Sprawa C‑216/22
A.A.
przeciwko
Bundesrepublik Deutschland
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Verwaltungsgericht Sigmaringen)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 8 lutego 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Wspólne procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32/UE – Artykuł 33 ust. 2 lit. d) i art. 40 ust. 2 i 3 – Kolejny wniosek – Przesłanki odrzucenia takiego wniosku jako niedopuszczalnego – Pojęcie „nowego elementu lub ustalenia” – Wyrok Trybunału dotyczący kwestii wykładni prawa Unii – Artykuł 46 – Prawo do skutecznego środka zaskarżenia – Właściwość sądu krajowego do orzekania co do istoty takiego wniosku w wypadku niezgodności z prawem decyzji o odrzuceniu wniosku jako niedopuszczalnego – Gwarancje proceduralne – Artykuł 14 ust. 2
1. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Wniosek, który może zostać uznany przez państwa członkowskie za niedopuszczalny – Podstawa – Kolejny wniosek nieuwzględniający nowych elementów lub ustaleń – Pojęcie nowego elementu – Wyrok Trybunału istotny dla oceny, czy wnioskodawca kwalifikuje się jako beneficjent ochrony międzynarodowej – Odnośny wyrok dotyczący wykładni przepisu obowiązującego już w chwili wydania wcześniejszej decyzji – Objęcie zakresem stosowania – Data wyroku – Brak wpływu
[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32, art. 2 lit. f), art. 33 ust. 2 lit. d), art. 40 ust. 2, 3]
(zob. pkt 38, 40, 44, 49, 54, pkt 1 sentencji)
2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Skarga na decyzję dotyczącą wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Prawo do skutecznego środka zaskarżenia – Stwierdzenie nieważności decyzji odrzucającej kolejny wniosek jako niedopuszczalny – Obowiązek przekazania rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej organowi rozstrzygającemu – Brak – Uprawnienie państw członkowskich do przyznania swoim sądom uprawnienia do samodzielnego orzekania w przedmiocie tego wniosku – Warunek – Poszanowanie gwarancji przewidzianych w przepisach rozdziału II dyrektywy 2013/32
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32, art. 40 ust. 3, art. 46 ust. 1 lit. a) ppkt (ii), art. 46 ust. 3]
(zob. pkt 58–65, 67, pkt 2 sentencji)
Streszczenie
Trybunał, do którego w trybie prejudycjalnym zwrócił się Verwaltungsgericht Sigmaringen (sąd administracyjny w Sigmaringen, Niemcy), rozstrzygnął w składzie wielkiej izby między innymi kwestię, czy wyrok prejudycjalny Trybunału stanowi nowy element, który powoduje, że kolejny wniosek o udzielenie azylu powinien zostać rozpatrzony co do istoty, a nie odrzucony jako niedopuszczalny.
W dniu 26 lipca 2017 r. obywatel syryjski złożył wniosek o udzielenie azylu w Niemczech. Podczas przesłuchania przed właściwym organem niemieckim wyjaśnił, że odbywał służbę wojskową w Syrii w latach 2003–2005 i że opuścił to państwo w obawie przed ponownym powołaniem do służby lub zatrzymaniem w razie odmowy wywiązania się ze swoich obowiązków wojskowych.
Decyzją z dnia 16 sierpnia 2017 r. właściwy organ niemiecki przyznał wnioskodawcy ochronę uzupełniającą, lecz odmówił przyznania mu statusu uchodźcy. Organ ten uznał w szczególności, że nie ma powodu, by przypuszczać, że wnioskodawca, który opuścił Syrię przed powołaniem go do syryjskiej armii, zostanie uznany w swoim kraju za dezertera lub przeciwnika reżimu. Ponadto nie wykazał on, że powodem jego wyjazdu był pobór do wojska. Powołał się on bowiem jedynie w sposób ogólny na sytuację zagrożenia wynikającą z wojny w Syrii.
Wnioskodawca nie zaskarżył tej decyzji, która stała się w ten sposób ostateczna. Natomiast w dniu 15 stycznia 2021 r. złożył on nowy wniosek o udzielenie azylu („kolejny wniosek o udzielenie azylu”), w którym powołał się na wyrok Trybunału z dnia 19 listopada 2020 r., Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (Służba wojskowa i azyl)(1). Twierdził on, że w wyroku tym Trybunał wskazał, że w pewnych okolicznościach istnieje „silne domniemanie”, że odmowa odbycia służby wojskowej wiąże się z jednym z powodów prześladowania wymienionych w art. 10 dyrektywy 2011/95(2).
