Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIK GENERALNEJ
LAILI MEDINY
przedstawiona w dniu 7 marca 2024 r.(1)
Sprawy połączone C‑771/22 i C‑45/23
Bundesarbeitskammer
przeciwko
HDI Global SE
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bezirksgericht für Handelssachen Wien (sąd rejonowy do spraw gospodarczych w Wiedniu, Austria)]
oraz
A,
B,
C,
D
przeciwko
MS Amlin Insurance SE
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Nederlandstalige Ondernemingsrechtbank Brussel (niderlandzkojęzyczny sąd ds. spółek w Brukseli, Belgia)]
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Impreza turystyczna i powiązane usługi turystyczne – Dyrektywa (UE) 2015/2302 – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności – Pandemia COVID-19 – Niewypłacalność organizatora – Artykuł 17 ust. 1 – Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej przed wystąpieniem niewypłacalności – Zabezpieczenie na wypadek konieczności zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez lub w imieniu podróżnych – Zakres ochrony na wypadek niewypłacalności
I. Wprowadzenie
1. Podróże i turystyka to jeden z sektorów w największym stopniu dotkniętych pandemią COVID-19, a skutki pandemii dla całej branży turystycznej miały niespotykaną dotąd skalę(2). Gdy wybuchła pandemia, masowo odwoływano imprezy turystyczne i przez pewien czas nie dokonywano żadnych nowych rezerwacji. Spowodowało to poważne problemy z płynnością finansową wśród organizatorów imprez turystycznych, którzy stanęli w obliczu olbrzymiej liczby roszczeń o zwrot wpłat. W tym kontekście niniejsza sprawa dotyczy kwestii zakresu ochrony podróżnych na wypadek niewypłacalności organizatorów turystyki, do których ma zastosowanie art. 17 ust. 1 dyrektywy (UE) 2015/2302(3).
II. Ramy prawne
Prawo Unii
2. Zgodnie z motywami 39 i 40 dyrektywy 2015/2302:
„(39) Państwa członkowskie powinny zapewnić podróżnym nabywającym imprezę turystyczną pełną ochronę na wypadek niewypłacalności organizatora. Państwa członkowskie prowadzenia przedsiębiorstwa przez organizatora powinny zapewnić, by organizatorzy posiadali zabezpieczenie na wypadek konieczności zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez lub w imieniu podróżnych oraz – w zakresie, w jakim impreza turystyczna obejmuje przewóz pasażerów – powrotu podróżnych do kraju na wypadek niewypłacalności organizatora. Jednakże powinno być możliwe zaoferowanie podróżnym kontynuacji imprezy turystycznej. Zachowując swobodę decyzji co do sposobu, w jaki ma zostać zorganizowana ochrona na wypadek niewypłacalności, państwa członkowskie powinny zapewnić skuteczność takiej ochrony. Skuteczność oznacza, że ochrona taka powinna być dostępna niezwłocznie po tym, gdy – wskutek problemów organizatora z płynnością – usługi turystyczne nie są realizowane, nie zostaną zrealizowane lub zostaną zrealizowane jedynie częściowo, lub gdy usługodawcy domagają się od podróżnych, by za nie zapłacili. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość nałożenia wymogu, by organizatorzy przekazywali podróżnym zaświadczenie dokumentujące uprawnienie do otrzymania świadczeń bezpośrednio od podmiotu zapewniającego ochronę na wypadek niewypłacalności.
(40) By ochrona na wypadek niewypłacalności była skuteczna, powinna obejmować przewidywalne kwoty wpłat zagrożonych niewypłacalnością organizatora oraz – w stosownych przypadkach – przewidywalne koszty powrotu do kraju. Oznacza to, że ochrona powinna być wystarczająca, aby pokryć wszystkie przewidywalne wpłaty dokonywane przez podróżnych lub w ich imieniu z tytułu imprez turystycznych w szczycie sezonu, z uwzględnieniem okresu pomiędzy otrzymaniem takich wpłat a zakończeniem podróży lub wakacji, jak również – w stosownych przypadkach – przewidywalne koszty powrotu do kraju. […] Skuteczna ochrona na wypadek niewypłacalności nie powinna jednak uwzględniać skrajnie nieprawdopodobnego ryzyka, jak na przykład równoczesnej niewypłacalności kilku największych organizatorów, gdyż miałoby to nieproporcjonalny wpływ na koszty ochrony, ograniczając tym samym jej skuteczność. W takich przypadkach gwarancja zwrotu może być ograniczona”.
3. Artykuł 12 dyrektywy 2015/2302, zatytułowany „Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej oraz prawo do odstąpienia przed rozpoczęciem imprezy turystycznej”, stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby podróżny miał możliwość rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W przypadku gdy podróżny rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem, może być zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i możliwej do uzasadnienia opłaty za rozwiązanie na rzecz organizatora. […]
2. Niezależnie od ust. 1 podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego. W przypadku rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem podróżny jest uprawniony do pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, ale nie ma prawa do dodatkowej rekompensaty.
3. Organizator może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej i dokonać pełnego zwrotu podróżnemu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez ponoszenia odpowiedzialności za dodatkową rekompensatę, jeżeli:
[…]
b) organizator nie ma możliwości zrealizowania umowy z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności i powiadomił podróżnego o rozwiązaniu umowy bez zbędnej zwłoki przed rozpoczęciem imprezy turystycznej.
4. Organizator dokonuje wszelkich zwrotów wymaganych na podstawie ust. 2 i 3 lub, w przypadku ust. 1, zwraca wszelkie płatności dokonane przez podróżnego lub w jego imieniu z tytułu danej imprezy turystycznej, pomniejszone o odpowiednią opłatę za rozwiązanie umowy. Takie zwroty na rzecz podróżnego dokonywane są bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż w ciągu 14 dni od rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej.
