OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MICHALA BOBEKA
przedstawiona w dniu 6 lutego 2020 r.(1)
Sprawa C‑2/19
A.P.
przeciwko
Riigiprokuratuur
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Riigikohus (sąd najwyższy, Estonia)]
Odesłanie prejudycjalne – Decyzja ramowa 2008/947/WSiSW – Nadzorowanie przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych – Uznanie wyroku nakładającego karę z zawieszeniem wykonania, ale nieprzewidującego żadnego warunku zawieszenia, oraz nadzór nad jego wykonaniem
I. Wprowadzenie
1. Decyzja ramowa 2008/947(2) (zwana dalej „decyzją ramową 2008/947”) wprowadza szczególny mechanizm wzajemnego uznawania wyroków i decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia przewidujących warunki zawieszenia lub obowiązki wynikające z kar alternatywnych. Pozwala ona na przeniesienie odpowiedzialności za nadzorowanie przestrzegania warunków zawieszenia lub obowiązków wynikających z kar alternatywnych z państwa członkowskiego, które dokonało skazania i nałożyło takie środki, na państwo członkowskie, w którym mieszka osoba skazana. W art. 1 decyzji ramowej 2008/947 jako cel tego mechanizmu wskazano „ułatwienie resocjalizacji osób skazanych, skuteczniejszą ochronę ofiar i ogółu społeczeństwa oraz ułatwienie stosowania odpowiednich warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych w przypadku sprawców przestępstw, którzy nie mieszkają w państwie skazania”.
2. W niniejszej sprawie organy łotewskie zwróciły się do organów estońskich o zastosowanie tego mechanizmu do wyroku skazującego na karę 3 lat pozbawienia wolności, której wykonanie zawieszono na okres próby wynoszący 3 lata, pod warunkiem że osoba skazana nie popełni nowego przestępstwa umyślnego. Z wyrokiem tym nie wiązał się jednak żaden szczególny warunek zawieszenia.
3. To w tym kontekście zwrócono się do Trybunału, aby rozstrzygnął kwestię (materialnego) zakresu stosowania mechanizmu wzajemnego uznawania ustanowionego w decyzji ramowej 2008/947 – czy mechanizm ten powinien znaleźć zastosowanie również do wyroku, który przewiduje jedynie karę z zawieszeniem wykonania, nie ustanawiając żadnego warunku zawieszenia?
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
4. Motyw 8 decyzji ramowej 2008/947 stanowi, że „[w]zajemne uznawanie i nadzorowanie wykonywania kar z zawieszeniem wykonania, kar warunkowych, kar alternatywnych i decyzji o warunkowym zwolnieniu ma służyć zarówno zwiększeniu szans osoby skazanej na resocjalizację, umożliwiając jej zachowanie więzi rodzinnych, językowych, kulturowych i innych, jak i poprawie kontroli przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych, i dzięki temu przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa, a tym samym odpowiednio służyć ochronie ofiar i ogółu społeczeństwa”.
5. Zgodnie z motywem 9 „[i]stnieje kilka rodzajów warunków zawieszenia i kar alternatywnych, które są powszechnie stosowane w państwach członkowskich i których przestrzeganie gotowe są nadzorować w zasadzie wszystkie państwa członkowskie. Nadzór nad tymi rodzajami warunków i kar powinien być obowiązkowy, poza pewnymi wyjątkami określonymi w niniejszej decyzji ramowej. Państwa członkowskie mogą oświadczyć, że ponadto są gotowe nadzorować przestrzeganie innych rodzajów warunków zawieszenia lub innych rodzajów obowiązków wynikających z kar alternatywnych”.
6. Artykuł 1 decyzji ramowej 2008/947 określa cel i zakres stosowania tego aktu prawnego:
„1. Celem niniejszej decyzji ramowej jest ułatwienie resocjalizacji osób skazanych, skuteczniejsza ochrona ofiar i ogółu społeczeństwa oraz ułatwienie stosowania odpowiednich warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych w przypadku sprawców przestępstw, którzy nie mieszkają w państwie skazania. W tych celach niniejsza decyzja ramowa ustanawia zasady określające, jak państwo członkowskie niebędące państwem członkowskim, w którym dana osoba została skazana, ma uznawać wyroki i, w stosownych przypadkach, decyzje w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia oraz nadzorować przestrzeganie warunków zawieszenia wynikających z wyroku lub obowiązków wynikających z kar alternatywnych określonych w takim wyroku, a także podejmować wszelkie inne decyzje dotyczące tego wyroku, o ile niniejsza decyzja ramowa nie stanowi inaczej.
2. Niniejsza decyzja ramowa ma zastosowanie wyłącznie do:
a) uznawania wyroków i, w stosownych przypadkach, decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia;
b) przejęcia odpowiedzialności za nadzór nad przestrzeganiem warunków zawieszenia oraz obowiązków wynikających z kar alternatywnych;
c) wszystkich innych decyzji związanych z decyzjami, o których mowa w lit. a) i b);
opisanych i przewidzianych w niniejszej decyzji ramowej.
[…]”.
7. W art. 2 zdefiniowano następujące pojęcia:
„[…]
1. »wyrok« oznacza prawomocne orzeczenie lub nakaz sądu państwa wydania, ustalające, że osoba fizyczna popełniła przestępstwo, i nakładające:
a) karę pozbawienia wolności lub środek polegający na pozbawieniu wolności, jeżeli warunkowe zwolnienie przyznano na podstawie tego wyroku lub wydanej po nim decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia;
b) karę z zawieszeniem wykonania;
c) karę warunkową;
d) karę alternatywną;
2. »kara z zawieszeniem wykonania« oznacza karę pozbawienia wolności lub środek polegający na pozbawieniu wolności, których wykonanie zostało w całości lub w części warunkowo zawieszone w wyroku skazującym poprzez nałożenie co najmniej jednego warunku zawieszenia. Taki warunek zawieszenia może być zawarty w treści wyroku lub określony w odrębnej decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia podjętej przez właściwy organ;
3. »kara warunkowa« oznacza wyrok, w którym warunkowo odroczono nałożenie kary poprzez nałożenie co najmniej jednego warunku zawieszenia lub w którym nałożono co najmniej jeden warunek zawieszenia zamiast kary pozbawienia wolności lub innego środka polegającego na pozbawieniu wolności. Takie warunki zawieszenia mogą być zawarte w treści wyroku lub określone w odrębnej decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia podjętej przez właściwy organ;
[…]
5. »decyzja w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia« oznacza wyrok lub prawomocną decyzję właściwego organu państwa wydania podjętą na podstawie takiego wyroku:
a) przyznające warunkowe zwolnienie; lub
b) nakładające warunki zawieszenia;
[…]
7. »warunki zawieszenia« oznaczają nakazy i polecenia nałożone przez właściwy organ na osobę fizyczną zgodnie z prawem krajowym państwa wydania w związku z karą z zawieszeniem wykonania, karą warunkową lub warunkowym zwolnieniem;
[…]”.
8. W art. 4 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947 wymieniono – pod lit. a)–k) – różne rodzaje warunków zawieszenia i kar alternatywnych, do których decyzja ramowa ma zastosowanie. Zgodnie z art. 4 ust. 2 każde państwo członkowskie informuje Sekretariat Generalny Rady, jakie warunki zawieszenia i kary alternatywne, poza wymienionymi w art. 4 ust. 1, gotowe jest nadzorować.
