WYROK SĄDU (pierwsza izba)
z dnia 7 lipca 2021 r.(*)
Odpowiedzialność pozaumowna – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające podjęte wobec Iranu – Wykaz osób i podmiotów, w odniesieniu do których ma zastosowanie zamrożenie środków finansowych i zasobów gospodarczych – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom
W sprawie T‑692/15 RENV
HTTS Hanseatic Trade Trust & Shipping GmbH, z siedzibą w Hamburgu (Niemcy), którą reprezentował adwokat M. Schlingmann,
strona skarżąca,
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej, którą reprezentowali J.-P. Hix i M. Bishop, w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
popieranej przez
Komisję Europejską, którą reprezentowali R. Tricot, C. Hödlmayr, J. Roberti di Sarsina i M. Kellerbauer, w charakterze pełnomocników,
interwenient,
mającej za przedmiot żądanie, na podstawie art. 268 i 340 TFUE, zmierzające do uzyskania naprawienia szkody, jaką skarżąca miała ponieść w następstwie umieszczenia jej nazwy, po pierwsze, rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 668/2010 z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie wdrożenia art. 7 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 423/2007 dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu (Dz.U. 2010, L 195, s. 25), w załączniku V do rozporządzenia Rady (WE) nr 423/2007 z dnia 19 kwietnia 2007 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu (Dz.U. 2007, L 103, s. 1), a po drugie, rozporządzeniem Rady (UE) nr 961/2010 z dnia 25 października 2010 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylającym rozporządzenie nr 423/2007 (Dz.U. 2010, L 281, s. 1), w załączniku VIII do rozporządzenia nr 961/2010,
SĄD (pierwsza izba),
w składzie: H. Kanninen, prezes, M. Jaeger i O. Porchia (sprawozdawczyni), sędziowie,
sekretarz: B. Lefebvre, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 20 listopada 2020 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu i postępowanie przed przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania
1 Skarżąca, HTTS Hanseatic Trade Trust & Shipping GmbH, założona w 2009 r. przez Nasera Bateniego, jest spółką prawa niemieckiego wykonującą działalność agenta morskiego i zarządcy technicznego statków.
2 Niniejsza sprawa wpisuje się w ramy środków ograniczających ustanowionych w celu wywarcia nacisku na Islamską Republikę Iranu, aby państwo to zakończyło działania stwarzające zagrożenie rozprzestrzenianiem broni jądrowej i działania związane z rozwojem systemów przenoszenia broni jądrowej. W szczególności chodzi o środki zastosowane wobec towarzystwa żeglugowego Islamic Republic of Iran Shipping Lines (zwanego dalej „IRISL”), jak również osób fizycznych lub prawnych uważanych za powiązane z tym przedsiębiorstwem, do których należały w szczególności, zdaniem Rady Unii Europejskiej, IRISL Europe, skarżąca i dwa inne towarzystwa żeglugowe, Hafize Darya Shipping Lines (zwane dalej „HDSL”) i Safiran Pyam Darya Shipping Lines (zwane dalej „SAPID”).
3 Decyzją 2010/413/WPZiB z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylającą wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB (Dz.U. 2010, L 195, s. 39) Rada umieściła nazwę skarżącej w wykazie podmiotów zaangażowanych w rozprzestrzenianie broni jądrowej zawartym w załączniku II do rzeczonej decyzji. W konsekwencji nazwa skarżącej została umieszczona, w drodze rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) nr 668/2010 z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie wdrożenia art. 7 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 423/2007 dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu (Dz.U. 2010, L 195, s. 25), w wykazie zawartym w załączniku V do rozporządzenia Rady (WE) nr 423/2007 z dnia 19 kwietnia 2007 r. dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu (Dz.U. 2007, L 103, s. 1). Decyzja 2010/413 i rozporządzenie wykonawcze nr 668/2010 w zakresie, w jakim dokonują pierwszego umieszczenia nazwy skarżącej w wykazie (zwanego dalej „pierwszym umieszczeniem w wykazie”), zostały uzasadnione faktem, że spółka ta „[d]ziała[ła] w imieniu HDSL w Europie”. Umieszczenie to nie było przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności.
4 W dniu 25 października 2010 r. Rada przyjęła rozporządzenie (UE) nr 961/2010 w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylające rozporządzenie nr 423/2007 (Dz.U. 2010, L 281, s. 1). Załącznik VIII do rozporządzenia nr 961/2010 zawierał wykaz osób, podmiotów i organów, których aktywa zostały zamrożone na podstawie art. 16 ust. 2 tego rozporządzenia. Z rozporządzenia tego, dokonującego umieszczenia nazwy skarżącej we wspomnianym wykazie (zwanego dalej „drugim umieszczeniem w wykazie”) wynika również, że uzasadnieniem, w odniesieniu do tej spółki, była okoliczność, że „[była] kontrolowana przez IRISL i/lub działa[ła] w ich imieniu”. To drugie umieszczenie w wykazie skarżąca zakwestionowała przed Sądem.
5 Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716) Sąd stwierdził nieważność tego drugiego umieszczenia w wykazie, orzekając jednak, że skutki rozporządzenia nr 961/2010 w zakresie, w jakim dotyczyło ono skarżącej, zostają utrzymane do dnia 7 lutego 2012 r.
6 Po ogłoszeniu wyroku z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716) nazwa skarżącej była ponownie umieszczana przez Radę w wykazach, mianowicie: w pierwszej kolejności, w dniu 23 stycznia 2012 r., decyzją 2012/35/WPZiB zmieniającą decyzję 2010/413 (Dz.U. 2012, L 19, s. 22) z następującym uzasadnieniem: „[f]irma kontrolowana przez IRISL lub działająca w imieniu IRISL. [Skarżąca] jest zarejestrowana pod tym samym adresem co IRISL Europe GmbH w Hamburgu [(Niemcy)], a jej szef, dr Naser Ba[t]eni, był wcześniej pracownikiem IRISL”. W konsekwencji na mocy rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) nr 54/2012 z dnia 23 stycznia 2012 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia nr 961/2010 (Dz.U. 2012, L 19, s. 1) nazwę skarżącej umieszczono z tym uzasadnieniem w wykazie zawartym w załączniku VIII do rozporządzenia nr 961/2010.
7 W drugiej kolejności nazwa skarżącej została w dniu 23 marca 2012 r. umieszczona w wykazie zawartym w rozporządzeniu (UE) nr 267/2012 w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylającym rozporządzenie nr 961/2010 (Dz.U. 2012, L 88, s. 1). Umieszczenie to, zakwestionowane przez skarżącą przed Sądem, zostało uznane za nieważne wyrokiem z dnia 12 czerwca 2013 r., HTTS/Rada (T‑128/12 i T‑182/12, niepublikowanym, EU:T:2013:312).
8 W trzeciej i ostatniej kolejności nazwa skarżącej została po raz kolejny umieszczona w wykazie w dniu 15 listopada 2013 r. – decyzją Rady 2013/661/WPZiB zmieniającą decyzję 2010/413 (Dz.U. 2013, L 306, s. 18) oraz rozporządzeniem wykonawczym (UE) nr 1154/2013 z dnia dotyczącym wykonania rozporządzenia (UE) nr 267/2012 (Dz.U. 2013, L 306, s. 3). Umieszczenie to, zakwestionowane przez skarżącą przed Sądem, zostało uznane za nieważne wyrokiem z dnia 18 września 2015 r., HTTS i Bateni/Rada (T‑45/14, niepublikowanym, EU:T:2015:650).
9 W międzyczasie, wyrokiem z dnia 16 września 2013 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (T‑489/10, EU:T:2013:453), Sąd stwierdził nieważność umieszczenia nazwy IRISL i innych towarzystw żeglugowych, w tym HDSL i SAPID, w wykazach, które ich dotyczyły, uzasadniając to tym, że dowody przedstawione przez Radę nie uzasadniały umieszczenia nazwy IRISL w wykazach i, co za tym idzie, nie mogły również uzasadnić przyjęcia i utrzymania środków ograniczających dotyczących innych towarzystw żeglugowych, które zostały umieszczone w wykazach ze względu na ich związki z IRISL.
