Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
ATHANASIOSA RANTOSA
przedstawiona w dniu 1 lutego 2024 r.(1)
Sprawa C‑70/23 P
Westfälische Drahtindustrie GmbH,
Westfälische Drahtindustrie Verwaltungsgesellschaft mbH & Co. KG,
Pampus Industriebeteiligungen GmbH & Co. KG
przeciwko
Komisji Europejskiej
Odwołanie – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek stali sprężającej – Sprawa COMP/38344 – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG – Wyrok stwierdzający częściową nieważność decyzji i ustalający grzywnę w takiej samej wysokości jak grzywna pierwotnie nałożona – Decyzja Komisji dotycząca należności pozostałej do zapłaty grzywny – Data wymagalności grzywny, której kwota została ustalona przez sąd Unii w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania
I. Wprowadzenie
1. W odwołaniu Westfälische Drahtindustrie GmbH (zwana dalej „spółką WDI”), Westfälische Drahtindustrie Verwaltungsgesellschaft mbH & Co. KG (zwana dalej „spółką WDV”) i Pampus Industriebeteiligungen GmbH & Co. KG (zwana dalej „spółką Pampus”, zwane dalej łącznie „wnoszącymi odwołanie”) wnoszą o uchylenie wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 23 listopada 2022 r., Westfälische Drahtindustrie i in./Komisja (T‑275/20, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”, EU:T:2022:723), w którym Sąd oddalił ich skargę zmierzającą, tytułem żądania głównego, po pierwsze, do stwierdzenia nieważności, na podstawie art. 263 TFUE, pisma Komisji Europejskiej z dnia 2 marca 2020 r., w którym Komisja wezwała je do uiszczenia na jej rzecz kwoty 12 236 931,69 EUR, odpowiadającej zdaniem tej instytucji należności pozostałej do zapłaty grzywny nałożonej na wnoszące odwołanie w dniu 30 września 2010 r., po drugie, do stwierdzenia, że grzywna została zapłacona w całości w dniu 17 października 2019 r. poprzez uiszczenie kwoty 18 149 636,24 EUR, oraz, po trzecie, do zasądzenia od Komisji na rzecz spółki WDI kwoty 1 633 085,17 EUR wraz z odsetkami naliczonymi od tej ostatniej daty, z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, a także, tytułem żądania ewentualnego, do zasądzenia, na podstawie art. 268 TFUE, na ich rzecz od Komisji kwoty 12 236 931,69 EUR, której zapłaty Komisja żądała od spółki WDI, a także kwoty odpowiadającej otrzymanej przez tę instytucję nadpłacie w wysokości 1 633 085,17 EUR, powiększonej o odsetki naliczane od dnia 17 października 2019 r. do dnia zwrotu należnej kwoty w całości.
2. Niniejszy spór został zapoczątkowany wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r., Westfälische Drahtindustrie i in./Komisja (T‑393/10, zwanym dalej „wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r.”, EU:T:2015:515), w którym Sąd, po pierwsze, stwierdził częściową nieważność, w szczególności, decyzji Komisji stwierdzającej istnienie naruszenia art. 101 TFUE w zakresie, w jakim nałożono w niej na wnoszące odwołanie grzywnę, ze względu na to, że Komisja dopuściła się błędów przy ocenie ich zdolności płatniczej, oraz, po drugie, wykonując swoje nieograniczone prawo orzekania, obciążył wnoszące odwołanie grzywną w wysokości identycznej z grzywną nałożoną na nie w tej decyzji. Po ogłoszeniu owego wyroku pojawiły się różnice zdań co do daty, od której powinny biec terminy dla naliczania odsetek od tej grzywny. Otóż wnoszące odwołanie uważały, że odsetki powinny być naliczane od dnia ogłoszenia wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., w którym Sąd stwierdził nieważność ex tunc nałożonej przez Komisję grzywny i ustalił nową odrębną grzywnę, podczas gdy zdaniem Komisji odsetki te są należne od daty określonej w rzeczonej decyzji Komisji, czyli prawie 5 lat przed ogłoszeniem tego wyroku.
3. Zgodnie z wnioskiem Trybunału w niniejszej opinii skoncentruję się na analizie pierwszego zarzutu odwołania, który w istocie dotyczy kwestii tego, czy, w przypadku takim jak w niniejszej sprawie, a mianowicie w którym Sąd w pierwszej kolejności stwierdził nieważność decyzji Komisji w zakresie, w jakim określała ona kwotę nałożonej grzywny, a w drugiej kolejności, w ramach wykonania jego nieograniczonego prawa orzekania ustalił kwotę tej grzywny na tym samym poziomie, wykonanie przez Sąd tego prawa powoduje powstanie grzywny, którą należy uznać za nową i prawnie odrębną w stosunku do grzywny nałożonej przez Komisję, tak że staje się ona wymagalna w dniu ogłoszenia wyroku Sądu ustalającego kwotę grzywny.
4. Niniejsza sprawa stwarza zatem Trybunałowi możliwość, po pierwsze, wyjaśnienia charakteru prawnego wykonywania nieograniczonego prawa orzekania sądu Unii na podstawie art. 31 rozporządzenia (WE) nr 1/2003(2), oraz, po drugie, określenia skutków prawnych stwierdzenia nieważności czy też zmiany grzywny nałożonej przez Komisję na podstawie art. 23 ust. 2 tego rozporządzenia, w przypadku gdy sąd Unii wykonuje takie prawo, w szczególności w odniesieniu do ustalenia początkowej daty wymagalności tej grzywny oraz, dodatkowo, należnych odsetek za zwłokę.
II. Ramy prawne
5. Artykuł 23 rozporządzenia nr 1/2003, zatytułowany „Grzywny”, w ust. 2 i 3 stanowi:
„2. Komisja może, w drodze decyzji, nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, jeżeli umyślnie lub w wyniku zaniedbania:
a) naruszają art. [101] lub [102 TFUE] […]
[…]
3. Przy ustalaniu wysokości grzywny uwzględnia się ciężar i czas trwania naruszenia”.
6. Artykuł 31 tego rozporządzenia, zatytułowany „Odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości”, przewiduje:
„Trybunał Sprawiedliwości ma nieograniczoną jurysdykcję do rozpatrywania [nieograniczone prawo orzekania w sprawie] odwołań od decyzji, w których Komisja nałożyła grzywnę lub okresową karę pieniężną. Trybunał Sprawiedliwości może uchylić, obniżyć lub podwyższyć nałożoną grzywnę lub okresową karę pieniężną”.
7. Punkt 35 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia (WE) nr 1/2003(3), zatytułowany „Wypłacalność przedsiębiorstwa [Zdolność płatnicza]”, stanowi:
„W wyjątkowych okolicznościach Komisja może, na prośbę [wniosek] stron, uwzględnić niewypłacalność [brak zdolności płatniczej] danego przedsiębiorstwa w szczególnym kontekście społeczno‑gospodarczym. Komisja nie obniży jednak grzywny jedynie w wyniku ustalenia, że sytuacja finansowa przedsiębiorstwa jest niekorzystna lub deficytowa. Obniżenie grzywny może zostać przyznane jedynie na podstawie obiektywnych dowodów, że nałożenie grzywny, na warunkach ustanowionych niniejszymi wytycznymi, zagroziłoby nieodwracalnie rentowności danego przedsiębiorstwa oraz doprowadziłoby do pozbawienia jego aktywów wszelkiej wartości”.
III. Okoliczności powstania sporu
8. Okoliczności powstania sporu, a także treść spornej decyzji zostały przedstawione w pkt 2–26 zaskarżonego wyroku. Na potrzeby rozpatrywanego odwołania można je streścić w poniżej przedstawiony sposób.