Decyzją z dnia 22 marca 2021 r. właściwy organ niemiecki odrzucił kolejny wniosek o udzielenie azylu jako niedopuszczalny i uzasadnił to w ten sposób, że przywołany wyrok Trybunału nie powoduje, że powinien on zbadać ten wniosek co do istoty.
Sąd odsyłający – sad administracyjny w Sigmaringen, do którego wnioskodawca zaskarżył tę decyzję, powziął wątpliwości w kwestii, czy wyrok Trybunału, który ogranicza się do dokonania wykładni przepisu prawa Unii obowiązującego w chwili wydania decyzji dotyczącej wcześniejszego wniosku, może stanowić „nowe elementy lub ustalenia”, wykluczając możliwość odrzucenia kolejnego wniosku o udzielenie azylu jako niedopuszczalnego.
Ocena Trybunału
Trybunał przypomniał przede wszystkim, że z brzmienia i celu art. 33 ust. 2 dyrektywy 2013/32, a także z systematyki tej dyrektywy wynika, że przewidziana w tym przepisie możliwość odrzucenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jako niedopuszczalnego stanowi odstępstwo od obowiązku rozpatrzenia takiego wniosku co do istoty. Trybunał orzekł już, że zarówno z wyczerpującego charakteru wyliczenia zawartego w tym przepisie, jak i z derogacyjnego charakteru podstaw niedopuszczalności zawartych w tym wyliczeniu wynika, że podstawy te należy interpretować ściśle(3). W związku z tym przypadki, w których dyrektywa 2013/32 wymaga uznania kolejnego wniosku za dopuszczalny, należy – przeciwnie – interpretować szeroko.
Ponadto z samego brzmienia art. 33 ust. 2 lit. d) dyrektywy 2013/32, a w szczególności z użycia wyrażenia „nowe elementy lub ustalenia”, wynika, że przepis ten dotyczy nie tylko zmiany faktycznej, która nastąpiła w osobistej sytuacji wnioskodawcy lub w jego państwie pochodzenia, lecz również nowych elementów prawnych.
Z orzecznictwa wynika w szczególności, że kolejnego wniosku nie można uznać za niedopuszczalny na podstawie art. 33 ust. 2 lit. d) dyrektywy 2013/32(4), jeżeli organ rozstrzygający w rozumieniu wspomnianej dyrektywy(5) stwierdzi, że ostateczne odrzucenie wcześniejszego wniosku jest sprzeczne z prawem Unii. Organ rozstrzygający ma obowiązek takiego stwierdzenia, gdy sprzeczność ta wynika z wyroku Trybunału lub została w sposób incydentalny stwierdzona przez sąd krajowy(6).
Wynika stąd, że w szczególnym kontekście dyrektywy 2013/32 każdy wyrok Trybunału może wchodzić w zakres pojęcia nowego elementu w rozumieniu art. 33 ust. 2 lit. d) oraz art. 40 ust. 2 i 3 tej dyrektywy(7). Stwierdzenie to nie jest uzależnione od tego, czy wyrok ten został wydany przed wydaniem decyzji w sprawie wcześniejszego wniosku, czy po jej wydaniu, lub czy wspomniany wyrok stwierdza niezgodność z prawem Unii przepisu krajowego, na którym oparto tę decyzję, czy też ogranicza się do wykładni prawa Unii, w tym przepisu obowiązującego w chwili wydania wspomnianej decyzji.
Jednak dla dopuszczalności kolejnego wniosku konieczne jest ponadto, zgodnie z art. 40 ust. 3 dyrektywy 2013/32, aby nowe elementy lub ustalenia „znacząco zwiększa[ły] prawdopodobieństwo, że wnioskodawca kwalifikuje się jako beneficjent ochrony międzynarodowej na mocy dyrektywy [2011/95]”.
Wynika stąd, że każdy wyrok Trybunału, w tym wyrok, który ogranicza się do wykładni przepisu prawa Unii obowiązującego już w chwili wydania decyzji dotyczącej wcześniejszego wniosku, stanowi nowy element w rozumieniu art. 33 ust. 2 lit. d) i art. 40 ust. 2 i 3 dyrektywy 2013/32, niezależnie od daty jego wydania, jeżeli znacząco zwiększa on prawdopodobieństwo, że wnioskodawca kwalifikuje się jako beneficjent ochrony międzynarodowej.