WYROK TRYBUNAŁU (siódma izba)
z dnia 21 grudnia 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca policyjna i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Europejski nakaz aresztowania – Artykuł 4a ust. 1 – Procedura przekazywania osób między państwami członkowskimi – Przesłanki wykonania – Podstawy fakultatywnej odmowy wykonania – Wyjątki – Wykonanie obligatoryjne – Kara orzeczona pod nieobecność oskarżonego – Pojęcie „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” – Zainteresowany, który nie stawił się osobiście ani w pierwszej instancji, ani w postępowaniu odwoławczym – Uregulowanie krajowe przewidujące bezwzględny zakaz przekazania zainteresowanego w przypadku orzeczenia wydanego pod jego nieobecność – Obowiązek wykładni zgodnej
W sprawie C‑398/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) postanowieniem z dnia 14 czerwca 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 15 czerwca 2022 r., w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania wydanego przeciwko
RQ
przy udziale
Generalstaatsanwaltschaft Berlin,
TRYBUNAŁ (siódma izba),
w składzie: F. Biltgen (sprawozdawca), prezes izby, N. Wahl i M. L. Arastey Sahún, sędziowie,
rzecznik generalny: P. Pikamäe,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller, P. Busche, M. Hellmann i R. Kanitz, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – S. Grünheid i H. Leupold, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4a ust. 1 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.U. 2002, L 190, s. 1), zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. (Dz.U. 2009, L 81, s. 24) (zwanej dalej „decyzją ramową 2002/584”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach postępowania w sprawie wykonania w Niemczech europejskiego nakazu aresztowania wydanego przeciwko obywatelowi czeskiemu w celu wykonania kary pozbawienia wolności w Czechach.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Artykuł 1 decyzji ramowej 2002/584, zatytułowany „Definicja europejskiego nakazu aresztowania i zobowiązani[e] do jego wykonania”, przewiduje:
„1. Europejski nakaz aresztowania stanowi decyzję sądową wydaną [orzeczenie sądowe wydane] przez państwo członkowskie w celu aresztowania [zatrzymania] i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek [nakaz], w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego [polegającego na pozbawieniu wolności].
2. Państwa członkowskie wykonują każdy europejski nakaz aresztowania w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania i zgodnie z przepisami niniejszej decyzji ramowej.
3. Niniejsza decyzja ramowa nie skutkuje modyfikacją [nie prowadzi do zmiany] obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 [UE]”.
4 Artykuł 4a ust. 1 wspomnianej decyzji ramowej, zatytułowany „Decyzje [Orzeczenia] wydane w wyniku rozprawy, na której dana osoba nie stawiła się osobiście”, stanowi:
[Wykonujący nakaz organ sądowy] może także odmówić wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego z myślą o wykonaniu [w celu wykonania] kary pozbawienia wolności lub zastosowaniu środka zabezpieczającego [polegającego na pozbawieniu wolności], jeżeli dana osoba nie stawiła się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano orzeczenie, chyba że w europejskim nakazie aresztowania stwierdza się, że dana osoba, zgodnie z dalszymi wymogami proceduralnymi określonymi w prawie krajowym wydającego państwa członkowskiego:
a) w odpowiednim terminie
(i) została wezwana osobiście i tym samym została poinformowana o wyznaczonym terminie i miejscu rozprawy, w wyniku której wydano to orzeczenie, albo inną drogą rzeczywiście otrzymała urzędową informację o wyznaczonym terminie i miejscu rozprawy w sposób jednoznacznie pozwalający stwierdzić, że wiedziała o wyznaczonej rozprawie;
oraz
(ii) została poinformowana, że orzeczenie może zostać wydane, jeżeli nie stawi się na rozprawie;
[…]”.
Prawo niemieckie
5 Paragraf 83 ust. 1 pkt 3 Gesetz über die internationale Rechtshilfe in Strafsachen (ustawy o międzynarodowej pomocy prawnej w sprawach karnych) z dnia 23 grudnia 1982 r. (BGBl. 1982 I, s. 2071), w brzmieniu opublikowanym w dniu 27 czerwca 1994 r. (BGBl. 1994 I, s. 1537) (zwanej dalej „IRG”), stanowi:
„Ekstradycja nie jest dopuszczalna, jeżeli:
[…]
3) celem wniosku jest wykonanie kary, a skazany nie stawił się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano wyrok skazujący […]”.