10 Pismem z dnia 23 lipca 2015 r. skarżąca wezwała Radę do naprawienia szkody poniesionej przez nią w wyniku pierwotnego umieszczenia jej nazwy w wykazie osób powiązanych z działalnością IRISL, jak również późniejszych wpisów. Pismem z dnia 16 października 2015 r. Rada oddaliła ten wniosek.
11 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 25 listopada 2015 r. skarżąca wniosła skargę zmierzającą do:
– zasądzenia od Rady odszkodowania w wysokości 2 513 221,50 EUR na rzecz skarżącej w związku ze szkodami majątkowymi i niemajątkowymi powstałymi poprzez umieszczenie nazwy skarżącej w wykazach osób, podmiotów i organów w załączniku V do rozporządzenia nr 423/2007 i w załączniku VIII do rozporządzenia nr 961/2010 (zwanymi dalej łącznie „spornymi wykazami”);
– zasądzenia od Rady odsetek za zwłokę zgodnie ze stopą procentową stosowaną przez Europejski Bank Centralny (EBC) do podstawowych operacji refinansowania, zwiększoną o dwa punkty procentowe od dnia 17 października 2015 r.;
– obciążenia Rady kosztami postępowania.
12 Skarga została zarejestrowana w sekretariacie Sądu pod sygnaturą T‑692/15.
13 Rada wnosiła o to, by Sąd w części odrzucił skargę jako niedopuszczalną, a w każdym razie oddalił ją jako bezpodstawną, a także o to, by obciążył skarżącą kosztami postępowania.
14 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 5 kwietnia 2016 r. Komisja Europejska wniosła o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania Rady. Decyzją z dnia 13 maja 2016 r. prezes siódmej izby Sądu uwzględnił ten wniosek, zgodnie z art. 144 § 4 regulaminu postępowania przed Sądem.
15 O zakończeniu pisemnego etapu postępowania strony powiadomiono w dniu 30 sierpnia 2016 r. W przewidzianym w art. 106 § 2 regulaminu postępowania terminie trzech tygodni od doręczenia tego powiadomienia strony nie złożyły wniosku o wyznaczenie rozprawy.
16 Postanowieniem prezesa Sądu z dnia 5 października 2016 r. sprawa została przydzielona nowemu sędziemu sprawozdawcy, należącemu do trzeciej izby.
17 Decyzją z dnia 8 czerwca 2017 r., doręczoną stronom następnego dnia, Sąd, na podstawie art. 106 § 3 regulaminu postępowania, uznał, że akta sprawy wystarczająco wyjaśniają jej okoliczności i – w braku wniosku stron w tym względzie – zdecydował wydać rozstrzygnięcie bez otwarcia ustnego etapu postępowania.
18 Jednakże pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 12 czerwca 2017 r. skarżąca wystąpiła z wnioskiem o przeprowadzenie rozprawy, w szczególności z powodu wydania wyroku z dnia 30 maja 2017 r., Safa Nicu Sepahan/Rada (C‑45/15 P, EU:C:2017:402), i zwróciła się do Sądu o przesłuchanie w ramach środków organizacji postępowania jej dyrektora i jedynego udziałowca N. Bateniego w odniesieniu, w szczególności, do zakresu szkód majątkowych i niemajątkowych, jakie miała ona ponieść.
19 Decyzją z dnia 20 czerwca 2017 r. Sąd w pierwszej kolejności utrzymał w mocy swoją decyzję z dnia 8 czerwca 2017 r. W odniesieniu do wniosku skarżącej o przeprowadzenie rozprawy Sąd uznał, po pierwsze, że wniosek ten został złożony po upływie przepisanego terminu, a po drugie stwierdził brak nowych elementów, które mogłyby ewentualnie uzasadnić przeprowadzenie takiej rozprawy. W tym względzie uznał on, że wyrok z dnia 30 maja 2017 r., Safa Nicu Sepahan/Rada (C‑45/15 P, EU:C:2017:402) jedynie utrzymał w mocy wyrok z dnia 25 listopada 2014 r., Safa Nicu Sepahan/Rada (T‑384/11, EU:T:2014:986), a zatem nie może uzasadniać otwarcia ustnego etapu postępowania. W drugiej kolejności Sąd nie uwzględnił wniosku o zastosowanie środka organizacji postępowania w postaci przesłuchania N. Bateniego ze względu na to, iż uznał, że jest wystarczająco poinformowany na podstawie dowodów znajdujących się w aktach, a także na podstawie orzecznictwa dotyczącego oceny szkód wynikających z niezgodnego z prawem środka ograniczającego.
20 Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2017 r., HTTS/Rada (T‑692/15, zwanym dalej „pierwszym wyrokiem w sprawie”, EU:T:2017:890) Sąd oddalił wniesioną przez skarżącą skargę o odszkodowanie i zadośćuczynienie oraz obciążył ją kosztami postępowania. Oddalił on podniesione przez skarżącą zarzuty pierwszy i drugi, mianowicie, odpowiednio, zarzut dotyczący obowiązku uzasadnienia i zarzut dotyczący naruszenia przesłanek materialnych umieszczenia w spornych wykazach.
21 Pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 13 lutego 2018 r. skarżąca wniosła odwołanie od pierwszego wyroku w sprawie, które to odwołanie zostało zarejestrowane pod sygnaturą C‑123/18 P. Wyrokiem z dnia 10 września 2019 r., HTTS/Rada (C‑123/18 P, zwanym dalej „wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym”, EU:C:2019:694) Trybunał uchylił pierwszy wyrok w sprawie i na podstawie art. 61 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przekazał sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania, zastrzegając, że rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
22 Trybunał orzekł zasadniczo, że Sąd naruszył prawo, orzekając w pkt 49 i 50 pierwszego wyroku w sprawie, że Rada mogła powołać się na wszystkie istotne okoliczności, które nie zostały uwzględnione w momencie umieszczania nazwy HTTS w spornych wykazach, a w szczególności, orzekając w pkt 60 tego wyroku, że z szeregu okoliczności wskazanych w pkt 59 rzeczonego wyroku wynikało, że Rada nie dopuściła się wystarczająco istotnego naruszenia przepisu normy prawa Unii podczas oceny intensywności stosunków handlowych między HTTS i IRISL w zakresie, w jakim poszlaki te, wskazujące na status skarżącej jako „spółki będącej w posiadaniu lub pod kontrolą” IRISL, nie były znane Radzie w chwili umieszczania nazwy skarżącej w spornych wykazach, jak wynika z pkt 51 i 56–86 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym.
Postępowanie i żądania stron po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania
23 Sprawa przekazana Sądowi do ponownego rozpoznania została zarejestrowana w jego sekretariacie pod sygnaturą T‑692/15 RENV i w dniu 19 września 2019 r. została zgodnie z art. 216 § 1 regulaminu postępowania przydzielona pierwszej izbie.
24 Zgodnie z art. 217 § 1 regulaminu postępowania strony wezwano do przedstawienia uwag w przedmiocie wniosków, jakie z wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym wynikają dla niniejszej sprawy. Strony złożyły uwagi w wyznaczonych terminach.
25 Skarżąca, w uwagach złożonych w sekretariacie Sądu w dniu 11 listopada 2019 r., zajęła stanowisko w przedmiocie skutków wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym dla niniejszej sprawy. W tym względzie podtrzymuje ona żądania przedstawione w piśmie wszczynającym postępowanie, zmierzające do zasądzenia na jej rzecz od Rady odszkodowania i zadośćuczynienia za poniesione szkody i doznane krzywdy.