9. Artykuł 14 dotyczy „[w]łaściwości w odniesieniu do wszelkich dalszych decyzji oraz prawa właściwego”:
„1. Właściwy organ państwa wykonania jest uprawniony do podejmowania wszelkich dalszych decyzji w sprawie kary z zawieszeniem wykonania, warunkowego zwolnienia, kary warunkowej i kary alternatywnej, w szczególności w przypadku gdy osoba skazana nie przestrzega warunku zawieszenia lub obowiązku wynikającego z kary alternatywnej lub gdy popełni ona nowe przestępstwo.
Takie dalsze decyzje obejmują w szczególności:
a) zmianę nakazów lub poleceń, które przewiduje warunek zawieszenia lub kara alternatywna, lub zmianę długości okresu zawieszenia;
b) uchylenie zawieszenia wykonania wyroku lub uchylenie decyzji o warunkowym zwolnieniu; oraz
c) nałożenie kary pozbawienia wolności lub zastosowanie innego środka polegającego na pozbawieniu wolności w przypadku kary alternatywnej lub kary warunkowej.
2. W odniesieniu do decyzji podejmowanych zgodnie z ust. 1 oraz do wszystkich konsekwencji wynikających z wyroku, w tym, w stosownych przypadkach, do wykonania kary pozbawienia wolności lub zastosowania innego środka polegającego na pozbawieniu wolności oraz, w razie konieczności, do dostosowania takiej kary lub takiego środka właściwe jest prawo państwa wykonania.
[…]”.
B. Prawo estońskie
10. Zgodnie z § 50857 Kriminaalmenetluse seadustik (estońskiego kodeksu postępowania karnego) uznanie wyroku i sprawowanie zarządzonego nadzoru są dopuszczalne zgodnie z tym paragrafem wyłącznie w odniesieniu do katalogu warunków zawieszenia lub kar alternatywnych odpowiadającego katalogowi zawartemu w art. 4 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947.
III. Okoliczności faktyczne, przebieg postępowania i pytanie prejudycjalne
11. Wyrokiem Rīgas pilsētas Latgales priekšpilsētas tiesa (sądu okręgu miejskiego Latgale w Rydze, Łotwa) z dnia 24 stycznia 2017 r. wnoszący środek zaskarżenia w postępowaniu głównym został skazany na mocy § 20 ust. 4 i § 195 ust. 3 Krimināllikums (łotewskiego kodeksu karnego) za wspieranie legalizacji pochodzących z przestępstwa środków finansowych o dużej wartości (wyrok zwany dalej „przedmiotowym wyrokiem”). Wnoszący środek zaskarżenia został skazany na karę 3 lat pozbawienia wolności, której wykonanie zawieszono na okres próby wynoszący 3 lata, pod warunkiem że nie popełni on nowego przestępstwa umyślnego.
12. Organy łotewskie zwróciły się do organów estońskich o uznanie i wykonanie przedmiotowego wyroku w Estonii.
13. Postanowieniem Harju Maakohus (sądu pierwszej instancji w Harju, Estonia) z dnia 16 lutego 2018 r. zezwolono na wykonanie przedmiotowego wyroku w Estonii. Riigiprokurör (prokurator, Estonia) uznał, że przedmiotowego wyroku nie można uznać w Estonii ze względu na brak podstawy prawnej. Harju Maakohus (sąd pierwszej instancji w Harju) przyjął jednak inne stanowisko, uznając, że niezastosowanie żadnego warunku zawieszenia ani kary alternatywnej nie stoi na przeszkodzie uznaniu przedmiotowego wyroku. Odniósł się on do art. 14 decyzji ramowej 2008/947, zgodnie z którym właściwy organ państwa wykonania jest uprawniony do podejmowania wszelkich dalszych decyzji w sprawie kary z zawieszeniem wykonania, między innymi w przypadku popełnienia przez osobę skazaną nowego przestępstwa w trakcie okresu zawieszenia. Mimo że na osobę skazaną nie nałożono żadnego warunku zawieszenia ani kary alternatywnej, przedmiotowy wyrok wiązał się z okresem zawieszenia, który się jeszcze nie skończył.
14. Postanowieniem Tallinna Ringkonnakohus (sądu okręgowego w Tallinnie, Estonia) z dnia 21 marca 2018 r. postanowienie wydane w pierwszej instancji zostało utrzymane w mocy.
15. Wnoszący środek zaskarżenia w postępowaniu głównym wniósł skargę kasacyjną od tego postanowienia do Riigikohus (sądu najwyższego, Estonia) – sądu odsyłającego – żądając uchylenia obu postanowień i nieuznania przedmiotowego wyroku. Jego zdaniem przedmiotowy wyrok nie nakłada żadnego ze środków wymienionych w § 50857 Kriminaalmenetluse seadustik, który zawiera wyczerpujące wyliczenie. Jeżeli wyrok skazujący wydany przez inne państwo członkowskie nie nakłada żadnego warunku zawieszenia ani kary alternatywnej ujętych w tym wyliczeniu, nie może zostać uznany.
16. Riigiprokurör (prokurator) ponownie zgodził się z tym stanowiskiem i powtórzył, że nie ma podstawy prawnej dla uznania przedmiotowego wyroku.
17. W tych okolicznościach Riigikohus (sąd najwyższy) zawiesił postępowanie i skierował do Trybunału następujące pytanie:
„Czy uznanie wyroku państwa członkowskiego i nadzór nad jego wykonaniem są zgodne z [decyzją ramową 2008/947] także wtedy, gdy w wyroku tym wykonanie kary pozbawienia wolności osoby skazanej zostaje zawieszone(3) bez dodatkowych nakazów, tak iż jedynym obowiązkiem tej osoby jest niepopełnienie w okresie próby nowego umyślnego przestępstwa (chodzi o warunkowe zawieszenie wykonania kary w rozumieniu § 73 estońskiego kodeksu karnego)?”.
18. Uwagi na piśmie zostały przedłożone przez rząd estoński, rząd łotewski, rząd węgierski i Komisję Europejską. Wszystkie te strony, jak również wnoszący środek zaskarżenia w postępowaniu głównym i rząd polski wzięli udział w rozprawie w dniu 14 listopada 2019 r.
IV. Ocena
19. Niniejsza opinia ma następującą strukturę: Zacznę od dopuszczalności postawionego pytania (część A). Następnie zajmę się niezbędnymi standardami w odniesieniu do informacji i komunikacji między odnośnymi organami państw członkowskich, w których orzeczenie zostało wydane i ma zostać wykonane (część B). Na koniec przejdę do kluczowej kwestii w niniejszej sprawie – wyjaśnię, dlaczego moim zdaniem przedmiotowy wyrok nie jest objęty zakresem stosowania decyzji ramowej 2008/947 (część C).
A. Dopuszczalność
20. Rząd łotewski podnosi, że niniejsze pytanie prejudycjalne należy uznać za niedopuszczalne, ponieważ – w jego ocenie – opiera się ono na błędnym zrozumieniu zakresu przedmiotowego wyroku. Rząd ten podkreśla, że prawo łotewskie zezwala na uchylenie zawieszenia wykonania kary nie tylko w przypadku popełnienia nowego umyślnego przestępstwa, ale również w przypadku popełnienia jakiegokolwiek nowego przestępstwa. Ponadto prawo łotewskie automatycznie nakłada na osoby objęte okresem próby również dalsze obowiązki. W związku z tym błędem jest uznanie, że jedynym obowiązkiem nałożonym na osobę skazaną jest niepopełnienie nowego przestępstwa.
21. Przyjmuję do wiadomości wyjaśnienia przedstawione przez rząd łotewski. Pozostaje jednak faktem, że w swoim postanowieniu odsyłającym sąd odsyłający wyraźnie stwierdza, iż w przedmiotowym wyroku nie przewidziano żadnego warunku zawieszenia. To samo wynika z lit. j) pkt 4 zaświadczenia, którego standardowy formularz przedstawiono w załączniku I do decyzji ramowej 2008/947 (zwanego dalej „zaświadczeniem z załącznika I”). Zostało ono wypełnione w niniejszej sprawie przez organy łotewskie i stanowi część akt sprawy.