Prawo czeskie
6 Artykuł 64 zákon č. 141/1961 Sb. o trestním řízení soudním (trestní řád) [ustawy nr 141/1961 o postępowaniu karnym (kodeksu postępowania karnego)] z dnia 29 listopada 1961 r. przewiduje zasadniczo, że po pierwszej próbie doręczenia osobę, której należy doręczyć dokument, należy poinformować, gdzie może ona ten dokument otrzymać. Jeżeli dokument ten nie zostanie odebrany w terminie 10 dni, można go złożyć w skrzynce na listy używanej przez tę osobę, co stanowi doręczenie dokumentu.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
7 Do Kammergericht Berlin (wyższego sądu krajowego w Berlinie, Niemcy), będącego sądem odsyłającym, wpłynął wniosek organów czeskich o wykonanie europejskiego nakazu aresztowania wydanego w dniu 15 czerwca 2021 r. przez Okresní soud v Ostravě (sąd rejonowy w Ostrawie, Republika Czeska) przeciwko obywatelowi czeskiemu. Wspomniany europejski nakaz aresztowania ma na celu zatrzymanie i przekazanie zainteresowanego owym organom w celu wykonania kary piętnastu miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem z dnia 19 czerwca 2020 r., zmienionym w postępowaniu odwoławczym wyrokiem Krajský soud v Ostravě (sądu okręgowego w Ostrawie, Republika Czeska) z dnia 25 sierpnia 2020 r. (zwanym dalej „wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym”).
8 Wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym wymiar kary orzeczonej w pierwszej instancji został obniżony.
9 Jest bezsporne, że zainteresowany stawił się osobiście na rozprawie w pierwszej instancji. Nie uczestniczył on natomiast w postępowaniu odwoławczym ani też nie był reprezentowany przez adwokata.
10 Wezwanie do stawiennictwa w postępowaniu odwoławczym, które zostało wysłane pod adres wskazany organom czeskim jako adres stałego zamieszkania, pod którym zainteresowany odebrał osobiście wezwanie do stawiennictwa w pierwszej instancji, zostało w dniu 17 sierpnia 2020 r. pozostawione w jego skrzynce na listy. Wcześniej, w dniu 3 sierpnia 2020 r., został wezwany do udania się po odbiór tego wezwania do stawiennictwa, czego nie uczynił. Mimo braku dowodu, że zainteresowany rzeczywiście odebrał to wezwanie do stawiennictwa w postępowaniu odwoławczym oraz jego oświadczenia, że w sierpniu 2020 r. przeprowadził się do Niemiec bez poinformowania o tym właściwych organów czeskich, wspomniane wezwanie do stawiennictwa w postępowaniu odwoławczym uważa się, na podstawie art. 64 kodeksu postępowania karnego, za doręczone dziesiątego dnia po wezwaniu do jego odbioru.
11 W dniu 10 października 2021 r. zainteresowany został zatrzymany w Berlinie (Niemcy) na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, którego dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, i tymczasowo aresztowany. Oświadczył on wówczas, że nie zgadza się na uproszczoną procedurę przekazania organom czeskim.
12 W dniu 14 października 2021 r. sąd odsyłający zarządził umieszczenie zainteresowanego w areszcie w celu przekazania go organom czeskim.
13 Po uzyskaniu od właściwego wydającego nakaz organu sądowego wyjaśnień dotyczących dokładnych okoliczności wezwania zainteresowanego Generalstaatsanwaltschaft Berlin (prokuratura generalna w Berlinie, Niemcy) zwolniła go i zwróciła się do sądu odsyłającego o uchylenie nakazu aresztowania wydanego do celów ekstradycji oraz o uznanie przekazania zainteresowanego za niezgodne z prawem na tej podstawie, że na przeszkodzie takiemu przekazaniu stoi § 83 ust. 1 pkt 3 IRG, który transponuje do prawa niemieckiego art. 4a decyzji ramowej 2002/584.
