Sprawy połączone C‑404/15 i C‑659/15 PPU
Pál Aranyosi
i
Robert Căldăraru
(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożone przez Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Europejski nakaz aresztowania – Podstawy odmowy wykonania – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 4 – Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania – Warunki pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim
Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 5 kwietnia 2016 r.
1. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Zasada wzajemnego uznawania – Zakres
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, motyw 6, art. 1 ust. 2)
2. Prawa podstawowe – Zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania – Zakres
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 4, art. 51 ust. 1)
3. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Spoczywający na organach sądowych wydającym nakaz i wykonującym nakaz obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Zakres – Granice
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 4, art. 51 ust. 1; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299)
4. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Artykuł 15 ust. 2 – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Konsekwencje
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 7, art. 15 ust. 2)
5. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Pozbawienie wolności danej osoby – Przesłanki
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 6, 48, art. 52 ust. 1; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 12, art. 17 ust. 5)
6. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Przekazanie osób skazanych bądź podejrzanych organom sądowym wydającym nakaz – Obowiązek poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa – Warunki pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim – Ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania – Badanie przez wykonujący nakaz organ sądowy – Konsekwencje
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 4, art. 51 ust. 1; decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 1 ust. 3, art. 5, art. 6 ust. 1, art. 7)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 77–79, 82)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 85–87)
3. Poszanowanie art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, dotyczącego zakazu nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, jest wiążące, jak wynika z art. 51 ust. 1 karty, dla państw członkowskich, a w rezultacie dla ich sądów, gdy wykonują one prawo Unii, co ma miejsce, gdy wydający nakaz organ sądowy i wykonujący nakaz organ sądowy stosują przepisy krajowe przyjęte w wykonaniu decyzji ramowej. Wynika stąd, że gdy organ sądowy wykonującego nakaz państwa członkowskiego dysponuje danymi świadczącymi o rzeczywistym niebezpieczeństwie nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób pozbawionych wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim w świetle standardu ochrony praw podstawowych gwarantowanego prawem Unii, a w szczególności art. 4 karty, jest on zobowiązany dokonać oceny istnienia rzeczonego niebezpieczeństwa, gdy musi podjąć decyzję co do przekazania organom wydającego nakaz państwa członkowskiego osoby objętej europejskim nakazem aresztowania. Wykonanie takiego nakazu nie może bowiem prowadzić do nieludzkiego lub poniżającego traktowania wspomnianej osoby. W tym celu wykonujący nakaz organ sądowy powinien na wstępie oprzeć się na obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych o warunkach pozbawienia wolności panujących w wydającym nakaz państwie członkowskim, które dowodzą istnienia nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych. Dane te mogą wynikać w szczególności z międzynarodowych orzeczeń sądowych, takich jak wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, orzeczeń sądowych wydającego nakaz państwa członkowskiego oraz decyzji, sprawozdań i innych dokumentów sporządzanych przez organy Rady Europy lub pochodzących z systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jednakże stwierdzenie istnienia rzeczywistego niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania ze względu na ogólne warunki pozbawienia wolności panujące w wydającym nakaz państwie członkowskim nie może jako takie prowadzić do odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania. Po stwierdzeniu istnienia takiego niebezpieczeństwa konieczne jest jeszcze następnie, by wykonujący nakaz organ sądowy dokonał oceny w sposób konkretny i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że zainteresowana osoba będzie narażona na to niebezpieczeństwo ze względu na warunki pozbawienia jej wolności rozważane w wydającym nakaz państwie członkowskim. Samo istnienie danych świadczących o nieprawidłowościach, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych, w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim nie oznacza bowiem koniecznie, że w konkretnym wypadku zainteresowana osoba byłaby poddana nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w razie przekazania organom wskazanego państwa członkowskiego. W rezultacie, aby zapewnić poszanowanie art. 4 karty w indywidualnym wypadku osoby, która jest objęta europejskim nakazem aresztowania, wykonujący nakaz organ sądowy, który dysponuje obiektywnymi, wiarygodnymi, dokładnymi i należycie zaktualizowanymi danymi świadczącymi o takich nieprawidłowościach, jest zobowiązany sprawdzić, czy w konkretnych okolicznościach istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że w następstwie przekazania do wydającego nakaz państwa członkowskiego osoba ta będzie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo bycia poddaną we wskazanym państwie członkowskim nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w rozumieniu tego przepisu.
