POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (ósma izba)
z dnia 19 lutego 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem – Artykuł 267 TFUE – Niezbędność dokonania wykładni prawa Unii dla wydania orzeczenia przez sąd odsyłający – Brak – Hipotetyczny charakter pytań prejudycjalnych – Oczywista niedopuszczalność
W sprawach połączonych C‑449/23 [Witon](i) i C‑450/23 [Ralecyk]i)
mających za przedmiot wnioski o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Sąd Okręgowy w Poznaniu (Polska) postanowieniami z dnia 15 marca 2023 r., które wpłynęły do Trybunału w dniu 18 lipca 2023 r., w postępowaniach:
OR (C‑449/23),
LO,
KQ,
OX (C‑450/23)
przeciwko
Getin Noble Bank S.A.
TRYBUNAŁ (ósma izba),
w składzie: N. Piçarra, prezes izby, N. Jääskinen (sprawozdawca) i M. Gavalec, sędziowie,
rzecznik generalny: P. Pikamäe,
sekretarz: A. Calot Escobar,
postanowiwszy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), art. 12 TFUE, jak również art. 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
2 Wnioski te zostały złożone w ramach sporów między konsumentami, a mianowicie OR w sprawie C‑449/23, i LO, KQ oraz OX w sprawie C‑450/23 (zwanymi dalej łącznie „powodami w postępowaniach głównych”) a Getin Noble Bank S.A., instytucją bankową z siedzibą w Warszawie (Polska), w przedmiocie ważności różnych warunków figurujących w umowach kredytu hipotecznego zawartych między tymi stronami.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:
„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
4 Zgodnie z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy:
„Zarówno w interesie konsumenta, jak i konkurentów, państwa członkowskie zapewniają stosowanie i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami”.
5 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. ustanawiająca ramy na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 82/891/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE, 2002/47/WE, 2004/25/WE, 2005/56/WE, 2007/36/WE, 2011/35/UE, 2012/30/UE i 2013/36/EU oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 648/2012 (Dz.U. 2014, L 173, s. 190) zawiera art. 37, który określa „[o]gólne zasady dotyczące instrumentów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji”.
Prawo polskie
6 Artykuł 135 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (Dz.U. z 2016 r., poz. 996), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o BFG”), stanowi:
„1. Postępowanie egzekucyjne lub zabezpieczające skierowane do majątku podmiotu w restrukturyzacji wszczęte przed wszczęciem przymusowej restrukturyzacji podlega umorzeniu.
[…]
4. W czasie trwania przymusowej restrukturyzacji w stosunku do podmiotu w restrukturyzacji niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego i postępowania zabezpieczającego”.
7 Zgodnie z art. 176 § 2 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. z 1964 r., nr 43, poz. 296), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporów w postępowaniach głównych, „[s]ąd zawiesi na wniosek Bankowego Funduszu Gwarancyjnego postępowanie, w którym podmiot w restrukturyzacji, o którym mowa w art. 2 pkt 44 [ustawy o BFG], jest stroną”.
Postępowania przed sądem krajowym, pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
8 W dniu 19 czerwca 2006 r. powodowie w postępowaniu głównym w sprawie C‑449/23 i w dniu 20 września 2007 r. powodowie w postępowaniu głównym w sprawie C‑450/23 zawarli z Getin Noble Bank umowy kredytu hipotecznego indeksowane do franka szwajcarskiego (CHF).
9 Uznawszy, że umowy te zawierały nieuczciwe warunki, powodowie w postępowaniu głównym wszczęli postępowanie przed Sądem Okręgowym w Poznaniu (Polska), sądem odsyłającym, w dniu 20 stycznia 2021 r. w sprawie C‑449/23 i w dniu 4 stycznia 2021 r. w sprawie C‑450/23. Ich powództwa miały w istocie na celu stwierdzenie nieważności wspomnianych umów i nakazanie Getin Noble Bank zwrotu wpłaconych jej, na podstawie wspomnianych nieuczciwych warunków umownych, kwot, powiększonych o ustawowe odsetki za zwłokę od dnia skierowania tych roszczeń do dnia zapłaty tych kwot.