14 Postanowieniem z dnia 4 listopada 2021 r. sąd odsyłający uchylił nakaz aresztowania wydany do celów ekstradycji zainteresowanego. Sąd odsyłający, choć uważał, że przesłanka podwójnej karalności czynu, od której uzależnione jest takie przekazanie i która polega na sprawdzeniu, czy zarzucane czyny stanowią przestępstwo w obu współpracujących ze sobą państwach członkowskich, jest w niniejszej sprawie spełniona, to jednak zdecydował się zawiesić postępowanie w sprawie wniosku o uznanie przekazania zainteresowanego za niezgodne z prawem.
15 W pierwszej kolejności sąd odsyłający zastanawia się, czy art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” obejmuje rozprawę, która poprzedzała wydanie orzeczenia w pierwszej instancji, jeżeli w postępowaniu odwoławczym orzeczenie to zostało zmienione na korzyść zainteresowanego.
16 Sąd odsyłający przypomina wyrok Trybunału z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas (C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628), zgodnie z którym w przypadku kilkuinstancyjnego postępowania karnego przez pojęcie to należy rozumieć rozprawę, w trakcie której prawomocnie rozstrzygnięto kwestię winy zainteresowanego oraz wymierzonej mu kary, po przeprowadzeniu ponownego badania sprawy pod względem merytorycznym zarówno co do faktów, jak i co do prawa, a więc ostatnią instancję rozstrzygającą co do istoty.
17 Sąd odsyłający wnioskuje z tego, że w niniejszej sprawie to właśnie postępowanie przed sądem odwoławczym, w którym zainteresowany nie uczestniczył, ma decydujące znaczenie dla stosowania art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, a ponieważ zainteresowany nie stawił się osobiście w ramach tego postępowania, należy uznać jego przekazanie za niezgodne z prawem i odmówić wykonania europejskiego nakazu aresztowania rozpatrywanego w postępowaniu głównym.
18 Sąd odsyłający wyraża jednak wątpliwości co do możliwości zastosowania tego wyroku w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, w której zainteresowany stawił się osobiście w pierwszej instancji, lecz udaremnił wezwanie go na rozprawę w ramach postępowania odwoławczego.
19 W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, po pierwsze, że w różnych państwach członkowskich istnieją rozbieżności w organizacji postępowania odwoławczego, w szczególności w odniesieniu do ciążącego na sądzie krajowym obowiązku zbadania sprawy co do istoty w razie nieobecności zainteresowanego. Jest tak z pewnością w prawie czeskim i badanie to może, jak w niniejszej sprawie, doprowadzić do wydania orzeczenia zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji na korzyść zainteresowanego. Gdyby jednak, jak w prawie niemieckim, taki obowiązek nie był przewidziany, wydany wyrok nie mieściłby się w zakresie pojęcia „rozprawa” w rozumieniu art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584.
20 Po drugie, sąd odsyłający uważa, że jeżeli odwołania nie uwzględniono bez badania istoty sprawy, wyrok wydany w pierwszej instancji uzyskuje powagę rzeczy osądzonej, a zatem podlega wykonaniu, co oznacza, że w rzeczywistości wnosi się o przekazanie zainteresowanego w celu wykonania tego wyroku. Wywodzi on z tego, że art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „rozprawy” w rozumieniu tego przepisu obejmuje orzeczenie, które ma zostać wykonane. Sąd odsyłający stoi na stanowisku, że wykładnia ta ma zastosowanie również w przypadku, gdy – jak w niniejszej sprawie – orzeczenie wydane w pierwszej instancji zostało zmienione w postępowaniu odwoławczym na korzyść zainteresowanego, nawet jeśli to orzeczenie wydane w pierwszej instancji nie stanowi wówczas, w przeciwieństwie do wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym bez badania istoty sprawy, samodzielnego orzeczenia podlegającego wykonaniu, lecz należy je powiązać z wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym, który je zmienił.
