Sprawa C‑54/08
Komisja Europejska
przeciwko
Republice Federalnej Niemiec
Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Artykuł 43 WE – Swoboda przedsiębiorczości – Notariusze – Warunek przynależności państwowej – Artykuł 45 WE – Udział w wykonywaniu władzy publicznej – Dyrektywy 89/48/EWG i 2005/36/WE
Streszczenie wyroku
1. Swobodny przepływ osób – Swoboda przedsiębiorczości – Swoboda świadczenia usług – Odstępstwa – Działalność związana z wykonywaniem władzy publicznej – Działalność notariusza – Wyłączenie – Warunek przynależności państwowej w odniesieniu do dostępu do zawodu notariusza – Niedopuszczalność
(art. 43 WE, 45 akapit pierwszy WE)
2. Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Przedmiot sporu – Określenie w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi – Dostosowanie ze względu na zmianę prawa Unii – Dopuszczalność – Przesłanki
(Art. 226 WE)
3. Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Badanie zasadności przez Trybunał – Sytuacja, jaką należy wziąć pod uwagę – Sytuacja w chwili upływu terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii – Sytuacja niepewności wynikająca ze szczególnych okoliczności, które miały miejsce w trakcie procesu legislacyjnego – Brak uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego
(art. 43 WE, 45 akapit pierwszy WE, art. 226 WE; dyrektywa 2005/36 Parlamentu europejskiego i Rady)
1. Uchybia zobowiązaniom, które ciążą na nim na mocy art. 43 WE państwo członkowskie, którego ustawodawstwo nakłada warunek przynależności państwowej w odniesieniu do dostępu do zawodu notariusza, podczas gdy czynności powierzone notariuszom w porządku prawnym owego państwa członkowskiego nie są związane z wykonywaniem władzy publicznej w rozumieniu art. 45 akapit pierwszy WE. W tym względzie art. 45 akapit pierwszy WE stanowi odstępstwo od podstawowej zasady swobody przedsiębiorczości, który należy interpretować w sposób ograniczający jego zakres do tego, co jest absolutnie niezbędne dla ochrony interesów, które przepis ten pozwala państwom członkowskim chronić. Ponadto odstępstwo to winno być ograniczone tylko do działalności, która rozpatrywana samodzielnie stanowi bezpośrednie i szczególne uczestnictwo w wykonywaniu władzy publicznej.
Aby ocenić czy czynności powierzone notariuszom wiążą się z bezpośrednim i szczególnym udziałem w wykonywaniu władzy publicznej, należy wziąć pod uwagę charakter czynności wykonywanych przez notariuszy. W tym względzie brakuje bezpośredniego i szczególnego udziału w wykonywaniu władzy publicznej w rozumieniu art. 45 akapit pierwszy WE wśród różnych czynności wykonywanych przez notariuszy, pomimo istotnych skutków prawnych, które są przyznane ich aktom, w zakresie w jakim wola stron, nadzór lub decyzją sądu mają szczególne znaczenie.
W istocie z jednej strony co się tyczy charakteru dokumentu urzędowego, podlegać nadaniu charakteru dokumentu urzędowego mogą jedynie akty lub umowy, którym strony poddały się swobodnie przy czym notariusz nie może zmienić w sposób jednostronny umowy, której ma nadać charakter dokumentu urzędowego, bez uprzedniego uzyskania zgody stron. Ponadto o ile obowiązek sprawdzenia przez notariuszy służy osiągnięciu celu leżącego w interesie ogólnym, to jednak samo dążenie do tego celu nie może uzasadniać, by niezbędne ku temu prerogatywy były zastrzeżone wyłącznie dla notariuszy będących obywatelami zainteresowanego państwa członkowskiego ani wystarczyć do tego, by działalność była uznawana za związaną bezpośrednio i szczególnie z wykonywaniem władzy publicznej.