10 Pismami z dnia 21 października 2021 r. w sprawie C‑449/23 i z dnia 27 października 2021 r. w sprawie C‑450/23 powodowie w postępowaniach głównych wnieśli o natychmiastowe wykonanie orzeczeń sądu odsyłającego ze względu na pogorszenie się sytuacji finansowej Getin Noble Bank. W związku z tym pogorszeniem się sytuacji złożyli oni również wnioski o zastosowanie środków zabezpieczających zarówno w sprawie C‑449/23, jak i w sprawie C‑450/23, które nie zostały uwzględnione, przy czym jeden z tych wniosków nawet nie został rozpoznany.
11 W reakcji na niekorzystny rozwój sytuacji finansowej Getin Noble Bank Bankowy Fundusz Gwarancyjny (Polska) (zwany dalej „BFG”) podjął decyzję w sprawie wszczęcia przymusowej restrukturyzacji tej instytucji bankowej od dnia 30 września 2022 r. (zwaną dalej „decyzją w sprawie wszczęcia przymusowej restrukturyzacji”) na podstawie ustawy o BFG, która stanowi transpozycję do prawa krajowego przepisów dyrektywy 2014/59.
12 Sąd odsyłający generalnie uważa, że sposób, w jaki przepisy z zakresu przymusowej restrukturyzacji zostały zastosowane w niniejszej sprawie, może wskazywać na rażące naruszenie art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 oraz zasady skuteczności.
13 W szczególności sąd ten podkreśla, podobnie jak powodowie w postępowaniach głównych, że decyzja o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji pozbawia konsumentów skutecznej ochrony sądowej, a de facto wszelkiej ochrony przed nieuczciwymi warunkami stosowanymi przez przedsiębiorców w rozpatrywanych umowach kredytowych. Po pierwsze bowiem, decyzja ta uniemożliwia kredytobiorcom uzyskanie, w ramach postępowania sądowego wszczętego przeciwko Getin Noble Bank, zabezpieczenia swoich roszczeń polegających na przykład na zawieszeniu zobowiązania kredytobiorców do zapłaty na jej rzecz bieżących rat na podstawie rozpatrywanych umów kredytowych. Po drugie, decyzja ta skutkuje uniemożliwieniem przymusowego wykonania orzeczenia, które zostanie wydane po zakończeniu takiego postępowania sądowego, w przypadku gdyby orzeczenie to było dla nich korzystne. Tym samym decyzja o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uniemożliwia dochodzenie i egzekucję roszczeń potencjalnie należnych kredytobiorcom.
14 Ponadto sąd odsyłający wskazuje, że BFG mógłby na podstawie art. 176 § 2 kodeksu postępowania cywilnego wnieść o zawieszenie toczącego się postępowania przeciwko Getin Noble Bank jako instytucji bankowej będącej przedmiotem przymusowej restrukturyzacji.
15 W tych okolicznościach Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, które w sprawach C‑449/23 i C‑450/23 mają identyczne brzmienie:
„1) Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy [93/13] należy interpretować w ten sposób, że – mając na względzie orzecznictwo sądów krajów oraz decyzje wydane przez krajowy organ ochrony konsumenckiej, w których jednoznacznie stwierdza się, że przedsiębiorca stosował nieuczciwe warunki umowne – stoją one na przeszkodzie wydaniu, na podstawie przepisów krajowych stanowiących implementację dyrektywy [2014/59], decyzji przez krajowy organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nieposiadający kompetencji dotyczących ochrony praw konsumentów, która doprowadziła do eliminacji realnej możliwości dochodzenia przez konsumenta przeciwko temu przedsiębiorcy roszczeń z tytułu stwierdzenia nieuczciwych warunków umownych pozbawiając ich ochrony prawnej?
