WYROK SĄDU (trzecia izba)
z dnia 9 września 2015 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Światowy rynek kineskopów do telewizorów i monitorów komputerowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG – Porozumienia i uzgodnione praktyki w dziedzinie cen, podziału rynków, zdolności i produkcji – Prawo do obrony – Dowód uczestnictwa w kartelu – Jednolite i ciągłe naruszenie – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r.– Proporcjonalność – Grzywny – Nieograniczone prawo orzekania
W sprawie T‑82/13
Panasonic Corp., z siedzibą w Kadoma (Japonia),
MT Picture Display Co. Ltd, z siedzibą w Matsuocho (Japonia),
reprezentowane przez adwokatów R. Gerritsa i A.H. Bischkego, M. Hoskinsa, QC, oraz S.K. Abram, barrister,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez A. Biolana, M. Kellerbauera oraz G. Kolevę, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot, tytułem żądania głównego, żądanie stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(2012) 8839 final z dnia 5 grudnia 2012 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39.437 – Kineskopy do telewizorów i monitorów komputerowych), w zakresie w jakim dotyczy ona skarżących, lub tytułem pomocniczym – żądanie obniżenia kwoty grzywny, która została na nie nałożona,
SĄD (trzecia izba),
w składzie: S. Papasavvas (sprawozdawca), prezes, N.J. Forwood i E. Bieliunas, sędziowie,
sekretarz: C. Kristensen, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 11 listopada 2014 r.,
wydaje następujący
Wyrok(1)
[…]
Przebieg postępowania i żądania stron
23 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 13 lutego 2013 r. skarżące wniosły niniejszą skargę.
24 W związku ze zmianą składu izb Sądu sędzia sprawozdawca został przydzielony do trzeciej izby i w konsekwencji niniejsza sprawa została przydzielona tej izbie.
25 W piśmie złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 18 lutego 2014 r. skarżące przedstawiły uwagi w przedmiocie dupliki. Komisja przedstawiła swe uwagi na temat tego dokumentu w piśmie z dnia 28 lutego 2014 r. Oba te pisma zostały włączone do akt sprawy decyzją prezesa izby z dnia 7 marca 2014 r.
26 Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (trzecia izba) zdecydował o otwarciu ustnego etapu postepowania i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania z dnia 2 maja 1991 r. zażądał od stron udzielenia odpowiedzi na określone pytania. Strony uczyniły zadość temu żądaniu w wyznaczonym terminie.
27 Na rozprawie, która odbyła się w dniu 11 listopada 2014 r., wysłuchane zostały wystąpienia stron i ich odpowiedzi na pytania Sądu. Podczas rozprawy postanowiono wezwać strony do przedstawienia ewentualnych uwag w przedmiocie wyroku Trybunału z dnia 12 listopada 2014 r. Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja (C‑580/12 P), w terminie dziesięciu dni od daty ogłoszenia wskazanego wyroku, który to termin – w odniesieniu do Komisji i na jej wniosek – został przedłużony do dnia 28 listopada 2014 r.
28 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 28 listopada 2014 r. Komisja zadośćuczyniła temu żądaniu. Skarżące nie przedstawiły uwag.
29 Decyzją z dnia 28 listopada 2014 r. postanowiono nie włączać do akt sprawy przedstawionego przez Komisję dokumentu, dotyczącego protokołu z rozprawy.
30 Ustny etap postępowania został zamknięty w dniu 5 grudnia 2014 r.
31 Postanowieniem z dnia 26 maja 2015 r. Sąd zarządził ponowne otwarcie ustnego etapu postepowania na podstawie art. 62 regulaminu postępowania z 2 maja 1991 r.
32 W ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania z dnia 2 maja 1991 r. Sąd wezwał strony do przedstawienia ewentualnych uwag w przedmiocie opinii rzecznika generalnego M. Watheleta przedstawionej w sprawie InnoLux/Komisja (C‑231/14 P). Żądaniu temu zadośćuczyniono w wyznaczonym terminie. Następnie strony przedstawiły uwagi na temat odpowiedzi udzielonych w ramach wskazanego środka organizacji postepowania, a w szczególności na temat ustalenia wysokości grzywien.
