Sprawa T‑558/08
Eni SpA
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek wosków parafinowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Ustalanie cen – Dowód naruszenia – Wytyczne z 2006 r. w sprawie metody ustalania grzywien – Równość traktowania – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Obowiązek uzasadnienia – Okoliczności łagodzące – Zasadniczo ograniczony udział – Naruszenie popełnione przez niedbalstwo – Prawo do obrony – Nieograniczone prawo orzekania
Streszczenie – wyrok Sądu (trzecia izba) z dnia 12 grudnia 2014 r.
1. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Pojęcie – Zgodność oświadczeń woli w odniesieniu do postępowania na rynku – Włączenie – Kontynuacja negocjacji w przedmiocie niektórych elementów ograniczenia konkurencji – Brak wpływu
(art. 81 ust. 1 WE)
2. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji między konkurentami – Cel lub skutek antykonkurencyjny – Domniemanie – Przesłanki
(art. 81 ust. 1 WE)
3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Dowód – Przedstawienie dowodu na podstawie pewnej liczby poszczególnych przejawów naruszenia – Dopuszczalność – Posłużenie się łańcuchem poszlak – Wymagana moc dowodowa poszczególnych poszlak – Dowody z dokumentów – Kryteria – Wiarygodność przedstawionych dowodów – Obowiązek przedstawienia dowodów przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia
(art. 81 ust. 1 WE)
4. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie – Zakres – Konsekwencje
(art. 81 ust. 1 WE)
5. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Moc dowodowa dobrowolnych zeznań obciążających przedsiębiorstwo, złożonych przez głównych uczestników kartelu w celu skorzystania z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy – Oświadczenia sprzeczne z interesami tego przedsiębiorstwa – Wysoka wartość dowodowa
(art. 81 ust. 1 WE; komunikat Komisji 2002/C 45/03)
6. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Pojęcie – Uczestniczenie w spotkaniach mających cel antykonkurencyjny – Włączenie – Przesłanka – Brak zdystansowania się od podjętych decyzji – Kryteria oceny
(art. 81 ust. 1 WE)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja oparta na dowodzie z dokumentów – Brak interesu handlowego ukaranego przedsiębiorstwa w tym porozumieniu – Brak wpływu
(art. 81 ust. 1 WE)
8. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Zakres
(art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, art. 31)
9. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Ustalenie grzywny proporcjonalnie do elementów oceny wagi naruszenia
(art. 81 ust. 1 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49 ust. 3; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Zasada równego traktowania – Różnice między przedsiębiorstwami znajdującymi się w obiektywnie odmiennej sytuacji – Dopuszczalność
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
11. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Bierna rola – Zasadniczo ograniczony udział – Rzeczywiste powstrzymanie się od stosowania kartelu – Kryteria oceny
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikaty Komisji: 98/C 9/03, pkt 3 tiret pierwsze; 2006/C 210/02, pkt 29 tiret trzecie)
12. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Ocena obowiązku uzasadnienia w zależności od okoliczności danego przypadku
(art. 253 WE)
13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Spółka dominująca, która nie została ukarana we wcześniejszej decyzji wydanej przeciwko spółce zależnej ani nie była w tym zakresie adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – Wykluczenie
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)
14. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Domniemanie wzruszalne – Obowiązek przedstawienia dowodów przez spółkę chcącą obalić to domniemanie
(art. 81 WE)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 25–27, 133)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 28, 29, 149, 150)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 30, 34–45, 65, 116, 143, 251)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 31–33)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 46–51, 63, 86)
6. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 69, 70, 104, 106)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 111–113)
8. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 160–162, 314)
9. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 165–170, 175, 186)
10. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 181–185)
11. Zgodnie z pkt 29 tiret trzecie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 kwota podstawowa grzywny może zostać obniżona, jeśli Komisja stwierdzi, że zaistniały okoliczności łagodzące, między innymi gdy dane przedsiębiorstwo dostarczy dowód, że jego udział w naruszeniu jest zasadniczo ograniczony, a w konsekwencji udowodni, że w okresie, w którym przystąpiło ono do wywołujących naruszenie przepisów porozumień, w istocie powstrzymywało się od stosowania postanowień tych porozumień, przyjmując na rynku postawę prokonkurencyjną. Oba te elementy stanowią przesłanki kumulatywne. W tym samym punkcie wytyczne stanowią dalej, że sam fakt udziału przedsiębiorstwa w naruszeniu przez okres krótszy niż w przypadku innych przedsiębiorstw nie jest uznawany za okoliczność łagodzącą, gdyż okoliczność ta znajduje już odzwierciedlenie w kwocie podstawowej.
W kontekście pkt 3 tiret pierwsze wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS „wyłącznie bierna rola [danego przedsiębiorstwa] lub pójście w ślad za liderem” w ramach realizacji naruszenia mogło stanowić okoliczność łagodzącą. Pojęcie „zasadniczo ograniczonego udziału”, którym posłużono się w wytycznych z 2006 r., należy interpretować w sposób analogiczny do pojęcia „wyłącznie biernej roli” zastosowanego w wytycznych z 1998 r.
