Sprawa T‑40/15
Plásticos Españoles, SA (ASPLA) i
Armando Álvarez, SA
przeciwko
Unii Europejskiej, reprezentowanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Odpowiedzialność pozaumowna – Precyzyjność skargi – Przedawnienie – Dopuszczalność – Artykuł 47 karty praw podstawowych – Rozsądny termin na wydanie orzeczenia – Szkoda majątkowa – Odsetki od kwoty niezapłaconej grzywny – Koszty gwarancji bankowej – Związek przyczynowy
Streszczenie – wyrok Sądu (trzecia izba w składzie powiększonym) z dnia 17 lutego 2017 r.
1. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Określenie przedmiotu sporu – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Skarga o naprawienie szkód, których wyrządzenie zarzuca się instytucji Unii
[statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21 akapit pierwszy, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c)]
2. Skarga o odszkodowanie – Okres przedawnienia – Rozpoczęcie biegu terminu – Odpowiedzialność z tytułu naruszenia przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia – Data ogłoszenia danego wyroku
(art. 340 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy)
3. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Przesłanki kumulatywne – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie w całości
(art. 340 akapit drugi TFUE)
4. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Norma prawna przyznająca uprawnienia jednostkom – Pojęcie – Naruszenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia przez sąd Unii –Włączenie – Kryteria oceny
(art. 340 akapit drugi TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)
5. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Ciężar dowodu
(art. 340 akapit drugi TFUE)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Charakter egzekucyjny – Zakwestionowanie decyzji przed sądem Unii – Niepodważenie charakteru egzekucyjnego
(art. 101 TFUE, 263 TFUE, 278 TFUE, art. 299 akapit pierwszy TFUE)
7. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Zerwanie ze względu na zawinione zachowanie skarżącego lub innych osób
(art. 340 akapit drugi TFUE)
8. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Pojęcie – Koszty gwarancji bankowej wynikającej z decyzji przedsiębiorstwa, by nie płacić grzywny nałożonej przez Komisję – Naruszenie przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w związku ze skargą tego przedsiębiorstwa – Istnienie związku przyczynowego – Przesłanki
(art. 340 akapit drugi TFUE)
9. Skarga o odszkodowanie – Właściwość sądu Unii – Granice – Zakaz orzekania ultra petita – Obowiązek poszanowania ram sporu określonych przez strony – Możliwość orzeczenia przez sąd Unii z urzędu o naprawieniu szkody poniesionej w okresie innym niż wskazany w skardze – Wyłączenie
(art. 268 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1)
10. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Naprawienie – Uwzględnienie deprecjacji pieniądza – Odsetki wyrównawcze i odsetki za zwłokę – Sposoby obliczania
[art. 340 akapit drugi TFUE; rozporządzenie Komisji nr 1268/2012, art. 83 ust. 2 lit. b), art. 111 ust. 4 lit. a)]
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 33)
2. Bieg przedawnienia rozpoczyna się w chwili, gdy spełnione zostaną przesłanki, od których uzależniony jest obowiązek naprawienia szkody, o której mowa w art. 340 akapit drugi TFUE. Przesłanki te i a tym samym zasady przedawnienia roszczeń zmierzających do naprawienia wspomnianej szkody, mogą opierać się wyłącznie na kryteriach ściśle obiektywnych. Zatem dokonana przez poszkodowanego subiektywna ocena zaistnienia szkody nie może być brana pod uwagę przy określaniu momentu rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia wynikającego z odpowiedzialności pozaumownej Unii.
Co się tyczy skargi o odszkodowanie zmierzającej do naprawienia szkody, która miała zostać poniesiona z powodu ewentualnego naruszenia rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia, zdarzenie stanowiące podstawę roszczenia w rozumieniu art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości jest uchybieniem proceduralnym w postaci rzekomego naruszenia wymogów związanych z poszanowaniem rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia przez sąd Unii. Przy określeniu początku biegu pięcioletniego terminu przedawnienia przewidzianego w rozpatrywanym art. 46 należy zatem uwzględniać tę okoliczność. W szczególności bieg przedawnienia nie może rozpocząć się w dniu, w którym zdarzenie stanowiące podstawę trwa, a początek biegu tego przedawnienia należy określić na dzień, w którym zdarzenie stanowiące podstawę w pełni się skonkretyzowało. Tak więc w konkretnym przypadku skargi o odszkodowanie zmierzającej do naprawienia szkody, która miała zostać poniesiona z powodu ewentualnego naruszenia rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia, bieg pięcioletniego terminu przedawnienia, o którym mowa w art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, powinien – gdy sprawę rozstrzygnięto orzeczeniem w postaci spornego wyroku – rozpocząć się od dnia, w którym orzeczenie to zostało wydane. Taka data jest bowiem datą pewną, określoną na podstawie obiektywnych kryteriów. Gwarantuje ona poszanowanie zasady pewności prawa i pozwala na ochronę praw skarżących.