A. Postępowanie administracyjne
9. Decyzją C(2010) 4387 wersja ostateczna z dnia 30 czerwca 2010 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/38344 – Stal sprężająca) (zwaną dalej „decyzją w sprawie stali sprężającej”) Komisja ukarała szereg przedsiębiorstw, w tym wnoszące odwołanie – będących dostawcami stali sprężającej – za ich udział w kartelu na rynku stali sprężającej. Komisja nałożyła na spółkę WDI grzywnę w wysokości 56 050 000 EUR. Uznała ona, że spółki WDV i Pampus ponoszą odpowiedzialność solidarną do kwoty, odpowiednio, 45 600 000 EUR i 15 485 000 EUR. Komisja nałożyła tę karę w art. 2 akapit pierwszy pkt 8 decyzji w sprawie stali sprężającej.
10. W toku postępowania administracyjnego wnoszące odwołanie wniosły – na podstawie pkt 35 wytycznych z 2006 r. – o skorzystanie z wyjątkowego obniżenia grzywny ze względu na brak zdolności płatniczej.
11. W decyzji w sprawie stali sprężającej Komisja nie uwzględniła tego wniosku.
12. Pismem zarejestrowanym w sekretariacie Sądu w dniu 14 września 2010 r. wnoszące odwołanie wniosły skargę o stwierdzenie nieważności i zmianę decyzji w sprawie stali sprężającej. Sprawie tej nadano sygnaturę T‑393/10.
13. Decyzją C(2010) 6676 wersja ostateczna z dnia 30 września 2010 r. (zwaną dalej „decyzją z dnia 30 września 2010 r.”) Komisja poprawiła pełne błędy popełnione przy obliczaniu grzywien(4) zmieniła decyzję w sprawie stali sprężającej, a w szczególności jej art. 2 akapit pierwszy pkt 8, obniżając kwoty grzywien nałożonych na niektóre przedsiębiorstwa (obie decyzje zwane dalej łącznie „sporną decyzją”)(5). Kwota grzywny nałożonej na spółkę WDI została ustalona przez Komisję na 46 550 000 EUR. Uznała ona, że spółki WDV i Pampus ponoszą odpowiedzialność solidarną za zapłatę do kwoty, odpowiednio, 38 855 000 EUR i 15 485 000 EUR.
14. W decyzji z dnia 30 września 2010 r. Komisja wskazała, że zapłata grzywien, o których mowa w art. 2 akapit pierwszy pkt 8 spornej decyzji, powinna zostać dokonana w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia decyzji z dnia 30 września 2010 r. oraz że po upływie tego terminu automatycznie naliczane będą odsetki w wysokości odpowiadającej stopie stosowanej przez Europejski Bank Centralny (EBC) do jego głównych operacji refinansowania obowiązującej w pierwszym dniu miesiąca, w którym decyzja z dnia 30 września 2010 r. została wydana, powiększonej o 3,5 punktu procentowego. W owej decyzji przewidziano też, że, w przypadku gdyby ukarane przedsiębiorstwo wniosło skargę, będzie mogło ono pokryć kwotę grzywny w jej terminie wymagalności albo poprzez ustanowienie gwarancji bankowej, albo też poprzez dokonanie tymczasowej zapłaty grzywny zgodnie z art. 85a ust. 1 rozporządzenia (WE, Euratom) nr 2342/2002(6).
15. W dniu 3 grudnia 2010 r. wnoszące odwołanie złożyły w sekretariacie Sądu wniosek w przedmiocie środka tymczasowego w sprawie T‑393/10, mający w istocie na celu uzyskanie zawieszenia wykonania spornej decyzji do czasu wydania wyroku orzekającego w przedmiocie skargi głównej.
16. Pismem z dnia 14 lutego 2011 r. dyrektor generalny Dyrekcji Generalnej (DG) ds. Konkurencji Komisji oddalił kolejny wniosek wnoszących odwołanie o obniżenie grzywny ze względu na ich zdolność płatniczą (pismem zwanym dalej „pismem z dnia 14 lutego 2011 r.”).
17. Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2011 r., Westfälische Drahtindustrie i in./Komisja (T‑393/10 R, zwanym dalej „postanowieniem w przedmiocie środka tymczasowego”, EU:T:2011:178) prezes Sądu częściowo uwzględnił złożony przez wnoszące odwołanie wniosek w przedmiocie środka tymczasowego, nakazując zawieszenie nałożonego na nie obowiązku ustanowienia gwarancji bankowej na rzecz Komisji w celu uniknięcia natychmiastowego ściągnięcia grzywien, pod warunkiem że, po pierwsze, uiszczą one tymczasowo na rzecz tej instytucji przed dniem 30 czerwca 2011 r. kwotę 2 000 000 EUR, i, po drugie, będą jej płacić tymczasowo piętnastego dnia każdego miesiąca od dnia 15 lipca 2011 r. do odwołania, najpóźniej jednak do ogłoszenia wyroku w postępowaniu głównym, miesięczne raty w wysokości 300 000 EUR.
18. W wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd orzekł, że Komisja nie popełniła błędu, gdy stwierdziła w spornej decyzji w odniesieniu do wnoszących odwołanie istnienie naruszenia art. 101 TFUE. Sąd stwierdził jednak nieważność spornej decyzji w zakresie, w jakim Komisja nałożyła w niej na wnoszące odwołanie grzywnę, oraz nieważność pisma z dnia 14 lutego 2011 r., a to ze względu na to, że Komisja dopuściła się błędów przy dokonywaniu oceny zdolności płatniczej wnoszących odwołanie. Sąd, wykonując przysługujące mu nieograniczone prawo orzekania, skazał wnoszące odwołanie na grzywnę w takiej samej wysokości jak grzywna nałożona na nie w spornej decyzji, co wynika z sentencji wyroku z dnia 15 lipca 2015 r.(7)
19. Zastosowując się do postanowienia w przedmiocie środka tymczasowego spółka WDI zapłaciła tymczasowo Komisji, w okresie od dnia 29 czerwca 2011 r. do dnia 16 czerwca 2015 r., łączną kwotę 16 400 000 EUR.
20. Po ogłoszeniu wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. doradcy wnoszących odwołanie skontaktowali się z DG Komisji ds. budżetu w celu polubownego uzgodnienia harmonogramu zapłaty grzywien wskazanych w pkt 4–6 sentencji tego wyroku. Pojawiły się wówczas różnice zdań co do daty, począwszy od której powinno się naliczać odsetki należne od tych grzywien. Wnoszące odwołanie uważały bowiem, że odsetki te powinno się zacząć naliczać od ogłoszenia wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., podczas gdy zdaniem DG ds. budżetu odsetki były należne od daty wynikającej z art. 2 akapity drugi i trzeci spornej decyzji, czyli, w przypadku wnoszących odwołanie, w terminie trzech miesięcy od doręczenia decyzji z dnia 30 września 2010 r. Stanowisko to zostało przedstawione w wiadomości wysłanej pocztą elektroniczną przez DG ds. budżetu w dniu 12 sierpnia 2015 r. w odpowiedzi na wysłaną tą samą drogą wiadomość przedstawiciela wnoszących odwołanie z dnia 5 sierpnia 2015 r. i zostało powtórzone podczas spotkania Komisji i spółki WDI, które odbyło się w dniu 4 września 2015 r.
21. Wnoszące odwołanie wniosły odwołanie od wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. i zakwestionowały między innymi uwzględnienie przez Sąd, w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, ich zdolności płatniczej w 2015 r., a nie w 2010 r. Trybunał odrzucił to odwołanie postanowieniem z dnia 7 lipca 2016 r., Westfälische Drahtindustrie i Pampus Industriebeteiligungen/Komisja (C‑523/15 P, zwanym dalej „postanowieniem Trybunału”, EU:C:2016:541).