[…]”.
4. Artykuł 17 dyrektywy 2015/2302, zatytułowany „Skuteczność i zakres ochrony na wypadek niewypłacalności”, ma następujące brzmienie:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, by organizatorzy prowadzący przedsiębiorstwo na ich terytorium posiadali zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane w wyniku niewypłacalności organizatora. Jeżeli umowa o udział w imprezie turystycznej obejmuje przewóz pasażerów, organizatorzy posiadają również zabezpieczenie na potrzeby powrotu podróżnych do kraju. Można zaoferować kontynuację imprezy turystycznej.
[…]
2. Zabezpieczenie, o którym mowa w ust. 1, musi być skuteczne i obejmować zasadnie przewidywalne koszty. Obejmuje ono kwoty wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu z tytułu imprez turystycznych, z uwzględnieniem długości okresu pomiędzy wpłatami zaliczek i wpłatami ostatecznymi a zakończeniem imprez turystycznych, jak również szacowanego kosztu powrotu do kraju w przypadku niewypłacalności organizatora.
[…]
5. W przypadku niewykonanych usług turystycznych na żądanie podróżnego dokonuje się zwrotów bez zbędnej zwłoki”.
Prawo krajowe
Prawo austriackie
5. Paragraf 3 Verordnung der Bundesministerin für Digitalisierung und Wirtschaftsstandort über Pauschalreisen und verbundene Reiseleistungen (rozporządzenia federalnego ministra do spraw cyfryzacji i działalności gospodarczej w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych) stanowi, co następuje:
„1) Osoby upoważnione do świadczenia usług turystycznych są zobowiązane do zapewnienia, by podróżni
1. otrzymali zwrot już dokonanych płatności (zaliczek i pozostałych płatności), w zakresie, w jakim usługi turystyczne nie zostały wykonane w całości lub w części w wyniku niewypłacalności organizatora, lub gdy usługodawca wymaga ich zapłaty od podróżnego;
[…]”.
Prawo belgijskie
6. Artykuł 54 zdanie pierwsze Loi relative à la vente de voyages à forfait, de prestations de voyage liées et de services de voyage (belgijskiej ustawy o sprzedaży imprez turystycznych, powiązanych usług turystycznych i usług turystycznych sprzedawanych oddzielnie) z dnia 21 listopada 2017 r. (Moniteur belge nr 2017014061 z dnia 1 grudnia 2017 r., s. 106673) (zwanej dalej „ustawą o imprezach turystycznych”) stanowi:
„Organizatorzy i sprzedawcy w siedzibą na terytorium Belgii zapewniają zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane w wyniku niewypłacalności organizatora”.
7. Arrêté Royal relatif à la protection contre l’insolvabilité lors de la vente de voyages à forfait, de prestations de voyage liées et de services de voyage (dekret królewski o ochronie na wypadek niewypłacalności przy sprzedaży imprez turystycznych, powiązanych usług turystycznych i usług turystycznych sprzedawanych oddzielnie) z dnia 29 maja 2018 r. (Moniteur belge nr 2018012508 z dnia 11 czerwca 2018 r., s. 48438) (zwany dalej „dekretem królewskim”) określa sposób zapewnienia zabezpieczenia, o którym mowa w art. 54 ustawy o imprezach turystycznych.
8. Zgodnie z art. 12 ust. 1 dekretu królewskiego:
„W przypadku niewypłacalności organizatora umowa ubezpieczenia zapewnia następujący zakres ochrony:
1 kontynuowanie imprezy, jeżeli to możliwe;
2 zwrot wszystkich dokonanych wpłat, jeżeli umowę zawarto z profesjonalnym przedsiębiorstwem;
3 zwrot wszystkich wpłat dokonanych za imprezy turystyczne, których nie można zrealizować z powodu niewypłacalności profesjonalnego przedsiębiorstwa;
4 zapewnienie podróżnym powrotu do kraju, jeżeli realizacja umowy zawartej z profesjonalnym przedsiębiorstwem już się rozpoczęła […]”.
9. Artykuł 13 zdanie pierwsze dekretu królewskiego stanowi:
„Zwrot dotyczy wszystkich wpłat dokonanych przez beneficjenta organizatorowi z tytułu umowy o imprezę turystyczną w zakresie, w jakim umowy nie wykonano z powodu niewypłacalności organizatora, lub wszelkich innych wpłat z tytułu usług turystycznych, które nie zostały zrealizowane w wyniku niewypłacalności organizatora”.
III. Spory w postępowaniach głównych i odesłania prejudycjalne
Sprawa C‑771/22
10. Dnia 3 marca 2020 r. austriacki konsument zawarł z organizatorem imprezy turystycznej Flamenco Sprachreisen GmbH (zwanym dalej „Flamenco”) umowę o udział w imprezie turystycznej, której przedmiotem była wycieczka do Hiszpanii. Wycieczka miała się odbyć w terminie od dnia 3 maja 2020 r. do dnia 2 czerwca 2020 r. Dnia 9 marca 2020 r. konsument uiścił cenę za wycieczkę w pełnej wysokości.
11. Dnia 16 marca 2020 r. konsument rozwiązał umowę o udział w imprezie turystycznej z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności związanych z wybuchem pandemii COVID-19. W postępowaniu głównym nie zakwestionowano prawa do rozwiązania umowy.
12. Dnia 20 maja 2020 r. przed Landesgericht Linz (sądem okręgowym w Linz, Austria) wszczęto postępowanie upadłościowe wobec Flamenco. Flamenco zaprzestało prowadzenia działalności. W następstwie ostatecznego zbycia aktywów przedsiębiorstwa postępowanie upadłościowe zamknięto postanowieniem z dnia 9 czerwca 2022 r., które stało się prawomocne.