21 W drugiej kolejności sąd odsyłający zastanawia się, czy zasada pierwszeństwa prawa Unii stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak § 83 ust. 1 pkt 3 IRG, zgodnie z którym skazanie pod nieobecność oskarżonego stanowi „bezwzględną przeszkodę” w przekazaniu osoby, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania, podczas gdy art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, transponowany przez to uregulowanie krajowe do prawa niemieckiego, przewiduje w tym względzie jedynie fakultatywną podstawę odmowy.
22 Zdaniem sądu odsyłającego ten ostatni przepis nie został w pełni transponowany do prawa niemieckiego, ponieważ § 83 ust. 1 pkt 3 IRG nie przewiduje możliwości skorzystania przez wykonujący nakaz organ sądowy z uprawnień dyskrecjonalnych w przypadku skazania pod nieobecność oskarżonego.
23 Sąd odsyłający wskazuje, że w wyroku z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski (C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 69, 72, 73, 76) Trybunał orzekł, że o ile bezpośrednie stosowanie decyzji ramowej 2002/584 jest wykluczone, ponieważ nie jest ona bezpośrednio skuteczna, o tyle wykonujący nakaz organ sądowy ma obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem Unii, aby osiągnąć skutek przewidziany w owej decyzji, przy czym wykluczona jest jednak wykładnia contra legem.
24 Sąd odsyłający uważa, że nie jest w stanie dokonać wykładni § 83 ust. 1 pkt 3 IRG w sposób przyznający mu – w kontekście badania przeszkody w przekazaniu zainteresowanego – zakres uznania, który pozwalałby mu uznać to przekazanie za zgodne z prawem niezależnie od wyjątków przewidzianych w ust. 2–4 tego przepisu. Uważa on, że na podstawie art. 4a ust. 1 lit. a)–d) decyzji ramowej 2002/584 i zakresu uznania, którym powinien dysponować w tym względzie, powinien on mieć możliwość przyjęcia, że w świetle okoliczności sprawy prawo zainteresowanego do bycia wysłuchanym było należycie przestrzegane, nawet jeżeli nie stawił się on osobiście w postępowaniu odwoławczym, a zatem jego przekazanie jest zgodne z prawem. Zainteresowany sam bowiem udaremnił swój udział w postępowaniu odwoławczym, ponieważ po wniesieniu odwołania pozostawał nieosiągalny i nie odebrał wezwania do stawiennictwa w postępowaniu odwoławczym, które zostało wysłane pod adres wskazany przez niego właściwym organom czeskim, mimo że wiedział o złożeniu tego wezwania.
25 W tych okolicznościach Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy w przypadku przeprowadzonego postępowania apelacyjnego pojęcie »rozprawy« zawarte w art. 4a ust. 1 [decyzji ramowej 2002/584] należy interpretować w ten sposób, że odnosi się ono do rozprawy poprzedzającej orzeczenie wydane w pierwszej instancji, gdy wyłącznie ścigany złożył apelację i gdy albo apelacja została oddalona, albo wyrok pierwszej instancji został zmieniony na jego korzyść?
2) Czy jest zgodne z pierwszeństwem prawa Unii uznanie przez ustawodawcę niemieckiego w § 83 ust. 1 pkt 3 [IRG] przypadku skazania wyrokiem zaocznym za bezwzględną przeszkodę dotyczącą przekazania, mimo że art. 4a ust. 1 [decyzji ramowej 2002/584] przewiduje w tym względzie jedynie podstawę fakultatywnej odmowy?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
26 W pierwszej kolejności sąd odsyłający zastanawia się, czy art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” obejmuje rozprawę, która poprzedzała wydanie orzeczenia w pierwszej instancji, jeżeli w postępowaniu odwoławczym orzeczenie to zostało zmienione na korzyść zainteresowanego.
27 Innymi słowy, sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy w sytuacji gdy – jak w niniejszej sprawie – zainteresowany nie stawił się w postępowaniu odwoławczym zakończonym wyrokiem zmieniającym orzeczenie wydane w pierwszej instancji, postępowanie to wchodzi w zakres pojęcia „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” w rozumieniu art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584.