I tak, bierna rola zakłada przyjęcie przez dane przedsiębiorstwo „niezaangażowanej postawy”, czyli brak aktywnego udziału w przygotowywaniu porozumienia lub porozumień antykonkurencyjnych. Podobnie wśród okoliczności faktycznych, które mogą wskazywać na bierną rolę przedsiębiorstwa w kartelu, można wziąć pod uwagę znacznie rzadsze, w porównaniu ze zwykłymi uczestnikami kartelu, uczestnictwo w spotkaniach, jak również późne wejście na rynek będący przedmiotem naruszenia, niezależnie od czasu jego uczestnictwa w tym naruszeniu, lub też złożenie wyraźnych oświadczeń w tym zakresie przez przedstawicieli przedsiębiorstw trzecich uczestniczących w naruszeniu. Ponadto okoliczność, że inne przedsiębiorstwa uczestniczące w tym samym kartelu mogły być bardziej aktywne niż dany uczestnik, nie oznacza, iż uczestnik ten odgrywał rolę wyłącznie bierną lub naśladowczą. Jedynie bowiem całkowita bierność mogłaby zostać uwzględniona, gdyby okoliczność ta została wykazana przez stronę, która się na nią powołuje. Takiej całkowitej bierności nie można jednak wywnioskować z okoliczności, że inkryminowane przedsiębiorstwo samo nie organizowało antykonkurencyjnych spotkań.
W dodatku okoliczność, iż dane przedsiębiorstwo, którego uczestnictwo w uzgodnieniach cenowych z jego konkurentami zostało wykazane, nie zachowuje się na danym rynku według ustaleń poczynionych z konkurentami, niekoniecznie musi zostać uwzględniona jako okoliczność łagodząca przy obliczaniu kwoty grzywny. Przedsiębiorstwo, które – mimo uzgodnień z konkurentami – stosuje na rynku politykę mniej lub bardziej niezależną, może bowiem po prostu próbować wykorzystywać kartel dla swoich celów. W tym kontekście należy sprawdzić, czy okoliczności takie pozwalają ustalić, że w okresie, w trakcie którego skarżąca przystąpiła do porozumień stanowiących naruszenie, rzeczywiście uchylała się ona od ich stosowania poprzez przyjęcie konkurencyjnej postawy na rynku lub że przynajmniej wyraźnie i w znaczącym stopniu naruszała zobowiązania mające na celu wprowadzenie tego kartelu w życie, do tego stopnia, iż zakłócała samo funkcjonowanie tego kartelu.
(por. pkt 189–191, 195, 196, 215, 216, 245, 246)
12. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 234)
13. Zgodnie z pkt 28 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 kwota podstawowa grzywny może zostać podwyższona, jeżeli Komisja stwierdzi występowanie okoliczności obciążających. Jedną z okoliczności obciążających jest powrót do naruszenia.
Nie można, zgodnie z zasadą poszanowania prawa do obrony, przyjąć, że Komisja w ramach ustalania okoliczności obciążającej powrotu do naruszenia może stwierdzić, że dana spółka jest odpowiedzialna za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie została ona ukarana w decyzji Komisji, a w postępowaniu w sprawie owego naruszenia spółka ta nie była adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. W postępowaniu prowadzącym do przyjęcia decyzji, w której zostało stwierdzone wcześniejsze naruszenie, spółka ta nie miała bowiem możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia faktu ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej, którą miałaby tworzyć ona sama z innymi przedsiębiorstwami, do których została skierowana wcześniejsza decyzja. Wniosek ten nasuwa się tym bardziej, że o ile rzeczywiście zasada proporcjonalności wymaga, by czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji, został wzięty pod uwagę przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania tych reguł, o tyle Komisja nie jest związana ewentualnym terminem przedawnienia dotyczącym stwierdzenia powrotu do naruszenia i stwierdzenie powrotu do naruszenia może wobec tego nastąpić wiele lat po stwierdzeniu samego naruszenia, w momencie gdy dane przedsiębiorstwo nie będzie miało możliwości zakwestionowania istnienia takiej jednostki gospodarczej.
Wreszcie nie można także zgodzić się z twierdzeniem, że w przypadku prawie całkowitego posiadania kapitału spółki zależnej spółka dominująca jest także adresatem ostrzeżenia skierowanego do spółki zależnej wynikającego z wcześniejszej decyzji, w której Komisja nałożyła na tę spółkę karę grzywny za naruszenie prawa konkurencji. O ile bowiem można racjonalnie uznać, że spółka dominująca rzeczywiście wiedziała o wcześniejszej decyzji skierowanej przez Komisję do jej spółki zależnej, której kapitał posiada ona prawie w całości, o tyle jednak wiedza na ten temat nie może zastąpić braku stwierdzenia we wcześniejszej decyzji, że spółka dominująca i spółka zależna tworzą jednostkę gospodarczą, w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za wcześniejsze naruszenie i podwyższenia kwoty grzywny nakładanej na tę spółkę z powodu powrotu do naruszenia.
(por. pkt 274, 295–298)
14. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 282–285)