Υπόθεση T‑602/22
Veneziana Energia Risorse Idriche Territorio Ambiente Servizi SpA (Veritas)
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα) της 24ης Ιανουαρίου 2024
«Πρόσβαση στα έγγραφα – Κανονισμός (ΕΚ) 1049/2001 – Έγγραφο που γνωστοποιήθηκε στο πλαίσιο διαδικασίας EU Pilot σχετικά με την επιστροφή ΦΠΑ – Έγγραφο προερχόμενο από κράτος μέλος – Άρνηση πρόσβασης – Προηγούμενη συμφωνία του κράτους μέλους – Εξαίρεση σχετική με την προστασία των δικαστικών διαδικασιών – Υποχρέωση αιτιολογήσεως»
1. Προσφυγή ακυρώσεως – Λόγοι – Έλλειψη αιτιολογίας ή ανεπαρκής αιτιολογία – Λόγος διαφορετικός από εκείνον που αφορά την ουσιαστική νομιμότητα
(Άρθρα 263 και 296 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψη 18)
2. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο
(Άρθρο 296 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4)
(βλ. σκέψη 21)
3. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Έγγραφα προερχόμενα από κράτος μέλος – Δυνατότητα του κράτους μέλους να ζητήσει από το θεσμικό όργανο τη μη γνωστοποίηση εγγράφων – Υποχρέωση του κράτους μέλους να υποβάλει επισήμως ειδικό αίτημα προκειμένου να εκφράσει την εναντίωσή του – Δεν υφίσταται
(Κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 § 5)
(βλ. σκέψη 23)
4. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Έγγραφα προερχόμενα από κράτος μέλος – Υποχρεώσεις του οικείου θεσμικού οργάνου που αφορούν τη διαβούλευσή του με το κράτος μέλος πριν εκδώσει απόφαση – Παραβίαση – Συνέπειες
(Άρθρο 4 § 3 ΣΕΕ· κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 §§ 4 και 5)
(βλ. σκέψεις 24, 25)
5. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Έγγραφα προερχόμενα από κράτος μέλος – Δυνατότητα του κράτους μέλους να ζητήσει από το θεσμικό όργανο τη μη γνωστοποίηση εγγράφων – Περιεχόμενο
(Κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 §§ 1 έως 3, και 5)
(βλ. σκέψεις 33, 35-37)
6. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Έγγραφα προερχόμενα από κράτος μέλος – Δυνατότητα του κράτους μέλους να ζητήσει από το θεσμικό όργανο τη μη γνωστοποίηση εγγράφων – Δικονομικές προεκτάσεις – Υποχρέωση αιτιολογήσεως της απόφασης που απορρίπτει την πρόσβαση, την οποία υπέχει το κράτος μέλος και το θεσμικό όργανο της Ένωσης – Περιεχόμενο
(Κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 §§ 1 έως 3, και 5)
(βλ. σκέψεις 38-41, 48-50)
7. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Έγγραφα προερχόμενα από κράτος μέλος – Δυνατότητα του κράτους μέλους να ζητήσει από το θεσμικό όργανο τη μη γνωστοποίηση εγγράφων – Αρμοδιότητα του δικαστή της Ένωσης να ελέγχει το βάσιμο της άρνησης πρόσβασης – Πλήρης έλεγχος της δυνατότητας εφαρμογής των εξαιρέσεων των οποίων γίνεται επίκληση βάσει της ουσιαστικής εκτίμησης που διενεργεί το οικείο κράτος μέλος
(Κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 §§ 1 έως 3, και 5)
(βλ. σκέψη 52)
8. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Προστασία των δικαστικών διαδικασιών – Πεδίο εφαρμογής – Έγγραφα που δεν έχουν καταρτιστεί μόνο για τις ανάγκες δικαστικής διαδικασίας, αλλά μπορούν να προσβάλλουν τη δυνατότητα άμυνας των οικείων εθνικών αρχών στην εν λόγω διαδικασία – Εμπίπτουν – Προϋποθέσεις
(Κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 § 2, 2η περίπτωση)
(βλ. σκέψεις 54-58, 61, 62, 64-67)
9. Θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα – Κανονισμός 1049/2001 – Εξαιρέσεις από το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα – Προστασία των δικαστικών διαδικασιών – Πεδίο εφαρμογής – Έγγραφα που δεν έχουν καταρτιστεί μόνο για τις ανάγκες δικαστικής διαδικασίας, αλλά μπορούν να θίξουν τη δυνατότητα άμυνας των οικείων εθνικών αρχών στην εν λόγω διαδικασία – Εγγύηση της ισότητας των όπλων στο πλαίσιο εθνικών δικαστικών διαδικασιών – Κριτήρια εκτιμήσεως – Αυξημένη πιθανότητα προδικαστικής παραπομπής από το εθνικό δικαστήριο – Δεν εμπίπτει
(Κανονισμός 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 § 2, 2η περίπτωση)
(βλ. σκέψεις 69-71)
Σύνοψη
Αποφαινόμενο επί προσφυγής με αίτημα την ακύρωση αποφάσεως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την οποία δεν επετράπη η πρόσβαση σε έγγραφο προερχόμενο από κράτος μέλος, το Γενικό Δικαστήριο διευκρινίζει τη διάκριση μεταξύ της τυπικής υποχρέωσης αιτιολόγησης της άρνησης παροχής πρόσβασης στα έγγραφα και της ουσιαστικής νομιμότητας της άρνησης αυτής. Επιπροσθέτως, διευκρινίζει τον τρόπο λήψης της προηγούμενης συμφωνίας που προβλέπεται στο άρθρο 4, παράγραφος 5, του κανονισμού 1049/2001 (1), όσον αφορά τη γνωστοποίηση εγγράφων προερχομένων από κράτη μέλη, καθώς και τις προϋποθέσεις εφαρμογής της εξαίρεσης που αφορά την προστασία των δικαστικών διαδικασιών ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων (2), όταν πρόκειται για τέτοια έγγραφα και στο πλαίσιο ενδεχόμενης προδικαστικής παραπομπής.
Στο πλαίσιο διαδικασίας EU Pilot (3) που κινήθηκε κατόπιν καταγγελίας της προσφεύγουσας Veneziana Energia Risorse idriche Territorio Ambiente Servizi SpA (Veritas), η Επιτροπή ζήτησε από τις ιταλικές αρχές διευκρινίσεις ως προς τον τρόπο επιστροφής του αχρεωστήτως καταβληθέντος ΦΠΑ επί του ιταλικού τέλους για την υγιεινή του περιβάλλοντος (TIAI). Η προσφεύγουσα, αφού ενημερώθηκε από την Επιτροπή ότι, λαμβανομένης υπόψη της απαντητικής επιστολής των ιταλικών αρχών, η ίδια είχε αποφασίσει να μην κινήσει διαδικασία λόγω παραβάσεως του δικαίου της Ένωσης από τις αρχές αυτές, ζήτησε από την Επιτροπή αντίγραφο της απάντησης των ιταλικών αρχών.
Με την αρχική απάντησή της, η Επιτροπή αρνήθηκε, δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 2, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 1049/2001, την πρόσβαση στην απάντηση αυτή, με την αιτιολογία ότι η γνωστοποίησή της θα έθιγε την προστασία εκκρεμών δικαστικών διαδικασιών στην Ιταλία. Με την προσβαλλόμενη απόφαση (4), η Επιτροπή επιβεβαίωσε την απόφασή της περί άρνησης γνωστοποίησης, κατόπιν της εναντίωσης που διατύπωσαν οι ιταλικές αρχές στη γνωστοποίηση του επίμαχου εγγράφου, δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 5, του κανονισμού 1049/2001, επικαλούμενες την εξαίρεση του άρθρου 4, παράγραφος 2, δεύτερη περίπτωση, του ίδιου κανονισμού.
Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου
Πρώτον, το Γενικό Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι η υποχρέωση αιτιολογήσεως αποτελεί ουσιώδη τύπο που πρέπει να διακρίνεται από το ζήτημα του βασίμου της αιτιολογίας, το οποίο αφορά την ουσιαστική νομιμότητα της επίδικης πράξεως. Μια ανεπαρκώς αιτιολογημένη πράξη, υπό την έννοια της μη τήρησης της υποχρέωσης τυπικής αιτιολογήσεως, δεν παρέχει τη δυνατότητα κατανόησης του λόγου για τον οποίο εκδόθηκε η πράξη και επί ποιας βάσεως, ενώ η αιτιολογία μιας πράξης, ήτοι το σκεπτικό της και οι λόγοι βάσει των οποίων εκδόθηκε, μπορεί να είναι επαρκώς γνωστή και κατανοητή, πλην όμως ανεπαρκής κατά νόμον, στο μέτρο που δεν είναι τεκμηριωμένη, λυσιτελής ή σύμφωνη με τις εφαρμοστέες διατάξεις.
Δεύτερον, όσον αφορά το επιχείρημα της προσφεύγουσας ως προς το φερόμενο ως παράνομο έρεισμα της προσβαλλόμενης απόφασης στο άρθρο 4, παράγραφος 5, του κανονισμού 1049/2001, ελλείψει ουσιαστικής εναντίωσης των ιταλικών αρχών στη γνωστοποίηση, ιδίως πριν από την αρχική απάντηση της Επιτροπής, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει, αφενός, ότι δεν προκύπτει ούτε από τη διάταξη αυτή ούτε από τη νομολογία ότι, για να μπορεί το κράτος μέλος, ως συντάκτης του επίμαχου εγγράφου, να εκφράσει εναντίωση, πρέπει προηγουμένως να υποβάλει επισήμως ειδικό αίτημα προς το οικείο θεσμικό όργανο και, αφετέρου, ότι δεν απαιτείται το κράτος μέλος να επικαλεστεί ρητώς την εν λόγω διάταξη. Ουδόλως προκύπτει από το γράμμα της διατάξεως αυτής, η οποία αποτελεί διάταξη διαδικαστικού χαρακτήρα που αφορά τη διαδικασία έκδοσης αποφάσεως της Ένωσης ότι το κράτος μέλος οφείλει να υποβάλει επίσημο αίτημα, χωρίς το οποίο η εναντίωση που διατυπώνει δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη κατά την έκδοση της εν λόγω αποφάσεως. Επομένως, το κράτος μέλος δεν υποχρεούται να ενεργήσει σε δύο στάδια προκειμένου να εναντιωθεί στη γνωστοποίηση ενός εγγράφου του, ήτοι να ζητήσει κατ’ αρχάς από την Επιτροπή να μη γνωστοποιήσει το επίμαχο έγγραφο χωρίς την προηγούμενη συμφωνία του και να αρνηθεί, στη συνέχεια, να συμφωνήσει στη γνωστοποίηση.
Προκύπτει επίσης ότι το γεγονός ότι δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 4, του κανονισμού 1049/2001 ζητείται η γνώμη του οικείου κράτους μέλους δεν αποκλείει τη συνακόλουθη εφαρμογή του άρθρου 4, παράγραφος 5, του ίδιου κανονισμού. Ειδικότερα, ως προς τις δύο αυτές διατάξεις, δεν θεωρείται ότι αποκλείουν η μία την άλλη, αλλά μάλλον ότι πρόκειται για διάταξη σχετική με τους τρίτους εν γένει (παράγραφος 4) και για διάταξη η οποία εφαρμόζεται σε συγκεκριμένους τρίτους, όπως είναι τα κράτη μέλη και επαναλαμβάνει τη δήλωση αριθ. 35 που προσαρτάται στη Συνθήκη του Άμστερνταμ (παράγραφος 5).