28 Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału pojęcie „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” w rozumieniu art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 należy rozumieć jako autonomiczne pojęcie prawa Unii i interpretować w sposób jednolity na jej terytorium, niezależnie od jego definicji w państwach członkowskich (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 67; z dnia 22 grudnia 2017 r., Ardic, C‑571/17 PPU, EU:C:2017:1026, pkt 63).
29 Pojęcie to należy rozumieć w ten sposób, że oznacza ono postępowanie, które doprowadziło do wydania orzeczenia prawomocnie skazującego osobę, o której przekazanie zwrócono się w ramach wykonania europejskiego nakazu aresztowania [wyroki: z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 74, a także z dnia 23 marca 2023 r., Minister for Justice and Equality (Uchylenie warunkowego zawieszenia wykonania kary), C‑514/21 i C‑515/21, EU:C:2023:235, pkt 52].
30 To orzeczenie sądowe rozstrzygające ostatecznie sprawę co do istoty, w tym znaczeniu, że nie przysługuje wobec niego żaden zwykły środek odwoławczy, jest bowiem istotne dla zainteresowanego, ponieważ dotyczy ono bezpośrednio jego sytuacji osobistej w odniesieniu do orzeczenia o winie i, w stosownym przypadku, wymierzenia kary pozbawienia wolności, którą będzie musiał odbyć (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 83).
31 Tak więc na tym właśnie etapie postępowania zainteresowana osoba powinna mieć możliwość pełnego skorzystania ze swojego prawa do obrony w celu skutecznego przedstawienia własnego stanowiska i wywarcia w ten sposób wpływu na ostateczne orzeczenie, które może skutkować pozbawieniem jej wolności osobistej. Wynik tego postępowania nie ma znaczenia w tym kontekście (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 84).
32 Jeśli chodzi konkretnie o przypadek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, które toczyło się w dwóch kolejnych instancjach, a mianowicie w pierwszej instancji, a następnie w postępowaniu odwoławczym, Trybunał orzekł, że to postępowanie, które doprowadziło do orzeczenia wydanego w instancji odwoławczej, jest zatem jedynym postępowaniem istotnym dla celów stosowania art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, pod warunkiem, że postępowanie to doprowadziło do orzeczenia, od którego nie przysługuje zwykły środek odwoławczy i które w związku z tym rozstrzyga ostatecznie sprawę co do istoty (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 90).
33 Wynika z tego, że elementem rozstrzygającym dla celów zakwalifikowania postępowania jako wchodzącego w zakres pojęcia „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” w rozumieniu art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, jest okoliczność, że postępowanie to zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku skazującego, który w konsekwencji rozstrzyga ostatecznie sprawę co do istoty.
34 Zatem postępowanie odwoławcze takie jak w sprawie w postępowaniu głównym, które zakończyło się wydaniem wyroku zmieniającego orzeczenie wydane w pierwszej instancji i rozstrzygającego ostatecznie daną sprawę, wchodzi w zakres tego pojęcia, czego zbadanie należy jednak do sądu odsyłającego.
35 W konsekwencji na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że postępowanie odwoławcze, które zakończyło się wydaniem wyroku zmieniającego orzeczenie wydane w pierwszej instancji i rozstrzygającego ostatecznie sprawę, wchodzi w zakres pojęcia „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” w rozumieniu tego przepisu.
W przedmiocie pytania drugiego
36 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy zasada pierwszeństwa prawa Unii stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, transponującemu art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, które wyklucza w sposób ogólny możliwość wykonania przez wykonujący nakaz organ sądowy europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania kary, jeżeli zainteresowany nie stawił się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano dane orzeczenie.
37 Należy w tym względzie przypomnieć, że decyzja ramowa 2002/584 ustanawia w art. 1 ust. 2 zasadę, zgodnie z którą państwa członkowskie wykonują każdy europejski nakaz aresztowania w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania i zgodnie z przepisami tej decyzji ramowej. Poza wyjątkowymi okolicznościami wykonujące nakaz organy sądowe mogą odmówić wykonania takiego nakazu wyłącznie w enumeratywnie wyliczonych przypadkach przewidzianych we wspomnianej decyzji ramowej. Wykonanie europejskiego nakazu aresztowania może podlegać tylko jednemu z warunków wyczerpująco w niej określonych. W konsekwencji wykonanie europejskiego nakazu aresztowania stanowi zasadę, zaś odmowa wykonania, przewidziana jako wyjątek, powinna być interpretowana ściśle (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 50).