26 Rada, w uwagach złożonych w sekretariacie Sądu w dniu 19 listopada 2019 r., wniosła do Sądu o:
– odrzucenie skargi w części jako niedopuszczalnej, a w każdym razie oddalenie jej jako bezpodstawnej;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania przed Sądem w sprawach T‑692/15 i T‑692/15 RENV oraz kosztami postępowania odwoławczego przed Trybunałem w sprawie C‑123/18 P.
27 Komisja, w uwagach złożonych w sekretariacie Sądu w dniu 19 listopada 2019 r., wniosła do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania.
28 Skarżąca i Rada wniosły, odpowiednio w dniach 29 i 30 stycznia 2020 r., o przeprowadzenie rozprawy.
29 Na wniosek sędzi sprawozdawczyni Sąd uwzględnił te wnioski i otworzył ustny etap postępowania.
30 Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2020 r. prezes pierwszej izby zdecydował, zgodnie z art. 68 § 1 regulaminu postępowania, po wysłuchaniu stron, połączyć niniejszą sprawę ze sprawą T‑455/17 Bateni/Rada do celów ustnego etapu postępowania.
31 Po kilkukrotnym odraczaniu rozprawy z powodu kryzysu zdrowotnego związanego z COVID-19 wystąpienia stron i ich odpowiedzi na pytania ustne zadane przez Sąd zostały wysłuchane na rozprawie w dniu 20 listopada 2020 r., która odbyła się w formie wideokonferencji za zgodą skarżącej.
Co do prawa
W przedmiocie zarzutu niedopuszczalności opartego na przedawnieniu roszczenia odszkodowawczego skarżącej
32 W duplice złożonej w pierwszym postępowaniu Rada podnosi, że skarga jest w części niedopuszczalna ze względu na upływ terminu przedawnienia przewidzianego w art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
33 Zarzuca ona w tym względzie, że skarga wniesiona przez skarżącą w dniu 25 listopada 2015 r. opiera się na aktach wydanych ponad pięć lat wcześniej, tj. w dniu 26 lipca 2010 r. w przypadku rozporządzenia nr 668/2010 i w dniu 25 października 2010 r. w przypadku rozporządzenia nr 961/2010.
34 Rada stoi na stanowisku, że w każdym razie skarga jest częściowo niedopuszczalna ze względu na przedawnienie roszczenia odszkodowawczego skarżącej w odniesieniu do szkody jakoby poniesionej przed dniem 25 listopada 2010 r., czyli pięć lat przed wniesieniem skargi odszkodowawczej do Sądu, co miało miejsce w dniu 25 listopada 2015 r.
35 Ponadto w uwagach złożonych w sekretariacie Sądu w dniu 19 listopada 2019 r. Rada podtrzymuje ten argument, twierdząc, że „[w]yrok z dnia 10 września 2019 r. nie ma żadnego wpływu na [jej] argument, zgodnie z którym Sąd jest w części niewłaściwy, ponieważ roszczenia dochodzone skargą w części uległy przedawnieniu”.
36 Na rozprawie skarżąca, wezwana do zajęcia stanowiska w przedmiocie tego argumentu, przypomniała, że zażądała od Rady odszkodowania przed postępowaniem sądowym, mieszcząc się w terminie pięciu lat.
37 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że art. 46 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mający zastosowanie do postępowania przed Sądem na podstawie art. 53 akapit pierwszy tego statutu, przewiduje, że roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Bieg przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie złożenie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim przypadku skargę należy wnieść w terminie dwóch miesięcy przewidzianym w art. 263 TFUE; w stosownym przypadku stosuje się odpowiednio postanowienia art. 265 akapit drugi TFUE.
38 Ponadto przewidziany w art. 263 TFUE termin dwóch miesięcy stosuje się, w sytuacji gdy decyzja o odrzuceniu wniosku skierowanego do właściwej instytucji została doręczona osobie, która go złożyła, natomiast termin dwóch miesięcy z art. 265 akapit drugi TFUE stosuje się, w sytuacji gdy dana instytucja nie zajęła stanowiska w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku [zob. podobnie postanowienie z dnia 4 maja 2005 r., Holcim (France)/Komisja, T‑86/03, EU:T:2005:157, pkt 38; wyrok z dnia 21 lipca 2016 r., Nutria/Komisja, T‑832/14, niepublikowany, EU:T:2016:428, pkt 36].
39 W niniejszej sprawie pierwsze umieszczenie w wykazie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 27 lipca 2010 r., a skarżąca skierowała do Rady wniosek o odszkodowanie faksem w dniu 23 lipca 2015 r. Po upływie dwumiesięcznego terminu oznaczającego dorozumiane odrzucenie tego wniosku Rada cofnęła tę decyzję, oddalając rzeczony wniosek pismem z dnia 16 października 2015 r. (zob. analogicznie wyrok z dnia 11 czerwca 2019 r., Frank/Komisja, T‑478/16, EU:T:2019:399, pkt 78 i przytoczone tam orzecznictwo). Wniesienie skargi odszkodowawczej przez skarżącą w dniu 25 listopada 2015 r. nastąpiło w trakcie dwóch miesięcy następujących po otrzymaniu odmownego pisma Rady (zob. podobnie wyrok z dnia 16 kwietnia 1997 r., Hatmann/Rada i Komisja, T‑20/94, EU:T:1997:55, pkt 134).
40 W związku z tym można w niniejszej sprawie stwierdzić, że bieg przedawnienia został przerwany w dniu 23 lipca 2015 r., to jest mniej niż pięć lat po dniu 27 lipca 2010 r., a zatem skargę należy uznać za dopuszczalną.
W przedmiocie zarzutu dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia
41 Skarżąca twierdzi zasadniczo, że możliwe jest dochodzenie odpowiedzialności pozaumownej Unii z tego powodu, że jej nazwa została umieszczona w spornych wykazach z naruszeniem obowiązku uzasadnienia.
42 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 61 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w przypadku gdy sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpoznania przez Sąd, ten jest związany orzeczeniem Trybunału co do kwestii prawnych.
43 Jak bowiem podkreślają Rada i Komisja i jak przyznała na rozprawie skarżąca, wyrok wydany w postępowaniu odwoławczym potwierdził zawarte w pkt 88 pierwszego wyroku w sprawie stwierdzenie, zgodnie z którym naruszenie obowiązku uzasadnienia co do zasady nie jest naruszeniem powodującym powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii, a dodatkowo Trybunał podkreślił, że nawet przy założeniu, że skarżąca przedstawiła dowody pozwalające na stwierdzenie nieważności rozporządzenia wykonawczego nr 668/2010 z powodu braku uzasadnienia, jej zarzuty szczegółowe nie mogłyby prowadzić do stwierdzenia naruszenia prawa Unii wystarczająco istotnego, by spowodować powstanie jej odpowiedzialności pozaumownej (zob. podobnie wyrok wydany w postępowaniu odwoławczym, pkt 102, 103).
44 Z tych samych względów zarzut dotyczący naruszenia obowiązku uzasadnienia należy oddalić.
W przedmiocie zarzutu opartego na wystarczająco istotnym naruszeniu materialnych przesłanek umieszczenia w wykazie
45 Na poparcie tego zarzutu skarżąca podnosi dwa zarzuty szczegółowe. W pierwszym z nich podnosi ona, że Rada nie wykazała na podstawie wystarczających dowodów, że skarżąca była kontrolowana przez IRISL. W drugim z nich twierdzi, że uzasadnienie umieszczenia jej nazwy w spornych wykazach, mianowicie zaangażowanie IRISL i HDSL w rozprzestrzenianie broni jądrowej nie odpowiadało rzeczywistości, zważywszy na wyrok z dnia 16 września 2013 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (T‑489/10, EU:T:2013:453).