22. Po tym jak ich odwołanie zostało odrzucone, wnoszące odwołanie wniosły do Sądu o dokonanie wykładni wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. w ten sposób, że odsetki od kwoty grzywny nałożonej w tym wyroku są należne od dnia ogłoszenia tego wyroku. Tytułem żądania ewentualnego wnoszące odwołanie wniosły do Sądu o sprostowanie lub uzupełnienie tego wyroku poprzez sprecyzowanie daty, od której zaczyna się naliczać odsetki.
23. Postanowieniem z dnia 17 maja 2018 r., Westfälische Drahtindustrie i in./Komisja (T‑393/10 INTP, niepublikowanym, EU:T:2018:293) Sąd uznał te żądania za niedopuszczalne. Co się tyczy wniosku o dokonanie wykładni, Sąd przypomniał, że, aby taki wniosek był dopuszczalny, powinien on odnosić się do kwestii rozstrzygniętej w wyroku podlegającym wykładni. Tymczasem w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd nie poruszył kwestii dotyczącej momentu, od którego nalicza się odsetki za opóźnienie należne w przypadku odroczonej zapłaty kwoty grzywien nałożonych na wnoszące odwołanie. Zdaniem Sądu wniosek wnoszących odwołanie miał na celu uzyskanie opinii na temat konsekwencji, jakie ma wyrok z dnia 15 lipca 2015 r., co nie mieści się w ramach wniosku o dokonanie wykładni złożonym na podstawie art. 168 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem. Jeśli chodzi o pozostałe dwa wnioski, Sąd uznał je za złożone po upływie wyznaczonego na to terminu.
24. W dniu 16 października 2019 r. spółka WDI poinformowała Komisję, po pierwsze, że zapłaciła już 31 700 000 EUR, i, po drugie, że zamierza teraz zapłacić pozostałą część należnej grzywny, w formie kapitału i odsetek, którą oszacowała na 18 149 636,24 EUR. Dokonując tego obliczenia spółka WDI uwzględniła odsetki należne począwszy od dnia 15 października 2015 r., czyli na trzy miesiące po ogłoszeniu wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., i zastosowała stopę odsetek wynoszacą 3,48 %.
25. W dniu 17 października 2019 r. spółka WDI wpłaciła rzeczoną kwotę 18 149 636,24 EUR na rachunek bankowy Komisji, wskutek czego łączna kwota płatności dokonanych w ramach uiszczenia grzywny począwszy od dnia 29 czerwca 2011 r. wyniosła 49 849 636,24 EUR.
26. Pismem z dnia 2 marca 2020 r. (zwanym dalej „zaskarżonym aktem”) Komisja poinformowała spółkę WDI, że nie zgadza się ze stanowiskiem przedstawionym przez tę spółkę w jej piśmie z dnia 16 października 2019 r. Komisja wskazała, że, zgodnie z kryteriami określonymi w wyroku z dnia 14 lipca 1995 r., CB/Komisja (T‑275/94, zwanym dalej „wyrokiem CB”, EU:T:1995:141) odsetki zaczęły być naliczane począwszy od daty przewidzianej w spornej decyzji, czyli od dnia 4 stycznia 2011 r., i to według stopy 4,5 %, nie zaś od ogłoszenia wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. W konsekwencji Komisja wezwała spółkę WDI do zapłaty na jej rzecz kwoty 12 236 931,69 EUR, odpowiadającej kwocie pozostałej do zapłaty, biorąc pod uwagę datę zaksięgowania, to jest dzień 31 marca 2020 r.
B. Postępowanie przed Sądem
27. W skardze złożonej w sekretariacie Sądu w dniu 11 maja 2020 r. wnoszące odwołanie wniosły do Sądu, tytułem żądania głównego, po pierwsze, o stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu, po drugie, o stwierdzenie, że Komisja powinna zaliczyć płatności dokonane przez spółkę WDI w okresie od dnia 29 czerwca 2011 r. do dnia 16 czerwca 2015 r., powiększone o odsetki od tej kwoty w tym okresie, czyli łączną kwotę 17 820 610 EUR, na poczet grzywny orzeczonej przez Sąd w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., ze skutkiem od tej daty, oraz że w związku z tym owa grzywna została uiszczona w całości wskutek dokonanej przez spółkę WDI w dniu 17 października 2019 r. zapłaty kwoty 18 149 636,24 EUR, oraz, po trzecie, o zasądzenie od Komisji na rzecz spółki WDI kwoty 1 633 085,17 EUR wraz z odsetkami naliczanymi od dnia 17 października 2019 r. do dnia zwrotu w całości należnej kwoty, z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Tytułem żądania ewentualnego, wnoszące odwołanie wniosły o zasądzenie od Unii Europejskiej, reprezentowanej przez Komisję, po pierwsze, zapłaty na ich rzecz odszkodowania równego kwocie żądanej w zaskarżonym akcie, czyli 12 236 931,69 EUR, i, po drugie, zapłaty na rzecz spółki WDI kwoty odpowiadającej kwocie nadpłaty uzyskanej przez tę instytucję w dniu 17 października 2019 r. w wysokości 1 633 085,17 EUR, powiększonej o odsetki naliczane od tej daty do dnia zwrotu należnej kwoty w całości.
28. W zaskarżonym wyroku Sąd najpierw zbadał żądanie czwarte dotyczące wniosku o odszkodowanie opartego na bezprawności zachowania Komisji z tego względu, że instytucja ta nie wykonała prawidłowo wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., naruszając w ten sposób obowiązki ciążące na niej na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE(8). Na poparcie tego wniosku o odszkodowanie wnoszące odwołanie podniosły w istocie cztery zarzuty. W tym względzie Sąd stwierdził, że wszystkie podnoszone naruszenia opierają się na założeniu, że grzywna nałożona w spornej decyzji nie została „utrzymana” lub „potwierdzona” wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r., lecz została uchylona i zastąpiona ex tunc nową grzywną, którą wnoszące odwołanie nazywają „grzywną sądową”, wymagalną dopiero od dnia ogłoszenia tego wyroku(9).
29. Po uznaniu wniosku o odszkodowanie za dopuszczalny(10) Sąd stwierdził najpierw, że, ze względu na to, iż kwestia dotycząca momentu, od którego nalicza się odsetki za opóźnienie należne od kwoty grzywny, nie była przedmiotem jakiejkolwiek wymiany między stronami w toku postępowania sądowego i nie została wyraźnie poruszona w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., ani w jego uzasadnieniu, ani w jego sentencji(11), należy ustalić, czy na podstawie tego wyroku można wywnioskować, iż grzywna wymierzona przez Sąd była prawnie odrębna od grzywny nałożonej przez Komisję w spornej decyzji(12). W tym względzie, zgodnie z orzecznictwem wynikającym z jego wyroku CB, Sąd zauważył, iż z brzmienia art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 wynika, że przyznane sądowi Unii w dziedzinie konkurencji nieograniczone prawo orzekania odnosi się i ogranicza do grzywny pierwotnie nałożonej przez Komisję oraz że tym samym wymierzona przez sąd Unii grzywna nie stanowi nowej grzywny, odrębnej pod względem prawnym od grzywny nałożonej przez Komisję(13). W związku z tym, zdaniem Sądu, gdy sąd Unii zastępuje ocenę Komisji własną oceną i obniża kwotę grzywny w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, zastępuje on w ramach decyzji Komisji kwotę pierwotnie ustaloną w tej decyzji kwotą wynikającą z jego własnej oceny, a zatem uznaje się, że decyzja Komisji, ze względu na zastępujący skutek wyroku wydanego przez sąd Unii, była zawsze decyzją wynikającą z oceny dokonanej przez ów sąd(14).