(por. pkt 84, 88, 89, 91–94; sentencja)
4. Organ sądowy wykonujący nakaz państwa członkowskiego powinien na podstawie art. 15 ust. 2 decyzji ramowej 2002/584 w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową 2009/299, wystąpić do organu sądowego wydającego nakaz państwa członkowskiego z wnioskiem o bezzwłoczne przekazanie niezbędnych informacji uzupełniających w odniesieniu do warunków, w których dana osoba ma być pozbawiona wolności we wskazanym państwie członkowskim. Wniosek ten może również dotyczyć istnienia w wydającym nakaz państwie członkowskim ewentualnych krajowych lub międzynarodowych procedur i mechanizmów kontroli warunków pozbawienia wolności wiążących się na przykład z wizytami w zakładach karnych, które umożliwiają ocenę aktualnego stanu warunków osadzenia w rzeczonych zakładach. Zgodnie z art. 15 ust. 2 decyzji ramowej wykonujący nakaz organ sądowy może ustalić termin otrzymania uzupełniających informacji, o które zwrócono się do wydającego nakaz organu sądowego. Termin ten powinien zostać dostosowany do danego wypadku, tak aby pozostawić temu ostatniemu organowi niezbędny czas na zebranie wspomnianych informacji, a w razie potrzeby na zwrócenie się w tym celu o pomoc do organu centralnego lub jednego z organów centralnych wydającego nakaz państwa członkowskiego w rozumieniu art. 7 decyzji ramowej. Na mocy art. 15 ust. 2 decyzji ramowej wspomniany termin musi jednakże uwzględniać konieczność zachowania terminów określonych w art. 17 decyzji ramowej. Wydający nakaz organ sądowy jest zobowiązany do przekazania omawianych informacji organowi sądowemu wykonującemu nakaz. Jeśli w świetle informacji przekazanych na podstawie art. 15 ust. 2 decyzji ramowej oraz jakichkolwiek innych informacji, którymi dysponuje wykonujący nakaz organ sądowy, rzeczony organ stwierdzi względem osoby objętej europejskim nakazem aresztowania istnienie rzeczywistego niebezpieczeństwa nieludzkiego lub poniżającego traktowania, wykonanie wskazanego nakazu powinno zostać odroczone, ale nie może ono zostać zarzucone. W razie gdyby informacje uzyskane przez wykonujący nakaz organ sądowy od wydającego nakaz organu sądowego prowadziły do wykluczenia istnienia rzeczywistego niebezpieczeństwa, że zainteresowana osoba byłaby poddana nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w wydającym nakaz państwie członkowskim, wykonujący nakaz organ sądowy powinien wydać w terminach przewidzianych w decyzji ramowej decyzję co do wykonania europejskiego nakazu aresztowania, bez uszczerbku dla możliwości skorzystania przez zainteresowaną osobę, po jej przekazaniu w ramach porządku prawnego wydającego nakaz państwa członkowskiego, ze środków zaskarżenia umożliwiających jej zakwestionowanie w razie potrzeby zgodności z prawem warunków jej pozbawienia wolności w zakładzie karnym tego państwa członkowskiego. Jeśli nie można wykluczyć istnienia wskazanego niebezpieczeństwa w rozsądnym terminie, wspomniany organ powinien zdecydować, czy należy umorzyć procedurę przekazywania.
(por. pkt 95–98, 103; sentencja)
5. Zgodnie z art. 6 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej wykonujący nakaz organ sądowy może podjąć decyzję o pozostawieniu osoby w areszcie jedynie pod warunkiem, że postępowanie w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania było prowadzone z wystarczającą starannością, a w konsekwencji okres pozbawienia wolności nie jest nadmierny. W odniesieniu do osoby objętej europejskim nakazem aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego wskazany organ musi wziąć należycie pod uwagę zasadę domniemania niewinności gwarantowaną przez art. 48 karty. W tym względzie wykonujący nakaz organ sądowy powinien przestrzegać wymogu proporcjonalności, przewidzianego w art. 52 ust. 1 karty, co do ograniczeń jakichkolwiek praw lub wolności uznanych w tejże karcie. Wydanie europejskiego nakazu aresztowania nie może bowiem uzasadniać pozostawienia zainteresowanej osoby w areszcie bez jakiegokolwiek ograniczenia czasowego. W każdym razie, jeśli wykonujący nakaz organ sądowy uzna, że powinien zakończyć pobyt w areszcie osoby, której dotyczy wniosek, jest on wówczas zobowiązany na mocy art. 12 i art. 17 ust. 5 decyzji ramowej 2002/584 w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową 2009/299, do uzupełnienia tymczasowego zwolnienia tej osoby wszelkimi środkami, jakie uzna za niezbędne do uniknięcia jej ucieczki, i zapewnienia, że warunki materialne niezbędne do jej skutecznego przekazania pozostają spełnione do momentu wydania ostatecznej decyzji w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania.
(por. pkt 100–102)
6. Artykuł 1 ust. 3, art. 5 i art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową 2009/299, należy interpretować w ten sposób, że w obliczu obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych świadczących o istnieniu nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych, w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim wykonujący nakaz organ sądowy powinien sprawdzić w sposób konkretny i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że osoba objęta europejskim nakazem aresztowania wydanym w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności będzie ze względu na warunki jej pozbawienia wolności we wskazanym państwie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w razie przekazania do wspomnianego państwa członkowskiego. W tym celu powinien on wystąpić o przekazanie informacji uzupełniających do wydającego nakaz organu sądowego, który po zwróceniu się w razie potrzeby o pomoc do organu centralnego lub jednego z organów centralnych wydającego nakaz państwa członkowskiego w rozumieniu art. 7 wspomnianej decyzji ramowej powinien udzielić rzeczonych informacji w terminie wyznaczonym w takim wniosku. Wykonujący nakaz organ sądowy powinien odroczyć podjęcie decyzji o przekazaniu zainteresowanej osoby do czasu uzyskania informacji uzupełniających umożliwiających mu wykluczenie istnienia takiego niebezpieczeństwa.
(por. sentencja)