Sprawa T‑577/14
Gascogne Sack Deutschland GmbHiGascogne
przeciwko
Unii Europejskiej, reprezentowanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Odpowiedzialność pozaumowna – Precyzyjność skargi – Przedawnienie – Dopuszczalność – Artykuł 47 karty praw podstawowych – Rozsądny termin na wydanie orzeczenia – Szkoda majątkowa – Poniesione straty – Odsetki od kwoty niezapłaconej grzywny – Koszty gwarancji bankowej – Utrata szansy – Szkoda niemajątkowa – Związek przyczynowy
Streszczenie – wyrok Sądu (trzecia izba w składzie powiększonym) z dnia 10 stycznia 2017 r.
1. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Określenie przedmiotu sporu – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Skarga o naprawienie szkód, których wyrządzenie zarzuca się instytucji Unii
[statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21 akapit pierwszy, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c)]
2. Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Termin przedawnienia – Rozpoczęcie biegu terminu – Odpowiedzialność z tytułu niedochowania przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia – Data ogłoszenia danego wyroku
(art. 340 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 46, art. 53 akapit pierwszy)
3. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Przesłanki kumulatywne – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie w całości
(art. 340 akapit drugi TFUE)
4. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Norma prawna przyznająca uprawnienia jednostkom – Pojęcie – Naruszenie przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia – Zaliczenie – Kryteria oceny
(art. 340 akapit drugi TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)
5. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Bezprawność – Szkoda – Związek przyczynowy – Ciężar dowodu
(art. 340 akapit drugi TFUE)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Status aktu jako podstawy do wszczęcia egzekucji – Zakwestionowanie skargi wniesionej do sądu Unii – Brak podważenia statusu aktu jako podstawy do wszczęcia egzekucji
(art. 101 TFUE, 263 TFUE, 278 TFUE, art. 299 akapit pierwszy TFUE)
7. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Zerwanie ze względu na zawinione zachowanie skarżącego lub innych osób
(art. 340 akapit drugi TFUE)
8. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Pojęcie – Koszty gwarancji bankowej wynikającej z decyzji przedsiębiorstwa, by nie płacić grzywny nałożonej przez Komisję – Naruszenie przez sąd Unii rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w przypadku skargi wniesionej przez wspomniane przedsiębiorstwo – Istnienie związku przyczynowego – Przesłanki
(art. 340 akapit drugi TFUE)
9. Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Właściwość sądu Unii – Granice – Zakaz orzekania ultra petita – Obowiązek poszanowania ram sporu określonych przez strony – Możliwość orzeczenia przez sąd Unii z urzędu o naprawieniu szkody poniesionej w okresie innym niż wskazany w skardze – Wyłączenie
(art. 268 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 ust. 1)
10. Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Przedmiot – Naprawienie szkody podnoszonej jako poniesionej przez kierownictwo i pracowników skarżącego przedsiębiorstwa – Brak upoważnienia wspomnianego przedsiębiorstwa do występowania przed sądem w imieniu wspomnianego kierownictwa i pracowników – Niedopuszczalność
(art. 268 TFUE)
11. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Rzeczywista i pewna szkoda – Ciężar dowodu
(art. 340 akapit drugi TFUE)
12. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Szkoda podlegająca naprawieniu – Szkoda niemajątkowa spowodowana utrzymywaniem skarżącego w przedłużającym się stanie niepewności w wyniku niedochowania rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia – Zaliczenie
(art. 340 akapit drugi TFUE)
13. Postępowanie sądowe – Czas trwania postępowania przed Sądem – Rozsądny termin – Spór co do istnienia naruszenia reguł konkurencji – Niedotrzymanie rozsądnego terminu – Konsekwencje
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)
14. Odpowiedzialność pozaumowna – Szkoda – Naprawienie – Uwzględnienie deprecjacji pieniądza – Odsetki wyrównawcze i za zwłokę – Sposoby obliczania
[art. 340 ust. 2 TFUE; rozporządzenie Komisji nr 1268/2012, art. 83 ust. 2, art. 111 ust. 4 lit. a)]
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 25)
2. Termin przedawnienia zaczyna biec w chwili, gdy spełnione zostaną przesłanki, od których uzależniony jest obowiązek naprawienia szkody, o którym mowa w art. 340 akapit drugi TFUE. Przesłanki te i co za tym idzie, zasady przedawnienia roszczeń zmierzających do naprawienia szkody mogą opierać się wyłącznie na kryteriach ściśle obiektywnych. W rezultacie dokonana przez poszkodowanego subiektywna ocena zaistnienia szkody nie może być brana pod uwagę przy określaniu momentu rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia wynikającego z odpowiedzialności pozaumownej Unii.