22. W tak jasnych pod względem faktycznym okolicznościach – nie podważając bynajmniej niczego, co stwierdził sąd odsyłający – dalsze wyjaśnienia przedstawione przez rząd łotewski wskazują na inny problem – jakie standardy informacji i komunikacji pomiędzy organami, które orzeczenie wydały i które mają je wykonać, powinny obowiązywać w ramach decyzji ramowej 2008/947? Czy wszystkie informacje muszą być zawarte w zaświadczeniu z załącznika I? Czy na organy państwa członkowskiego wykonania należy nałożyć zadanie samodzielnego sprawdzenia, czy warunki zawieszenia, których nie wymieniono wyraźnie w zaświadczeniu z załącznika I, mogą w rzeczywistości obowiązywać na mocy prawa państwa wydania?
23. Niezależnie od tego, czy ujmie się tę sprawę jako sprawę, która dotyczy po prostu standardu informacji i komunikacji ze strony organów, które orzeczenie wydały (część B), czy też będzie się ją postrzegać jako zapytanie dotyczące materialnoprawnego zakresu stosowania decyzji ramowej 2008/947 (część C), nie ma moim zdaniem wątpliwości, że oba warianty odnoszą się do wykładni decyzji ramowej 2008/947, a pytanie prejudycjalne jest w związku z tym dopuszczalne.
B. Standard i jasność informacji i komunikacji
24. Podobnie jak w przypadku innych aktów prawnych Unii dotyczących współpracy sądowej w sprawach karnych w zaświadczeniu z załącznika I do decyzji ramowej 2008/947 nie brakuje wierszy i rubryk, które mają wypełnić organy wydania. Wśród nich znajduje się litera j), zatytułowana „Informacje o okresie obowiązywania i rodzaju warunku(-ów) zawieszenia lub obowiązków wynikających z kary (kar) alternatywnej(-ych)”. Pod lit. j) pkt 1 znajduje się pytanie dotyczące „[c]ałkowitego okresu sprawowania nadzoru nad warunkiem(-ami) zawieszenia lub obowiązkami wynikającymi z kary (kar) alternatywnej(-ych)”. Litera j) pkt 4 odnosi się do „[r]odzaj[u] warunku(-ów) zawieszenia lub kary (kar) alternatywnej(-ych)” i zawiera ciąg 12 rubryk do zaznaczenia, stanowiący zasadniczo powtórzenie wyliczenia znajdującego się w art. 4 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947 wraz z dodatkową pozycją odzwierciedlającą art. 4 ust. 2. Właściwy organ państwa wydania zaznacza co najmniej jedną z 12 rubryk, w zależności od rodzaju warunku zawieszenia lub kary alternatywnej (przy czym możliwość zaznaczenia więcej niż jednej rubryki została wyraźnie zastrzeżona).
25. Z akt niniejszej sprawy wynika, że właściwy organ państwa wydania nie zaznaczył żadnej z rubryk znajdujących się pod lit. j) pkt 4 zaświadczenia z załącznika I, wskazując jednocześnie pod lit. j) pkt 1, że okres sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem warunku zawieszenia wynosi 3 lata.
26. Podczas rozprawy rząd łotewski wyjaśnił, że sposób postępowania właściwego organu łotewskiego w tej sprawie odpowiada praktyce krajowej, zgodnie z którą warunki zawieszenia rzeczywiście nie są ujęte w wyroku, lecz obowiązują z mocy prawa(4).
27. W tych okolicznościach pojawia się pytanie ogólne, czy dany warunek zawieszenia lub kara alternatywna mogą być określone w innym miejscu niż w wyroku lub decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia. Wyróżniłbym dwie warstwy tego problemu.
28. Z jednej strony określenie struktury własnego systemu nakładania warunków zawieszenia z pewnością należy do każdego państwa członkowskiego. Na szczeblu krajowym warunki te można określać w samym wyroku, w decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia wydawanej po wydaniu wyroku, lub nawet w wyroku, który po prostu odsyła do określonego przepisu prawa, który określa właściwe warunki zawieszenia.
29. Z drugiej strony ze względów operacyjnych i praktycznych wolność ta jest w pewnym stopniu ograniczona, jeśli celem jest uznanie i nadzór nad przestrzeganiem warunków zawieszenia na szczeblu europejskim. W przypadku wniosku o uznanie w innym państwie członkowskim na mocy decyzji ramowej 2008/947 z przekazanych dokumentów (a w szczególności z zaświadczenia z załącznika I) muszą jasno wynikać konkretne warunki zawieszenia lub obowiązki wynikające z kar alternatywnych(5), których przestrzeganie ma być nadzorowane.
30. Pragnę jednoznacznie podkreślić tę kwestię – wszystkie niezbędne informacje muszą być zawarte w zaświadczeniu z załącznika I. Współpraca sądowa między państwami członkowskimi opiera się na idei ustandaryzowanej i w związku z tym uproszczonej komunikacji. Zadaniem organów państwa członkowskiego wykonania nie jest dociekanie sposobu działania prawa krajowego państwa członkowskiego wydania w celu zidentyfikowania lub ponownego sprawdzenia konkretnych obowiązków, które mogły zostać nałożone na osobę skazaną z mocy prawa krajowego, ale nie zostały wspomniane przez organ składający wniosek.
31. W tym kontekście prawnym i przy należytym uwzględnieniu wyjaśnienia przedstawionego przez rząd łotewski w odniesieniu do prawa łotewskiego nie można nie zauważyć, że organy estońskie pozostawiono w pewnego rodzaju próżni informacyjnej co do warunku zawieszenia, którego przestrzeganie mają nadzorować. Jak wskazano powyżej, pod lit. j) pkt 4 w zaświadczeniu z załącznika I nie zaznaczono żadnej konkretnej rubryki, co prawdopodobnie wynika z tego, że w przedmiotowym wyroku nie przewidziano żadnego konkretnego warunku zawieszenia.
32. W odpowiedzi na tę kwestię rząd łotewski odwołuje się do art. 15 decyzji ramowej 2008/947, który stanowi, że „zawsze gdy wydaje się to celowe, właściwe organy państwa wydania i państwa wykonania mogą się ze sobą konsultować, tak aby niniejsza decyzja ramowa mogła być stosowana sprawnie i skutecznie”. Rząd łotewski sugeruje, że w przypadku braku informacji na temat warunków zawieszenia organy państwa wykonania powinny skorzystać z tego przepisu. Mają one zwrócić się do organów państwa wydania z zapytaniem o to, jakie obowiązki w zakresie nadzoru powinny mieć zastosowanie do osoby skazanej.
33. Podobnie jak w przypadku analogicznych przepisów zawartych w innych aktach prawnych dotyczących współpracy sądowej w sprawach karnych(6) komunikacja między właściwymi organami jest z pewnością kluczowa(7). Właściwe przepisy w poszczególnych aktach prawnych, a w szczególności wymagany zakres informacji, jakie należy przekazać, powinno się jednak interpretować w taki sposób, aby zminimalizować potrzebę takiej dodatkowej komunikacji. Konieczność składania wniosków o dodatkowe informacje powinna pozostać wyjątkiem, a nie stać się regułą(8).