33 Ustny etap postępowania został zamknięty w dniu 10 lipca 2015 r.
34 Skarżące wnoszą do Sądu o:
– uchylenie zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim uznano w niej, że spółki MEI lub MTPD naruszyły art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG;
– uchylenie lub odpowiednie obniżenie wysokości grzywien nałożonych na spółki Panasonic lub MTPD;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
35 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
[…]
W przedmiocie żądania drugiego, zmierzającego do uchylenia lub obniżenia kwoty grzywny nałożonej na skarżące
[…]
W przedmiocie metody użytej w celu określenia wartości sprzedaży
[…]
153 Skarżące twierdzą, że użyta przez Komisję w zaskarżonej decyzji metoda obliczania wartości sprzedaży bezpośredniej w EOG na podstawie produktów przetworzonych jest nieprawidłowa i że doprowadziła ona do wymierzenia grzywny nieproporcjonalnej w stosunku do rzeczywistych skutków, jakie sprzedaż ta wywarła na rynku. W tym względzie podnoszą one, po pierwsze, że według wystosowanego przez Komisję w dniu 4 marca 2011 r. żądania udzielenia informacji wartość owej sprzedaży powinna zostać obliczona jako średnia wartości sprzedaży bezpośredniej w EOG w trakcie tego samego okresu pomnożona przez liczbę odnośnych CPT. Skarżące podnoszą zatem, że zastosowana przez Komisję metoda była oparta na błędnym założeniu, iż średnia wartość CPT montowanych w produktach przetworzonych jest identyczna ze średnią wartością sprzedaży bezpośredniej CPT na terenie EOG. Tymczasem podejście to nie uwzględnia okoliczności, że w wypadku spółki Panasonic CPT montowane przez tę grupę w produktach przetworzonych miały generalnie mniejszy rozmiar, a więc i mniejszą wartość gospodarczą niż CPT sprzedawane bezpośrednio osobom trzecim w EOG, jak wynika ze sporządzonego przez firmę doradczą sprawozdania w dziedzinie ekonomii konkurencji, załączonego do odpowiedzi na wystosowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji, sporządzonej przez skarżące w dniu 20 kwietnia 2011 r. Po drugie, skarżące utrzymują, że w odróżnieniu od podejścia, za którym opowiada się Komisja i które uwzględnia jedynie okres, w trakcie którego CPT były sprzedawane osobom trzecim, metoda zaproponowana przez nie same była bardziej precyzyjna, gdyż była ona oparta na średniej ważonej uwzględniającej zarówno okres, jak i rozmiar CPT montowanych w telewizorach Panasonic. Chociaż Komisja nie zakwestionowała prawidłowości danych dostarczonych przez skarżące, to zarzucają one tej instytucji, że nie wzięła ich pod uwagę przy obliczaniu kwoty grzywny, która została na nie nałożona w zaskarżonej decyzji.
154 Komisja podnosi, że w wytycznych z 2006 r. nie ustanowiono wymogu uwzględnienia rzeczywistego wpływu naruszenia art. 101 TFUE na rynek. Ponadto instytucja ta zwraca uwagę, ze skarżące proponują metodę alternatywną nie dlatego, że jest ona bardziej dokładna, ale wyłącznie dlatego, że najwyraźniej wynikiem jej zastosowania jest niższa wartość sprzedaży, a tym samym niższa grzywna. Tymczasem Komisja utrzymuje, ze nie jest ona wcale zobowiązana do wyboru konkretnej metody, która prowadzi do ustalenia niższej grzywny, ale jedynie do stosowania wytycznych z 2006 r. w sposób, który właściwie odzwierciedla realia całego naruszenia.
155 W tym względzie, jeżeli chodzi o sprawowaną przez sąd Unii kontrolę decyzji Komisji w dziedzinie konkurencji, należy przypomnieć, że nieograniczone prawo orzekania uprawnia ten sąd do zmiany zaskarżonego aktu, nawet jeżeli nie stwierdza jego nieważności, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności faktycznych, aby zmienić na przykład wysokość grzywny (zob. wyrok Trybunału z dnia 3 września 2009 r., Prym i Prym Consumer/Komisja, C‑534/07 P, Zb.Orz. s. I‑7415, pkt 86 i przytoczone tam orzecznictwo).