Co się tyczy skargi o odszkodowanie zmierzającej do naprawienia podnoszonej szkody poniesionej ze względu na ewentualne niedochowanie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia, zdarzeniem stanowiącym podstawę dla roszczenia w rozumieniu art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości jest nieprawidłowość proceduralna, która przybiera postać podnoszonego niedochowania wymogów związanych z dochowaniem rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia przez sąd Unii. Zatem przy ustalaniu początku biegu pięcioletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości należy uwzględnić tę okoliczność. W szczególności bieg terminu przedawnienia nie może rozpocząć się w czasie, w którym zdarzenie powodujące powstanie szkody nadal trwa, natomiast rozpoczęcie biegu tego terminu powinno być ustalone na dzień, w którym zdarzenie powodujące powstanie szkody zrealizowało się w całości. W tym szczególnym przypadku skargi o odszkodowanie zmierzającej do naprawienia podnoszonej szkody poniesionej ze względu na ewentualne niedochowanie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia, początek biegu pięcioletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości powinien zostać ustalony na dzień, w którym – po tym jak wydanie orzeczenia zakończyło bieg terminu na wydanie spornego orzeczenia – zostało wydane sporne orzeczenie. Taka data jest bowiem datą pewną, ustaloną na podstawie obiektywnych kryteriów. Zapewnia ona poszanowanie zasady pewności prawa i umożliwia ochronę praw skarżących.
(zob. pkt 43–47)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 52, 53)
4. Postępowanie, które było prowadzone przed Sądem w dwóch sprawach z zakresu konkurencji i którego czas trwania wyniósł blisko 5 lat i 9 miesięcy, nie znajdując uzasadnienia w jakiejkolwiek okoliczności tych spraw, narusza art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w zakresie, w jakim czas trwania tego postępowania przekroczył rozsądny termin na wydanie orzeczenia, co stanowi wystarczająco istotne naruszenie normy prawa Unii mającej na celu przyznanie praw jednostkom.
W okresie między zakończeniem pisemnego etapu postępowania w następstwie złożenia dupliki a otwarciem ustnego etapu postępowania dokonano bowiem streszczenia argumentów stron, przygotowania spraw do rozprawy, analizy okoliczności faktycznych oraz sytuacji prawnej sporów, a także przygotowano ustny etap postępowania. Długość tego okresu zależy zatem w szczególności od złożoności sporu i zachowania stron oraz od wystąpienia kwestii incydentalnych.
Co się tyczy złożoności sporu, skargi dotyczące stosowania prawa konkurencji przez Komisję charakteryzują się stopniem złożoności wyższym od innych rodzajów spraw, w szczególności ze względu długość zaskarżonej decyzji, objętość akt oraz konieczność dokonywania szczegółowej oceny licznych i złożonych okoliczności faktycznych, często znacznie oddalonych w czasie i w przestrzeni. Czas 15 miesięcy pomiędzy zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania stanowi zatem zasadniczo odpowiedni okres w sprawach dotyczących stosowania prawa konkurencji. Następnie skargi wniesione na tę samą decyzję przyjętą przez Komisję na podstawie prawa konkurencji Unii wymagają co do zasady równoległego rozpatrywania, również gdy sprawy nie zostały połączone. Równolegle rozpatrywanie jest uzasadnione tym, że sprawy te wiążą się ze sobą, a także koniecznością zapewnienia wewnętrznej spójności ich analizy i odpowiedzi, jakiej należy udzielić. A zatem równoległe rozpatrywanie spraw powiązanych ze sobą może uzasadniać przedłużenie o okres jednego miesiąca dla każdej powiązanej sprawy okresu oddzielającego zakończenie pisemnego etapu postępowania i otwarcie ustnego etapu postępowania. Wreszcie stopień złożoności okoliczności faktycznych, prawnych i proceduralnych w sprawach nie uzasadnia przyjęcia dłuższego czasu trwania postępowania, zwłaszcza że pomiędzy zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania postępowanie nigdy nie zostało przerwane ani opóźnione wskutek przyjęcia przez Sąd jakiegokolwiek środka organizacji postępowania.