30. Następnie Sąd przypomniał, odnosząc się do postanowienia Trybunału, iż w tym przypadku Trybunał orzekł, po pierwsze, że wprawdzie przeprowadzenie przez Sąd kontroli zgodności spornej decyzji z prawem doprowadziło do stwierdzenia jej nieważności w zakresie, w jakim Komisja nałożyła w niej na wnoszące odwołanie grzywnę, jednak owa okoliczność nie skutkowała w żaden sposób tym, że Sąd został z tego powodu pozbawiony przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, oraz, po drugie, że okoliczność polegająca na tym, iż Sąd ostatecznie uznał za właściwe przyjęcie w danym przypadku kwoty grzywny identycznej z kwotą ustaloną w spornej decyzji, nie ma wpływu na zgodność z prawem wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania(15). W związku z tym Sąd doszedł do wniosku, iż Komisja zasadnie uznała, że, skoro grzywna wymierzona przez Sąd nie była nowa, grzywna ta była wymagalna od daty przewidzianej w spornej decyzji(16).
31. Według Sądu oceny tej nie mogą podważyć argumenty wnoszących odwołanie oparte, w szczególności, na tym, że Sąd uchylił pierwotnie nałożoną grzywnę przed ustaleniem nowej kwoty na podstawie okoliczności, które zaistniały po wydaniu spornej decyzji(17) oraz że w postanowieniu w przedmiocie środka tymczasowego prezes Sądu nakazał zawieszenie obowiązku ustanowienia gwarancji bankowej. W tym ostatnim względzie Sąd zauważył, że przyjęcie postanowienia w przedmiocie środka tymczasowego nie skutkowało zawieszeniem wymagalności wierzytelności, od której w dalszym ciągu naliczane były w toku postępowania sądowego odsetki za opóźnienie(18).
32. Sąd podkreślił ponadto, iż jeżeli sąd Unii utrzymuje w mocy część lub całość kwoty grzywny w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie ab initio nie stanowi kary dodatkowej względem grzywny pierwotnie nałożonej przez Komisję. Zarówno bowiem brak różnicy w zakresie charakteru prawnego grzywny, gdy zostaje ona zmieniona przez sąd Unii, jak i zasada braku skutku zawieszającego skarg sprzeciwiają się temu, aby Komisja zwolniła przedsiębiorstwo, które nie zapłaciło niezwłocznie tej grzywny i którego skarga została częściowo uwzględniona, z ciążącego na nim obowiązku zapłaty, od dnia wymagalności grzywny nałożonej przez Komisję, odsetek od kwoty grzywny ustalonej przez sąd Unii(19).
33. W świetle tych rozważań Sąd stwierdził, że nie doszło do wystarczająco istotnego naruszenia obowiązków spoczywających na Komisji na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE, i oddalił złożony przez skarżące przed nim wniosek o odszkodowanie. Zważywszy, iż pozostałe z podniesionych przez nie żądań również opierały się, w istocie, na założeniu, że Komisja naruszyła to postanowienie, Sąd oddalił skargę w całości(20).
IV. Postępowanie przed Trybunałem i żądania stron
34. W odwołaniu wnoszące je wnoszą do Trybunału o uchylenie zaskarżonego wyroku i w istocie powtarzają żądania przedstawione przez nie w pierwszej instancji(21). Z kolei Komisja wnosi do Trybunału o oddalenie odwołania i obciążenie wnoszących odwołanie kosztami postępowania.
V. Analiza
35. Na poparcie odwołania wnoszące odwołanie podnoszą trzy zarzuty, z których pierwszy dotyczy naruszenia prawa ze względu na niezastosowanie się do wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., a także błędne i sprzeczne uzasadnienie zaskarżonego wyroku; zarzut drugi dotyczy naruszenia art. 266 TFUE z powodu nieprzestrzegania normy prawa wynikającego z połączenia skutku kasacyjnego i prawnego charakteru zastępczego, zarzut trzeci dotyczy zaś naruszenia prawa do rzetelnego procesu. Zgodnie z wnioskiem Trybunału w niniejszej opinii skupię się na analizie zarzuty pierwszego.
36. Z opisu okoliczności powstania sporu wynika, że – podobnie jak w skardze wniesionej w pierwszej instancji do Sądu – w niniejszym odwołaniu do Trybunału, a w szczególności w zarzucie pierwszym, wnoszące je koncentrują się w istocie na kwestii tego, czy wykonanie przez Sąd przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania w ramach wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. doprowadziło do powstania grzywny, którą należy określić jako „nową” i „prawnie odrębną” w stosunku do grzywny nałożonej przez Komisję w spornej decyzji w 2010 r.
37. Dokładniej rzecz ujmując, w ramach tego pierwszego zarzutu, wnoszące odwołanie w istocie twierdzą, że wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 Sąd, po pierwsze, uchylił ex tunc grzywnę nałożoną przez Komisję, ponieważ uchylenie to doprowadziło do powstania po ich stronie wierzytelności odpowiadającej sumie zapłaconej przez nie tymczasowo w ramach wykonania postanowienia w przedmiocie środka tymczasowego, powiększonej o odsetki, oraz, po drugie, wymierzył nową odrębną grzywnę ze skutkiem od daty ogłoszenia wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., którą to grzywnę wnoszące odwołanie określają jako „grzywnę sądową” w odróżnieniu od „uchylonej grzywny” nałożonej przez Komisję w 2010 r.
38. W zakresie, w jakim wszystkie zarzuty szczegółowe podniesione przez wnoszące odwołanie w ramach zarzutu pierwszego opierają się na założeniu, iż w istocie Sąd naruszył prawo orzekając, że grzywna nałożona przez Sąd w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. nie stanowi nowej grzywny, prawnie odrębnej od grzywny nałożonej przez Komisję w spornej decyzji, uważam za przydatne, w pierwszej kolejności, sformułowanie uwag wstępnych dotyczących charakteru nieograniczonego prawa orzekania, a w szczególności konsekwencji jego zastosowania (A), a następnie, w drugiej kolejności, przeanalizowanie rozumowania Sądu zawartego w zaskarżonym wyroku, przy jednoczesnym zbadaniu poszczególnych zastrzeżeń podniesionych przez wnoszące odwołanie w ich pierwszym zarzucie odwołania (B).
A. W przedmiocie nieograniczonego prawa orzekania przyznanego sądowi Unii w zakresie stosowania reguł konkurencji
39. W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że system kontroli sądowej decyzji Komisji dotyczących postępowań prowadzonych na podstawie art. 101 i 102 TFUE składa się z ustanowionej w art. 263 TFUE kontroli zgodności z prawem aktów wydanych przez instytucje, która, zgodnie z art. 261 TFUE i art. 31 rozporządzenia nr 1/2003(22) oraz na żądanie strony skarżącej, może zostać uzupełniona wykonaniem przez Sąd nieograniczonego prawa orzekania w odniesieniu do kar nałożonych w tej dziedzinie przez Komisję(23). To nieograniczone prawo orzekania może być zatem wykonywane jedynie w charakterze uzupełniającym, w kontekście przewidzianej w art. 263 TFUE kontroli zgodności z prawem i nie stanowi odrębnej skargi w rozumieniu skarg, o których mowa w art. 256 TFUE(24).
40. W tym względzie pragnę wskazać, że zakresem kontroli zgodności z prawem jest objęta całość elementów wydanych przez Komisję decyzji dotyczących postępowań prowadzonych w zastosowaniu art. 101 i 102 TFUE, których pogłębioną pod względem prawnym i faktycznym kontrolę w świetle przedstawionych przez stronę skarżącą w pierwszej instancji zarzutów i przy uwzględnieniu wszystkich podniesionych przez nią elementów zapewnia Sąd. Jednakże w ramach tej kontroli sądy Unii nie mogą w żadnym wypadku zastąpić własnym uzasadnieniem uzasadnienia sporządzonego przez autora rozpatrywanego aktu(25).