2) Czy w sytuacji wydania, na podstawie przepisów krajowych stanowiących implementację dyrektywy [2014/59], decyzji przez krajowy organ ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nieposiadający kompetencji dotyczących ochrony praw konsumentów, która doprowadziła do eliminacji realnej możliwości dochodzenia przez konsumenta przeciwko przedsiębiorcy objętego decyzją roszczeń z tytułu stwierdzenia nieuczciwych warunków umownych pozbawiając ich ochrony prawnej, zostaje zapewniona zgodność praktyki organów państwowych z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy [93/13], w szczególności, gdy – zgodnie z art. 12 [TFUE] – wymogi ochrony konsumentów muszą być uwzględniane przy określaniu i realizacji innych polityk i działań Unii Europejskiej, a art. 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej wzmacnia ochronę konsumentów, stanowiąc, że należy zapewnić wysoki jej poziom?
3) Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy [93/13] należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie, by ochrona przewidziana dla konsumenta na ich podstawie w zakresie możliwości efektywnego dochodzenia przysługujących mu roszczeń w związku ze stosowaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych warunków umownych mogła zostać wyłączona na skutek wszczętej na podstawie art. 37 dyrektywy [2014/59] przeciwko temu przedsiębiorcy?”.
16 Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 15 września 2023 r. sprawy C‑449/23 i C‑450/23 zostały połączone do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania oraz wydania orzeczenia w sprawie.
W przedmiocie dopuszczalności wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
17 Na mocy art. 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem jeżeli wniosek lub skarga są oczywiście niedopuszczalne, Trybunał, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, może w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych.
18 Przepis ów należy zastosować w niniejszych sprawach.
19 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału procedura przewidziana w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów. Uzasadnieniem zwrócenia się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym nie może być zamiar uzyskania opinii doradczych w odniesieniu do pytań o charakterze ogólnym czy hipotetycznym; winna nim być potrzeba związana nierozerwalnie z rzeczywistym rozstrzygnięciem sporu dotyczącego prawa Unii (wyroki: z dnia 26 marca 2020 r., Miasto Łowicz i Prokurator Generalny, C‑558/18 i C‑563/18, EU:C:2020:234, pkt 44; a także z dnia 1 grudnia 2022 r., DELID, C‑409/21, EU:C:2022:946, pkt 37).
20 Jak wynika z samego brzmienia art. 267 TFUE, orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być „niezbędne”, aby umożliwić sądowi odsyłającemu „wydanie wyroku” w zawisłej przed nim sprawie (wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Miasto Łowicz i Prokurator Generalny, C‑558/18 i C‑563/18, EU:C:2020:234, pkt 45; a także postanowienie z dnia 2 lipca 2020 r., S.A.D. Maler und Anstreicher, C‑256/19, EU:C:2020:523, pkt 43).
21 Trybunał wielokrotnie przypominał, że zarówno z brzmienia, jak i z systematyki art. 267 TFUE wynika, iż warunkiem zastosowania procedury prejudycjalnej jest rzeczywiste istnienie przed sądem krajowym sporu, w którym sąd ten ma wydać orzeczenie pozwalające na uwzględnienie orzeczenia prejudycjalnego (wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Miasto Łowicz i Prokurator Generalny, C‑558/18 i C‑563/18, EU:C:2020:234, pkt 46; a także postanowienie z dnia 2 lipca 2020 r., S.A.D. Maler und Anstreicher, C‑256/19, EU:C:2020:523, pkt 44).
22 W niniejszej sprawie zadane pytania okazują się hipotetyczne, w związku z czym wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sposób oczywisty nie spełniają wymogów przypomnianych w poprzednich punktach niniejszego postanowienia.
23 W tym względzie należy zauważyć, po pierwsze, że sąd odsyłający rozpatruje powództwo zmierzające do zakwestionowania ważności umów kredytu hipotecznego zawartych między powodami w postępowaniach głównych a Getin Noble Bank, w zakresie, w jakim umowy te zawierają nieuczciwe warunki, oraz do uzyskania zwrotu kwot nienależnie zapłaconych na podstawie tych warunków.