13. W dniu 8 czerwca 2020 r. syndyk masy upadłości złożył formalne oświadczenie o odstąpieniu od umowy o udział w imprezie turystycznej.
14. Konsument dokonał cesji swoich roszczeń o zwrot kwot wpłaconych na poczet imprezy należnych od Flamenco na rzecz Bundesarbeitskammer (federalnej izby pracowników, Austria), będącej stroną powodową w postępowaniu głównym.
15. Strona powodowa złożyła pozew przeciwko HDI Global SE, ubezpieczycielowi Flamenco. HDI Global sprzeciwił się roszczeniu, twierdząc, że nie jest zobowiązany do dokonania zwrotu kwoty konsumentowi, ponieważ niewypłacalność nie była przyczyną niewykonania usług turystycznych. Strona powodowa utrzymywała, że istnienie takiego związku przyczynowego nie jest wymagane w świetle art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302.
16. Sąd odsyłający stwierdza, że zarówno art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, jak i przepis krajowy, którym dokonano transponowania tego artykułu, wskazują, iż między niewypłacalnością a niewykonaniem usług turystycznych musi istnieć związek przyczynowy. Oznaczałoby to, że ochrona na wypadek niewypłacalności nie obejmuje roszczeń o zwrot kwot, w sytuacji gdy umowę o udział w imprezie turystycznej rozwiązano, zanim doszło do niewypłacalności organizatora. Sąd odsyłający zauważa jednak, że co innego wynika z motywu 39 dyrektywy 2015/2302, ponieważ mowa w nim o wymogu, aby państwa członkowskie zapewniły zabezpieczenie na wypadek konieczności zwrotu „wszystkich wpłat dokonanych przez lub w imieniu podróżnych”. Za wykładnią, w myśl której art. 17 ust. 1 obejmuje zwrot wszystkich wpłaconych kwot, przemawia wysoki poziom ochrony konsumenta na podstawie art. 114 ust. 3 i art. 169 TFUE, jak również art. 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).
17. Sąd odsyłający zastanawia się również, czy dla wykładni art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 ma znaczenie fakt, iż organizator staje się niewypłacalny w czasie zaplanowanej podróży, lub fakt, iż przyczyną rozwiązania umowy, a pośrednio niewypłacalności, jest ta sama wyjątkowa okoliczność, a mianowicie pandemia COVID-19.
18. Uznając, że rozstrzygnięcie sporu w postępowaniu głównym zależy od wykładni przepisów dyrektywy 2015/2302, Bezirksgericht für Handelssachen Wien (sąd rejonowy ds. gospodarczych w Wiedniu, Austria) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 17 [dyrektywy 2015/2302] należy interpretować w ten sposób, że płatności dokonane przez podróżnego na rzecz organizatora imprezy przed rozpoczęciem imprezy są objęte ochroną tylko wtedy, gdy impreza nie dochodzi do skutku ze względu na niewypłacalność, czy też ochroną objęte są również płatności dokonane przez podróżnego na rzecz organizatora przed ogłoszeniem niewypłacalności, jeżeli przed wystąpieniem niewypłacalności podróżny rozwiązał umowę z uwagi na nadzwyczajne okoliczności w rozumieniu art. 12 wskazanej dyrektywy 2015/2302?
2) Czy art. 17 [dyrektywy 2015/2302] należy interpretować w ten sposób, że płatności świadczone przez podróżnego na rzecz organizatora imprezy przed rozpoczęciem imprezy są objęte ochroną, w sytuacji gdy podróżny zrezygnował z imprezy turystycznej jeszcze przed wystąpieniem niewypłacalności, z uwagi na nadzwyczajne okoliczności w rozumieniu art. 12 wskazanej powyżej dyrektywy […] 2015/2302, jednak niewypłacalność wystąpiła podczas trwania zarezerwowanej imprezy?
3) Czy art. 17 [dyrektywy 2015/2302] należy interpretować w ten sposób, że płatności dokonane przez podróżnego na rzecz organizatora imprezy przed rozpoczęciem imprezy są objęte ochroną, w sytuacji gdy podróżny zrezygnował z imprezy turystycznej jeszcze przed wystąpieniem niewypłacalności z uwagi na nadzwyczajne okoliczności w rozumieniu art. 12 wskazanej powyżej dyrektywy […] 2015/2302, a niewypłacalność organizatora została spowodowana przez te nadzwyczajne okoliczności?”.
19. Uwagi na piśmie przedstawiły strony postępowania głównego, rząd grecki oraz Komisja Europejska. Uczestnicy przedstawili swoje argumenty ustnie podczas rozprawy, która odbyła się w dniu 7 grudnia 2023 r.
Sprawa C‑45/23
20. Stroną powodową są konsumenci, natomiast stroną przeciwną jest MS Amlin Insurance SE, ubezpieczyciel na wypadek niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej – Exclusive Destinations NV.
21. Dnia 13 listopada 2019 r. pierwszy z powodów zawarł za pośrednictwem punktu sprzedaży detalicznej umowę o udział w imprezie turystycznej z Exclusive Destinations. Imprezę turystyczną zaplanowano na marzec 2020 r.
22. Z powodu pandemii COVID-19 wyjazd został przesunięty na listopad 2020 r., a jego cenę podwyższono. Pierwotną cenę zapłacono już organizatorowi.
23. W październiku 2020 r. pośrednik na wniosek konsumentów powiadomił organizatora, że konsumenci podjęli decyzję o rozwiązaniu umowy i zażądali pełnego zwrotu wpłaconych kwot. Organizator potwierdził, że podejmie niezbędne w tym celu kroki.