34. Organy państwa wykonania powinny być zatem w stanie polegać na informacjach przedstawionych w zaświadczeniu z załącznika I w celu zrozumienia warunków zawieszenia, których przestrzeganie wymaga nadzoru. Ich zadaniem nie jest wdawanie się w drobiazgowe dyskusje z organami państwa wydania w celu uzupełnienia (istotnego) braku w przekazanych informacjach(9), zwłaszcza że informacje te stanowią w rzeczywistości sedno funkcjonowania decyzji ramowej.
35. W świetle tych aspektów można dojść jedynie do wniosku, że podejście organów łotewskich do procedury wzajemnego uznawania, a w szczególności „wypełniania” zaświadczenia z załącznika I, cechują braki. Wydaje się, że rząd łotewski przyznał to podczas rozprawy.
36. W związku z tym o ile na pewnym poziomie niniejszą sprawę można by rzeczywiście postrzegać jako sprawę dotyczącą odpowiedniego standardu informacji i komunikacji w kontekście decyzji ramowej 2008/947, o tyle okoliczności faktyczne pozostają takie, jak określił je sąd odsyłający. Ma on do czynienia z wnioskiem o uznanie wyroku nakładającego karę z zawieszeniem wykonania, przy czym w przedstawionej dokumentacji nie określono żadnego warunku zawieszenia. Przejdę teraz do kwestii tego, czy w takich okolicznościach sąd ten jest nadal zobowiązany uznać przedmiotowy wyrok.
C. Czy kara z zawieszeniem wykonania jest równoznaczna z warunkiem zawieszenia?
37. Sąd odsyłający pyta zasadniczo o to, czy decyzja ramowa 2008/947 powinna mieć zastosowanie do wyroku, który nie przewiduje konkretnego warunku zawieszenia, w związku z czym jedynym obowiązkiem osoby skazanej jest niepopełnienie w 3 letnim okresie próby nowego przestępstwa.
38. W celu ustalenia, czy taki wyrok, który dla ułatwienia będę określał jako „zwykłą karę z zawieszeniem wykonania”, podlega uznaniu na mocy decyzji ramowej 2008/947, zbadam brzmienie (sekcja 1), kontekst (sekcja 2) i cel (sekcja 3) tego aktu prawnego.
1. Brzmienie
39. Po pierwsze, tytuł decyzji ramowej 2008/947 wyraźnie wskazuje, że akt ten wprowadza mechanizm uznawania w celu nadzorowania przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych. Nie jest to akt prawny mający na celu ogólne uznawanie wszelkich wyroków.
40. Różne przepisy znajdujące się na początku decyzji ramowej 2008/947 równie jasno określają zakres stosowania tego aktu. Wszystkie one wiążą wyrok lub decyzję w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia, które mają zostać uznane, z faktem, że taki wyrok lub taka decyzja muszą przewidywać warunek zawieszenia lub karę alternatywną.
41. Artykuł 1 ust. 1 stanowi, że decyzja ramowa 2008/947 „ustanawia zasady określające, jak państwo członkowskie niebędące państwem członkowskim, w którym dana osoba została skazana, ma uznawać wyroki i, w stosownych przypadkach, decyzje w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia oraz nadzorować przestrzeganie warunków zawieszenia wynikających z wyroku lub obowiązków wynikających z kar alternatywnych określonych w takim wyroku, a także podejmować wszelkie inne decyzje dotyczące tego wyroku, o ile [ta] decyzja ramowa nie stanowi inaczej”(10).
42. To samo znajduje potwierdzenie w brzmieniu art. 2 i 4 decyzji ramowej 2008/947.
43. Definicje zarówno „kary z zawieszeniem wykonania”, jak i „kary warunkowej” – zawarte w art. 2 ust. 2 i art. 2 ust. 3 decyzji ramowej 2008/947 – zakładają jednoczesne zastosowanie co najmniej jednego warunku zawieszenia „zawartego w treści wyroku lub określonego w odrębnej decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia podjętej przez właściwy organ”.
44. Zgodnie z art. 2 ust. 7 „warunki zawieszenia” oznaczają nakazy i polecenia nałożone przez właściwy organ na osobę fizyczną zgodnie z prawem krajowym państwa wydania, w związku z karą z zawieszeniem wykonania, karą warunkową lub warunkowym zwolnieniem.
45. Ponadto art. 4 ust. 1 zawiera wykaz warunków zawieszenia, do których ma zastosowanie decyzja ramowa 2008/947. Wykaz zawarty w art. 4 ust. 1 można rozszerzać na mocy art. 4 ust. 2, zgodnie z którym państwa członkowskie informują Sekretariat Generalny Rady, jakie warunki zawieszenia i kary alternatywne, poza wymienionymi w art. 4 ust. 1, gotowe są nadzorować(11). Ponieważ jednak Estonia nie dokonała takiego zawiadomienia, analiza w niniejszej sprawie skupia się na wykazie zawartym w art. 4 ust. 1.
46. Brzmienie wszystkich wymienionych wyżej przepisów bardzo jasno określa jedną kwestię – aby decyzja ramowa 2008/947 znalazła zastosowanie, musi istnieć wyrok lub decyzja w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia, które jednocześnie nakładają warunek zawieszenia lub karę alternatywną. O ile spójnikiem logicznym w zbiorach pierwszym (wyrok lub decyzja w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia) i drugim (warunek zawieszenia lub kara alternatywna) jest „lub” (alternatywa), o tyle ogólnym spójnikiem łączącym oba te zbiory jest „i/oraz” (koniunkcja) – aby całe zdanie było prawdziwe, oba zdania składowe muszą być prawdziwe. W związku z tym, zgodnie z brzmieniem decyzji ramowej 2008/947, wyraźnie nie ma ona zastosowania do wyroku nakładającego zwykłą karę z zawieszeniem wykonania, ponieważ taki wyrok nie zawiera ani warunku zawieszenia, ani kary alternatywnej.
47. Ten tymczasowy wniosek nasuwa kolejne pytanie – czy obowiązek niepopełnienia nowego przestępstwa sam w sobie można uznać za „warunek zawieszenia” w rozumieniu decyzji ramowej 2008/947, jak zdecydowanie twierdzi Komisja?
48. Uważam, że trudno przyjąć takie stwierdzenie przynajmniej z trzech powodów.
49. Po pierwsze, obowiązek niepopełnienia nowego przestępstwa nie jest ujęty w wykazie zawartym w art. 4 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947. Orzekanie zwykłej kary z zawieszeniem wykonania jest jednak dość powszechnym zjawiskiem w szeregu państw członkowskich, w szczególności w przypadku mniej poważnych przestępstw popełnianych przez osoby, które po raz pierwszy wchodzą w konflikt z prawem. Jednocześnie z motywu 9 decyzji ramowej 2008/947 można wywieść, że rodzaje warunków zawieszenia i kar alternatywnych wymienione w art. 4 ust. 1 są – cytując dokładnie – „powszechnie stosowane w państwach członkowskich”, a „[ich] przestrzeganie gotowe są nadzorować w zasadzie wszystkie państwa członkowskie”. Już samo to jest uderzające – jeżeli warunek niepopełnienia innego przestępstwa w danym okresie rzeczywiście uznano by za warunek zawieszenia „powszechnie stosowany w państwach członkowskich”, czy to możliwe, żeby prawodawca Unii pominął jego istnienie i nie ujął go w wykazie zawartym w art. 4 ust. 1?
50. Po drugie, Komisja sugeruje, że niniejsza sytuacja mogłaby być objęta zakresem stosowania art. 4 ust. 1 lit. d), który dotyczy „poleceń co do sposobu zachowania, miejsca pobytu, kształcenia i szkolenia, spędzania czasu wolnego lub zawierających ograniczenia lub warunki prowadzenia działalności zawodowej”(12).