156 Z orzecznictwa Trybunału wynika wprawdzie, że wykonywanie nieograniczonego prawa orzekania nie może prowadzić, przy ustalaniu kwoty grzywien, do dyskryminacji pomiędzy przedsiębiorstwami, które wzięły udział w porozumieniu sprzecznym z art. 101 ust. 1 TFUE (ww. w pkt 51 wyrok Limburgse Vinyl Maatschappij i in./Komisja, pkt 617; wyrok z dnia 25 stycznia 2007 r., Dalmine/Komisja, C‑407/04 P, Zb.Orz. s. I‑829, pkt 152). Jeżeli Sąd postanowił, konkretnie w odniesieniu do jednego z tych przedsiębiorstw, odstąpić od zastosowania przyjętej przez Komisję i niezakwestionowanej metody obliczania, musi on wyjaśnić w wyroku, dlaczego tak postąpił (wyroki Trybunału: z dnia 18 września 2003 r., Volkswagen/Komisja, C‑338/00 P, Rec s. I‑9189, pkt 146; z dnia 30 maja 2013 r., Quinn Barlo i in./Komisja, C‑70/12 P, pkt 46).
157 Należy następnie przypomnieć, że zgodnie z pkt 13 wytycznych z 2006 r. w celu ustalenia kwoty podstawowej grzywny, jaka ma zostać nałożona na podstawie art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003, Komisja uwzględni wartość sprzedaży dóbr lub usług zrealizowanych przez przedsiębiorstwo, mających bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem, w danym sektorze geograficznym na terytorium EOG.
158 Jak przypomniano w pkt 16 powyżej, z zaskarżonej decyzji wynika, że w celu ustalenia kwoty podstawowej grzywien Komisja wzięła pod uwagę część bezpośredniej sprzedaży CPT – sprzedanych jako takie lub w ramach produktów przetworzonych – w EOG, w trakcie całego czasu trwania naruszenia, przez jednego z adresatów rzeczonej decyzji, pomnożoną przez liczbę lat uczestnictwa w naruszeniu (motywy 1020, 1021, 1034, 1042 i 1056).
159 W motywie 1022 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że chociaż uwzględnienie bezpośredniej sprzedaży dokonanej w EOG w ramach produktów przetworzonych doprowadziło do uwzględnienia sprzedaży wewnątrzgrupowej w wypadku niektórych stron, w tym spółek dominujących wspólnych przedsiębiorstw, to skoncentrowanie się na pierwszej dokonanej w EOG sprzedaży objętego naruszeniem produktu – przetworzonego lub nie – klientowi lub przedsiębiorstwu niewchodzącemu w skład przedsiębiorstwa dostawcy zapewniało brak dyskryminacji między przedsiębiorstwami zintegrowanymi pionowo, a przedsiębiorstwami, które nie były w ten sposób zintegrowane.
160 Poza tym w motywie 1026 zaskarżonej decyzji Komisja zwróciła uwagę, że skupiając się na wartości bezpośredniej sprzedaży w EOG, a także na wartości sprzedaży bezpośredniej dokonanej w EOG w ramach produktów przetworzonych, dążyła do tego, by cały czas uwzględniać w wartości sprzedaży produkty objęte kartelem jedynie w sytuacji, gdy były one sprzedawane po raz pierwszy klientowi zewnętrznemu w stosunku do przedsiębiorstw tworzących kartel i usytuowanemu w EOG. Komisja podkreśliła ponadto, że nie wzięła pod uwagę wartości całego produktu przetworzonego, ale tylko wartość zamontowanego w nim CPT. Wreszcie w motywach 1027 i 1028 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że skoro uzgodnienia dotyczące ilości i ograniczeń produkcji dotyczyły całości produkcji i sprzedaży uczestników kartelu, to sprzedaż na rzecz klientów wewnątrz grupy była jednym z tematów rozmów prowadzonych w ramach kartelu.
161 Należy zaznaczyć, że skarżące nie kwestionują okoliczności, że przy obliczaniu kwoty grzywny, która została na nie nałożona, uwzględniono sprzedaż wewnątrzgrupową lub sprzedaż bezpośrednią w ramach produktów przetworzonych, ale podważają prawidłowość wynikającego z zaskarżonej decyzji obliczenia przez Komisję wartości sprzedaży. Twierdzą one w tym względzie, że zasygnalizowały to zastrzeżenie przedstawionej w dniu 20 kwietnia 2011 r. odpowiedzi na wystosowane przez Komisję w dniu 4 kwietnia 2011 r. żądanie udzielenia informacji.