24. Wyrokiem z dnia 8 grudnia 2020 r. Ondernemingsrechtbank Gent (sąd gospodarczy w Gandawie, Belgia) ogłosił niewypłacalność organizatora.
25. W dniu 9 grudnia 2020 r. punkt sprzedaży detalicznej zwrócił część ceny imprezy turystycznej, której nie przekazano jeszcze organizatorowi.
26. Dnia 22 stycznia 2021 r. do MS Amlin Insurance wpłynęło formalne żądanie zwrotu pełnej kwoty ceny imprezy. Podmiot ten odmówił uznania roszczenia, ponieważ rozwiązanie umowy nie było spowodowane niewypłacalnością organizatora imprezy turystycznej, czyli Exclusive Destinations.
27. Konsumenci wystąpili do sądu odsyłającego z żądaniem odzyskania wpłaconej przez nich kwoty. W uzasadnieniu swojego powództwa twierdzili, że ogólne warunki umowy ubezpieczenia zawartej między MS Amlin Insurance a Exclusive Destinations wyraźnie obejmowały zwrot kwot zapłaconych przez podróżnych ubezpieczonemu organizatorowi przy zawarciu umowy lub w terminie późniejszym.
28. MS Amlin Insurance kwestionuje objęcie sytuacji powodów ochroną przewidzianą umową ubezpieczenia na tej podstawie, że gwarancja ubezpieczeniowa ma zastosowanie wyłącznie do zwrotów związanych z wycieczką, która nie odbyła się z powodu niewypłacalności organizatora.
29. Sąd odsyłający uważa, że zabezpieczenie, o którym mowa w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, jest obowiązkowe wyłącznie w zakresie, w jakim istotne usługi nie zostają wykonane w wyniku niewypłacalności organizatora. W jego ocenie dyrektywa 2015/2302 nie przewiduje obowiązkowego zabezpieczenia, w sytuacji gdy usługi nie zostają wykonane z dowolnej przyczyny innej niż niewypłacalność organizatora, na przykład gdy umowa o udział w imprezie turystycznej zostaje rozwiązana przez podróżnego z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności na podstawie art. 12 ust. 1 dyrektywy 2015/2302.
30. Sąd odsyłający zauważa, że brzmienie art. 54 ustawy o imprezach turystycznych, którą dokonano transpozycji dyrektywy 2015/2302, odpowiada zasadniczo art. 17 ust. 1 tej dyrektywy, a zakres ochrony nie został rozszerzony.
31. W świetle brzmienia dyrektywy 2015/2302 i jej transpozycji do prawa krajowego sąd odsyłający uważa, że roszczenie konsumentów przedstawione w postępowaniu głównym nie jest ubezpieczone i zwyczajnie powinno zostać oddalone.
32. Sąd odsyłający ma jednak wątpliwości, czy takie rozstrzygnięcie jest zgodne z celem, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, i czy nie prowadzi do nierównego traktowania.
33. W szczególności sąd odsyłający zauważa, że po pierwsze, zgodnie z dyrektywą Rady 90/314/EWG(4) Trybunał orzekł, że celem zabezpieczenia na potrzeby zwrotu kwot wpłaconych przez konsumentów jest zapewnienie im ochrony przed ryzykiem finansowym wynikającym z niewypłacalności lub upadłości organizatora imprezy turystycznej(5).
34. Po drugie, sąd odsyłający zauważa, że w przypadku niewypłacalności istnieją zasadniczo dwie kategorie podróżnych ponoszących ryzyko finansowe związane z zapłaconą ceną. Do pierwszej kategorii należą podróżni, których wycieczka nie może odbyć się z powodu niewypłacalności organizatora. Podróżni ci ponoszą stratę finansową, ponieważ tracą wpłaconą kwotę ceny za wycieczkę. Do drugiej kategorii należą podróżni, którzy są uprawnieni do uzyskania pełnego zwrotu kwoty ceny zapłaconej za wycieczkę ze względu na rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Również ci podróżni doświadczają straty finansowej, gdy organizator staje się niewypłacalny po rozwiązaniu umowy o udział w imprezie turystycznej, lecz zanim otrzymają zwrot pełnej kwoty ceny wycieczki.
35. Sąd odsyłający podkreśla, że podróżni należący do obydwu kategorii ponoszą takie samo ryzyko finansowe. Zauważa, że sytuacja tych dwóch kategorii podróżnych różni się pod innym względem. Przykładowo niewypłacalność organizatora definitywnie uniemożliwia wykonanie umowy o udział w imprezie turystycznej, natomiast nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mają z reguły charakter przejściowy. Co więcej, podróżni należący do pierwszej kategorii są stroną umowy o udział w imprezie turystycznej w chwili, gdy organizator staje się niewypłacalny, natomiast umowa podróżnych należących do drugiej kategorii została rozwiązana, zanim jeszcze organizator stał się niewypłacalny. Sąd odsyłający dąży jednak do ustalenia, w jakim stopniu czynniki te mogą uzasadniać odmienne traktowanie.
36. Uznając, że rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu zależy od wykładni dyrektywy 2015/2302, Nederlandstalige Ondernemingsrechtbank Brussel (niderlandzkojęzyczny sąd ds. spółek w Brukseli, Belgia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 17 ust. 1 [dyrektywy 2015/2302] należy interpretować w ten sposób, że określone w nim obowiązkowe zabezpieczenie obejmuje również zwrot wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu, w sytuacji gdy podróżny rozwiązuje umowę o udział w imprezie turystycznej ze względu na nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności w rozumieniu art. 12 ust. [2] tej dyrektywy, a organizator zostaje postawiony w stan upadłości po rozwiązaniu tej umowy o udział w imprezie turystycznej z wyżej wymienionych względów, ale jeszcze przed faktycznym dokonaniem zwrotu owych wpłat na rzecz podróżnego, w związku z czym podróżny ponosi stratę finansową, a w konsekwencji także ryzyko gospodarcze w razie upadłości organizatora turystyki?”.