51. Uważam, że sugestia ta nie jest przekonująca. Obowiązek tak ogólny i zwyczajny jak niepopełnienie nowego przestępstwa kontrastuje z dość specyficznym i konkretnym charakterem ewentualnych obowiązków wymienionych w art. 4 ust. 1 lit. d) (miejsce pobytu, sposób spędzania czasu, szkolenie i tak dalej). Kontrast ten dodatkowo podkreśla motyw 10 decyzji ramowej 2008/947, który stanowi, że „warunki zawieszenia i kary alternatywne, których nadzorowanie jest w zasadzie obowiązkowe, obejmują między innymi nakazy co do sposobu zachowania (jak np. nakaz zaprzestania spożywania alkoholu), miejsca pobytu (jak np. nakaz zmiany miejsca pobytu w związku z przemocą domową), kształcenia i szkolenia (jak np. nakaz odbycia kursu bezpiecznej jazdy), sposobu spędzania czasu wolnego (jak np. nakaz zaprzestania uprawiania danej dyscypliny sportowej lub zaprzestania uczestniczenia w zajęciach sportowych) oraz ograniczenia lub warunki prowadzenia działalności zawodowej (jak np. nakaz poszukania możliwości rozpoczęcia działalności zawodowej w innym środowisku zawodowym)”(13).
52. Ponadto uważam, że problematyczna jest ogólna logika argumentu Komisji. Oczywiście, na pewnym poziomie, obowiązek niepopełnienia nowego przestępstwa odnosi się, ogólnie rzecz biorąc, do określonych zachowań. Kierując się tą logiką, pod każde słowo pojawiające się w art. 4 ust. 1, oderwane od tego przepisu i jego kontekstu, można by jednak uznać za definiujące cokolwiek. Dlaczego by więc nie wybrać słowa „obowiązek” i nie objąć nim „obowiązku niepopełnienia nowego przestępstwa w danym okresie” pod dowolną literę art. 4 ust. 1, pod którą występuje słowo „obowiązek”?
53. Po trzecie, pragnę zauważyć, że zgodnie z art. 14 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947 „właściwy organ państwa wykonania jest uprawniony do podejmowania wszelkich dalszych decyzji w sprawie kary z zawieszeniem wykonania, warunkowego zwolnienia, kary warunkowej i kary alternatywnej, w szczególności w przypadku gdy osoba skazana nie przestrzega warunku zawieszenia lub obowiązku wynikającego z kary alternatywnej lub gdy popełni ona nowe przestępstwo”(14).
54. Przepis ten wprowadza zatem wyraźne rozróżnienie pomiędzy nieprzestrzeganiem warunku zawieszeni, z jednej strony a popełnieniem nowego przestępstwa z drugiej strony. Sformułowanie to wyraźnie przedstawia dodatkową alternatywę, inną niż nieprzestrzeganie warunku zawieszenia. Innymi słowy – gdyby obowiązek niepopełnienia nowego przestępstwa był sam w sobie warunkiem zawieszenia, wówczas rozróżnienie między nieprzestrzeganiem warunku zawieszenia a popełnieniem nowego przestępstwa byłoby zbyteczne.
55. W świetle omówionych powyżej kwestii dotyczących brzmienia poszczególnych przepisów muszę dojść do wniosku, że decyzja ramowa 2008/947 nie ma zastosowania do wyroku nakładającego zwykłą karę z zawieszeniem wykonania bez warunku zawieszenia. Obowiązek niepopełnienia nowego przestępstwa w okresie próby nie stanowi sam w sobie warunku zawieszenia.
56. Wniosek ten potwierdza ponadto analiza wewnętrznego i zewnętrznego kontekstu oraz logiki omawianego aktu prawnego.
2. Wewnętrzny i zewnętrzny kontekst oraz logika dyrektywy ramowej
57. Decyzja ramowa 2008/947 zastąpiła odnośne przepisy Konwencji Rady Europy z dnia 30 listopada 1964 r. o nadzorze nad warunkowo skazanymi lub warunkowo zwolnionymi(15). Dokładny związek między tymi dwoma aktami prawnymi nie został bliżej wyjaśniony, poza stwierdzeniami, że po pierwsze, wcześniejsza konwencja „została ratyfikowana tylko przez dwanaście państw członkowskich, w kilku przypadkach z licznymi zastrzeżeniami”, a po drugie, decyzja ramowa 2008/947 „tworzy skuteczniejszy instrument, ponieważ jest oparta na zasadzie wzajemnego uznawania i uczestniczą w niej wszystkie państwa członkowskie”(16).
58. Niewiele można zatem wywieść z wcześniejszej konwencji i zakresu jej stosowania w odniesieniu do wykładni zakresu stosowania decyzji ramowej 2008/947. Odnośnych wskazówek powinno się więc raczej szukać w wewnętrznej logice samej decyzji ramowej 2008/947 [lit. a)] oraz kontekście zewnętrznym, a mianowicie innych aktach prawnych Unii Europejskiej dotyczących obszaru współpracy w sprawach karnych [lit. b)].
a) Logika wewnętrzna
59. Jak co do zasady sugerował rząd polski, decyzja ramowa 2008/947 opiera się na założeniu, że w sytuacji powstrzymania się przed nałożeniem kary pozbawienia wolności lub innego środka polegającego na pozbawieniu wolności, a wymierzenia zamiast tego karę z zawieszeniem wykonania (lub karę warunkową), której towarzyszy warunek zawieszenia (lub kara alternatywna), osoba skazana będzie miała większą szansę na resocjalizację (co przyczynia się z kolei do przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa i ochrony społeczeństwa przed przestępczością). Taka osoba będzie miała również szansę przeprowadzenia się do innego państwa członkowskiego, przy czym państwo to zapewni przestrzeganie warunków skazania. Będzie to państwo członkowskie zamieszkania lub, z zastrzeżeniem dalszych warunków, inne państwo członkowskie, na przykład jeżeli zawarto tam z ową osobą umowę o pracę, jest ona członkiem rodziny osoby mającej tam zgodne z prawem stałe miejsce pobytu lub zamierza tam odbyć studia lub szkolenie(17).
60. Krótko mówiąc – wydaje się, że logiczne założenie polega na umożliwieniu danej osobie przemieszczania się, nawet jeśli wiążą się z tym pewne ograniczenia. W takim przypadku ograniczenia te powinny podążać za tą osobą. Jeżeli jednak nie ma konkretnych ograniczeń, cóż ma za nią podążać? Jeżeli nie istnieje żaden konkretny warunek zawieszenia związany z przemieszczeniem się do innego państwa członkowskiego, objęcie danej osoby zakresem stosowania decyzji ramowej 2008/947 w państwie członkowskim wykonania oznaczałoby stworzenie ograniczeń, które uprzednio nie istniały.
61. Kwestia ta wiąże się z kolejnym argumentem o charakterze strukturalnym. W kontekście stosowania decyzji ramowej 2008/947 komunikację i nadzór zapewniają organy wyznaczone przez państwa członkowskie na mocy art. 3 tej decyzji ramowej. Te konkretnie wyznaczone organy nie tylko się ze sobą komunikują, ale też zapewniają kontakt z wyspecjalizowanymi i dedykowanymi strukturami instytucji w danym państwie członkowskim, które mają odpowiednie zasoby i wiedzę, by monitorować przestrzeganie (wymienionych w wyczerpującym wykazie) warunków zawieszenia określonych w art. 4 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947 (lub notyfikowanych na podstawie art. 4 ust. 2).