41. Natomiast w przypadku, gdy sądy Unii wykonują nieograniczone prawo orzekania, mają one prawo, poza przeprowadzaniem zwykłej kontroli zgodności kary z prawem, zastąpić własną oceną – w celu określenia wysokości tej kary – ocenę Komisji, autora aktu, w którym wysokość ta została pierwotnie ustalona. W związku z tym sądy Unii mogą dokonać zmiany zaskarżonego aktu, nawet bez stwierdzenia jego nieważności, w celu uchylenia nałożonej grzywny czy też zmniejszenia lub podwyższenia jej kwoty, gdyż uprawnienie to jest wykonywane przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności faktycznych (kontrola de novo)(26).
42. Wynika stąd, że o ile zakres tego nieograniczonego prawa orzekania jest ściśle ograniczony, w odróżnieniu od kontroli zgodności z prawem, do ustalania kwoty grzywny(27), o tyle sąd Unii w przypadku, gdy zostaje mu przedłożona do rozważenia kwestia wysokości grzywny, jest uprawniony do skorzystania z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania(28), przy czym skorzystanie z tego uprawnienia wiąże się z ostatecznym przekazaniem mu prawa do nakładania kar.(29)
43. Wynika z tego, że, z metodologicznego punktu widzenia, zatem to dopiero po zakończeniu przez sąd Unii kontroli w świetle zgłoszonych zarzutów zgodności z prawem przedłożonej mu decyzji, sąd ten powinien, w razie niestwierdzenia nieważności owej decyzji w całości, wykonać przysługujące mu nieograniczone prawo orzekania, po pierwsze w celu wyciągnięcia konsekwencji ze swojego orzeczenia dotyczącego zgodności z prawem tej decyzji, a po drugie, w zależności od informacji, które zostały mu przedłożone do zbadania, w celu określenia, czy należy zastąpić jego oceną ocenę Komisji, tak by kwota grzywny była odpowiednia(30).
44. W drugiej kolejności przypominam, że, aby spełniać wymogi związane z przeprowadzaniem kontroli w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania w rozumieniu art. 47 karty praw podstawowych Unii Europejskiej w zakresie dotyczącym grzywny, sąd Unii jest przy wykonaniu uprawnień określonych w art. 261 TFUE i 263 TFUE zobowiązany do przeanalizowania wszystkich zarzutów natury prawnej czy faktycznej, za pomocą których podnoszący je chcą wykazać, iż kwota grzywny nie jest dostosowana do wagi i czasu trwania naruszenia(31). To dzięki bowiem nieograniczonemu prawu orzekania przewidziana w traktatach kontrola sądowa jest zgodna z wymogami zasady skutecznej ochrony sądowej przewidzianej w art. 47 karty praw podstawowych(32). Zadanie to oznacza zatem, w zastosowaniu art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003, uwzględnienie w odniesieniu do każdego ukaranego przedsiębiorstwa wagi rozpatrywanego naruszenia i czasu jego trwania, z poszanowaniem zasad w szczególności uzasadnienia, proporcjonalności, indywidualizacji kar i równego traktowania, bez związania sądu Unii wskazówkami określonymi przez Komisję w jej wytycznych, mimo że sądy Unii mogą kierować się tymi wskazówkami w ramach wykonywania przysługującego im nieograniczonego prawa orzekania(33).
45. W trzeciej kolejności należy podkreślić, że wykonywanie tego nieograniczonego prawa orzekania nie jest równoznaczne z przeprowadzeniem kontroli z urzędu, a postępowanie jest postępowaniem kontradyktoryjnym. Z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód procesowych, które sąd ma obowiązek uwzględnić z urzędu, takich jak brak uzasadnienia spornej decyzji(34), to do strony skarżącej należy podniesienie skierowanych przeciwko spornej decyzji zarzutów oraz przedstawienie dowodów na ich poparcie(35). Trybunał orzekł zaś, że brak przeprowadzenia kontroli z urzędu całości spornej decyzji nie narusza zasady skutecznej ochrony sądowej. Dla przestrzegania tej zasady nie jest bowiem niezbędne, by Sąd – z pewnością zobowiązany do ustosunkowania się do podniesionych zarzutów oraz do przeprowadzenia kontroli, pod względem zarówno prawnym, jak i faktycznym – miał obowiązek dokonać z urzędu kompletnego badania akt sprawy(36). W związku z tym, w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania sąd Unii może również uznać, że żaden z podniesionych przez strony argumentów nie uzasadnia skorzystania z rzeczonego prawa w celu obniżenia kwoty grzywien(37).
46. To w świetle tych ogólnych ustaleń należy zbadać pierwszy zarzut wnoszących odwołanie.
B. W przedmiocie zarzutu pierwszego
47. W zarzucie pierwszym – który składa się z szeregu zarzutów szczegółowych, z których większość pokrywa się ze sobą i dotyczy pkt 98, 99, 102, 105, 107, 111, 113, 115, 117, 118, 125 i 127 zaskarżonego wyroku – wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi, w istocie, że naruszył prawo, nie stosując się do własnego wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. oraz że, formułując błędne i sprzeczne uzasadnienie w odniesieniu do tego wyroku, naruszył powagę rzeczy osądzonej.
48. Ponieważ cała argumentacja wnoszących odwołanie opiera się na założeniu, że wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd nałożył nową grzywnę, prawnie odrębną od grzywny nałożonej przez Komisję w spornej decyzji, uważam, że w interesie jasności i należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości należy zbadać, czy założenie to jest prawidłowe. Jeśli tak nie jest, wszystkie zarzuty szczegółowe podniesione przez wnoszące odwołanie w zarzucie pierwszym będą bezzasadne i powinny zostać oddalone ze względu na brak jakiejkolwiek sprzeczności między wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r. a zaskarżonym wyrokiem.
1. W przedmiocie treści i zakresu wyroku z dnia 15 lipca 2015 r.
49. Na wstępie pragnę zauważyć, iż należy stwierdzić, że Sąd słusznie zauważył w pkt 96 i 97 zaskarżonego wyroku, iż, ze względu na to, że kwestia dotycząca momentu, od którego nalicza się odsetki za opóźnienie należne od kwoty grzywny, nie została wyraźnie poruszona w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., należy ustalić, czy z uzasadnienia tego wyroku można wywnioskować, że grzywna wymierzona przez Sąd była prawnie odrębna od grzywny nałożonej przez Komisję w spornej decyzji(38).
50. W tym względzie zauważam, że punktem wyjścia dla analizy ewentualnej sprzeczności między zaskarżonym wyrokiem a wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r. powinna być treść, a dokładniej rzecz biorąc – uzasadnienie i sentencja – wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. również w świetle postanowienia Trybunału. W tym zakresie przedstawienie przez Sąd pokrótce w pkt 95 i 100 zaskarżonego wyroku treści wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., które stanowi podstawę jego analizy, jest szczegółowe, a także zgodne z wykładnią Trybunału, jaka wynika z jego postanowienia(39).
51. Pragnę bowiem przypomnieć, że na poparcie skargi na sporną decyzję, która doprowadziła do wydania wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., skarżące w pierwszej instancji podniosły dziewięć zarzutów, z których tylko szósty i dziewiąty są istotne dla celów niniejszego odwołania. Po pierwsze, zarzut szósty dotyczył, w szczególności, naruszenia zasady proporcjonalności, ponieważ w spornej decyzji Komisja miała nie uwzględnić braku ich zdolności płatniczej. Po drugie, zarzut dziewiąty dotyczył błędnej oceny ich zdolności płatniczej, jakiej dokonano w piśmie z dnia 14 lutego 2011 r., względem którego to pisma skarżące w pierwszej instancji również wniosły o stwierdzenie nieważności.