37. Uwagi na piśmie przedstawiły strony postępowania głównego, rządy belgijski, duński i grecki, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski oraz Komisja. Wszyscy ci uczestnicy postępowania, z wyjątkiem rządu duńskiego, przedstawili również swoje stanowiska ustnie podczas rozprawy, która odbyła się w dniu 7 grudnia 2023 r.
38. Na mocy decyzji Trybunału z dnia 24 października 2023 r. sprawy C‑771/22 i C‑45/23 zostały połączone do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania, jak również wydania wyroku.
IV. Ocena prawna
W przedmiocie pytania pierwszego w sprawie C‑771/22 i jedynego pytania w sprawie C‑45/23
39. W swoich pytaniach, które należy rozpatrzyć łącznie, sądy odsyłające dążą zasadniczo do ustalenia zakresu ustanowionej w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 ochrony na wypadek niewypłacalności w odniesieniu do zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych.
40. Ściślej mówiąc, w pytaniu pierwszym w sprawie C‑771/22 i jedynym pytaniu w sprawie C‑45/23 sądy odsyłające dążą zasadniczo do ustalenia, czy zabezpieczenie na potrzeby zwrotu kosztów obejmuje wyłącznie wpłaty dokonane przez lub w imieniu podróżnych, w sytuacji gdy podróż lub wakacje nie dochodzą do skutku w wyniku niewypłacalności organizatora, czy również wpłaty dokonane przez lub w imieniu podróżnych, którzy przed ogłoszeniem niewypłacalności organizatora rozwiązali umowę z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
41. Na wstępie należy zauważyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst, cele regulacji, której część stanowi, oraz w stosownym przypadku jego genezę(6).
42. Również zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wykładnia przepisu prawa Unii nie może skutkować pozbawieniem wszelkiej skuteczności (effet utile) jasnego i precyzyjnego brzmienia tego przepisu. W związku z tym, jeżeli znaczenie przepisu prawa Unii wynika jednoznacznie z samego jego brzmienia, Trybunał nie może odejść od tej wykładni(7).
43. Wreszcie, w zakresie, w jakim sąd odsyłający w sprawie C‑45/23 kwestionuje ważność art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, należy mieć na uwadze, że zgodnie z ogólną zasadą wykładni akt prawny Unii należy interpretować – tak dalece jak to możliwe – w sposób, który nie podważa jego ważności, i w zgodzie z całością prawa pierwotnego, w tym w szczególności z postanowieniami Karty. W związku z tym w sytuacji, gdy akt prawa wtórnego Unii można poddać więcej niż jednej wykładni, należy dać raczej pierwszeństwo tej wykładni, która zapewnia zgodność przepisu z prawem pierwotnym, niż wykładni prowadzącej do uznania jego niezgodności z tym prawem(8).
44. Na wstępie należy zatem ustalić, czy możliwe jest dokonanie wykładni art. 17 ust. 1 na więcej niż jeden sposób.
a) Czy brzmienie art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 można interpretować na więcej niż jeden sposób?
45. Artykuł 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 stanowi, że organizatorzy posiadają zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu „w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane w wyniku niewypłacalności organizatora”.
46. Sądy odsyłające w obydwu sprawach uważają, że z brzmienia art. 17 ust. 1 wynika wymóg istnienia związku przyczynowego między niewypłacalnością a niewykonaniem usług, przez co objęcie ochroną roszczeń o zwrot jest zależne od niewykonania spowodowanego niewypłacalnością. Związek przyczynowy lub warunkowość najwyraźniej wykluczałyby z gwarancji (bezspornych) zaległych roszczeń o zwrot wynikających z rozwiązania umowy przed wystąpieniem niewypłacalności.
47. Uczestnicy postępowania w uwagach na piśmie przedstawiali rozbieżne opinie w kwestii tego, czy art. 17 ust. 1 wprost wyklucza niezaspokojone roszczenia, czy też można go interpretować na więcej sposobów. Zasadniczo HDI Global, MS Amlin Insurance, rządy belgijski i duński, a także Komisja uważają, że z brzmienia art. 17 ust. 1 wynika wymóg istnienia jasnego związku przyczynowego między niewypłacalnością a niewykonaniem umowy (lub brakiem zgodności z tą umową). Bundesarbeitskammer, A i rząd grecki są odmiennego zdania. Parlament stwierdził, że można interpretować art. 17 ust. 1 w świetle zasady równego traktowania w ten sposób, że obejmuje on roszczenia wszystkich podróżnych, tak aby kwestia ważności w ogóle nie powstała. Rada nie zajęła stanowiska w tej kwestii.
48. W tym względzie należy zauważyć, że sformułowanie „w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane w wyniku niewypłacalności organizatora”, a szczególnie słowa „w wyniku”, można na pierwszy rzut oka odczytywać w ten sposób, że oznacza, iż dla gwarancji zwrotu konieczne jest istnienie związku przyczynowego między niewykonaniem a niewypłacalnością. Wersję francuską tego przepisu(9), jak również inne wersje językowe(10), można również odczytywać w ten sam sposób, ponieważ we wszystkich podkreślono, iż niewykonanie umowy musi być bezpośrednią konsekwencją niewypłacalności.