62. Kto i w jaki sposób miałby natomiast nadzorować niepopełnienie nowego przestępstwa przez osobę skazaną? Zadanie takie dotyczy zazwyczaj wszystkich organów ścigania odpowiedzialnych za przeciwdziałanie działalności przestępczej, prowadzenie postępowań przygotowawczych i ściganie w danym państwie członkowskim. W związku z tym „nadzór” nad przestrzeganiem każdego takiego warunku byłby z samej natury rozproszony i ogólny oraz spoczywałby na wszystkich organach ścigania państwa członkowskiego, a niekoniecznie czy też nie tylko na dedykowanej sieci organów probacyjnych.
63. Ten instytucjonalny kontrast dodatkowo podkreśla różnicę między charakterem i logiką konkretnego warunku zawieszenia z jednej strony a ogólnym zakazem popełnienia nowego przestępstwa związanym z karą z zawieszeniem wykonania z drugiej strony.
b) Kontekst zewnętrzny
64. Zasadę wzajemnego uznawania, odgrywającą „podstawową rolę” we współpracy sądowej w sprawach karnych w Unii Europejskiej(18), wdrożono na szczeblu Unii w odniesieniu do wybranych aspektów egzekwowania prawa karnego. Dla wykładni decyzji ramowej 2008/947 w kontekście niniejszej sprawy znaczenie mają dwa kolejne akty prawne: decyzja ramowa 2008/675/WSiSW w sprawie uwzględniania w nowym postępowaniu karnym wyroków skazujących zapadłych w państwach członkowskich Unii Europejskiej(19) (zwana dalej „decyzją ramową 2008/675”) oraz decyzja ramowa 2008/909/WSiSW o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności – w celu wykonania tych wyroków w Unii Europejskiej(20) (zwana dalej „decyzją ramową 2008/909”).
65. Decyzja ramowa 2008/909 i decyzja ramowa 2008/947 zmierzają do tego, by zasada wzajemnego uznawania znajdowała zastosowanie z jednej strony do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności oraz z drugiej strony do wyroków nakładających warunki zawieszenia lub kary alternatywne. O ile ten pierwszy akt prawny dotyczy zatem sytuacji, w których osoby skazane są pozbawione wolności, o tyle drugi z nich odnosi się do sytuacji, w których nie są one pozbawione wolności, lecz podlegają dalszym środkom – zawieszeniu wykonania kary czy też karom alternatywnym.
66. Decyzja ramowa 2008/675 stanowi jeszcze jedno narzędzie, które różni się jednak od innych swoim charakterem i funkcją, jak zauważyła podczas rozprawy Komisja. Nie ustanawia ona mechanizmu uznawania podobnego do tego przewidzianego w dwóch pozostałych decyzjach ramowych. Nie przenosi właściwości w odniesieniu do danej osoby czy też wyroku skazującego z jednego państwa członkowskiego na inne. Kluczowy przepis decyzji ramowej 2008/675 – art. 3 ust. 1 – wymaga, aby państwa członkowskie wiązały z uprzednimi wyrokami skazującymi wydanymi w innych państwach członkowskich skutki równoważne z tymi, jakie wiążą z uprzednimi krajowymi wyrokami skazującymi. W tym celu akt ten nie dokonuje rozróżnienia między wyrokami skazującymi na karę polegającą na pozbawieniu wolności a wyrokami skazującymi na karę niepolegającą na pozbawieniu wolności ani między wyrokami skazującymi, w przypadku których wykonanie kary zostało lub nie zostało zawieszone. Obejmuje on wszystkie wyroki skazujące.
67. W przeciwieństwie do wskazanej powyżej decyzji ramowej decyzja ramowa 2008/947 przenosi właściwość w odniesieniu do wykonywania kary orzeczonej w innym państwie członkowskim. Decyzja ramowa 2008/947, w szczególności na warunkach przewidzianych w jej art. 14, umożliwia organom państwa członkowskiego wykonania zmienianie warunków kary – dane państwo członkowskie staje się uprawnione do zmiany lub dostosowania prawomocnego wyroku skazującego innego państwa członkowskiego. Stanowi to jednak wyjątek od powszechnej i ogólnej domyślnej pozycji zasady prawa karnego, jaką jest terytorialność. Wydaje się to potwierdzać porównanie z art. 3 ust. 3 decyzji ramowej 2008/675, na mocy którego „uwzględnienie uprzednich wyroków skazujących zapadłych w innych państwach członkowskich […] nie skutkuje naruszeniem, uchyleniem ani rewizją ze strony państwa członkowskiego prowadzącego nowe postępowanie uprzednich wyroków skazujących ani jakichkolwiek decyzji związanych z ich wykonaniem”.
68. W sprawie Beshkov Trybunał potwierdził ten fakt, stwierdzając, że „przepis ten wyklucza […] jakąkolwiek rewizję wspomnianych [uprzednich] wyroków, które należy uwzględnić zatem w brzmieniu, w jakim zostały wydane”(21). Decyzja ramowa 2008/675 uniemożliwia więc państwu członkowskiemu, które uwzględnia uprzednie wyroki skazujące, zmienianie warunków wykonywania kary nałożonej w innym państwie członkowskim(22).
69. Wyciągam dwa wnioski z tego kontekstu legislacyjnego.
70. Po pierwsze, gdyby stwierdzono, że decyzja ramowa 2008/947 nie ma zastosowania do zwykłej kary z zawieszeniem wykonania, nie oznaczałoby to oczywiście, że w innym państwie członkowskim nie można uwzględnić takiego orzeczenia sądowego. Miałoby to po prostu miejsce na mocy aktu prawnego innego niż decyzja ramowa 2008/947. Podobnie jak Komisja, rządy węgierski i polski zauważają co do zasady, że niniejszy stan faktyczny pozostaje objęty zakresem stosowania decyzji ramowej 2008/675. Innymi słowy – jeżeli dana osoba popełni nowe przestępstwo w innym państwie członkowskim (w przypadku wnoszącego środek zaskarżenia w państwie innym niż Łotwa), jego uprzednie skazanie wynikające z przedmiotowego wyroku mogłoby zostać uwzględnione przez odnośne organy na warunkach określonych w decyzji ramowej 2008/675.
71. Po drugie, z kontekstu legislacyjnego w tym obszarze prawa wynika, że system decyzji ramowej 2008/947 – a w szczególności jej art. 14 – wprowadza wyjątek wobec przepisów, które miałyby w przeciwnym razie zastosowanie. Czy w takim razie, jak w przypadku każdego wyjątku, nie należałoby jednak interpretować zakresu jego stosowania zawężająco? Czy takie przenoszenie właściwości w sprawach karnych nie powinno mieć miejsca wyłącznie w przypadkach, które są wyraźnie i jednoznacznie przewidziane w prawie Unii Europejskiej? Relacja między decyzją ramową 2008/675 a decyzją ramową 2008/947 stanowi w mojej ocenie jeszcze jeden powód, aby interpretować ten drugi akt prawny ostrożnie i zawężająco.
72. Oczywiście przyznaję, że skutki wynikające z decyzji ramowej 2008/675 cechuje potencjalnie mniejsza „intensywność normatywna” niż te wynikające z decyzji ramowej 2008/947. Rzeczywiście, jak Trybunał zauważył zasadniczo w wyroku Beshkov, „uwzględnianie” uprzednich wyroków skazujących nie może wpływać na warunki wykonywania kary nałożonej uprzednio w innym państwie członkowskim ani ich zmieniać(23). Przyznaję również, że wniosek dotyczący braku zastosowania decyzji ramowej 2008/947 do zwykłej kary z zawieszeniem wykonania oznacza, iż nie można przenieść właściwości w zakresie jej wykonania na państwo zamieszkania osoby, której ta kara dotyczy. Taki skutek wyraźnie wynika jednak z obowiązującego obecnie systemu prawnego Unii Europejskiej, przynajmniej – moim zdaniem – jeśli chodzi o brzmienie i kontekst tych aktów prawnych. Ostatnim elementem, który pozostaje do rozważenia, jest cel – czy wykładnia rozszerzająca zakresu stosowania decyzji ramowej 2008/947 umożliwiłaby w jakiś sposób osiągnięcie jej celu?