38 I tak decyzja ramowa 2002/584 wyraźnie wskazuje, z jednej strony, podstawy obligatoryjnej (art. 3 tej decyzji ramowej), a z drugiej strony, podstawy fakultatywnej (art. 4 i 4a wspomnianej decyzji ramowej) odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania. W szczególności możliwość odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania ogranicza art. 4a tej decyzji ramowej, poprzez wyszczególnienie w sposób precyzyjny i jednolity warunków, w jakich nie można odmówić uznania i wykonania orzeczenia wydanego w wyniku rozprawy, na której zainteresowana osoba nie stawiła się osobiście (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 53).
39 Z brzmienia art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 wynika, że przepis ten zawiera fakultatywną podstawę odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności, jeżeli zainteresowany nie stawił się osobiście na rozprawie, która doprowadziła do wydania wyroku skazującego. To uprawnienie obwarowane jest jednakże czterema wyjątkami, wymienionymi w pkt a)–d) tego przepisu, które pozbawiają organ sądowy wykonujący nakaz możliwości odmowy wykonania przesłanego mu europejskiego nakazu aresztowania (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Melloni, C‑399/11, EU:C:2013:107, pkt 40).
40 W związku z tym wykonujący nakaz organ sądowy jest uprawniony do odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonaniu kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności, jeżeli dana osoba nie stawiła się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano orzeczenie, chyba że w europejskim nakazie aresztowania wskazano, że zostały spełnione warunki ustanowione odpowiednio w art. 4a ust. 1 lit. a)–d) decyzji ramowej 2002/584 (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 54).
41 Wykonujący nakaz organ sądowy jest zatem zobowiązany do wykonania europejskiego nakazu aresztowania, pomimo nieobecności zainteresowanego na rozprawie, w wyniku której wydano orzeczenie, jeżeli zweryfikowano wystąpienie jednej z okoliczności określonych w art. 4a ust. 1 lit. a)–d) tej decyzji ramowej (wyrok z dnia 10 sierpnia 2017 r., Tupikas, C‑270/17 PPU, EU:C:2017:628, pkt 55).
42 Trybunał miał już okazję wyjaśnić, że skoro art. 4a przewiduje przypadek fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, wykonujący nakaz organ sądowy może w każdym razie, nawet po stwierdzeniu, że okoliczności, o których mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, nie obejmują sytuacji osoby, której dotyczy europejski nakaz aresztowania, uwzględnić inne okoliczności umożliwiające mu upewnienie się, że przekazanie zainteresowanego nie pociąga za sobą naruszenia jego prawa do obrony (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 sierpnia 2017 r., Zdziaszek, C‑271/17 PPU, EU:C:2017:629, pkt 107; z dnia 17 grudnia 2020 r., Generalstaatsanwaltschaft Hamburg, C‑416/20 PPU, EU:C:2020:1042, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).
43 W ramach takiej oceny wykonujący nakaz organ sądowy będzie mógł zatem uwzględnić zachowanie zainteresowanego. To właśnie na tym etapie procedury przekazania można bowiem zwrócić szczególną uwagę między innymi na fakt, że zainteresowany starał się uniknąć doręczenia skierowanej do niego informacji (wyrok z dnia 17 grudnia 2020 r., Generalstaatsanwaltschaft Hamburg, C‑416/20 PPU, EU:C:2020:1042, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).
44 Wynika stąd, że gdy wykonujący nakaz organ sądowy sprawdza, czy spełniony został jeden z warunków przewidzianych w art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, nie może zostać on pozbawiony możliwości upewnienia się co do poszanowania prawa do obrony zainteresowanej osoby poprzez należyte rozważenie wszystkich okoliczności charakteryzujących rozpatrywaną przez niego sprawę, w tym informacji, które sam mógł powziąć.