46 Ponadto skarżąca podnosi w istocie, że rozporządzenie wykonawcze nr 668/2010 jest niezgodne z prawem. Jej zdaniem, mimo że Trybunał uznał, że stwierdzenie nieważności rozporządzenia nr 961/2010 w zakresie, w jakim jej dotyczy, nie pociąga za sobą automatycznie stwierdzenia nieważności rzeczonego rozporządzenia wykonawczego, teksty te zostały przyjęte w oparciu o niewystarczającą podstawę faktyczną, a zatem są nieważne. Uważa ona zatem, że jeżeli w dniu drugiego umieszczenia w wykazie brak było wystarczających dowodów umożliwiających umieszczenie jej nazwy w wykazie, to samo powinno dotyczyć, a fortiori, pierwszego umieszczenia.
47 Jeżeli chodzi o pierwszy zarzut szczegółowy, skarżąca twierdzi, że pierwsze i drugie umieszczenia w wykazach (zwane dalej łącznie „spornymi umieszczeniami w wykazach”), uzasadniane odpowiednio wskazaniami, że „działa w imieniu HDSL w Europie” i „znajduje się pod kontrolą i/lub działa na rachunek IRISL”, nie miały żadnej podstawy faktycznej w zakresie, w jakim, w szczególności, Rada przyznała na rozprawie przed Trybunałem w dniu 5 marca 2019 r., że w dniu dokonania tych umieszczeń nie dysponowała ona informacjami wspomnianymi w pkt 59 pierwszego wyroku w sprawie i nie korzystała z tych informacji w czasie badania sprawy.
48 Jeżeli chodzi o drugi zarzut szczegółowy, skarżąca twierdzi, że naruszenie, którego dopuściła się Rada, jest poważne, tym bardziej że uzasadnienie towarzyszące umieszczeniu nazwy skarżącej w spornych wykazach, mianowicie zaangażowanie IRISL i HDSL w rozprzestrzenianie broni jądrowej, nie odpowiadało rzeczywistości już w myśl wyroku z dnia 16 września 2013 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (T‑489/10, EU:T:2013:453), a zatem sporne umieszczenia w wykazach były „podwójnie błędne”. Skarżąca twierdzi, że, po pierwsze, IRISL i HDSL nie uczestniczyły w rozprzestrzenianiu broni jądrowej, a po drugie – między nią a tymi spółkami nie istniał żaden związek umożliwiający wywieranie wpływu na jej decyzje gospodarcze.
49 Rada i Komisja kwestionują ogół zarzutów szczegółowych podniesionych przez skarżącą.
Przypomnienie orzecznictwa w dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unii
50 Należy przypomnieć, że skarga odszkodowawcza jest autonomicznym środkiem prawnym, który nie ma na celu stwierdzenia nieważności danego środka, lecz naprawienie szkody wyrządzonej przez instytucję (zob. podobnie wyrok z dnia 2 grudnia 1971 r., Zuckerfabrik Schöppenstedt/Rada, 5/71, EU:C:1971:116, pkt 3) oraz że skarga o stwierdzenie nieważności nie jest warunkiem wstępnym umożliwiającym wystąpienie do Sądu ze skargą odszkodowawczą.
51 Ponadto z orzecznictwa Trybunału wynika, że powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii zależy od łącznego spełnienia szeregu przesłanek, a mianowicie istnienia wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom, rzeczywistego charakteru szkody oraz istnienia związku przyczynowego między naruszeniem obowiązku spoczywającego na autorze aktu a poniesioną przez poszkodowanego szkodą (zob. podobnie wyrok z dnia 19 kwietnia 2012 r., Artegodan/Komisja, C‑221/10 P, EU:C:2012:216, pkt 80 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok wydany w postępowaniu odwoławczym, pkt 32).
52 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii w rozumieniu art. 340 akapit drugi TFUE mają charakter kumulatywny (zob. podobnie wyrok z dnia 7 grudnia 2010 r., Fahas/Rada, T‑49/07, EU:T:2010:499, pkt 93; postanowienie z dnia 17 lutego 2012 r., Dagher/Rada, T‑218/11, niepublikowane, EU:T:2012:82, pkt 34). Wynika stąd, że jeżeli jedna z tych przesłanek nie jest spełniona, skargę należy oddalić w całości bez konieczności badania pozostałych przesłanek (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 września 1999 r., Lucaccioni/Komisja, C‑257/98 P, EU:C:1999:402, pkt 14; z dnia 26 października 2011 r., Dufour/EBC, T‑436/09, EU:T:2011:634, pkt 193).
53 Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że stwierdzenie niezgodności z prawem aktu prawnego Unii, jakkolwiek godnej ubolewania, na przykład w ramach skargi o stwierdzenie nieważności, nie jest wystarczające, by uznać, że została spełniona przesłanka powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii dotycząca bezprawności zachowania zarzucanego instytucjom. W celu uznania, że przesłanka ta jest spełniona, orzecznictwo wymaga bowiem, by strona skarżąca wykazała, że dana instytucja dopuściła się nie zwykłej niezgodności z prawem, ale wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom (zob. wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., Bank Saderat/Rada, T‑433/15, niepublikowany, EU:T:2019:374, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo).
54 Ponadto dowód istnienia wystarczająco istotnego naruszenia ma na celu zapobieganie – zwłaszcza w dziedzinie środków ograniczających – sytuacji, w której zadanie, jakie dana instytucja jest zobowiązana wypełnić w interesie ogólnym Unii i jej państw członkowskich, jest utrudnione przez ryzyko, że ostatecznie instytucja ta będzie musiała pokryć szkody poniesione przez osoby, których dotyczą jej akty, z wyjątkiem ponoszonych przez te jednostki majątkowych lub niemajątkowych konsekwencji uchybień, które dana instytucja popełniła w sposób rażący i nieusprawiedliwiony (zob. wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., Bank Saderat/Rada, T‑433/15, niepublikowany, EU:T:2019:374, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).
55 Szerszy cel polegający na utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z celami działań zewnętrznych Unii wymienionymi w art. 21 TUE, jest bowiem tego rodzaju, że uzasadnia negatywne konsekwencje, nawet znaczne, dla niektórych podmiotów, wynikające z decyzji wykonawczych do aktów przyjętych przez Unię w celu realizacji tego celu podstawowego (wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., Bank Saderat/Rada, T‑433/15, niepublikowany, EU:T:2019:374, pkt 50).
Przypomnienie zasad określonych wyrokiem wydanym w postępowaniu odwoławczym
56 W pkt 33 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym Trybunał przypomniał, że wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom jest wykazane, gdy obejmuje oczywiste i poważne naruszenie przez daną instytucję granic przysługujących jej uprawnień dyskrecjonalnych, a elementami, jakie należy wziąć w tym względzie pod uwagę, są w szczególności złożoność sytuacji, które podlegają uregulowaniu, stopień jasności i precyzji naruszonej normy, a także zakres uznania, jaki naruszona norma pozostawia organowi Unii.
57 W tej kwestii Trybunał w pierwszej kolejności podkreślił, w pkt 34 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, że wymóg wystarczająco istotnego naruszenia przepisu prawa Unii wynika z konieczności wyważenia z jednej strony ochrony jednostek przed bezprawnymi działaniami instytucji, a z drugiej strony pola manewru, którym instytucje te powinny dysponować, aby ich działania nie zostały sparaliżowane. Konieczność wyważenia tych interesów jest tym bardziej istotna w dziedzinie środków ograniczających, w której trudności, jakie napotyka Rada w zakresie dostępności informacji sprawiają, że ocena, którą Rada musi przeprowadzić, jest często zadaniem wyjątkowo trudnym.
58 W drugiej kolejności, w pkt 43 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, Trybunał wskazał, że jedynie stwierdzenie istnienia nieprawidłowości, których nie dopuściłby się w podobnych okolicznościach organ administracji działający ze zwykłą ostrożnością i starannością, spowodowałoby powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii.
59 W trzeciej kolejności, w pkt 44 i 46 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, Trybunał uznał, że czynniki, które wymieniono w pkt 56 powyżej i które należy uwzględnić w ramach oceny wystarczająco istotnego naruszenia normy prawa Unii, odnoszą się do momentu, w którym zainteresowana instytucja wydała daną decyzję lub dopuściła się danego zachowania i że istnienie wystarczająco istotnego naruszenia normy prawa Unii siłą rzeczy musi być oceniane w zależności od okoliczności, w jakich instytucja działała w tej określonej chwili.