52. W wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd, uwzględniając te dwa zarzuty, stwierdził nieważność spornej decyzji w zakresie, w którym nałożono w niej grzywnę na skarżące w pierwszej instancji, a także pisma z dnia 14 lutego 2011 r. ze względu na to, że w piśmie tym Komisja popełniła błąd przy ocenie zdolności płatniczej skarżących w pierwszej instancji w rozumieniu pkt 35 wytycznych z 2006 r. Dokładniej rzecz ujmując, w ramach kontroli zgodności spornej decyzji z prawem Sąd stwierdził w pkt 285–332 wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., że Komisja dopuściła się błędów przy ocenie zdolności płatniczej skarżących w pierwszej instancji oraz że błędy te mogą skutkować stwierdzeniem nieważności spornej decyzji w zakresie, w jakim nałożono w niej na skarżące w pierwszej instancji grzywnę, oraz stwierdzeniem nieważności pisma z dnia 14 lutego 2011 r., a także uzasadniać wykonanie przez Sąd nieograniczonego prawa orzekania(40).
53. W ramach wykonania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania Sąd niemniej jednak stwierdził, że skarżące w pierwszej instancji nie miały podstaw, aby domagać się przyznania im obniżenia kwoty grzywny ze względu na brak ich zdolności płatniczej, i w związku z tym ustalił on grzywnę w takiej samej wysokości jak grzywna nałożona na nie w spornej decyzji. Dokładniej rzecz ujmując, w pkt 333–358 wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd – sam stosując wytyczne z 2006 r. – stwierdził na podstawie informacji udzielonych przez skarżące w pierwszej instancji na temat ich sytuacji finansowej, która po przyjęciu spornej decyzji podlegała zmianom, że te nie miały one podstaw, by twierdzić, iż należało im przyznać obniżenie kwoty grzywny ze względów analogicznych do tych przewidzianych w pkt 35 owych wytycznych z 2006 r., oraz że w związku z tym skarżące w pierwszej instancji powinny zostać obciążone grzywną w takiej samej wysokości jak grzywna nałożona na nie w spornej decyzji(41).
54. W tym względzie wydaje mi się, iż ważne jest, aby podkreślić, że choć Sąd ograniczył się do uwzględnienia zarzutów nieważności dotyczących oceny zdolności płatniczej skarżących w pierwszej instancji, to jednak odrzucił on wszystkie zarzuty dotyczące zgodności stwierdzenia naruszenia z prawem i kwoty nałożonej w jego wyniku grzywny. Innymi słowy, Sąd nie dostrzegł względów, dla których należałoby uznać za nieodpowiednią kwotę nałożonych na skarżące w pierwszej instancji grzywien w postaci, jaka wynika z art. 2 akapit pierwszy pkt 8 spornej decyzji(42), po rozpatrzeniu czterech pierwszych zarzutów skargi, których analiza nie wykazała żadnego błędu mogącego skutkować niezgodnością z prawem spornej decyzji. Również z tego względu Sąd ustalił grzywnę w takiej samej wysokości jak grzywna, którą w spornej decyzji Komisja nałożyła wcześniej na skarżące w pierwszej instancji. Ponadto, należy przypomnieć, że zastosowanie pkt 35 wytycznych z 2006 r. stanowi ostatni element brany pod uwagę przy określaniu kwoty grzywny nakładanej w związku z naruszeniem reguł konkurencji(43).
55. Co się tyczy sentencji wyroku z dniu 15 lipca 2015 r., prawdą jest, że w pkt 2 sentencji tego wyroku Sąd stwierdził nieważność art. 2 akapit pierwszy pkt 8 spornej decyzji, który nakładał na skarżące w pierwszej instancji grzywnę, oraz że w pkt 4–6 tej sentencji ustalił kwoty grzywny, które odpowiadały kwotom określonym w spornej decyzji. Niemniej jednak podejście, zgodnie z którym wybór ten świadczy o tym, że Sądu chciał ustanowić nową grzywnę, prawnie odrębnej od tej ustalonej przez Komisję, byłoby nadmiernie formalistyczne i naruszałoby, moim zdaniem, wynikającą z utrwalonego orzecznictwa podstawową zasadę, zgodnie z którą sentencję wyroku należy odczytywać w świetle uzasadnienia, które do niej doprowadziło i które stanowi jej niezbędne wsparcie(44). Ponadto istnieją liczne przykładowe przypadki, w których Sąd stwierdził nieważność sentencji decyzji Komisji w sprawie grzywny, a następnie ustalił nową kwotę w ramach wykonania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania(45). Jak bowiem zauważa Komisja, w niektórych przypadkach, tak jak w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., Sąd najpierw stwierdził nieważność artykułu decyzji Komisji, w którym nałożona została grzywna, a następnie ponownie określił grzywnę w sentencji tego wyroku(46). W innych przypadkach Sąd ograniczył się do zmiany grzywny bez stwierdzenia nieważności danego artykułu decyzji Komisji(47). Choć ten brak spójności w praktyce Sądu jest niefortunny i może, na płaszczyźnie czysto formalnej, być źródłem nieporozumień, to w rzeczywistości, skoro nieograniczone prawo orzekania, zgodnie z orzecznictwem opartym na wyroku CB, „odnosi się i ogranicza do grzywny pierwotnie nałożonej przez Komisję”(48), pozostaje ono bez wpływu na skutki prawne(49).
56. W świetle powyższego uważam, że założenie leżące u podstaw argumentacji przedstawionej przez wnoszące odwołanie w ramach zarzutu pierwszego, zgodnie z którym w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd nałożył nową grzywnę prawnie odrębną od grzywny nałożonej przez Komisję w spornej decyzji, nie wynika z uzasadnienia tego wyroku i jest zasadniczo błędne.
57. Wniosek ów wystarcza, moim zdaniem, do oddalenia całej przedstawionej przez wnoszące odwołanie argumentacji jako bezzasadnej, bez potrzeby dokonywania bardziej dogłębnego badania poszczególnych zarzutów szczegółowych składających się na zarzut pierwszy.
58. Niemniej jednak, jeżeli Trybunał uzna za konieczne rozpatrzenie poszczególnych argumentów wysuniętych przez wnoszące odwołanie, pomocniczo i w trosce kompletność wywodu, proponuję je oddalić na podstawie poniżej przedstawionej analizy.
2. W przedmiocie poszczególnych zarzutów szczegółowych zarzutu pierwszego
59. W pierwszej kolejności, wnoszące odwołanie podnoszą, iż w pkt 98 zaskarżonego wyroku Sąd błędnie stwierdził, że „wymierzona przez sąd Unii grzywna nie stanowi nowej grzywny, odrębnej pod względem prawnym od grzywny nałożonej przez Komisję (zob. podobnie [wyrok CB], pkt 58, 60)”. Ich zdaniem stwierdzenie to jest błędne, ponieważ nie daje odpowiedzi na pytanie, na czym polega reformatoryjny i substytucyjny skutek, jaki ma wyrok z dnia 15 lipca 2015 r. w stosunku do grzywny uchylonej w spornej decyzji.
60. Na poparcie ich argumentu wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd niesłusznie powołał się na pkt 58 i 60 wyroku CB, ponieważ wyrok ów różni się od wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. W przeciwieństwie bowiem do wyroku CB w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd nakazał zapłatę „grzywny sądowej” na podstawie „nowych okoliczności faktycznych” i, po drugie, jeszcze przed ustanowieniem „grzywny sądowej”, zniósł w całości nałożoną grzywnę i to od samego początku (obniżenie ex tunc), a zatem nie zdecydował się na potwierdzenie lub jedynie obniżenie (z mocą wsteczną) grzywny nałożonej na mocy pierwotnej decyzji Komisji.