(zob. pkt 45–49)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 54, 55)
4. Postępowanie przeprowadzone przed Sądem w dwóch sprawach z zakresu konkurencji, którego czas trwania wyniósł koło 5 lat i 9 miesięcy i którego w każdej z tych spraw nie uzasadniają okoliczności je charakteryzujące narusza art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, gdyż przekroczyło rozsądny termin na wydanie orzeczenia, co stanowi wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej Unii przyznającej uprawnienia jednostkom.
W okresie obejmującym bowiem zakończenie pisemnego etapu postępowania, które nastąpiło wraz ze złożeniem dupliki, i otwarcie ustnego etapu postępowania dokonano między innymi syntezy argumentów stron, przygotowania spraw do rozpoznania, ich analizy co do prawa i co do okoliczności faktycznych oraz przygotowania ustnego etapu postępowania. Tak więc czas trwania tego okresu zależy w szczególności od złożoności sporu oraz od zachowania stron i wystąpienia kwestii incydentalnych.
Po pierwsze, co się tyczy złożoności sporu, skargi dotyczące stosowania prawa konkurencji przez Komisję charakteryzują się stopniem złożoności wyższym od innych rodzajów spraw, biorąc pod uwagę w szczególności długość zaskarżonej decyzji, objętość akt oraz konieczność dokonywania szczegółowej oceny licznych i złożonych okoliczności faktycznych, często znacznie oddalonych w czasie i w przestrzeni. Tak więc wynoszący 15 miesięcy czas postępowania między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania stanowi co do zasady czas odpowiedni dla rozpoznania spraw z zakresu stosowania prawa konkurencji. Poza tym skargi wniesione na tę samą decyzję przyjętą przez Komisję w myśl prawa konkurencji Unii wymagają co do zasady równoległego rozpoznania, również wówczas, gdy sprawy te nie zostały połączone. To równoległe rozpoznanie jest w szczególności uzasadnione powiązaniem owych skarg oraz koniecznością zapewnienia spójności w ich analizie oraz w odpowiedzi, jakiej należy na nie udzielić. I tak równoległe rozpoznanie spraw połączonych może uzasadniać wydłużenie o miesiąc w odniesieniu do dodatkowej sprawy połączonej okresu między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania. Wreszcie w sytuacji gdy spółka zależna i spółka dominująca wnoszą, każda z nich, skargę na decyzję wydaną na podstawie prawa konkurencji, w której została na nie nałożona solidarnie grzywna, przedmiotowe sprawy znamionuje bardzo ścisły związek zależności, który uzasadnia ich łączne i w tym samym tempie rozpoznawanie. W tym przypadku jest zatem uzasadnione aby ustny etap postępowania został otwarty w tym samym dniu w obydwu sprawach, mimo że pisemny etap postępowania w jednej z tych spraw został zakończony wcześniej.
Po drugie należy wziąć pod uwagę fakt, że zachowanie stron lub wystąpienie kwestii incydentalnych nie miały żadnego wpływu na czas, jaki upłynął między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania w każdej z tych spraw.
Zatem okres 46 miesięcy, które upłynęły między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania w pierwszej sprawie oraz okres 50 miesięcy, które upłynęły między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania w drugiej sprawie, stanowią okresy nieuzasadnionej bezczynności wynoszące 20 miesięcy w każdej z tych dwóch spraw.
(zob. pkt 62, 63, 66, 68, 69, 71, 72, 76–78, 80, 81, 83)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 84, 85)
6. Zgodnie z art. 299 akapit pierwszy TFUE decyzja Komisji dotycząca postępowania na podstawie art. 101 TFUE stanowi tytuł egzekucyjny, gdyż przewiduje obowiązek adresatów o charakterze pieniężnym. Ponadto wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności na tę decyzję, w myśl art. 263 TFUE, nie podważa charakteru egzekucyjnego wspomnianej decyzji, gdyż na podstawie art. 278 TFUE skargi wniesione do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie mają skutku zawieszającego.