60 W czwartej kolejności, w pkt 41 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, Trybunał orzekł, że w zakresie, w jakim wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716), który korzysta z powagi rzeczy osądzonej, stwierdzono nieważność drugiego umieszczenia w wykazie, pierwszy element pierwszej przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii, mianowicie naruszenie normy prawa Unii przyznającej uprawnienia jednostkom, został spełniony w odniesieniu do rozporządzenia nr 961/2010.
61 W piątej kolejności, w pkt 99 i 100 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, Trybunał uściślił, że z wyroku z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716), w którym stwierdzono brak uzasadnienia, nie można wywieść, że rozporządzenie nr 668/2010 należy również uznać za niezgodne z prawem ze względu na tę samą wadę. To zadaniem skarżącej, która nie zakwestionowała zgodności z prawem pierwszego umieszczenia w wykazie w drodze skargi o stwierdzenie nieważności, było wykazanie niezgodności z prawem tego rozporządzenia wykonawczego w ramach skargi o stwierdzenie nieważności, a to z tego względu, że akty instytucji Unii korzystają zasadniczo z domniemania zgodności z prawem i wywołują skutki prawne do czasu ich uchylenia, stwierdzenia ich nieważności w ramach skargi o stwierdzenie nieważności lub uznania ich za nieważne w następstwie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub zarzutu niezgodności z prawem.
62 W szóstej kolejności, jeżeli chodzi zwłaszcza o kryteria umieszczenia w wykazie, których poważne i oczywiste naruszenie skarżąca podnosi w niniejszej sprawie, to w pkt 69 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym Trybunał wskazał, że użycie sformułowań „będący w posiadaniu” i „pod kontrolą”, to jest kryteriów umieszczenia w wykazie, które były zawarte w rozporządzeniach nr 423/2007 i 961/2010 i na których podstawie sporne umieszczenia w wykazach zostały dokonane, odpowiadało konieczności umożliwienia Radzie podjęcia skutecznych środków wobec wszystkich osób, podmiotów i organów powiązanych z przedsiębiorstwami zaangażowanymi w rozprzestrzenianie broni jądrowej. Jego zdaniem wynika z tego, że posiadanie lub kontrola mogą być bezpośrednie lub pośrednie. Ustalenie tego powiązania wyłącznie na podstawie okoliczności posiadania lub sprawowania bezpośredniej kontroli groziłoby bowiem obchodzeniem tych środków ze względu na wiele możliwych form kontroli o charakterze umownym lub faktycznym, które dawałyby spółce równie daleko idące możliwości jak posiadanie lub bezpośrednia kontrola wywierania wpływu na inne podmioty.
63 W pkt 70 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym Trybunał uściślił zatem, że pojęcie „spółki będącej w posiadaniu lub pod kontrolą”, jak przypomniał Sąd w pierwszym wyroku w sprawie, nie ma w dziedzinie środków ograniczających tego samego zakresu co na gruncie prawa spółek, jeżeli chodzi o ustalenie handlowej odpowiedzialności spółki, która jest prawnie zależna od decyzji innego podmiotu prawa handlowego.
64 I tak w pkt 75 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym Trybunał potwierdził, że daną spółkę można uznać za „będącą w posiadaniu lub pod kontrolą innego podmiotu”, jeżeli ów podmiot znajduje się w sytuacji, w której jest on w stanie wpływać na decyzje handlowe tej spółki, nawet w braku jakiegokolwiek powiązania prawnego, własnościowego lub kapitałowego między tymi dwoma podmiotami gospodarczymi.
65 Wreszcie w pkt 77–79 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym Trybunał stwierdził, że dla celów przyjęcia środków należy zrównać działanie pod kontrolą danej osoby lub danego podmiotu oraz działanie w imieniu takiej osoby lub podmiotu. Wskazał on, że wniosek ten znajduje potwierdzenie w analizie celu tego przepisu, którym jest umożliwienie Radzie zastosowania skutecznych środków przeciwko osobom zaangażowanym w rozprzestrzenianie broni jądrowej oraz uniknięcie sytuacji obchodzenia tego rodzaju środków. Wniosek ten znajduje potwierdzenie również w analizie kontekstu, w jaki wpisuje się art. 16 ust. 2 lit. d) rozporządzenia nr 961/2010.
Ocena Sądu
66 To właśnie w świetle zasad przypomnianych w pkt 50–65 powyżej należy ustalić, czy zostały w niniejszej sprawie spełnione przesłanki powstania pozaumownej odpowiedzialności Unii, a w szczególności przesłanka dotycząca istnienia wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom.
67 Tytułem wstępu, jak przypomniano w pkt 60 powyżej, jeżeli chodzi o drugie umieszczenie w wykazie, to w zakresie, w jakim wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716), który korzysta z powagi rzeczy osądzonej, stwierdzono nieważność drugiego umieszczenia w wykazie, Trybunał uznał, że pierwszy element pierwszej przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii, mianowicie naruszenie normy prawa Unii przyznającej uprawnienia jednostkom, został spełniony w odniesieniu do rozporządzenia nr 961/2010.
68 Co się tyczy pierwszego umieszczenia w wykazie, należy natomiast stwierdzić, że jak przypomniano w pkt 61 powyżej, z wyroku z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716), w którym stwierdzono brak uzasadnienia, nie można wywieść, że rozporządzenie nr 668/2010 należy również uznać za niezgodne z prawem ze względu na tę samą wadę. To zadaniem skarżącej, która nie zakwestionowała zgodności z prawem pierwszego umieszczenia w wykazie w drodze skargi o stwierdzenie nieważności, było wykazanie niezgodności z prawem tego rozporządzenia wykonawczego w ramach skargi o stwierdzenie nieważności, a to z tego względu, że akty instytucji Unii korzystają zasadniczo z domniemania zgodności z prawem.
69 W każdym razie, nawet przy założeniu, że pierwsze umieszczenie w wykazie było niezgodne z prawem, należy zbadać, zarówno w przypadku tego umieszczenia, jak i drugiego, czy okoliczności podnoszone przez skarżącą, przypomniane w pkt 47 i 48 powyżej, pozwalają na wykazanie, że umieszczenia te stanowią wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom.
– W przedmiocie pierwszego zarzutu szczegółowego, dotyczącego nieprzedstawienia przez Radę wystarczających elementów faktycznych potwierdzających wniosek, że skarżąca była kontrolowana przez IRISL
70 Skarżąca twierdzi zasadniczo, że Rada dopuściła się poważnego i oczywistego naruszenia materialnych przesłanek umieszczenia w wykazie, gdy uznała, że skarżąca pozostawała pod kontrolą IRISL lub działała w jej imieniu, mimo że nie posiadała dowodu na tę okoliczność.
71 Po pierwsze, skarżąca utrzymuje, że w czasie dokonywania spornych wpisów Rada nie przeprowadziła dochodzenia w celu wykazania charakteru kontroli IRISL nad skarżącą, nie dysponowała żadnym dowodem i działała według wskazówek państw członkowskich. Jak twierdzi, taki sposób postępowania został uznany przez Sąd wyrokiem z dnia 12 czerwca 2013 r., HTTS/Rada (T‑128/12 i T‑182/12, niepublikowanym, EU:T:2013:312), za „oczywisty błąd w ocenie”. Ponadto skarżąca kwestionuje zachowanie Rady po stwierdzeniu nieważności drugiego umieszczenia w wykazie, polegające na ponownym umieszczeniu z lekko zmienionym uzasadnieniem. W rezultacie uważa ona, że Rada przekroczyła w sposób istotny i oczywisty granice swoich uprawnień dyskrecjonalnych i rażąco naruszyła materialne przesłanki umieszczenia w wykazie.