162 Skarżące wyjaśniły podczas rozprawy, że przekazały Komisji szczegółowe dane liczbowe uwzgledniające w miarę możliwości liczbę CPT montowanych w każdym odnośnym roku w zależności od ich wielkości oraz ich ceny. Ponadto skarżące potwierdziły swą argumentację, zgodnie z którą wprawdzie Komisja nie zakwestionowała prawdziwości tych danych, jednak nie wzięła ich pod uwagę i nie przedstawiła w tym względzie żadnego uzasadnienia.
163 Komisja potwierdziła, że nie zakwestionowała prawdziwości omawianych danych, lecz podniosła, iż zastosowanie do skarżących odmiennej metody w porównaniu z metodą zastosowaną do innych adresatów zaskarżonej decyzji, którzy nie przekazali takich danych, prowadziłoby do naruszenia zasady równego traktowania. Komisja oświadczyła ponadto, że w przypadku gdyby Sad uznał, że dane liczbowe przedstawione przez skarżące były bardziej dokładne, nie sprzeciwiłaby się ona temu, by obliczenia dokonane przez nie zostały wykorzystane w celu ponownego obliczenia kwoty grzywny.
164 Należy zaznaczyć, że – jak zostało wskazane w motywie 1032 zaskarżonej decyzji – adresaci tej decyzji zostali wezwani pismem z dnia 4 marca 2011 r. do wykorzystania szczególnych danych dotyczących ich sprzedaży bezpośredniej w EOG oraz ich sprzedaży bezpośredniej w EOG w ramach produktów przetworzonych jako podstawy obliczenia wartości ich sprzedaży i zostali poinformowani o sposobie, w jaki należało obliczyć wszystkie wymagane dane liczbowe. Ze wskazówek zawartych w załączniku I do tego pisma, przekazanych w celu umożliwienia udzielenia odpowiedzi na kwestionariusz przewidziany w tym celu, wynika, że metoda obliczeń zalecana przez Komisję w zakresie sprzedaży bezpośredniej w EOG w ramach produktów przetworzonych opierała się na średniej wartości sprzedaży bezpośredniej w EOG dokonanej w tym samym okresie, pomnożonej przez liczbę odnośnych CPT. W razie braku sprzedaży bezpośredniej w EOG w rozpatrywanym okresie lub w przypadku, gdy nie była ona reprezentatywna, odnośne przedsiębiorstwa miały skontaktować się z Komisją w celu omówienia alternatywnej metody obliczeniowej.
165 Należy stwierdzić, że z odpowiedzi udzielonej przez skarżące w dniu 20 kwietnia 2011 r. na żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję wynika, że skarżące zaproponowały alternatywną metodę obliczenia wartości sprzedaży bezpośredniej w EOG w ramach produktów przetworzonych, która została omówiona w sprawozdaniu gospodarczym z dnia 19 kwietnia 2011 r. sporządzonym przez RBB Economics (zob. pkt 153 poniżej) i załączonym do wspomnianej odpowiedzi. Owa metoda obliczeniowa polegała na uwzględnieniu średniej ważonej CPT związanych z rzeczoną sprzedażą, w zależności od ich rzeczywistej wielkości i właściwego okresu, przy zastosowaniu danych liczbowych przekazanych przez skarżące. W sprawozdaniu tym wartość sprzedaży bezpośredniej w EOG w ramach produktów przetworzonych była obliczana poprzez powiązanie telewizora każdego rozmiaru sprzedanego w okresie naruszenia ze średnią wartością CPT tego samego rozmiaru. W razie braku sprzedaży CPT identycznych rozmiarów w pewnym okresie, dane wykorzystane przez wspomniane sprawozdanie były oparte na średniej ważonej wartości wszystkich CPT sprzedanych w tym okresie, bez względu na ich rozmiar, dostosowując się w tym zakresie do metody Komisji.
