμήμα της αναιρεσιβαλλόμενης απόφασης με το οποίο απορρίφθηκε ως απαράδεκτη η προσφυγή του τρίτου κράτους για την ακύρωση του εκτελεστικού κανονισμού 2018/1653 και της απόφασης 2018/1656, το Γενικό Δικαστήριο αποφάνθηκε οριστικά επί του ζητήματος αυτού. Στη συνέχεια, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, κατά πάγια νομολογία, μπορεί να αποφανθεί, εν ανάγκη αυτεπαγγέλτως, επί λόγου δημοσίας τάξεως που αφορά τη μη τήρηση των προϋποθέσεων παραδεκτού του άρθρου 263 ΣΛΕΕ.
Εν προκειμένω, το Δικαστήριο εξετάζει αυτεπαγγέλτως το αν η Βενεζουέλα μπορεί να θεωρηθεί «νομικό πρόσωπο» κατά την έννοια του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ. Συναφώς, επισημαίνει ότι από τη διάταξη αυτή δεν προκύπτει ότι ορισμένες κατηγορίες νομικών προσώπων δεν μπορούν να κάνουν χρήση της δυνατότητας άσκησης προσφυγής ακυρώσεως που προβλέπει το άρθρο αυτό. Εξάλλου, ούτε από την προγενέστερη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι η έννοια του «νομικού προσώπου», που χρησιμοποιείται στο άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, πρέπει να ερμηνεύεται στενά. Το Δικαστήριο υπογραμμίζει στη συνέχεια ότι η αρχή κατά την οποία η Ένωση βασίζεται, ιδίως, στην αξία του κράτους δικαίου προκύπτει τόσο από το άρθρο 2 ΣΕΕ όσο και από το άρθρο 21 ΣΕΕ, στο οποίο παραπέμπει το σχετικό με την ΚΕΠΠΑ άρθρο 23 ΣΕΕ. Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο κρίνει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, ερμηνευόμενο υπό το πρίσμα των αρχών του αποτελεσματικού δικαστικού ελέγχου και του κράτους δικαίου, το τρίτο κράτος πρέπει να νομιμοποιείται ενεργητικά, ως «νομικό πρόσωπο», κατά την έννοια του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, όταν πληρούνται οι λοιπές προϋποθέσεις που προβλέπει η διάταξη αυτή. Διευκρινίζει συναφώς ότι οι υποχρεώσεις της Ένωσης να μεριμνά για την τήρηση του κράτους δικαίου δεν εξαρτώνται από τον όρο της αμοιβαιότητας. Ως εκ τούτου, η Βενεζουέλα, ως κράτος με διεθνή νομική προσωπικότητα, πρέπει να θεωρηθεί ως «νομικό πρόσωπο», κατά την έννοια του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι το Γενικό Δικαστήριο υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο κρίνοντας ότι τα επίμαχα περιοριστικά μέτρα δεν παρήγαν άμεσα αποτελέσματα επί της νομικής κατάστασης της Βενεζουέλας. Συναφώς, διαπιστώνει ότι τα επίμαχα περιοριστικά μέτρα επιβλήθηκαν σε βάρος της Βενεζουέλας. Συγκεκριμένα, το να απαγορεύεται στις επιχειρήσεις της Ένωσης να διενεργούν ορισμένες συναλλαγές ισοδυναμούσε με απαγόρευση στη Βενεζουέλα να πραγματοποιεί τις εν λόγω συναλλαγές με τις επιχειρήσεις αυτές. Εξάλλου, δεδομένου ότι η έναρξη ισχύος του κανονισμού 2017/2063 είχε ως αποτέλεσμα την άμεση και αυτόματη εφαρμογή των απαγορεύσεων που προβλέπονται στα άρθρα του 2, 3, 6 και 7, οι απαγορεύσεις αυτές εμπόδιζαν τη Βενεζουέλα να προμηθευτεί πολλά αγαθά και υπηρεσίες. Το Δικαστήριο συνάγει εξ αυτού ότι οι διατάξεις αυτές παράγουν άμεσα αποτελέσματα επί της νομικής κατάστασης του εν λόγω κράτους. Επισημαίνει, συναφώς, ότι δεν είναι αναγκαίο να γίνεται διάκριση αναλόγως του αν οι εμπορικές συναλλαγές του κράτους αυτού συνιστούν πράξεις διαχείρισης (iure gestionis) ή πράξεις δημόσιας εξουσίας (iure imperii). Ομοίως, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι δεν ασκεί συναφώς επιρροή το ότι τα επίμαχα περιοριστικά μέτρα δεν συνιστούν απόλυτο εμπόδιο για τη Βενεζουέλα να προμηθευτεί τα επίμαχα αγαθά και υπηρεσίες.
Ακολούθως, το Δικαστήριο αποφαίνεται επί της ουσίας επί των λοιπών λόγων απαραδέκτου που προέβαλε αρχικώς το Συμβούλιο ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου. Όσον αφορά τον λόγο απαραδέκτου με τον οποίο προβάλλεται έλλειψη εννόμου συμφέροντος της Βενεζουέλας, το Δικαστήριο κρίνει ότι, εφόσον οι απαγορεύσεις που προβλέπονται στα άρθρα 2, 3, 6 και 7 του κανονισμού 2017/2063 είναι ικανές να θίξουν τα συμφέροντα, ιδίως τα οικονομικά, της Βενεζουέλας, η ακύρωσή τους μπορεί, αφ’ εαυτής, να ωφελήσει την προσφεύγουσα. Όσον αφορά τον λόγο απαραδέκτου με τον οποίο προβάλλεται ότι οι επίμαχες διατάξεις δεν αφορούν άμεσα τη Βενεζουέλα, το Δικαστήριο κρίνει ότι οι απαγορεύσεις που προβλέπονται στα επίμαχα άρθρα του κανονισμού 2017/2063 εφαρμόζονται χωρίς να καταλείπεται εξουσία εκτίμησης στους αποδέκτες που είναι επιφορτισμένοι με την εφαρμογή τους και χωρίς να απαιτείται η λήψη εκτελεστικών μέτρων. Καθόσον το Δικαστήριο είχε ήδη διαπιστώσει ότι οι διατάξεις αυτές παράγουν αποτελέσματα στη νομική κατάσταση της Βενεζουέλας, ο λόγος αυτός απαραδέκτου απορρίπτεται.
Τέλος, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι ο κανονισμός 2017/2063 συνιστά «κανονιστική πράξη» κατά την έννοια του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ. Δεδομένου, εξάλλου, ότι για τα αμφισβητούμενα από τη Βενεζουέλα άρθρα του κανονισμού αυτού δεν απαιτούνται εκτελεστικά μέτρα, το Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το εν λόγω τρίτο κράτος νομιμοποιείται ενεργητικά να τα προσβάλει βάσει της διάταξης αυτής, χωρίς να απαιτείται να αποδείξει ότι τα εν λόγω άρθρα το αφορούν ατομικά.