61. Uważam, że argumentów tych nie można uwzględnić.
62. W pierwszej kolejności bowiem, jak ustalono w pkt 52–56 niniejszej opinii, w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. sąd Unii nie nałożył grzywny w miejsce grzywien nałożonych przez Komisję, czego zresztą nie mógł zrobić, lecz jedynie „zmienił” grzywnę początkowo ustaloną w spornej decyzji. Innymi słowy, istnieje tożsamość faktyczna i prawna między grzywną nałożoną przez Komisję w spornej decyzji a grzywną ustaloną w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. w następstwie przeprowadzonej przez Sąd kontroli.
63. Po drugie, przypominam, iż w pkt 58–60 wyroku CB Sąd orzekł, że przyznane sądowi Unii nieograniczonego prawa orzekania w dziedzinie stosowania reguł konkurencji „odnosi się i ogranicza do grzywny pierwotnie nałożonej przez Komisję” (pkt 58), że sąd ten „nie ma prawa do nakładania grzywny”, lecz może „rozstrzygać wyłącznie w sprawie grzywien ustalonych decyzją Komisji” (pkt 59) oraz że w związku z tym nie jest uprawniony do „zastąpienia grzywny nałożonej przez Komisję nową grzywną, która jest od niej prawnie odrębna” (pkt 60). Te ogólne twierdzenia, które zostały sformułowane przez Sąd w 1995 r., choć nigdy nie potwierdzone przez Trybunał, nadal wydają mi się aktualne(50).
64. Po trzecie, co się tyczy argumentu, zgodnie z którym w wyroku CB Sąd potwierdził część kwestionowanej grzywny po ponownej ocenie tych samych okolicznościach faktycznych, co te leżące u podstaw spornej decyzji, podczas gdy w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd postanowił potwierdzić tę samą grzywnę, opierając się również na nowych okolicznościach faktycznych, rozróżnienie dokonane przez wnoszące odwołanie jest nieistotne pod względem prawnym. Jak bowiem wynika z utrwalonego orzecznictwa, sąd wykonujący nieograniczone prawo orzekania powinien zasadniczo, z zastrzeżeniem badania okoliczności wskazanych mu przez strony, uwzględnić stan prawny i faktyczny zaistniały w momencie orzekania, gdy za zasadne uzna wykonanie swego prawa reformatoryjnego(51). A fortiori, oznacza to, że sąd wykonujący nieograniczone prawo orzekania może wziąć pod uwagę nie tylko wcześniejsze okoliczności, które nie znajdują się w zaskarżonym akcie(52), ale także, w razie konieczności i tytułem wyjątku, okoliczności, które wystąpiły po wydaniu decyzji(53). Jak Trybunał orzekł w pkt 43 postanowienia Trybunału, celem umożliwienia mu przeprowadzenia do końca kontroli zgodności z prawem sąd Unii jest uprawniony do uwzględnienia wszystkich okoliczności, które uzna za mające znaczenie dla sprawy, niezależnie od tego, czy zaistniały one przed wydaniem decyzji czy też już po nim(54). Tym bardziej dotyczy to sytuacji, w której, tak jak w niniejszej sprawie, Sąd korzysta z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania w ramach analizy zdolności płatniczej danego przedsiębiorstwa. Gdyby bowiem sąd Unii nie mógł dokonać oceny tej zdolności z uwzględnieniem sytuacji istniejącej w momencie wydawania przezeń rozstrzygnięcia, mógłby on zostać zmuszony do odmowy czy też przyznania obniżenia kwoty grzywny czy też uchylenia jej w całości w nienależny sposób, co mogłoby przysporzyć temu przedsiębiorstwu nieuzasadnionej przewagi nad konkurencją, czy też, przeciwnie, wyrządzić mu szkodę w tym zakresie(55). Ponadto pragnę przypomnieć, że kontrola braku zdolności płatniczej w rozumieniu pkt 35 wytycznych z 2006 r., wiąże się z przeprowadzeniem analizy „określonego kontekstu społecznego i gospodarczego” w momencie nałożenia grzywny po to, aby ocenić, czy grzywna „zagroziłoby nieodwracalnie rentowności danego przedsiębiorstwa”. Taka kontrola jest zatem, ze względu na sam swój charakter i przedmiot, perspektywiczna i może wyjątkowo wiązać się z koniecznością uwzględnienia okoliczności, które zaistniały już po wydaniu decyzji nakładającej grzywnę.
65. W drugiej kolejności, wnoszące odwołanie twierdzą, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku jest sprzeczne w odniesieniu do zastępującego skutku wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. W szczególności, w pkt 99 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że „[g]dy sąd Unii zastępuje ocenę Komisji własną oceną i obniża kwotę grzywny w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, zastępuje on w ramach decyzji Komisji kwotę pierwotnie ustaloną w tej decyzji kwotą wynikającą z jego własnej oceny”. Według wnoszących odwołanie, choć to stwierdzenie może wydawać się prawidłowym punktem wyjścia, Sąd powinien był jednak wyciągnąć z niego następujące wnioski: i) w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd całkowicie zastąpił ocenę Komisji własną oceną; ii) na podstawie tej oceny obniżył on kwotę uchylonej grzywny w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania poprzez unieważnienie i wyraźne skompensowanie już dokonanych płatności; oraz iii) Sąd zastąpił uchyloną grzywnę w ten sposób zmienioną grzywną sądową. Zamiast zaś wyciągnąć takie wnioski, Sąd orzekł w pkt 99 zaskarżonego wyroku, że „[w] związku z tym uznaje się, że decyzja Komisji, ze względu na zastępujący skutek wyroku wydanego przez sąd Unii, była zawsze decyzją wynikającą z oceny dokonanej przez ów sąd (zob. podobnie wyrok CB, pkt 60–65, 85–87)”.
66. W tym względzie należy stwierdzić, że wprawdzie w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd najpierw stwierdził nieważność spornej decyzji w sprawie kartelu w zakresie, w jakim ustalono w niej kwotę nałożonej na skarżące przed nim grzywny, a następnie ustalił kwotę grzywny w tej samej wysokości w ramach wykonania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania ze względów wskazanych w pkt 53 i 54 niniejszej opinii, oraz jak rozstrzygnął to Trybunał w pkt 38 i 40 swego postanowienia, które to punkty odsyłają do pkt 101 zaskarżonego wyroku, niemniej jednak przy tej okazji nie doszło do radykalnej zmiany lub „nowelizacji” grzywny.
67. W trzeciej kolejności, wnoszące odwołanie twierdzą, że zmiana grzywny wyklucza jej wymagalność z mocą wsteczną od dnia 4 stycznia 2011 r. Kwestionują one zatem zawarte w pkt 102 zaskarżonego wyroku twierdzenie Sądu, zgodnie z którym „[…] w niniejszej sprawie Komisja zasadnie uznała, że skoro grzywna wymierzona przez Sąd nie była nowa, grzywna ta była wymagalna od dnia 4 stycznia 2011 r.”. Ich zdaniem całkowite uchylenie i zniesienie grzywny wyklucza jej wymagalność z mocą wsteczną, a odroczenie grzywny sądowej jednoznacznie wynika z pkt 302 i 356 wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. W okresie między dniem wydania decyzji Komisji a dniem ogłoszenia wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Komisji nie przysługiwało bowiem odpowiednie roszczenie w tym względzie.