Z drugiej strony co się tyczy wykonalności, jeśli nadanie przez notariusza dokumentowi urzędowemu klauzuli wykonalności powoduje uzyskanie przez ten dokument wykonalności, wykonalność ta zasadza się w wyrażonej przez strony woli sporządzenia tego aktu lub umowy po sprawdzeniu ich zgodności z prawem przez notariusza i nadania im wspomnianej wykonalności. Także moc dowodowa przysługująca aktowi notarialnemu objęta jest reżimem dowodowym, nie ma zatem bezpośredniego wpływu na to, czy działalność obejmująca sporządzanie tego aktu, rozpatrywana samodzielnie, stanowi bezpośredni i szczególny udział w sprawowaniu władzy publicznej, tym bardziej gdy dokument prywatny ma zgodnie z przepisami danego państwa członkowskiego moc dowodową równą dokumentowi urzędowemu.
Owe rozważania mają zastosowanie mutatis mutandis do czynności, które muszą zostać sporządzone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności, takich jak w szczególności umowy dotyczące nabycia i przeniesienia prawa własności do gruntu oraz przeniesienia obecnego majątku, przyrzeczenia darowizny, umowy małżeńskie, umowy dotyczące przyszłego dziedziczenia oraz umowy dotyczące zrzeczenia się dziedziczenia lub zachowku jak również w odniesieniu do pośrednictwa notariusza w dziedzinie prawa spółek.
Państwo członkowskie nie może także opierać swojej tezy na kompetencji przyznanej notariuszom wyłącznie w danym kraju związkowym w odniesieniu do nadawania charakteru dokumentu urzędowego aktom ustanawiającym zarejestrowane związki partnerskie między osobami tej samej płci ze względu na to, że taki związek partnerski, aby wywierać skutki, musi ponadto zostać wpisany do rejestru stanu cywilnego przez urząd stanu cywilnego, który zresztą prowadzi wspomniany rejestr.
Co się tyczy, wreszcie, szczególnego statusu notariuszy, po pierwsze z okoliczności, że jakość świadczonych przez notariuszy usług może się różnić w zależności w szczególności od kwalifikacji zawodowych danych osób wynika, że w granicach ich odpowiednich kompetencji terytorialnych notariusze wykonują swój zawód w warunkach konkurencji, co nie jest cechą wykonywania władzy publicznej. Po drugie, notariusze są bezpośrednio i osobiście odpowiedzialni wobec swych klientów za szkody wynikające z wszelkich uchybień popełnionych przy wykonywaniu czynności notarialnych.
(por. pkt 83, 85, 86, 88, 89, 91, 92, 95-97, 99-101, 103, 106-111, 116)
2. W ramach skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom panstwa członkowskiego, chociaż żądania zawarte w skardze nie mogą co do zasady zostać rozszerzone ponad uchybienia zarzucane w sentencji uzasadnionej opinii i w wezwaniu do usunięcia uchybienia, to jednak dopuszczalna jest skarga Komisji o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom, które wynikają z pierwotnej wersji aktu prawa Unii, następnie zmienionego lub uchylonego, i które zostały utrzymane w nowych przepisach Unii. Natomiast przedmiot sporu nie może zostać rozszerzony o zobowiązania wynikające z nowych przepisów, które nie mają odpowiedników w pierwotnej wersji danego aktu prawa, gdyż stanowiłoby to naruszenie istotnych wymogów proceduralnych wpływające na prawidłowość postępowania w przedmiocie stwierdzenia uchybienia zobowiązaniom.
(zob. pkt 128)
3. Gdy w trakcie procesu legislacyjnego, okoliczności szczególne takie jak brak zajęcia jasnego stanowiska ustawodawcy lub brak precyzji co do określenia zakresu stosowania przepisu prawa Unii, prowadzą do sytuacji niepewności, nie można stwierdzić, że istniał wraz z upływem terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii wystarczająco jasny obowiązek transpozycji przez państwa członkowskie dyrektywy.
(por. pkt 140-142)