3. Cel
73. Zgodnie z art. 1 ust. 1 celem decyzji ramowej 2008/947 jest (i) „ułatwienie resocjalizacji osób skazanych”, (ii) „skuteczniejsza ochrona ofiar i ogółu społeczeństwa” oraz (iii) „ułatwienie stosowania odpowiednich warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych w przypadku sprawców przestępstw, którzy nie mieszkają w państwie skazania”.
74. Motyw 8 stanowi rozwinięcie celu (i), dodając, że decyzja ramowa 2008/947 „zwiększ[a] szans[e] osoby skazanej na resocjalizację, umożliwiając jej zachowanie więzi rodzinnych, językowych, kulturowych i innych”.
75. Jeżeli chodzi o cel (ii), w tym samym motywie stwierdza się zasadniczo, że „poprzez popraw[ę] kontroli przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych i dzięki temu przeciwdziała[nie] powrotowi do przestępstwa […] odpowiednio [służy ona również] ochronie ofiar i ogółu społeczeństwa”.
76. Jeżeli chodzi o cel (iii), zgodnie ze sprawozdaniem Komisji z postępów we wdrażaniu „prawidłowe wykonanie [decyzji ramowej 2008/947] zachęci sędziów, którzy będą pewni, że dana osoba zostanie poddana właściwemu nadzorowi w innym państwie członkowskim, do nałożenia kary alternatywnej wykonanej za granicą zamiast wyroku więzienia”(24). W dłuższej perspektywie, „jako że państwa członkowskie mają obowiązek przewidzieć co najmniej karę dozoru kuratorskiego i kary alternatywne zgodnie z art. 4 ust. 1 [decyzji ramowej 2008/947], pozytywnym skutkiem wdrożenia decyzji będzie promowanie i zbliżanie kar alternatywnych do kary pozbawienia wolności w różnych państwach członkowskich”(25).
77. Czy trzy cele określone powyżej mogą zostać w jakikolwiek sposób osiągnięte poprzez wykładnię rozszerzającą zakresu stosowania decyzji ramowej 2008/947, jak sugerują Komisja i rząd estoński?
78. Trudno to sobie wyobrazić w odniesieniu do celu pierwszego, który dotyczy resocjalizacji osób skazanych. Uznanie przedmiotowego wyroku nie rodziłoby żadnego czynnego obowiązku w zakresie nadzoru nad wnoszącym środek zaskarżenia, jak przyznaje rząd estoński i jak wskazano również w postanowieniu odsyłającym(26). Wynikająca stąd sytuacja w żaden sposób nie przyczyniłaby się do resocjalizacji wnoszącego środek zaskarżenia. Jego sytuacja w tym zakresie byłaby dokładnie taka sama jak w przypadku nieuznania przedmiotowego wyroku, ponieważ z akt sprawy nie wynika, że przedmiotowy wyrok ograniczałby w jakikolwiek sposób możliwość opuszczenia przez niego Łotwy.
79. Wykładnia rozszerzająca decyzji ramowej 2008/947 nie wydaje się również przyczyniać do osiągnięcia celu trzeciego, który dotyczy „ułatwienia stosowania odpowiednich warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych”, ponieważ w niniejszej sprawie nie przewidziano żadnych takich środków. Jeżeli zwykłą karę z zawieszeniem wykonania miano by uznać za „warunek zawieszenia”, nie rozumiem, jak sędzia miałby być bardziej zachęcony do nałożenia zwykłej kary z zawieszeniem wykonania zamiast kary pozbawienia wolności w sytuacji, w której i tak nie zamierzał nakładać żadnych dalszych ograniczeń w odniesieniu do zachowania osoby skazanej w postaci konkretnych warunków zawieszenia.
80. Sytuacja jest zapewne mniej jasna w odniesieniu do celu drugiego, który dotyczy „skuteczniejszej ochrony ofiar i ogółu społeczeństwa”. Istotnie, można by sugerować, że uznanie przedmiotowego wyroku umożliwiłoby organom estońskim uchylenie zawieszenia przewidzianego w przedmiotowym wyroku w przypadku popełnienia przez wnoszącego środek zaskarżenia nowego przestępstwa, a następnie natychmiastowe połączenie uprzedniej kary z karą, która ma zostać nałożona za nowe przestępstwo. Można by zapewne uznać to za środek chroniący ofiary i ogół społeczeństwa, ponieważ pozbawiono by wnoszącego środek zaskarżenia wolności, i to prawdopodobnie na dłużej niż w przypadku braku możliwości orzeczenia kary łącznej.
81. Istnieją oczywiście różne poglądy na rolę kary w społeczeństwie i na to, w jaki sposób można najlepiej chronić ogół społeczeństwa przed przestępczością. Pomysł polegający na tym, by stosować po prostu surowsze sankcje, nie biorąc pod uwagę interesu związanego z poprawą resocjalizacji zainteresowanych osób, wyraźnie akcentuje aspekt odwetowy, który wywołuje bezpośrednie skutki dla osoby skazanej, a także daje bezpośrednią (choć nieco krótką) ochronę społeczeństwu, kosztem resocjalizacji, która kładzie nacisk na długofalowe skutki zarówno dla osoby skazanej, jak i pozostałych członków społeczeństwa(27).
82. Komisja wydaje się interpretować art. 14 ust. 1 decyzji ramowej 2008/947 w oparciu o tę logikę, kładącą nacisk na wykonanie kary, stwierdzając, że byłoby nieracjonalne, gdyby fakt popełnienia nowego przestępstwa nie skutkował uchyleniem zawieszenia.
83. Przyznaję, że na pierwszy rzut oka mechanizm przewidziany w art. 14, który przenosi właściwość na państwo wykonania, wydaje się pasować do niniejszej sytuacji. Innymi słowy – w sytuacji stwierdzenia, że obowiązek niepopełnienia nowego przestępstwa można uznać za warunek zawieszenia, mechanizm przewidziany w art. 14 zapewnia organom państwa wykonania niezbędne narzędzie reakcji na wypadek naruszenia tego obowiązku.
84. Argument ten jest jednak charakterystycznym przykładem wnioskowania w tył, naruszającym równowagę całościowego celu i logiki decyzji ramowej 2008/947.
85. Po pierwsze, można wskazać, że takie rozumowanie wynika z potencjalnej negatywnej konsekwencji, która w niniejszej sprawie jeszcze nie nastąpiła – założenia, że osoba skazana ponownie wejdzie w konflikt z prawem. W aktach sprawy nie ma żadnych dowodów na to, że wnoszący środek zaskarżenia ponownie naruszył prawo. Ponadto, ogólnie rzecz biorąc, cały argument opiera się na założeniu, że jeżeli ktoś został skazany, prawdopodobnie powróci do przestępstwa. Pominę kwestię poziomu zachęty moralnej i wsparcia, jakie taki argument zapewnia osobom, na które nałożono karę z zawieszeniem wykonania lub karę warunkową, zwracając zamiast tego uwagę, że – idąc tym samym tokiem rozumowania – nie wyrażono zbyt wiele wiary w zdolność omawianych aktów prawnych Unii do skutecznego przyczyniania się do osiągania celu, jakim jest resocjalizacja.
