Sprawa C‑564/ 19
IS
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Pesti Központi Kerületi Bíróság)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 23 listopada 2021 r.
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Dyrektywa 2010/64/UE – Artykuł 5 – Jakość tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – Dyrektywa 2012/13/UE – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Artykuł 4 ust. 5 i art. 6 ust. 1 – Prawo do informacji dotyczących oskarżenia – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – Dyrektywa 2016/343/UE – Prawo do skutecznego środka prawnego i do bezstronnego sądu – Artykuł 48 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 267 TFUE – Artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE – Dopuszczalność – Odwołanie w interesie prawa od postanowienia o wystąpieniu z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – Postępowanie dyscyplinarne – Uprawnienie sądu wyższej instancji do stwierdzenia niezgodności z prawem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
1. Pytania prejudycjalne – Dopuszczalność – Granice – Pytania pozbawione w sposób oczywisty znaczenia dla sprawy i pytania hipotetyczne zadane w kontekście wykluczającym użyteczną odpowiedź – Brak
(art. 267 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47)
(zob. pkt 62, 63, 65, 66, 85, 87, 88)
2. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Uprawnienia sądów krajowych – Zakres – Odwołanie w interesie prawa od postanowienia sądu niższej instancji o wystąpieniu z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – Uprawnienie sądu wyższej instancji do stwierdzenia niezgodności z prawem tego postanowienia bez wywierania wpływu na jego skutki prawne – Niedopuszczalność
(art. 258, 259, 267 TFUE)
(zob. pkt 71–77, 82, sentencja) 1)
3. Państwa członkowskie – Zobowiązania – Uprawnienie sądów krajowych do występowania do Trybunału – Pierwszeństwo – Uprawnienie sądu wyższej instancji do stwierdzenia niezgodności z prawem postanowienia sądu niższej instancji o wystąpieniu z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym bez wywierania wpływu na jego skutki prawne – Niedopuszczalność – Obowiązki i uprawnienia sądu krajowego – Obowiązek odstąpienia od stosowania takiego orzeczenia sądu wyższej instancji sprzecznego z prawem Unii – Ewentualne stwierdzenie przez Trybunał niedopuszczalności pytań prejudycjalnych skierowanych przez sąd niższej instancji – Brak znaczenia dla sprawy
(art. 267 TFUE)
(zob. pkt 78–82, sentencja) 1)
4. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Uprawnienia sądów krajowych – Zakres – Postępowanie dyscyplinarne wszczęte przeciwko sędziemu z powodu wystąpienia do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – Niedopuszczalność
(art. 267 TFUE)
(zob. pkt 90–93, sentencja) 2)
5. Prawa podstawowe – Prawo do obrony – Zagwarantowanie w art. 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i w art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka – Identyczne znaczenie i zakres – Poziom ochrony zapewniany przez kartę praw podstawowych nienaruszający poziomu ochrony zagwarantowanego w tej konwencji
(art. 6 ust. 1 akapit trzeci TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48, art. 52 ust. 3, ust. 7)
(zob. pkt 101)
6. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym – Jakość tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – Zobowiązanie państw członkowskich – Zakres – Konkretne środki zapewniające wystarczającą jakość tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – Środki umożliwiające osobie oskarżonej zrozumienie oskarżenia a sądom krajowym skontrolowanie jakości tłumaczenia ustnego
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64, art. 2 ust. 5, art. 52 ust. 8, art. 5 ust. 1, art. 5 ust. 2)
(zob. pkt 105, 106, 110–115, 117, 138, sentencja) 3)
7. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Prawo do informacji dotyczących oskarżenia – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym – Zakres – Brak informacji udzielonych w języku zrozumiałym dla danej osoby – Brak adekwatnego tłumaczenia ustnego lub niemożność ustalenia jakości tłumaczenia ustnego – Kontynuowanie postępowania karnego w trybie zaocznym – Niedopuszczalność
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 2; dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64, art. 2 ust. 5; 2012/13, motyw 27, art. 4 ust. 5, art. 6 ust. 1, art. 6 ust. 3; 2016/343, art. 8 ust. 2, art. 8 ust. 9)
(zob. pkt 123, 128–132, 135–138, sentencja) 3)
Streszczenie
Prawo Unii stoi na przeszkodzie temu, by w następstwie odwołania w interesie prawa wniesionego przez prokuratora generalnego krajowy sąd najwyższy stwierdził niezgodność z prawem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez sąd niższej instancji ze względu na to, że zadane pytania nie mają znaczenia dla sprawy i nie są niezbędne do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. Na podstawie zasady pierwszeństwa prawa Unii sąd krajowy powinien odstąpić od stosowania wszelkiej krajowej praktyki orzeczniczej, która narusza jego uprawnienie do zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości.
Przed sędzią Pesti Központi Kerületi Bíróság (sądu rejonowego w Peszcie, Węgry) toczy się postępowanie karne przeciwko obywatelowi szwedzkiemu. Podczas pierwszego przesłuchania przez organ dochodzeniowy oskarżony, który nie zna języka węgierskiego i który był wspierany przez tłumacza ustnego języka szwedzkiego, został poinformowany o ciążących na nim podejrzeniach. Nie ma jednak żadnej informacji na temat wyboru tłumacza ustnego, weryfikacji jego kompetencji lub okoliczności, że tłumacz ustny i oskarżony się rozumieli. Na Węgrzech nie istnieje bowiem żaden oficjalny rejestr tłumaczy pisemnych i tłumaczy ustnych, a przepisy węgierskie nie precyzują, kogo ani według jakich kryteriów można wyznaczyć w tym charakterze w postępowaniu karnym. Zatem zdaniem sądu, przed którym toczy się postępowanie, ani adwokat, ani sąd nie są w stanie zweryfikować jakości tłumaczenia ustnego. W tych okolicznościach uważa on, że może dojść do naruszenia prawa oskarżonego do bycia poinformowanym o przysługujących mu prawach oraz prawa do obrony.