72 Po drugie, opierając się na wyroku z dnia 25 listopada 2014 r., Safa Nicu Sepahan/Rada (T‑384/11, EU:T:2014:986), skarżąca podnosi, że Rada nie miała żadnych uprawnień dyskrecjonalnych w odniesieniu do obowiązku ustalenia zasadności spornych umieszczeń w wykazach, oraz że, podobnie jak w sprawie zakończonej tym wyrokiem, dopuściła się poważnego i oczywistego naruszenia polegającego na dokonaniu tych wpisów, mimo że nie posiadała żadnej informacji ani dowodu. Ponadto twierdzi ona, że Rada nie mogła uzasadniać takiego zachowania złożonością okoliczności faktycznych podlegających uregulowaniu ani trudnościami w wykładni lub stosowaniu przepisów Unii w tej dziedzinie, ponieważ, zważywszy na rażący charakter naruszenia, wspomniana złożoność i trudności nie były jego przyczyną.
73 W tym względzie należy w świetle wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym ustalić, czy w dniu dokonania spornych umieszczeń w wykazach Rada – z uwzględnieniem wyłącznie dowodów, którymi instytucja ta dysponowała w tej konkretnej chwili – dopuściła się wystarczająco istotnego naruszenia materialnych przesłanek umieszczenia w wykazie.
74 W pierwszej kolejności, jeżeli chodzi o argument skarżącej dotyczący dokonania przez Radę spornych umieszczeń w wykazach mimo braku jakiegokolwiek dowodu i na podstawie wskazówek państw członkowskich, należy wskazać, że Rada sprecyzowała na rozprawie treść oświadczenia złożonego na rozprawie przed Trybunałem w dniu 5 marca 2019 r., zgodnie z którym w dniu dokonywania tych wpisów nie posiadała ona informacji wspomnianych w pkt 59 pierwszego wyroku w sprawie, stwierdzając, że nie posiadała wszystkich informacji.
75 W szczególności, jeżeli chodzi o pierwsze umieszczenie w wykazie, Rada wskazała, że zostało ono dokonane na podstawie faktu, że skarżąca miała siedzibę w Hamburgu (Niemcy), Schottweg 7, a IRISL Europe, europejska spółka zależna IRISL, miała siedzibę w Hamburgu, Schottweg 5. Należy zauważyć, podobnie jak czyni to Rada, że w dniu dokonania rzeczonego wpisu rzeczywiście dysponowała ona tym elementem, dotyczącym adresu skarżącej i adresu IRISL Europe, co wynika z danych identyfikacyjnych dotyczących przedsiębiorstw umieszczonych w wykazie zawartym w załączniku do rozporządzenia nr 423/2007, w brzmieniu wynikającym z części III pkt 1 lit. d) i j) załącznika V do rozporządzenia wykonawczego nr 668/2010.
76 Ponadto Rada wskazała, że dysponowała rezolucjami 1803(2008) i 1929(2010) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 3 marca 2008 r. i z dnia 9 czerwca 2010 r., a także sprawozdaniem Komitetu ds. Sankcji Rady Bezpieczeństwa, stwierdzającym dokonanie przez IRISL trzech naruszeń embarga na broń nałożonego rezolucją 1747 (2007) rzeczonej Rady Bezpieczeństwa z dnia 24 marca 2007 r. Po pierwsze, jak słusznie zauważyła Rada, dowód rzeczywistego posiadania przez nią tych dokumentów wynika z faktu, że są one wskazane w uzasadnieniu dotyczącym umieszczenia nazwy IRISL w części III załącznika II do decyzji 2010/413, a także w części III załącznika do rozporządzenia wykonawczego nr 668/2010.
77 Po drugie, nie podważano materialnej prawdziwości trzech naruszeń embarga na broń ustalonych we wspomnianym sprawozdaniu Komitetu ds. Sankcji Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych, podobnie jak treści rzeczonego sprawozdania w zakresie, w jakim wynika z niego, że IRISL podjęła działania w celu obejścia zastosowanych środków poprzez przeniesienie działalności na inne przedsiębiorstwa oraz że jej siedziba w Europie mieściła się w pobliżu siedziby skarżącej. Jak wskazała w istocie Rada, chodziło tu o poszlaki do celów umieszczenia nazwy skarżącej w spornych wykazach, ponieważ umieszczenie to było bezpośrednią konsekwencją umieszczenia w wykazach IRISL, jak i zresztą HDSL, jako że nazwa tej ostatniej, na której rzecz skarżąca działała, była już ujęta w części III załącznika II do decyzji 2010/413, a także w części III załącznika do rozporządzenia wykonawczego nr 668/2010, jako spółki, która sama działała na rachunek IRISL.
78 Ponadto należy zauważyć, że bliskość geograficzna siedzib IRISL Europe oraz skarżącej nie była przez tę ostatnią kwestionowana. Skarżąca przyznała nawet na rozprawie, w związku z tą bliskością, że w czasie, gdy miały miejsce sporne umieszczenia w wykazach, a zatem również w czasie pierwszego umieszczenia, mogła ona korzystać z pomocy pracowników IRISL Europe, która udostępniła jej część swego personelu.
79 Jeżeli chodzi o drugie umieszczenie w wykazie, Rada podniosła, że ono również opierało się na dokładnie ustalonych i niekwestionowanych okolicznościach, uznanych przez skarżącą w dwóch pismach, z dni 10 i 13 września 2010 r., w których skarżąca zwracała się do Rady o ponowne rozpatrzenie decyzji o umieszczenie jej nazwy w spornych wykazach. I tak, jak słusznie wskazała Rada, z pism tych wynika, że w czasie, gdy dokonano spornych umieszczeń w wykazach, skarżąca działała jako agent morski na rzecz HDSL, która była uważana za ściśle powiązaną z IRISL, gdyż jej nazwa również została w dniu 26 lipca 2010 r. umieszczona w wykazach podmiotów podejrzewanych o ułatwianie rozprzestrzeniania broni jądrowej w Iranie z tym uzasadnieniem, że „[d]ziała[ła]w imieniu IRISL, świadcząc obsługę kontenerów z wykorzystaniem statków należących do IRISL”, oraz że N. Bateni był dyrektorem IRISL do 2008 r., zanim osiedlił się w Europie i założył skarżącą spółkę.
80 Ponadto należy dodać – jeżeli chodzi o sporne umieszczenia w wykazach – że w dniu ich przyjęcia istniały źródła informacji o charakterze jawnym, jak słusznie wskazała na rozprawie Rada, w szczególności artykuł New York Times z dnia 7 czerwca 2010 r., zatytułowany „Companies Linked to IRISL”, który zawierał listę 66 przedsiębiorstw, łącznie ze skarżącą i HDSL, które miały związek z IRISL i którym ta ostatnia przekazała statki.
81 Ponadto, jeżeli chodzi o drugie umieszczenie w wykazie, należy zauważyć, że adresatem wspomnianych w pkt 79 powyżej pism z dni 10 i 13 września 2010 r. była sama Rada oraz że poza sporem jest, że otrzymała je ona przed dokonaniem tego umieszczenia. Pisma te zresztą zostały przytoczone w wyroku z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716), a zatem Sąd wziął je pod uwagę w ramach postępowania, które doprowadziło do wydania tamtego wyroku.
82 Należy ponadto podkreślić, że o ile wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716) Sąd stwierdził nieważność drugiego umieszczenia w wykazie, o tyle skutki tego stwierdzenia nieważności zostały odroczone, ponieważ Sąd stwierdził w pkt 41–43 rzeczonego wyroku, że nie można wykluczyć, że w istocie zastosowanie wobec skarżącej środków ograniczających może wszakże okazać się uzasadnione. Sąd uznał zatem, że nawet jeżeli należało stwierdzić nieważność drugiego umieszczenia w wykazie z powodu naruszenia obowiązku uzasadnienia, to stwierdzenie nieważności rzeczonego rozporządzenia ze skutkiem natychmiastowym mogłoby zaszkodzić w sposób poważny i nieodwracalny skuteczności środków ograniczających przyjętych wobec Islamskiej Republiki Iranu, jako że na podstawie elementów będących w dyspozycji Rady można było podejrzewać, że umieszczenie nazwy skarżącej w spornych wykazach może okazać się zasadne.