68. Podnosząc ten argument, wnoszące odwołanie jedynie konstruują argumentację, która jednak również okazuje się nieskuteczna, ponieważ opiera się ona na błędnej wykładni wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Tym samym niesłusznie podnoszą, że w niniejszej sprawie zastępujący skutek grzywny ustalonej przez Sąd w zaskarżonym wyroku ma charakter skutku ex nunc oraz że Sąd przekroczył w ten sposób przysługujące mu nieograniczone prawo orzekania w zakresie kar. W tym względzie wystarczy przypomnieć, iż w swoim postanowieniu Trybunał stwierdził, że nałożona przez Sąd grzywna nie jest nową grzywną(56). Ponadto, jak podkreślono w pkt 53 i 54 niniejszej opinii, Sąd nie uznał za nieodpowiednią kwoty nałożonych na skarżące w pierwszej instancji grzywien, która to kwota wynikała z art. 2 akapit pierwszy pkt 8 spornej decyzji, na podstawie czterech pierwszych zarzutów skargi, których badanie nie wykazało żadnego błędu skutkującego niezgodnością spornej decyzji z prawem, co uzasadniało nałożenie grzywny w takiej samej wysokości jak grzywna, którą Komisja nałożyła wcześniej na wnoszące odwołanie w spornej decyzji.
69. W czwartej kolejności, wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd dokonał błędnej wykładni wyroku Trioplast (pkt 15, 56–62), do którego się odwołuje w pkt 105 zaskarżonego wyroku na poparcie wniosku, że: „[…] skutek zastępujący analogiczny do skutku, o którym mowa w pkt 99 powyżej, został już uznany w przypadku sentencji, w której Sąd najpierw uchylił kwotę, do wysokości której spółka dominująca była solidarnie odpowiedzialna za zapłatę grzywny nałożonej przez Komisję, a następnie ustalił ponownie tę kwotę w wykonaniu przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania”. Według wnoszących odwołanie orzecznictwo to jest pozbawione znaczenia i świadczy o tym, że nie istniał żaden uznany przez sądy Unii za precedens wyrok, zgodnie z którym retroaktywna data rozpoczęcia naliczania odsetek jest już ostatecznie określona w przypadku połączenia stwierdzenia nieważności i zasądzenia.
70. Niemniej, podobnie jak Komisja oraz w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 55 niniejszej opinii uważam, że wyrok Trioplast jest istotny w odniesieniu do daty rozpoczęcia naliczania odsetek. W wyroku tym Sąd bowiem najpierw, w taki sam sposób jak w niniejszej sprawie, w sentencji wyroku uchylił kwotę grzywny, za zapłatę której spółka dominująca była odpowiedzialna solidarnie, zanim ponownie ją ustalił w ramach wykonania nieograniczonego prawa orzekania. Pierwotnie nałożona przez Komisję grzywna został tym samym wyraźnie zastąpiona ex tunc. Okoliczności sprawy Trioplast są zatem w pełni porównywalne z okolicznościami niniejszej sprawy, dlatego też to czwarte zastrzeżenie można również oddalić.
71. W piątej kolejności, wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd dokonał błędnej oceny ich nowej zdolności płatniczej ustalonej w 2015 r. oraz skutków, jakie miała ona dla kwoty „grzywny sądowej”. W szczególności, w pkt 107 zaskarżonego wyroku Sąd twierdzi, że „[w] ramach kontroli zgodności z prawem Sąd ograniczył się bowiem do stwierdzenia, że Komisja popełniła błędy przy ocenie zdolności płatniczej skarżących, aczkolwiek nie wskazał, iż nie można było nałożyć na nie w latach 2010 i 2011 jakiejkolwiek grzywny”, dodając jednocześnie w pkt 109 zaskarżonego wyroku, że „[…] wbrew twierdzeniom skarżących, Sąd w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. stwierdził istnienie pewnej zdolności płatniczej skarżących w latach 2010 i 2011”. Zdaniem wnoszących odwołanie nic nie świadczy o tym, aby w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd miał, ze względu na „pewną zdolność płatniczą”, podtrzymać swoją pierwotną decyzję o nałożeniu grzywny, potwierdzając tym samym nieodpowiednią kwotę uchylonej grzywny.
72. Niemniej jednak, w odróżnieniu od tego, co twierdzą wnoszące odwołanie, pragnę wskazać, iż w pkt 108 i 109 zaskarżonego wyroku Sąd po prostu wyjaśnia, w odpowiedzi na jeden z argumentów wysuniętych przez skarżące w pierwszej instancji i odsyłając do pkt 346 wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., że w wyroku tym stwierdzono, iż na podstawie planu tymczasowych płatności ustalonego w postanowieniu w przedmiocie środka tymczasowego skarżące w pierwszej instancji były w stanie zapłacić kwotę ponad 15 000 000 EUR już od 2011 r., co pozwoliło stwierdzić istnienie po ich stronie „pewnej zdolności płatniczej” w latach 2010 i 2011.
73. W szóstej kolejności, wnoszące odwołanie kwestionują udzielone w pkt 125 zaskarżonego wyroku wyjaśnienie, zgodnie z którym „obciąż[enie] Komisj[i] połową poniesionych przez skarżące kosztów […] jest […] uzasadnione stwierdzeniem nieważności art. 2 akapit pierwszy pkt 8 spornej decyzji”. Według wnoszących odwołanie przyjęta sentencja w zakresie kosztów „podkreśla finansowo korzystne rozstrzygnięcie Sądu w odniesieniu do grzywny istotnie zmienionej na [ich] korzyść na mocy wyroku z dnia 15 lipca 2015 r.”.
74. Należy zaś stwierdzić, że argument ten opiera się na błędnym założeniu istnienia związku między zmianą (do której miało dojść w formie obniżenia) uchylonej, pierwotnie nałożonej grzywny a zasądzeniem kosztów i w związku z tym argument ów należy oddalić jako bezskuteczny.
75. W siódmej i ostatniej kolejności, wnoszące odwołanie kwestionują wniosek znajdujący się w pkt 127 zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym „obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie ab initio nie stanowi dodatkowej względem grzywny pierwotnie nałożonej przez Komisję kary, która stanowiłaby przeszkodę w korzystaniu z prawa do wniesienia skargi”.
76. W tym względzie należy przypomnieć, po pierwsze, że obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia grzywny w terminie jest bezpośrednim skutkiem wykonalności aktów Komisji nakładających zobowiązania pieniężne, jak określono w art. 299 TFUE. Postępowanie egzekucyjne może być zawieszone wyłącznie na mocy orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości. Celem obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie jest zatem zapewnienie skuteczności grzywien nakładanych przez Komisję w dziedzinie prawa konkurencji oraz zachęcenie podmiotów, na które są one nakładane, do ich terminowego uiszczania. Obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie ab initio nie stanowi zatem dodatkowej względem grzywny pierwotnie nałożonej przez Komisję kary.
77. Po drugie, w wyroku z dnia 15 lipca 2015 r. Sąd ani nie stwierdził nieważności przepisów dotyczących odsetek za opóźnienie zawartych w decyzji w sprawie kartelu, ani nie ustalił nowego terminu płatności, ani nowej stopy procentowej dla odsetek za opóźnienie. Wręcz przeciwnie, w postanowieniu z dnia 17 maja 2018 r. Westfälische Drahtindustrie i in./Komisja(57) Sąd, wyraźnie potwierdził, że wyrok z dnia 15 lipca 2015 r. nie miał wpływu na kwestię odsetek za opóźnienie. Wnoszące odwołanie nie mogą zatem skutecznie twierdzić, że żadne odsetki za opóźnienie nie były należne od dnia przyjęcia decyzji Komisji.
C. Wnioski
78. W świetle powyższych rozważań oraz w zakresie, w jakim niniejsza opinii dotyczy wyłącznie zarzutu pierwszego, proponuję, aby Trybunał oddalił ten zarzut jako bezzasadny.