166 Zdaniem skarżących ich podejście prowadzi do wyników, które są bardziej dokładne i bliższe rzeczywistości, podczas gdy metoda zastosowana przez Komisję mogłaby prowadzić do przypisania cen za CPT dużych rozmiarów telewizorom mniejszych rozmiarów.
167 Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z pkt 15 wytycznych z 2006 r. w celu ustalenia wartości sprzedaży danego przedsiębiorstwa Komisja korzysta z najbardziej wiarygodnych danych dostępnych w przypadku tego przedsiębiorstwa. Ponieważ Komisja dysponowała danymi odzwierciedlającymi w bardziej dokładny sposób wartość sprzedaży bezpośredniej w EOG w ramach produktów przetworzonych, co przyznała zresztą podczas rozprawy, wystarczy stwierdzić, że odeszła ona od tych wytycznych przy obliczaniu kwoty podstawowej grzywien nałożonych na skarżące i nie podała w tym zakresie uzasadnienia.
168 Trybunał orzekł już, że wytyczne określają normę postępowania, która stanowi pewną wskazówkę dla praktyki administracyjnej i od której Komisja nie może odstąpić w konkretnym przypadku bez podania powodów, które byłyby zgodne z zasadą równego traktowania. Przyjmując bowiem takie normy postępowania i ogłaszając poprzez publikację, że będzie je stosować od tej pory do przypadków w nich przewidzianych, dana instytucja sama sobie wyznacza granice uznania i nie może odejść od tych norm bez narażania się, stosownie do okoliczności, na sankcje z tytułu naruszenia ogólnych zasad prawa takich jak zasada równego traktowania lub zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań (wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r., Dansk Rørindustri i in./Komisja, C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 209, 211). Tymczasem wprawdzie Komisja jest zobowiązana do przestrzegania zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań, gdy stosuje reguły zawierające wskazówki, które sama sobie narzuciła, jednak wspomniana zasada nie może wiązać w ten sam sposób sądów Unii, w zakresie w jakim nie zamierzają one stosować szczególnej metody obliczania grzywien w ramach nieograniczonego prawa orzekania, ale badają w każdym indywidualnym przypadku sytuacje, które zostają im przedstawione, uwzględniając wszystkie okoliczności faktyczne i prawne z nimi związane (zob. podobnie ww. w pkt 156 wyrok z dnia 30 maja 2013 r., Quinn Barlo i in./Komisja, pkt 53).
169 W celu ustalenia kwoty grzywien podlegających nałożeniu na skarżące Sąd powinien więc uwzględnić w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania dane liczbowe przekazane przez skarżące w toku postępowania administracyjnego, których prawdziwości Komisja nie zakwestionowała. Należy zaznaczyć w tym względzie, że w odpowiedzi na środki organizacji postępowania, o których mowa w pkt 32 powyżej, skarżące wyjaśniły, że dane liczbowe przedstawione w skardze, dotyczące całkowitej wartości sprzedaży Panasonica do dnia 31 marca 2003 r. obejmowały też błędnie sprzedaż dokonaną w lipcu 1999 r. i przekazały dane poprawione w tym zakresie, których Komisja nie zakwestionowała.
170 Z powyższego wynika, że pierwszą część należy uwzględnić.
[…]
Z powyższych względów
SĄD (trzecia izba)
orzeka, co następuje:
1) Kwota grzywien nałożonych w art. 2 ust. 2 lit. f), h) oraz i) decyzji Komisji C(2012) 8839 final z dnia 5 grudnia 2012 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39.437 – Kineskopy do telewizorów i monitorów komputerowych) zostaje ustalona na 128 866 000 EUR w odniesieniu do Panasonic Corp. ze względu na jego bezpośredni udział w naruszeniu dotyczącym rynku kineskopów do telewizorów kolorowych, na 82 826 000 EUR w odniesieniu do Panasonica, Toshiba Corp. i MT Picture Display Co. Ltd, na zasadzie odpowiedzialności solidarnej, oraz na 7 530 000 EUR w odniesieniu do Panasonica i MT Picture Display, na zasadzie odpowiedzialności solidarnej.
2) W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.
3) Każda ze stron pokrywa własne koszty.
Papasavvas | Forwood | Bieliūnas |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 9 września 2015 r.
Podpisy