49. Kwestię wykładni tego przepisu można by rozstrzygnąć, gdyby kierować się argumentem Bundesarbeitskammer, popieranym też podczas rozprawy przez rząd grecki, dotyczącym znaczenia terminu „dane usługi”. Zdaniem Bundesarbeitskammer i rządu greckiego termin „dane usługi” należy rozumieć szeroko w ten sposób, że obejmuje on również każde zobowiązanie organizatora związane z umową turystyczną, w tym dokonanie zwrotu.
50. Nie jestem przekonana, czy termin „usługi” należy rozumieć tak, że obejmuje on roszczenie o zwrot. Po pierwsze, charakter prawny zwrotu polega na roszczeniu podróżnego wobec organizatora. Roszczenia podróżnego o zwrot kwoty nie można zaklasyfikować jako podlegającej wykonaniu „usługi”.
51. Po drugie, z kontekstu, którego część stanowi art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, wynika, że „dane usługi” należy rozumieć jako „usługi turystyczne”. „Usługi turystyczne” zdefiniowano w art. 3 ust. 1 jako przewóz pasażerów, zakwaterowanie, wynajem samochodów oraz każdą inną usługę świadczoną turystom, która nie jest nieodłączną częścią usługi turystycznej. Artykuł 17 ust. 5 stanowi, że za niewykonane „usługi turystyczne” dokonuje się zwrotów bez zbędnej zwłoki. Motyw 39 odnosi się również do sytuacji, w której „usługi turystyczne nie są realizowane”. W art. 19 ust. 1, regulującym ochronę na wypadek niewypłacalności w przypadku powiązanych usług turystycznych, znajduje się wzmianka o niewykonaniu „usługi turystycznej”. W art. 13 ust. 1, który reguluje odpowiedzialność za realizację imprezy turystycznej, mowa jest szerzej o wykonaniu „usług turystycznych” objętych umową o udział w imprezie turystycznej. Wynika z tego, że w kontekście dyrektywy 2015/2302 pojęcie „usług” należy rozumieć w kontekście umowy o udział w imprezie turystycznej obejmującej usługi turystyczne.
52. Niemniej jednak, nawet jeżeli roszczenia o zwrot kosztów nie można uznać za „daną usługę”, należy zauważyć, że jest ono nierozerwalnie związane z wykonaniem umowy o udział w imprezie turystycznej. Mogłoby to oznaczać, że konsekwencji ochrony ubezpieczeniowej roszczenia o zwrot nie można rozróżniać w zależności od tego, czy dane roszczenie wynika z rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej, czy też z niewykonania usług turystycznych.
53. Co więcej, należy zauważyć, że art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 można rozumieć, jak zasadniczo twierdził Bundesarbeitskammer, w ten sposób, że cena zapłacona za usługi turystyczne, które zostały już częściowo wykonane, nie podlega zwrotowi w przypadku niewypłacalności.
54. Artykuł 17 ust. 1 omawianej dyrektywy można by rozumieć także w ten sposób, że przewiduje ochronę ubezpieczeniową we wszystkich sytuacjach, w których z powodu niewypłacalności organizatora podróżni zapłacili cenę, a organizator nie wykonał na ich rzecz usług.
55. Artykuł 17 ust. 1 rozumiany w ten drugi sposób stanowi przepis, który wzmacnia skuteczność ochrony na wypadek niewypłacalności poprzez objęcie wszystkich sytuacji niewykonania usług turystycznych w wyniku niewypłacalności organizatora, nie wyłączając z tego (bezspornych) niezaspokojonych roszczeń o zwrot.
56. Motyw 39 dyrektywy przemawia za tym drugim sposobem odczytywania jej art. 17 ust. 1. Zgodnie z tym motywem państwa członkowskie muszą zapewnić, aby podróżni nabywający imprezę turystyczną mieli „pełną ochronę” na wypadek niewypłacalności organizatora, a także muszą zapewnić, by organizatorzy posiadali zabezpieczenie na wypadek konieczności zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu. Z motywu tego wynika również, że państwa członkowskie muszą zapewnić „skuteczność” takiej ochrony.
57. Należy również zauważyć, że sformułowania użyte w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 przypominają sformułowania użyte w orzecznictwie Trybunału w związku z dokonywaniem wykładni poprzednika tego przepisu, a mianowicie art. 7 dyrektywy 90/314. W szczególności wyrok Verein für Konsumenteninformation(11) dotyczył kwestii, czy przepis ten należałoby interpretować w ten sposób, że obejmuje sytuację, w której przedsiębiorstwo hotelowe zmusza gościa hotelowego do zapłaty za zapewnione zakwaterowanie, twierdząc, że niewypłacalny obecnie organizator imprezy turystycznej nigdy nie zapłaci mu tej kwoty. Trybunał stwierdził, że art. 7 dyrektywy 90/314 obejmuje taką sytuację z uwagi na cel, jakim jest ochrona konsumentów przed ryzykiem wynikającym z niewypłacalności organizatora. Trybunał orzekł, że kwoty zapłacone organizatorowi imprezy turystycznej przez podróżnego będą musiały zostać zwrócone, ponieważ „uzgodnione usługi nie były świadczone przez organizatora imprezy turystycznej na rzecz podróżnego w wyniku niewypłacalności tegoż [organizatora]”(12). Z orzecznictwa wynika, że sytuacje wchodzące w zakres art. 7 dyrektywy 90/314 należy rozumieć szeroko.
58. Sformułowanie „w wyniku niewypłacalności organizatora” zastosowane obecnie w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 należy rozumieć jako odzwierciedlenie wyroku Verein für Konsumenteninformation. Brzmienie art. 17 ust. 1 niekoniecznie oznacza wyłączenie z zabezpieczenia na wypadek niewypłacalności niezaspokojonych roszczeń o zwrot, lecz może wskazywać, że zabezpieczenie obejmuje wszystkie sytuacje ryzyka wynikające z niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej.
