Sprawa C‑804/21 PPU
C
i
CD
przeciwko
Syyttäjä
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Korkein oikeus)
Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 28 kwietnia 2022 r.
Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Europejski nakaz aresztowania – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Artykuł 23 ust. 3 – Wymóg podjęcia czynności przez wykonujący nakaz organ sądowy – Artykuł 6 ust. 2 – Służby policji – Wyłączenie – Siła wyższa – Pojęcie – Prawne przeszkody w przekazaniu – Środki prawne wniesione przez osobę, której dotyczy wniosek – Wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej – Wyłączenie – Artykuł 23 ust. 5 – Upływ terminów przekazania – Konsekwencje – Zwolnienie z aresztu – Obowiązek podjęcia wszelkich innych środków niezbędnych w celu zapobieżenia ucieczce
1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Termin przekazania osoby, której dotyczy wniosek – Ustalenie nowej daty przekazania w wypadku niemożności, w przypadku siły wyższej, przekazania osoby w uzgodnionym terminie – Pojęcie siły wyższej – Ścisła wykładnia – Przeszkody prawne w przekazywaniu osób wynikające z wniesionych przez osobę, której dotyczy wniosek, środków prawnych, opartych na prawie wykonującego nakaz państwa członkowskiego – Brak siły wyższej – Konsekwencje – Brak zawieszenia terminów przekazania
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 23 ust. 3)
(zob. pkt 44–49, 51, 58, pkt 1 sentencji)
2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Wymóg podjęcia czynności przez wykonujący nakaz organu sądowy w rozumieniu art. 23 ust. 3 decyzji ramowej – Podjęcie czynności przez służby policji państwa członkowskiego wykonującego nakaz – Niedopuszczalność – Konsekwencje – Upływ terminów przekazania osoby, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania – Zwolnienie z aresztu rzeczonej osoby – Ciążący na wykonującym nakaz państwie członkowskim obowiązek prowadzenia postępowania w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Właściwy organ rzeczonego państwa członkowskiego zobowiązany do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapobieżenia ucieczce tej osoby, z wyjątkiem środków polegających na pozbawieniu wolności
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, motywy 8, 9, art. 6, 7, art. 15 ust. 1, art. 23))
(zob. pkt 61–63, 66–69, 71–76, pkt 2 sentencji)
Streszczenie
W maju 2015 r. rumuński organ sądowy wydał wobec C i CD, dwóch obywateli rumuńskich (zwanych dalej „zainteresowanymi”) europejski nakaz aresztowania (ENA) w celu wykonania kar pozbawienia wolności. W 2020 r. zainteresowani zostali zatrzymani oraz umieszczeni w areszcie tymczasowym w Finlandii na podstawie rzeczonych ENA. W kwietniu 2021 r. Korkein oikeus (sąd najwyższy, Finlandia) nakazał ich przekazanie organom rumuńskim, a Keskusrikospoliisi (krajowe biuro śledcze, Finlandia) określił pierwszy termin przekazania na dzień 7 maja 2021 r. Przekazanie to nie powiodło się jednak z powodu odwołania wniesionego przez zainteresowanych do tego samego sądu. Przed oddaleniem tego odwołania w dniu 31 maja 2021 r. sąd najwyższy tymczasowo wstrzymał bowiem wykonanie decyzji o przekazaniu. Drugi termin przekazania został wyznaczony na dzień 11 czerwca 2021 r., ale został ponownie przesunięty ze względu na brak możliwości zorganizowania transportu lotniczego z zachowaniem uzgodnionego terminu. W trzecim terminie przekazania wyznaczonym na koniec czerwca 2021 r. nie doszło do przekazania ze względu na złożenie przez zainteresowanych wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Finlandii.
Zainteresowani wnieśli zatem do Helsingin käräjäoikeus (sądu pierwszej instancji w Helsinkach, Finlandia) środek prawny mający na celu zwolnienie z aresztu i odroczenie ich przekazania ze względu na złożenie przez nich wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej. Sąd ten uznał owe środki za niedopuszczalne. W tym kontekście sąd najwyższy, do którego wniesiono środki zaskarżenia od owych orzeczeń sądu pierwszej instancji w Helsinkach, zastanawiał się, po pierwsze, nad pojęciem siły wyższej, zezwalającym, zgodnie z art. 23 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584(1), na odroczenie terminu przekazania, której dotyczy ENA. Stanąwszy w obliczu przeszkód przewidzianych w prawie fińskim, sąd ten zastanawiał się w szczególności, czy przeszkody prawne takie jak wstrzymanie wykonania decyzji o przekazaniu w toku postępowania sądowego lub złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej mogą stanowić przypadek siły wyższej w rozumieniu tego przepisu. Po drugie, sąd ten zastanawiał się nad trybem proceduralnym badania istnienia siły wyższej w świetle centralnej roli krajowego biura śledczego w wykonywaniu przekazania.