(zob. pkt 93)
7. Przesłanka odnosząca się do związku przyczynowego z art. 340 TFUE stawia wymóg by zarzucane zachowanie stanowiło bezpośrednią przyczynę szkody. Innymi słowy – nawet w przypadku ewentualnego przyczynienia się instytucji do szkody, w odniesieniu do której dochodzi się odszkodowania, to przyczynienie się może być zbyt oddalone ze względu na odpowiedzialność ciążącą na innych osobach, w odpowiednim przypadku na stronie skarżącej.
(zob. pkt 108)
8. Prawdą jest, że szkoda polegająca na kosztach gwarancji bankowej poniesionych przez spółkę ukaraną na mocy decyzji Komisji, której nieważność została następnie stwierdzona przez sąd Unii, nie wynika bezpośrednio z niezgodności z prawem tej decyzji, ponieważ szkoda ta jest skutkiem własnej decyzji tej spółki o ustanowieniu gwarancji bankowej, by nie wykonać spoczywającego na niej zobowiązania zapłaty grzywny w terminie wyznaczonym sporną decyzją. Niemniej jednak inaczej jest w przypadku gdy postępowanie przed sądem Unii przekroczyło rozsądny termin na wydanie orzeczenia, ponieważ po pierwsze w chwili ustanowienia gwarancji bankowej nie można było przewidzieć przekroczenia rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia i strona skarżąca mogła słusznie oczekiwać, że jej skarga zostanie rozpoznana w rozsądnym terminie. Po drugie przekroczenie tego terminu nastąpiło po podjęciu przez stronę skarżącą pierwotnej decyzji o ustanowieniu gwarancji bankowej.
Wynika z tego, że istnieje wystarczająco bezpośredni związek przyczynowy między z jednej strony naruszeniem rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia przez sąd Unii, a z drugiej strony poniesioną przez stronę skarżącą szkodą przed ogłoszeniem przedmiotowego wyroku, która polega na zapłacie kosztów gwarancji bankowej w okresie odpowiadającym przekroczeniu owego rozsądnego terminu. W tym względzie zapłata kosztów gwarancji bankowej po ogłoszeniu wspomnianego wyroku, który zakończył naruszenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w przedmiotowej sprawie, jest pozbawiona wystarczająco bezpośredniego związku przyczynowego z tym naruszeniem, jako że zapłata takich kosztów wynika z osobistej i autonomicznej decyzji skarżącej, podjętej po wystąpieniu wspomnianego naruszenia, o niepłaceniu grzywny, o niewnoszeniu o zawieszenie wykonania spornej decyzji oraz o wniesieniu odwołania od wspomnianego wyroku.
(zob. pkt 109–111, 119, 120)
9. Z przepisów dotyczących postępowania przed sądami Unii, a zwłaszcza z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości oraz z art. 44 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem wynika, że co do zasady strony określają i wytyczają granice sporu oraz że sąd Unii nie może orzekać ultra petita. Tak więc sąd Unii nie może odbiec od żądania strony skarżącej i orzec z urzędu o naprawieniu szkody poniesionej w okresie innym pod względem chronologicznym aniżeli okres, który skarżąca określiła jako okres, w którym poniosła szkodę.
(zob. pkt 127, 128)
10. W sytuacji gdy zostały spełnione wszystkie przesłanki odpowiedzialności pozaumownej Unii, nie można zlekceważyć niekorzystnych następstw upływu czasu pomiędzy momentem zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę a oceną odszkodowania, ponieważ należy uwzględnić deprecjację pieniądza. W tym względzie odsetki wyrównawcze mają na celu rekompensatę czasu, który upłynął do sądowej oceny wysokości szkody, niezależnie od opóźnienia, jakie można przypisać dłużnikowi. Koniec okresu uprawniającego do owej rewaloryzacji pieniądza powinien być co do zasady zbieżny z dniem ogłoszenia wyroku stwierdzającego obowiązek naprawienia szkody poniesionej przez stronę skarżącą. W braku wykazania przez skarżącego, że niekorzystne następstwa związane z upływem czasu mogą zostać obliczone na podstawie stopy procentowej stosowanej przez Europejski Bank Centralny do jego głównych operacji refinansujących, powiększonej o kilka punktów procentowych, deprecjację pieniądza związaną z upływem czasu odzwierciedla roczny poziom inflacji stwierdzony dla danego okresu przez Eurostat w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba strony skarżącej.
(zob. pkt 138, 139, 143, 145)