59. Rządy, które przedstawiły Trybunałowi uwagi na piśmie, wyrażały rozbieżne opinie co do znaczenia brzmienia art. 17 ust. 1. Chociaż rząd belgijski uważał, że przepis ten nie obejmuje niezaspokojonych roszczeń o zwrot, rząd grecki(13) przyjął odmienne stanowisko. Rząd duński podniósł, że prawo Unii nie jest w tym aspekcie zharmonizowane, a państwa członkowskie (jak w przypadku Danii) powinny zachować kompetencje do zapewnienia wyższego poziomu ochrony(14). Takie rozbieżne stanowiska rządów krajowych świadczą co najmniej o tym, że brzmienie art. 17 ust. 1 nie pozwala stwierdzić jednoznacznie, że niezaspokojone roszczenia o zwrot są wyłączone(15).
60. Niezależnie od brzmienia związanego ze związkiem przyczynowym, w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 znajduje się jeszcze jedno sformułowanie, które może być interpretowane na różne sposoby. Przepis ten odnosi się mianowicie do „niewypłacalności organizatora”. W motywie 39 mowa jednak szerzej o „problemach z płynnością”. Jak podkreślał Bundesarbeitskammer, gdyby termin „niewypłacalność organizatora” rozumieć rygorystycznie jako oficjalne wszczęcie postępowania upadłościowego, oznaczałoby to, że roszczenia o zwrot za usługi, których nie wykonano, a które powstały na krótko przed datą ogłoszenia upadłości z powodu problemów z płynnością, nie są objęte gwarancją.
61. W świetle powyższego uważam, że z faktycznego brzmienia art. 17 ust. 1 nie można stwierdzić z pełną stanowczością, że roszczenia podróżnych o zwrot powstałe przed ogłoszeniem niewypłacalności są wyłączone z ochronnego zakresu tego przepisu(16).
b) Geneza art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302: czy istniała wola prawodawcy, by obniżyć ochronę konsumenta
62. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem geneza przepisu prawa Unii może również zawierać elementy istotne dla jego wykładni(17).
63. W swoich uwagach na piśmie, a także w wystąpieniach ustnych Komisja przedstawiła argumenty dotyczące genezy art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, które w jej ocenie prowadzą do stwierdzenia, że prawodawca Unii zamierzał wyłączyć roszczenia o zwrot powstałe przed niewypłacalnością organizatora z zakresu gwarancji. Aby przeanalizować w sposób właściwy stanowisko Komisji, należy pokrótce prześledzić genezę art. 17 ust. 1, począwszy od przepisu będącego jego poprzednikiem.
64. Zgodnie z art. 7 dyrektywy 90/314 organizatorzy „na wypadek swojej niewypłacalności” mieli obowiązek wykazać „dostateczne zabezpieczenie umożliwiające zwrot nadpłaconych [wpłaconych] pieniędzy [kwot] oraz powrót konsumenta z podróży”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału od czasu wyroku Dillenkofer i in.(18) przepis ten „służył zabezpieczeniu wszystkich praw konsumentów wspomnianych w tym przepisie, a zatem ochronie konsumentów przed ryzykiem tam określonym i wynikającym z niewypłacalności organizatorów imprezy turystycznej”(19). Ryzyka te są „wpisane w umowę zawartą między nabywcą a organizatorem imprezy turystycznej” i „wynikają z uiszczenia z góry ceny imprezy”(20).
65. Komisja zauważyła, że ogólnym celem wniosku dotyczącego uchylenia dyrektywy 90/314(21) było osiągnięcie większego poziomu ochrony konsumentów przewidzianej w art. 169 TFUE. Co się tyczy ochrony na wypadek niewypłacalności, instytucja ta wyjaśniła, że wniosek zakładał zachowanie tego samego poziomu ochrony. Motyw 34 i art. 15 wniosku Komisji opierały się zatem na założeniu utrzymania dotychczasowego poziomu ochrony(22).
66. Komisja wyjaśniła jednak, że w trakcie prac legislacyjnych doszło do zmiany zakresu ochrony na wypadek niewypłacalności.
67. W tym względzie Komisja odnosi się do uzasadnienia stanowiska Rady przedstawionego przy pierwszym czytaniu wniosku ustawodawczego(23). W pkt 15 tego dokumentu Rada stwierdziła, że tekst (dyrektywy regulujący ochronę na wypadek niewypłacalności) stanowi, iż „przepis o ochronie na wypadek niewypłacalności powinien zapewniać odpowiednią ochronę we wszelkich prawdopodobnych okolicznościach i odzwierciedlać poziom ryzyka finansowego reprezentowanego przez działalność przedsiębiorcy, ale że odpowiedzialność ta nie powinna być nieograniczona”. Jednocześnie stwierdzono, że „[o]dpowiedzialność w ramach systemu ochrony na wypadek niewypłacalności powinna obejmować wyłącznie okoliczności, które odpowiadają normalnej ocenie ryzyka”, a „[s]kuteczna ochrona na wypadek niewypłacalności nie powinna oznaczać, że należy brać pod uwagę skrajnie nieprawdopodobne ryzyka”.
68. Zdaniem Komisji brzmienie art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 w postaci ostatecznie przyjętej przez prawodawcę „znacząco odbiega” od brzmienia art. 7 dyrektywy 90/314 i od art. 15 wniosku Komisji.
69. Powyższe czynniki sprawiają, że Komisja stoi na stanowisku, iż z art. 17 ust. 1 dyrektywy wynika wymóg istnienia związku przyczynowego między niewypłacalnością a niewykonaniem usług turystycznych, co wyłącza niezaspokojone roszczenia o zwrot.