Επιπροσθέτως, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή του άρθρου 4, παράγραφος 5, του κανονισμού 1049/2001, ιδίως μέσω της παροχής στο οικείο κράτος μέλος της δυνατότητας να δηλώνει υποχρεωτικώς την προηγούμενη συμφωνία του για τη γνωστοποίηση εγγράφου του οποίου είναι ο συντάκτης, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι πρέπει επιπλέον το κράτος μέλος αυτό να έχει ενημερωθεί για την ύπαρξη αίτησης πρόσβασης στο εν λόγω έγγραφο, όπερ αποτελεί ακριβώς το αντικείμενο της διαβούλευσης που προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 4, του ίδιου κανονισμού.
Τρίτον, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει το επιχείρημα της προσφεύγουσας ότι ο απλός ισχυρισμός περί αυξημένης πιθανότητας προδικαστικής παραπομπής από τα οικεία ιταλικά δικαστήρια δεν αρκεί για να δικαιολογήσει την άρνηση γνωστοποίησης του εγγράφου των ιταλικών αρχών.
Βεβαίως, υπενθυμίζει ότι, για να είναι δυνατή η εφαρμογή της εξαίρεσης σχετικά με την προστασία των δικαστικών διαδικασιών στα έγγραφα που δεν έχουν συνταχθεί στο πλαίσιο συγκεκριμένης δικαστικής διαδικασίας, πρέπει τα ζητούμενα έγγραφα, κατά τον χρόνο λήψης της απόφασης περί μη παροχής πρόσβασης σε αυτά, να είναι κρίσιμα για δικαστική διαδικασία που εκκρεμεί ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων της Ένωσης, για την οποία το εμπλεκόμενο θεσμικό όργανο επικαλείται την εν λόγω εξαίρεση, ή για εκκρεμή υπόθεση ενώπιον εθνικού δικαστηρίου, υπό την προϋπόθεση ότι η υπόθεση αυτή εγείρει ζήτημα ερμηνείας ή κύρους πράξεως του δικαίου της Ένωσης και, επομένως, λαμβανομένης υπόψη της όλης αλληλουχίας της υποθέσεως, υφίσταται ισχυρό ενδεχόμενο υποβολής προδικαστικού ερωτήματος.
Εντούτοις, η νομολογία αυτή αφορά τα έγγραφα που καταρτίσθηκαν από τα ίδια τα θεσμικά όργανα και όχι, όπως εν προκειμένω, έγγραφα τα οποία προέρχονται από κράτη μέλη και διαβιβάσθηκαν σε θεσμικό όργανο. Πράγματι, όσον αφορά έγγραφο που έχει συνταχθεί από θεσμικό όργανο, η προσβολή της ισότητας των όπλων και της δυνατότητας άμυνας του οικείου θεσμικού οργάνου μπορεί να νοηθεί μόνο στο πλαίσιο διαδικασιών στις οποίες μετέχει το θεσμικό όργανο, ήτοι διαδικασιών που κατ’ αρχήν διεξάγονται ενώπιον του δικαστή της Ένωσης.
Αντιθέτως, στην περίπτωση εγγράφου που προέρχεται από κράτος μέλος και συνδέεται με εκκρεμείς ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων διαδικασίες, στις οποίες το κράτος μέλος είναι διάδικος, όπως εν προκειμένω, λαμβάνεται υπόψη η εγγύηση της ισότητας των όπλων στις εν λόγω διαδικασίες. Επομένως, δεν ασκεί επιρροή το ζήτημα αν η υποβολή αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως από τα ιταλικά δικαστήρια που επιλήφθηκαν των επίμαχων εθνικών διαδικασιών ήταν ιδιαιτέρως εύλογη.