Jeśli chodzi o zachowanie stron oraz wystąpienie kwestii incydentalnych, fakt, że strony skarżące wniosły o ponowne otwarcie pisemnego etapu postępowania, nie może uzasadniać okresu 3 lat i 8 miesięcy, który już upłynął od złożenia dupliki.
W związku z powyższym okres 46 miesięcy, który upłynął między zakończeniem pisemnego etapu postępowania a otwarciem ustnego etapu postępowania, wynika, jak się wydaje, z okresu nieuzasadnionej bezczynności, trwającego w każdej z tych spraw 20 miesięcy.
(zob. pkt 61, 64, 66, 67, 69, 70, 74–76, 78)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 79, 80)
6. Zgodnie z art. 299 akapit pierwszy TFUE decyzja Komisji dotycząca postępowania przewidzianego w art. 101 TFUE stanowi tytuł egzekucyjny, ponieważ nakłada na swoich adresatów zobowiązanie pieniężne. Ponadto wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji na podstawie art. 263 TFUE nie podważa statusu tej decyzji jako podstawy do wszczęcia egzekucji, ponieważ zgodnie z art. 278 TFUE skargi wniesione do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie mają skutku zawieszającego.
(zob. pkt 102)
7. Ustanowiona w art. 340 TFUE przesłanka dotycząca związku przyczynowego wymaga, by zarzucane zachowanie stanowiło decydujący powód wystąpienia szkody. Innymi słowy, nawet w przypadku ewentualnego przyczynienia się instytucji do powstania szkody, w odniesieniu do której dochodzi się odszkodowania, wspomniane przyczynienie się może być zbyt oddalone ze względu na odpowiedzialność ciążącą na innych osobach, w odpowiednim przypadku na stronie skarżącej.
(zob. pkt 117)
8. Szkoda w postaci kosztów gwarancji bankowej poniesionych przez spółkę ukaraną na mocy decyzji Komisji, której nieważność została następnie stwierdzona przez sąd Unii, nie wynika bezpośrednio z niezgodności z prawem zaskarżonej decyzji ze względu na to, że szkoda wynikła z decyzji tej spółki o ustanowieniu gwarancji bankowej po to, aby nie wykonywać obowiązku zapłaty grzywny w terminie przewidzianym w spornej decyzji. Jednakże inaczej jest w przypadku, gdy postępowanie przed sądem Unii przekroczyło rozsądny termin na wydanie orzeczenia, ponieważ, po pierwsze, w momencie ustanowienia gwarancji bankowej naruszenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia było niemożliwe do przewidzenia, a strona skarżąca mogła zasadnie oczekiwać, że jej skarga zostanie rozpatrzona w rozsądnym terminie. Po drugie, przekroczenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia miało miejsce po podjęciu przez stronę skarżącą pierwotnej decyzji o ustanowieniu gwarancji bankowej.
Wynika z tego, że istnieje wystarczająco bezpośredni związek przyczynowy między z jednej strony naruszeniem rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia a z drugiej strony szkodą, jaką strona skarżąca poniosła przed ogłoszeniem wyroku, polegającą na zapłacie kosztów gwarancji bankowej w okresie odpowiadającym przekroczeniu rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia. W tym względzie zapłata kosztów gwarancji bankowej po ogłoszeniu wspomnianego wyroku, która położyła kres naruszeniu rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w rozpatrywanej sprawie, nie znajduje się w wystarczająco bezpośrednim związku przyczynowym z tym naruszeniem, ponieważ uiszczenie takich kosztów wynika z indywidualnej i samodzielnej decyzji strony skarżącej, podjętej po wystąpieniu owego naruszenia, o tym, aby nie płacić grzywny, nie wystąpić o zawieszenie wykonania zaskarżonej i by wnieść odwołanie od powyższego wyroku.