86. Po drugie, zakres stosowania aktu prawnego Unii powinien zwykle wynikać z odnośnego przepisu, który go definiuje, nie zaś z faktu, że część mechanizmu stworzonego przez ten akt prawny można by wykorzystać również do innych celów.
87. Po trzecie, popełnienie nowego przestępstwa prawdopodobnie będzie miało konsekwencje dla osób znajdujących się w okresie próby, nawet jeśli nie naruszyły one konkretnego warunku zawieszenia, na przykład zakazu spożywania alkoholu. Osoby skazane znajdujące się w okresie próby, wobec których zastosowano konkretny warunek zawieszenia, prawdopodobnie są zobowiązane do niepopełnienia nowego przestępstwa w danym państwie członkowskim, jak i za granicą. Jeżeli popełnią nowe przestępstwo, zawieszenie wykonania ich kary może zostać uchylone w zależności od danego systemu prawnego i indywidualnych okoliczności sprawy.
88. Po czwarte, wykładnia rozszerzająca decyzji ramowej 2008/947, którą sugeruje Komisja, mogłaby zapewne sprzyjać celowi „odwetowemu” kary. Pomija jednak inne aspekty, które są konkretnie ważone względem siebie poprzez założenie potrójnego celu decyzji ramowej 2008/947, określonego w art. 1 ust. 1 tej dyrektywy oraz przypomnianego w pkt 73 niniejszej opinii. Decyzję ramową zaprojektowano w taki sposób, aby sprzyjała stosowaniu warunków zawieszenia i kar alternatywnych, ponieważ pomagają one uniknąć nakładania kar pozbawienia wolności, zwiększając tym samym szanse osób skazanych na resocjalizację.
89. Łączy to zatem trzy cele decyzji ramowej 2008/947 wyrażone w jej art. 1 ust. 1. Decyzja ramowa 2008/947 ma zapewnić między nimi równowagę. Nie widzę żadnego przekonującego powodu, dla którego powinno się kłaść większy nacisk na tylko jeden z tych trzech celów, a właściwie na jeden tylko element dotyczący jednego z nich, aby uzasadnić wykładnię rozszerzającą aktu prawa Unii, który zmierza do osiągnięcia ich wszystkich.
90. Podsumowując: nie widzę powodu, aby proponować wykładnię nadmiernie rozszerzającą zakres stosowania decyzji ramowej 2008/947, która naruszałaby wyraźne brzmienie, logikę i system tego aktu prawnego, dążąc do osiągnięcia tylko jednego bardzo szczególnego elementu jednego z jego celów kosztem (lub nawet ze szkodą dla) pozostałych celów.
91. Na zakończenie – kilkakrotnie próbowałem sugerować, że nawet w prawie Unii, jeżeli brzmienie badanego przepisu jest jasne, potrzeba oceny celów analizowanego aktu prawnego jest mniejsza(28). Mogę tylko dodać, że a fortiori to samo powinno mieć zastosowanie w przypadkach dotyczących obszaru szeroko rozumianego prawa karnego, w którym wykładnia rozszerzająca lub zawężająca danego aktu prawnego będzie miała skutki karnoprawne dla sytuacji zainteresowanych osób.
92. W tym kontekście nie można zaprzeczyć, że wykładnia rozszerzająca zakres stosowania decyzji ramowej 2008/947 prawdopodobnie pogorszy sytuację osoby skazanej w badanej sprawie (która nie powróciła do przestępstwa). Zwracam należytą uwagę na pomocne wyjaśnienia przedstawione przez sąd odsyłający w związku z kwestią proporcjonalności kar wyrażoną w prawie Unii w art. 49 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”). Zgodnie z wyjaśnieniem zawartym w postanowieniu odsyłającym uznanie przedmiotowego wyroku umożliwiłoby połączenie uprzednio nałożonej kary z dowolną nową karą. I odwrotnie – w przypadku nieuznania przedmiotowego wyroku połączenie kar nie będzie możliwe. Rozumiem, że dana osoba skazana musiałaby wówczas odbyć kolejno dwie kary – karę za nowe przestępstwo popełnione hipotetycznie w Estonii oraz karę nałożoną uprzednio na Łotwie.
93. Problem z tym argumentem, podobnie jak z argumentem przedstawionym przez Komisję(29), dotyczy jego hipotetycznego charakteru w kontekście niniejszej sprawy. Przypominam – wnoszący środek zaskarżenia nie wszedł ponownie w konflikt z prawem. Szczytny cel zapobieżenia nałożeniu kary, którą dane państwo mogłoby uznać za nadmierną, nie może moim zdaniem zmieniać i rozszerzać zakresu stosowania decyzji ramowej 2008/947, której cele nie dotyczą kwestii orzekania kar w warunkach recydywy.
94. W związku z tym nie można sugerować, że sytuacja osoby, która nie weszła ponownie w konflikt z prawem, powinna być zmieniona ze względu na to, że zastosowanie art. 14 decyzji ramowej 2008/947 mogłoby być korzystniejsze dla recydywisty. Można by powiedzieć, że w niniejszej sprawie osoba skazana, która nie popełniła nowego przestępstwa, jest w gorszej sytuacji przez sam fakt uznania kary z zawieszeniem wykonania w Estonii, który wiąże się z objęciem jej systemem normalnie niemającym do niej zastosowania. Mogłaby ona w związku z tym podlegać wszelkim obowiązkom, które mają zastosowanie w tym państwie, i figurowałaby jako osoba karana w rejestrze karnym tego państwa, co w przeciwnym razie nie miałoby miejsca. Zakładam, że właśnie dlatego wnoszący środek zaskarżenia w niniejszej sprawie kwestionował objęcie jego zwykłej kary z zawieszeniem wykonania mechanizmem ustanowionym przez decyzję ramową 2008/947 przed trzema instancjami estońskich sądów.
95. Wyjaśniwszy ten element, można jedynie przypomnieć, że wykładnia aktów prawa karnego powinna podlegać zasadzie legalności, którą przewidziano, zgodnie z prawem Unii, w art. 49 ust. 1 karty. Nie mam tu na myśli wąskiej koncepcji legalności kar (nullum crimen, nulla poena sine lege), lecz szerszą kwestię pewności i przewidywalności skutków wynikających z wyroku skazującego(30). Innymi słowy – wydaje się, że w przypadku uznania, iż przedmiotowy wyrok jest objęty zakresem stosowania decyzji ramowej 2008/947, zakres stosowania prawa karnego zostanie rozszerzony ze szkodą dla osoby skazanej. Samo w sobie stanowi to jeszcze jeden argument przeciwko wykładni rozszerzającej decyzji ramowej 2008/947.
96. Stwierdzam, że przeprowadzona powyżej analiza kontekstowa i celowościowa nie wpływa na wniosek, do którego doszedłem już na podstawie badania brzmienia, logiki i systemu decyzji ramowej 2008/947. Ten akt prawny nie znajduje zastosowania do wyroku, w którym nałożono zwykłą karę z zawieszeniem wykonania, nie przewidując warunku zawieszenia w rozumieniu decyzji ramowej 2008/947, tak iż jedynym obowiązkiem osoby skazanej jest niepopełnienie w okresie próby nowego przestępstwa
V. Wnioski
97. Proponuję, aby na pytanie zadane przez Riigikohus (sąd najwyższy, Estonia) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:
Decyzja ramowa Rady 2008/947/WSiSW z dnia 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków i decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia w celu nadzorowania przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych nie znajduje zastosowania do wyroku, w którym nałożono karę z zawieszeniem wykonania, nie przewidując warunku zawieszenia w rozumieniu tej decyzji ramowej, tak iż jedynym obowiązkiem osoby skazanej jest niepopełnienie w okresie próby nowego przestępstwa.