W ramach pilnego trybu prejudycjalnego Trybunał odpowiedział przecząco na pierwsze z tych pytań, stwierdzając, że pojęcie „siła wyższa” nie obejmuje przeszkód prawnych w przekazaniu wynikających z wniesienia środków prawnych przez osobę, której dotyczy ENA, opartych na prawie wykonującego nakaz państwa członkowskiego, jeżeli wykonujący nakaz organ sądowy wydał prawomocną decyzję w sprawie przekazania(2). Ponadto Trybunał uściślił, że wymogu podjęcia czynności przez wykonujący nakaz organ sądowy, o którym mowa w art. 23 ust. 3, nie spełnia państwo członkowskie wykonujące nakaz, które powierza służbie policji zbadanie istnienia siły wyższej i spełnienia przesłanek utrzymania aresztu tymczasowego wobec osoby, której dotyczy ENA, oraz wyznaczenia, w stosownym przypadku, nowego terminu przekazania, nawet jeśli osoba ta ma prawo zwrócić się w każdej chwili do wykonującego nakaz organu sądowego o wydanie orzeczenia w przedmiocie tych różnych kwestii.
Ocena Trybunału
W pierwszej kolejności Trybunał przypomniał, że pojęcie „siły wyższej” zakłada istnienie nadzwyczajnych i nieprzewidywalnych okoliczności niezależnych od powołującego się na nie podmiotu, których następstw nie można było uniknąć mimo zachowania należytej staranności. W tym względzie wniesienia środków prawnych przez osobę, której dotyczy ENA, w ramach procedur przewidzianych przez prawo wykonującego nakaz państwa członkowskiego, w celu zakwestionowania jej przekazania lub skutkującego opóźnieniem przekazania, nie można uznać za nieprzewidywalną okoliczność. W konsekwencji przeszkody prawne w przekazaniu wynikające z tego rodzaju środków prawnych nie mogą stanowić przypadku siły wyższej w rozumieniu art. 23 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584. Jeżeli wykonujący nakaz organ sądowy wydał prawomocną decyzję w sprawie przekazania, z uwagi na to, że terminów przekazania przewidzianych w art. 23 tej decyzji ramowej nie można uznać za zawieszone ze względu na toczące się postępowania wszczęte w wykonującym nakaz państwie członkowskim, organy tego państwa członkowskiego pozostają zobowiązane do przekazania tej osoby organom wydającego nakaz państwa członkowskiego w owych terminach.
W drugiej kolejności Trybunał przypomniał, że służby policji państwa członkowskiego nie wchodzą w zakres pojęcia „organu sądowego”, o którym mowa w art. 6 decyzji ramowej 2002/584. Tym samym podjęcie czynności przez wykonujący nakaz organ sądowy, wymagane na podstawie art. 23 ust. 3 tej decyzji ramowej, w celu dokonania oceny zaistnienia siły wyższej oraz wyznaczenia ewentualnego nowego terminu przekazania, nie może zostać powierzone służbie policji. Niezależnie bowiem od tego, czy mamy do czynienia z przypadkiem siły wyższej, podjęcie czynności przez tego rodzaju służbę w tamach owych dwóch rodzajów decyzji nie spełnia wymogów formalnych przewidzianych w tym przepisie. W konsekwencji w braku podjęcia czynności przez wykonujący nakaz organ sądowy terminy przekazania przewidziane w art. 23 ust. 2–4 decyzji ramowej nie mogą zostać przedłużone z powodu działania siły wyższej. W takiej sytuacji należy uznać, że terminy te upłynęły, co oznacza zwolnienie z aresztu osoby, której dotyczy wniosek. W takim przypadku nie przewidziano żadnego wyjątku od tego owego ciążącego na wykonującym nakaz państwie członkowskim obowiązku. Jednakże sam upływ terminów przekazania określonych w art. 23 decyzji ramowej 2002/584 nie może skutkować umożliwieniem wykonującemu nakaz państwu członkowskiemu uchylenia się od obowiązku dalszego prowadzenia postępowania w sprawie wykonania ENA i przekazania osoby, której dotyczy wniosek, a zainteresowane organy muszą uzgodnić nowy termin przekazania. Tak więc w przypadku zwolnienia z aresztu osoby, której dotyczy wniosek, właściwy organ wykonującego nakaz państwa członkowskiego jest zobowiązany do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapobieżenia ucieczce tej osoby, z wyjątkiem środków polegających na pozbawieniu wolności.
W szczególności art. 23 decyzji ramowej 2002/584 przewiduje termin przekazania osób, których dotyczy ENA, po podjęciu przez właściwe organy wykonującego nakaz państwa członkowskiego prawomocnej decyzji o przekazaniu tych osób. Jeżeli siła wyższa uniemożliwia przekazanie, termin ten może zostać przedłużony na podstawie art. 23 ust. 3. Jeżeli osoba, której dotyczy wniosek, nie zostanie przekazana w bardzo krótkim terminie, należy ją zwolnić z aresztu zgodnie z art. 23 ust. 5.