83 Jeżeli chodzi o argument skarżącej dotyczący okoliczności, że sposób postępowania Rady został uznany przez Sąd, w wyroku z dnia 12 czerwca 2013 r., HTTS/Rada (T‑128/12 i T‑182/12, niepublikowanym, EU:T:2013:312), za „oczywisty błąd w ocenie”, należy wskazać, co następuje:
84 Po pierwsze, jak wskazuje Rada, oczywisty błąd w ocenie jako zarzut podnoszony na poparcie skargi o stwierdzenie nieważności należy odróżnić od oczywistego i poważnego przekroczenia granic uprawnień dyskrecjonalnych, podnoszonego w celu stwierdzenia wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom w ramach skargi odszkodowawczej.
85 W takim kontekście przywołana przez skarżącą okoliczność, że w wyroku z dnia 12 czerwca 2013 r., HTTS/Rada (T‑128/12 i T‑182/12, niepublikowanym, EU:T:2013:312), Sąd uznał również, że umieszczenie nazwy skarżącej w wykazie zawartym w rozporządzeniu nr 267/2012 z dnia 23 marca 2012 r. na podstawie tego samego uzasadnienia, na którym opierało się drugie umieszczenie w wykazie, było niezgodne z prawem z uwagi na istnienie oczywistego błędu w ocenie, nie pozwala na automatyczne, jak sugeruje skarżąca, stwierdzenie, że Rada dopuściła się wystarczająco istotnego naruszenia materialnych przesłanek umieszczenia w wykazie.
86 Po drugie i w każdym razie, jak wynika z pkt 44 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, czynniki, które należy uwzględnić w ramach oceny wystarczająco istotnego naruszenia normy prawa Unii przyznającej uprawnienia jednostkom, powinny odnosić się do momentu, w którym zainteresowana instytucja wydała daną decyzję lub dopuściła się danego zachowania.
87 W związku z tym argumentów skarżącej związanych z wyrokiem z dnia 12 czerwca 2013 r., HTTS/Rada (T‑128/12 i T‑182/12, niepublikowanym, EU:T:2013:312), dotyczących umieszczenia jej nazwy w wykazie zawartym w rozporządzeniu nr 267/2012 w dniu 23 marca 2012 r., a zatem po drugim umieszczeniu w wykazie, nie można uwzględnić jako elementów dostępnych w dniu tego drugiego umieszczenia do celów oceny istnienia poważnego i oczywistego naruszenia przez Radę normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom w odniesieniu do rzeczonego umieszczenia w wykazie.
88 Jeżeli chodzi o argument skarżącej dotyczący okoliczności, że zachowanie Rady w niniejszej sprawie było identyczne z zachowaniem w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 25 listopada 2014 r., Safa Nicu Sepahan/Rada (T‑384/11, EU:T:2014:986), należy uściślić, że o ile w tamtym wyroku Sąd uznał, że Rada dopuściła się niezgodności z prawem z powodu braku zakresu uznania, o tyle dotyczyło to okoliczności, że w dniu zastosowania rozpatrywanych środków nie posiadała ona informacji lub dowodów na poparcie uzasadnienia przyjęcia rzeczonych środków ograniczających wobec strony skarżącej, a zatem naruszyła obowiązek wynikający już w dniu zastosowania rozpatrywanych środków z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, w świetle którego nie przysługiwał jej zakres uznania (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., Bank Saderat/Rada, T‑433/15, niepublikowany, EU:T:2019:374, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo).
89 Natomiast w niniejszej sprawie przestrzeganie przez Radę obowiązku przedstawienia dowodów na poparcie umieszczenia nazwy skarżącej w spornych wykazach nie jest kwestionowane. W tej sprawie należy bowiem ustalić, czy Rada dopuściła się wystarczająco istotnego naruszenia, mogącego spowodować powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii, gdy dokonywała spornych umieszczeń w wykazach na podstawie dowodów będących w jej posiadaniu w dniu dokonania tych umieszczeń, w szczególności wskazanych w pkt 74–81 powyżej. W tym względzie należy ustalić zakres, którym dysponowała Rada przy ocenie poszlak, z których korzystała w celu poparcia środków ograniczających.
90 W tym kontekście należy zauważyć, że o ile z wyroku z dnia 7 grudnia 2011 r., HTTS/Rada (T‑562/10, EU:T:2011:716) wynika, że Sąd stwierdził nieważność drugiego umieszczenia w wykazie z powodu braku uzasadnienia, o tyle jest oczywiste, że w dniu dokonania spornych umieszczeń w wykazach pojęcie spółki „będącej w posiadaniu lub pod kontrolą innego podmiotu”, jeżeli chodzi o środki ograniczające, pozostawiało Radzie zakres uznania.
91 Ponadto, o ile w wyroku wydanym w postępowaniu odwoławczym Trybunał sprecyzował treść sformułowań „będący w posiadaniu” i „pod kontrolą”, o tyle należy wskazać, że w pkt 70 tego wyroku potwierdził on to, co przypomniał Sąd w pierwszym wyroku w sprawie, a mianowicie, że pojęcie „spółki będącej w posiadaniu lub pod kontrolą” nie ma w dziedzinie środków ograniczających tego samego zakresu co na gruncie prawa spółek, jeżeli chodzi o ustalenie handlowej odpowiedzialności spółki, która jest prawnie zależna od decyzji innego podmiotu prawa handlowego. Trybunał skłonił się ku dość szerokiej definicji pojęcia „kontroli” w kontekście środków ograniczających i pojęć „będący w posiadaniu” i „pod kontrolą” nie zdefiniował w sposób ścisły, jak wynika w istocie z pkt 74 i 75 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym.
92 Tym samym należy uznać, tak jak uczyniły Rada i Komisja, że w dniu dokonania spornych umieszczeń w wykazach mogła istnieć niepewność co do dokładnej treści pojęcia „spółki będącej w posiadaniu lub pod kontrolą innego podmiotu” i w konsekwencji Rada dysponowała pewną swobodą przy ocenie elementów mogących wykazać, że skarżąca była w posiadaniu lub pod kontrolą spółki zaangażowanej w irański program rozprzestrzeniania broni jądrowej, bezpośrednio z nim związanej lub udzielającej mu wsparcia.
93 Z ogółu powyższych rozważań wynika, że – wbrew twierdzeniom skarżącej zawartym w jej pierwszym zarzucie szczegółowym – Rada przedstawiła elementy zdatne jej zdaniem do wykazania, zarówno na dzień pierwszego, jak i drugiego umieszczenia w wykazach, charakteru związku między skarżącą a IRISL.
94 W tych zatem okolicznościach, nawet przy założeniu, że przy dokonywaniu spornych umieszczeń w wykazach Rada popełniła błąd w ocenie, opierając się na przywołanych okolicznościach, nie sposób uznać, że błąd ten był rażący i nieusprawiedliwiony i że organ administracji działający ze zwykłą ostrożnością i starannością nie dopuściłby się go w podobnych okolicznościach (zob. analogicznie wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., Bank Saderat/Rada, T‑433/15, niepublikowany, EU:T:2019:374, pkt 73).
95 Wynika stąd, że pierwszy zarzut szczegółowy, dotyczący niewykazania przez Radę na podstawie wystarczających dowodów, iż skarżąca pozostawała pod kontrolą IRISL, należy oddalić.