Sąd ten postanowił zatem zwrócić się do Trybunału z pytaniem o zgodność uregulowania węgierskiego z dyrektywą 2010/64(1) w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym oraz z dyrektywą 2012/13(2) w sprawie prawa do informacji w takim postępowaniu. Na wypadek niezgodności sąd odsyłający zwraca się ponadto z pytaniem, czy postępowanie karne może być kontynuowane pod nieobecność oskarżonego, gdyż taki tryb jest przewidziany w prawie węgierskim dla niektórych przypadków, gdy oskarżony nie stawił się na rozprawie.
Po złożeniu tego pierwotnego wniosku sądu odsyłającego do Trybunału Kúria (sąd najwyższy, Węgry) orzekł w przedmiocie odwołania w interesie prawa wniesionego przez węgierskiego prokuratora generalnego od postanowienia odsyłającego i orzekł, nie wywierając jednak wpływu na skutki prawne tego postanowienia, że jest ono niezgodne z prawem z tego zasadniczo powodu, że zadane pytania nie mają znaczenia dla sprawy i nie są niezbędne do rozstrzygnięcia rozpatrywanego sporu. Z tych samych względów, które leżą u podstaw orzeczenia Kúria (sądu najwyższego), zostało w tym samym czasie wszczęte postępowanie dyscyplinarne przeciwko sędziemu odsyłającemu. Powziąwszy wątpliwości co do zgodności z prawem Unii takiego postępowania oraz orzeczenia Kúria (sądu najwyższego), a także co do wpływu tego orzeczenia na dalszy tok postępowania głównego w sprawie karnej, wspomniany sąd złożył w tym względzie uzupełniający wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
Ocena Trybunału
Trybunał w składzie wielkiej izby w pierwszej kolejności orzekł, że ustanowiony w art. 267 TFUE system współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem stoi na przeszkodzie temu, by sąd najwyższy państwa członkowskiego stwierdził, w następstwie odwołania w interesie prawa, niezgodność z prawem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez sąd niższej instancji ze względu na to, że postawione pytania nie mają znaczenia dla sprawy i nie są niezbędne do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, nie wywierając jednak wpływu na skutki prawne postanowienia odsyłającego. Taka kontrola zgodności z prawem jest bowiem podobna do kontroli dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, do przeprowadzenia której wyłącznie właściwy jest Trybunał. Ponadto takie stwierdzenie niezgodności z prawem może, po pierwsze, osłabić powagę odpowiedzi, jakich udzieli Trybunał, a po drugie ograniczyć wykonywanie kompetencji sądów krajowych do zwracania się do Trybunału w trybie prejudycjalnym, a w konsekwencji może ograniczyć skuteczną ochronę sądową praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii.
W tych okolicznościach zasada pierwszeństwa prawa Unii nakłada na sąd niższej instancji obowiązek odstąpienia od stosowania orzeczenia sądu najwyższego danego państwa członkowskiego. Na stwierdzenie to w żaden sposób nie wpływa fakt, że następnie Trybunał może ewentualnie uznać za niedopuszczalne pytania prejudycjalne zadane przez ten sąd niższej instancji.
W drugiej kolejności Trybunał stwierdził, że prawo Unii stoi na przeszkodzie wszczęciu postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu krajowemu z tego powodu, że zwrócił się on do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, gdyż sama perspektywa narażenia na takie postępowanie może negatywnie wpłynąć na mechanizm współpracy przewidziany w art. 267 TFUE, a także na niezawisłość sędziowską, która ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania tego mechanizmu. Ponadto takie postępowanie może zniechęcić ogół sądów krajowych do wnoszenia odesłań prejudycjalnych, co mogłoby zagrozić jednolitemu stosowaniu prawa Unii.
Wreszcie, w trzeciej kolejności, Trybunał zbadał zobowiązania ciążące na państwach członkowskich na mocy dyrektywy 2010/64 w odniesieniu do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym. W tym względzie państwa członkowskie powinny podjąć konkretne środki w celu zapewnienia, po pierwsze, że jakość tłumaczenia ustnego i tłumaczeń pisemnych będzie wystarczająca, aby podejrzany lub oskarżony zrozumiał oskarżenie. Utworzenie rejestru niezależnych tłumaczy pisemnych lub tłumaczy ustnych stanowi w tym względzie jeden ze sposobów osiągnięcia tego celu. Po drugie, środki przyjęte przez państwa członkowskie powinny umożliwiać sądom krajowym zweryfikowanie wystarczającej jakości tłumaczenia ustnego w celu zagwarantowania rzetelności postępowania i wykonywania prawa do obrony.
W wyniku tej weryfikacji sąd krajowy może stwierdzić, że z powodu nieadekwatnego tłumaczenia ustnego lub niemożności ustalenia jego jakości dana osoba nie została poinformowana o oskarżeniu w języku dla niej zrozumiałym. W tych okolicznościach dyrektywy 2010/64 i 2012/13 interpretowane w świetle prawa do obrony w świetle art. 48 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej stoją na przeszkodzie kontynuowaniu postępowania karnego w trybie zaocznym.