45 W niniejszej sprawie z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że uregulowanie niemieckie rozpatrywane w postępowaniu głównym zobowiązuje w sposób ogólny dany wykonujący nakaz organ sądowy do odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania w przypadku skazania pod nieobecność oskarżonego. Uregulowanie to nie pozostawia wykonującemu nakaz organowi sądowemu żadnego zakresu uznania do celów zweryfikowania, na podstawie okoliczności sprawy, istnienia jednej z sytuacji wskazanych odpowiednio w art. 4a ust. 1 lit. a)–d) decyzji ramowej 2002/584, czy można uznać, że prawo zainteresowanego do obrony było przestrzegane, a tym samym do podjęcia decyzji o wykonaniu danego europejskiego nakazu aresztowania.
46 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że takie uregulowanie krajowe jest sprzeczne z art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584.
47 Należy przypomnieć, że Trybunał orzekł, iż zasadę pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że nie nakłada ona na sąd krajowy obowiązku odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z przepisami decyzji ramowej 2002/584, ponieważ nie jest ona bezpośrednio skuteczna. Organy państw członkowskich, w tym sądy, są jednak zobowiązane do dokonywania – tak dalece jak to możliwe – wykładni zgodnej prawa krajowego, umożliwiającej im osiągnięcie rezultatu zgodnego z celem wyznaczonym we wspomnianej decyzji ramowej (wyrok z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 109).
48 O ile bowiem decyzje ramowe nie mogą wywoływać bezpośredniego skutku, o tyle jednak ich wiążący charakter powoduje powstanie po stronie organów krajowych obowiązku wykładni zgodnej prawa krajowego od dnia upływu terminu transpozycji tych decyzji ramowych. Stosując swoje prawo krajowe, organy te są zatem zobowiązane tak dalece jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu danej decyzji ramowej, tak aby osiągnąć przewidziany w niej rezultat, przy czym wykładnia prawa krajowego contra legem jest jednak wykluczona. Tak więc zasada wykładni zgodnej wymaga uwzględnienia całości swego prawa krajowego i stosowania uznanych w porządku krajowym metod wykładni, by zapewnić pełną skuteczność tej decyzji ramowej i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami (wyrok z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 72–77).
49 Z powyższego wynika, że do sądu odsyłającego będzie należało, przy uwzględnieniu całości swego prawa krajowego i przy zastosowaniu uznanych w porządku krajowym metod wykładni, dokonanie wykładni uregulowania krajowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym, tak dalece jak to możliwe, w świetle brzmienia i celu decyzji ramowej 2002/584.
50 W konsekwencji na pytanie drugie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że uregulowanie krajowe transponujące ten przepis, które wyklucza w sposób ogólny możliwość wykonania przez wykonujący nakaz organ sądowy europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania kary, jeżeli zainteresowany nie stawił się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano dane orzeczenie, jest sprzeczne z tym przepisem. Sąd krajowy jest zobowiązany, przy uwzględnieniu całości swego prawa krajowego i przy zastosowaniu uznanych w porządku krajowym metod wykładni, interpretować to uregulowanie krajowe tak dalece jak to możliwe w świetle brzmienia i celu tej decyzji ramowej.
W przedmiocie kosztów
51 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (siódma izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 4a ust. 1 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że postępowanie odwoławcze, które zakończyło się wydaniem wyroku zmieniającego orzeczenie wydane w pierwszej instancji i rozstrzygającego ostatecznie sprawę, wchodzi w zakres pojęcia „rozprawy, w wyniku której wydano orzeczenie” w rozumieniu tego przepisu.
2) Artykuł 4a ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, zmienionej decyzją ramową 2009/299, należy interpretować w ten sposób, że uregulowanie krajowe transponujące ten przepis, które wyklucza w sposób ogólny możliwość wykonania przez wykonujący nakaz organ sądowy europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania kary, jeżeli zainteresowany nie stawił się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano dane orzeczenie, jest sprzeczne z tym przepisem. Sąd krajowy jest zobowiązany, przy uwzględnieniu całości swego prawa krajowego i przy zastosowaniu uznanych w porządku krajowym metod wykładni, interpretować to uregulowanie krajowe, tak dalece jak to możliwe, w świetle brzmienia i celu tej decyzji ramowej.
Podpisy