– W przedmiocie drugiego zarzutu szczegółowego, dotyczącego błędnego charakteru umieszczenia nazwy skarżącej w spornych wykazach ze względu na zaangażowanie IRISL i HDSL w rozprzestrzenianie broni jądrowej
96 Skarżąca, po pierwsze, twierdzi, że naruszenie, którego dopuściła się Rada, jest poważne, tym bardziej że względy leżące u podstaw umieszczenia nazwy skarżącej w spornych wykazach, mianowicie zaangażowanie IRISL i HDSL w rozprzestrzenianie broni jądrowej, nie odpowiadały rzeczywistości już w świetle wyroku z dnia 16 września 2013 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (T‑489/10, EU:T:2013:453). Po drugie, podnosi ona, że rozporządzenie wykonawcze nr 668/2010 i rozporządzenie nr 961/2010 są „podwójnie błędne”, ponieważ IRISL i HDSL nie były zaangażowane w rozprzestrzenianie broni jądrowej oraz nie istniał między skarżącą a tymi podmiotami żaden związek umożliwiający im wywieranie wpływu na decyzje gospodarcze skarżącej.
97 Poprzez pierwszy argument skarżąca zmierza w istocie do podkreślenia, że w następstwie stwierdzenia nieważności, wyrokiem z dnia 16 września 2013 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (T‑489/10, EU:T:2013:453), umieszczenia w wykazach nazw IRISL, SAPID i HDSL sporne umieszczenia w wykazach stały się niezgodne z prawem, jako że z wyroku tego wynika, że IRISL i HDSL nie były zaangażowane w rozprzestrzenianie broni jądrowej.
98 W tej kwestii należy w pierwszej kolejności zauważyć, że – jak wynika z orzecznictwa przytoczonego w pkt 53 powyżej – stwierdzenia nieważności umieszczenia nazwy IRISL w spornych wykazach nie można uważać za samo w sobie wystarczające do wykazania, że sporne umieszczenia w wykazach stanowiły wystarczająco istotne naruszenie, mogące spowodować powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii.
99 W drugiej kolejności należy przypomnieć, że w niniejszej sprawie zgodność z prawem zaskarżonych aktów trzeba oceniać, jak wynika z pkt 46 wyroku wydanego w postępowaniu odwoławczym, stosownie do okoliczności faktycznych i prawnych istniejących w dniu, w którym akt został przyjęty, oraz że w chwili, gdy sporne umieszczenia w wykazach były dokonywane, nie doszło jeszcze do stwierdzenia nieważności umieszczenia nazw IRISL, SAPID i HDSL w wykazach podmiotów zaangażowanych w rozprzestrzenianie broni jądrowej. Jak przypomniano w pkt 61 powyżej, te umieszczenia w wykazach korzystały z domniemania zgodności z prawem i w pełni obowiązywały.
100 W każdym razie należy stwierdzić, jak zauważył Trybunał w pkt 48 wyroku z dnia 31 stycznia 2019 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (C‑225/17 P, EU:C:2019:82), w wyroku z dnia 16 września 2013 r., Islamic Republic of Iran Shipping Lines i in./Rada (T‑489/10, EU:T:2013:453) nie podważono materialnej prawdziwości trzech naruszeń embarga na broń wprowadzonego rezolucją 1747(2007). W pkt 66 tego wyroku Sąd uznał, że „wydaje się uzasadnione, by uważać, że okoliczność, iż IRISL były zaangażowane w trzy incydenty dotyczące transportu sprzętu wojskowego z naruszeniem zakazu przewidzianego w pkt 5 rezolucji 1747(2007), zwiększa ryzyko, że były one również zaangażowane w incydenty dotyczące transportu sprzętu związanego z rozprzestrzenianiem broni jądrowej”.
101 W konsekwencji ze stwierdzenia nieważności – po dokonaniu spornych umieszczeń w wykazach – umieszczenia w wykazach nazw IRISL, SAPID i HDSL nie wynika, że Rada dopuściła się naruszenia materialnych przesłanek umieszczenia w wykazie mogącego spowodować powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii. W związku z tym pierwszego argumentu skarżącej nie można uwzględnić.
102 Jeżeli chodzi o drugi argument, dotyczący podnoszonego braku między IRISL i HDSL a skarżącą związku umożliwiającego IRISL i HDSL wywieranie wpływu na decyzje gospodarcze skarżącej, to odsyła ona do argumentów już zbadanych w ramach pierwszego z podniesionych przez nią zarzutów szczegółowych i należy ten argument oddalić z tych samych powodów, co wskazane w pkt 70–95 powyżej.
103 W tych okolicznościach nie można zarzucać Radzie, że uzasadniając sporne umieszczenia w wykazach nazwy skarżącej istniejącymi związkami między nią a IRISL dopuściła się nieprawidłowości, która nie zostałaby popełniona w podobnych okolicznościach przez administrację w zwykły sposób rozważną i staranną, której traktaty nadają szczególne uprawnienia, takie jak odnoszące się do przyjmowania środków ograniczających uznanych za niezbędne w ramach działania Unii zmierzającego do zapewnienia utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (zob. analogicznie wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., Bank Saderat/Rada, T‑433/15, niepublikowany, EU:T:2019:374, pkt 73, 74).
104 W związku z tym drugi zarzut szczegółowy, dotyczący błędnego charakteru umieszczenia nazwy skarżącej w spornych wykazach ze względu na zaangażowanie IRISL i HDSL w rozprzestrzenianie broni jądrowej należy oddalić.
105 Ponieważ oba zarzuty szczegółowe podniesione przez skarżącą zostały oddalone, należy oddalić skargę w całości bez konieczności badania, czy pozostałe przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii zostały spełnione.
W przedmiocie kosztów
106 Zgodnie z art. 219 regulaminu postępowania w orzeczeniach wydanych po uchyleniu jego orzeczenia i w przypadku spraw przekazanych do ponownego rozpoznania, orzeka o kosztach postępowania przed nim oraz postępowania odwoławczego przed Trybunałem. Ponieważ w wyroku wydanym w postępowaniu odwoławczym Trybunał uchylił pierwszy wyrok w sprawie i zastrzegł, że rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, do Sądu należy rozstrzygnięcie w niniejszym wyroku o całości kosztów związanych z postępowaniami przed nim, w tym w postępowaniu w pierwszej instancji, a także o kosztach związanych z postępowaniem odwoławczym w sprawie C‑123/18 P.
107 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.
108 Ponadto, zgodnie z art. 135 § 1 regulaminu postępowania, jeżeli wymagają tego względy słuszności, Sąd może zdecydować, że strona przegrywająca sprawę pokryje własne koszty i zostanie obciążona tylko częścią kosztów poniesionych przez stronę przeciwną, a nawet że nie zostanie nimi obciążona w ogóle.
109 Wreszcie, zgodnie z art. 138 § 1 regulaminu postępowania, państwa członkowskie i instytucje, które przystąpiły do sprawy w charakterze interwenienta, pokrywają własne koszty.
110 W niniejszej sprawie, ponieważ skarżąca przegrała sprawę, należy obciążyć ją jej własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez Radę, związanymi z niniejszym postępowaniem oraz z postępowaniem w sprawie T‑692/15, zgodnie z żądaniami tej ostatniej.
111 Jeżeli chodzi o koszty skarżącej i Rady związane z postępowaniem odwoławczym przed Trybunałem, Sąd uważa z słuszne, zważywszy, że Trybunał uwzględnił odwołanie wniesione przez skarżącą, obciążenie każdej ze stron jej własnymi kosztami związanymi z tym postępowaniem.
112 Komisja Europejska pokrywa własne koszty.
Z powyższych względów
SĄD (pierwsza izba)
orzeka, co następuje:
1) Skarga zostaje oddalona.
2) HTTS Hanseatic Trade Trust & Shipping GmbH pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez Radę Unii Europejskiej w niniejszym postępowaniu oraz w postępowaniu w sprawie T‑692/15.
3) Każda ze stron pokrywa własne koszty związane z postępowaniem w sprawie C‑123/18 P.
4) Komisja Europejska pokrywa własne koszty związane z niniejszym postępowaniem, z postępowaniem w sprawie T‑692/15 oraz z postępowaniem w sprawie C‑123/18 P.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 7 lipca 2021 r.
Podpisy
Spis treści