(zob. pkt 118–120, 130, 131)
9. Z przepisów regulujących procedurę przed sądami Unii, w szczególności z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości oraz z art. 44 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem, wynika, że co do zasady strony określają spór i ustalają jego zakres oraz że sąd Unii nie może orzekać ultra petita. Tak więc sąd Unii nie może wykroczyć poza żądanie strony skarżącej i z urzędu zdecydować o naprawieniu szkody poniesionej w okresie chronologicznie różnym od tego, w trakcie którego, jak twierdzi strona skarżąca, poniosła ona szkodę.
(zob. pkt 136, 137)
10. Jako niedopuszczalne należy odrzucić żądanie naprawienia szkód niemajątkowych, podnoszonych jako poniesione przez kierownictwo i pracowników strony skarżącej, na tej podstawie, że z akt sprawy nie wynika, aby strona skarżąca została upoważniona przez wspomniane kierownictwo i pracowników do wniesienia skargi o odszkodowanie w ich imieniu.
(zob. pkt 148)
11. W ramach skargi odszkodowawczej, w zakresie, w jakim skarżący nie przedstawia żadnego dowodu pozwalającego wykazać istnienie i ustalić rozmiar krzywdy lub szkody niemajątkowej, powinien on co najmniej wykazać, że zarzucane instytucji zachowanie mogło, ze względu na swoją wagę, wyrządzić mu taką szkodę.
(zob. pkt 151)
12. Okoliczność, że skarżący pozostawał w stanie niepewności, w szczególności co do uwzględnienia jej skargi, jest nierozerwalnie związana z każdym postępowaniem sądowym. Jednakże naruszenie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia może wprawić skarżącego w stan niepewności, która wykracza poza zwykłą niepewność zwykle wywołaną przez postępowanie sądowe. Ów przedłużający się stan niepewności na pewno wywiera wpływ na planowanie podejmowanych decyzji oraz na zarządzanie spółką i w związku z tym powoduje powstanie szkody niemajątkowej.
(zob. pkt 155–157)
13. Z uwagi na konieczność zapewnienia poszanowania przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji sąd Unii nie może pozwolić stronie skarżącej – na tej tylko podstawie, że naruszono rozsądny termin na wydanie orzeczenia – na zakwestionowanie zasadności lub kwoty grzywny, jeżeli wszystkie jej zarzuty odnoszące się do ustaleń w przedmiocie kwoty grzywny i ukaranego za jej pomocą zachowania zostały oddalone.
Z powyższego wynika, że niedochowanie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia w ramach rozpoznawania skargi sądowej na decyzję Komisji nakładającą grzywnę na przedsiębiorstwo w związku z naruszeniem przewidzianych w prawie Unii reguł konkurencji nie może prowadzić do całkowitego albo częściowego uchylenia grzywny nałożonej w tej decyzji.
(zob. pkt 161, 162)
14. Jeżeli są spełnione przesłanki pozaumownej odpowiedzialności Unii, to nie można zlekceważyć niekorzystnych następstw upływu czasu pomiędzy momentem zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę a oceną odszkodowania, ponieważ należy uwzględnić deprecjację pieniądza. W tym względzie odsetki wyrównawcze mają na celu rekompensatę czasu, który upłynął do czasu sądowej oceny wysokości szkody, niezależnie od opóźnienia, które można przypisać dłużnikowi. Data, od której należy zaprzestać obliczania rewaloryzacji pieniądza, powinna co do zasady zbiegać się z dniem wydania wyroku stwierdzającego obowiązek naprawienia szkody poniesionej przez stronę skarżącą. W braku wykazania przez skarżącego, że niekorzystne następstwa upływu czasu mogą zostać obliczone na podstawie stawki stosowanej przez Europejski Bank Centralny do jego podstawowych operacji refinansowania, powiększonej o kilka punktów procentowych, deprecjację pieniądza w związku z upływem czasu odzwierciedla roczny poziom inflacji określany dla danego okresu przez Eurostat w państwie członkowskim, w którym strona skarżąca ma siedzibę.
(zob. pkt 168, 169, 176)