24 Po drugie, pytania przedstawione przez sąd odsyłający dotyczą w istocie możliwości skutecznego dochodzenia przez konsumentów, którzy zawarli kredyt hipoteczny z instytucją bankową, praw, które wywodzą oni z dyrektywy 93/13, podczas gdy instytucja ta jest przedmiotem decyzji o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
25 W tym względzie sąd odsyłający podkreśla rzeczywiście, że decyzja o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji uniemożliwia przymusowe wykonanie orzeczenia sądowego korzystnego dla kredytobiorców wydanego w ramach postępowania sądowego wszczętego przeciwko Getin Noble Bank, a w szczególności windykację i egzekucję wierzytelności należnych kredytobiorcom na podstawie takiego orzeczenia.
26 Jednakże w niniejszej sprawie, w ramach zawisłych przed nim postępowań mających na celu stwierdzenie nieważności umów kredytu zawartych przez kredytobiorców, sąd odsyłający nie wydał jeszcze orzeczenia, którego przymusowe wykonanie mogłaby uniemożliwić decyzja o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
27 Ponadto o ile – jak wskazuje sąd odsyłający – decyzja ta uniemożliwia powodom w postępowaniu głównym uzyskanie w ramach „postępowania sądowego przeciwko Getin Noble Bank” zabezpieczenia ich roszczeń, polegających na przykład na zawieszeniu zobowiązania tych powodów do dokonywania płatności bieżących rat kredytu w kwotach i terminach przewidzianych w rozpatrywanych umowach o kredyt, o tyle z wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wynika, by z żądaniem uzyskania takich zabezpieczeń wystąpiono w postępowaniach głównych.
28 Dodatkowo o ile – jak wskazano w pkt 14 niniejszego postanowienia – art. 176 § 2 kodeksu postępowania cywilnego zezwala BFG na złożenie wniosku o zawieszenie toczącego się postępowania przeciwko Getin Noble Bank, o tyle z wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w żaden sposób nie wynika, że w niniejszej sprawie BFG rzeczywiście złożył w chwili wystąpienia do Trybunału taki wniosek o zawieszenie postępowania.
29 Z wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika zatem, że wątpliwości sądu odsyłającego co do skuteczności ochrony konsumentów w kontekście dyrektywy 93/13 wynikają z możliwości zażądania przez BFG w przyszłości zawieszenia toczących się postępowań przeciwko Getin Noble Bank.
30 Sąd odsyłający ogranicza się do wskazania, że problematyka skutecznej ochrony praw konsumentów w kontekście postępowania w sprawie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wszczętego przeciwko instytucji kredytowej nie została jeszcze rozpatrzona przez Trybunał i że jego orzeczenie w tym względzie byłoby istotne dla wszystkich spraw, na które decyzja o restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji mogłaby mieć niekorzystny wpływ.
31 Jednakże okoliczność ta nie jest sama w sobie wystarczająca do wykazania konieczności dokonania wykładni prawa Unii w celu rozstrzygnięcia sporów w postępowaniach głównych.
32 W tych okolicznościach wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na etapie postępowań głównych mają charakter hipotetyczny, w związku z czym należy je uznać za oczywiście niedopuszczalne, jednak bez uszczerbku dla możliwości ponownego zwrócenia się przez sąd odsyłający do Trybunału, w szczególności w przypadku, gdyby BFG powoływał się na uprawnienie przyznane mu w art. 176 § 2 kodeksu postępowania cywilnego.
33 Wynika z tego, że zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania niniejsze wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym są oczywiście niedopuszczalne.
W przedmiocie kosztów
34 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) postanawia, co następuje:
Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Sąd Okręgowy w Poznaniu (Polska) postanowieniami z dnia 15 marca 2023 r. są oczywiście niedopuszczalne.
Sporządzono w Luksemburgu w dniu 19 lutego 2024 r.
A. Calot Escobar | | N. Piçarra |