70. Zawężające rozumienie przez Komisję zakresu art. 17 ust. 1 leży u podstaw zalecenia (UE) 2020/648(24). W preambule do tego zalecenia stwierdzono, że „w przypadku niewypłacalności organizatorów istnieje ryzyko, że wielu podróżnych […] nie otrzyma żadnego zwrotu, ponieważ ich roszczenia wobec organizatorów […] nie będą zabezpieczone”(25). Aby chronić podróżnych przed tym ryzykiem, Komisje zaleciła, aby bony były objęte ochroną na wypadek niewypłacalności(26).
71. Dokonana przez Komisję prezentacja genezy art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 budzi pewne wątpliwości co do jego znaczenia. Sama ta prezentacja nie prowadzi jednak do wniosku, że jasną wolą prawodawcy było odejście od wcześniejszego poziomu ochrony i od orzecznictwa Trybunału oraz wykluczenie przysługujących podróżnym roszczeń o zwroty istniejących przed wystąpieniem niewypłacalności.
72. Parlament – wbrew stanowisku Komisji – twierdził, że brzmienie dyrektywy 2015/2302 służy zabezpieczeniu „ciągłości” między art. 7 dyrektywy 90/314 a art. 17 dyrektywy 2015/2302. Celem drugiego z wymienionych przepisów było dalsze zapewnienie wysokiego i jednolitego poziomu ochrony podróżnych rozumiane jako „rozszerzenie i wzmocnienie” tej ochrony.
73. W szczególności Parlament przypomina, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału dotyczącym art. 7 dyrektywy 90/314 przepis ten interpretowano jako nakładający „obowiązek rezultatu polegającego na przyznaniu uczestnikom zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek uprawnienia do zabezpieczenia zwrotu zapłaconych pieniędzy i powrotu z podróży w razie niewypłacalności organizatora wyjazdu”(27). Obowiązek ten był jasny już w czasie przyjęcia dyrektywy 2015/2302, jako że w tym względzie nie było żadnych niejasności ani luk prawnych wymagających usunięcia(28).
74. Parlament zauważa ponadto, że „żaden przepis ani motyw” tej dyrektywy nie zawiera wskazania, że prawodawca Unii zamierzał wpływać na ten obowiązek rezultatu dotyczący ochrony podróżnych. Parlament twierdzi, że sprzeczne z logiką i utrwalonym orzecznictwem byłoby twierdzenie, że ochrona przewidziana w art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 nie ma zastosowania, jeżeli podróżny wykonywał swoje prawa do rozwiązania umowy przewidziane w art. 12 ust. 2.
75. W swoich uwagach ustnych Parlament odniósł się również do kwestii znaczenia uzasadnienia Rady. Parlament stwierdził, że z tego rozumowania można jedynie wnioskować, że zmiany wprowadzone we wniosku Komisji miały na celu wyjaśnienie sposobu, w jaki państwa członkowskie miały ustalić mechanizmy niewypłacalności. Zmiany te dotyczyły głównie kalkulacji ryzyka na podstawie takich czynników jak obroty, zaliczki czy zmienność sezonowa. Co więcej, Parlament stwierdził, że zamiar prawodawcy odzwierciedlony w ostatniej części motywu 40 dyrektywy 2015/2302, jakim było zapewnienie, by skuteczna ochrona na wypadek niewypłacalności nie wiązała się z koniecznością uwzględniania skrajnie nieprawdopodobnego ryzyka, nie ma związku z żadnym przepisem, który ograniczałby ochronę podróżnych w sytuacji rozwiązania umowy przed wystąpieniem niewypłacalności.
76. Co się tyczy Rady, w swoich uwagach na piśmie nie zajęła ona stanowiska w kwestii wykładni art. 17 ust. 1 ani – ściślej mówiąc – kwestii tego, czy prawodawca Unii zamierzał wyłączyć pewne roszczenia podróżnych z ochrony przed niewypłacalnością.
77. Podczas rozprawy skład orzekający zwrócił się do Komisji i Rady o przeanalizowanie możliwych przyczyn zmiany brzmienia art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 w toku prac legislacyjnych. W tym względzie Komisja zauważyła, że w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy wprowadzono nowe prawo umożliwiające podróżnemu rozwiązanie umowy w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, natomiast analogiczne prawo do zwrotu nie zostało uwzględnione w zakresie ochrony, o której mowa w art. 17 ust. 2 omawianej dyrektywy. Zdaniem Komisji poziom ochrony konsumentów nie był niższy niż poziom przewidziany poprzednią dyrektywą, ponieważ wyłączenie z ochrony na wypadek niewypłacalności dotyczy roszczenia wynikającego z wykonywania prawa, które uprzednio nie istniało.
78. W odpowiedzi na to samo pytanie Rada stwierdziła, że jeżeli Trybunał uznałby, że art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 należy rozumieć w ten sposób, że wyklucza z ochrony na wypadek niewypłacalności roszczenia podróżnych, które powstały przed niewypłacalnością organizatora, można by uznać, że prawodawca podjął polityczną decyzję, by ustanowić szczególny system ochrony. Rada nie potwierdziła jednak wprost, że zamiarem prawodawcy było wykluczenie pewnych kategorii roszczeń.
79. Jeżeli dobrze rozumiem stanowisko Komisji, istnieje pewne oparte na „przeciwwadze”, logiczne wyjaśnienie, dlaczego – w jej ocenie – z art. 17 ust. 1 wyłączone są niezaspokojone roszczenia o zwrot. Przeciwwagą dla nowego prawa podróżnych polegającego na możliwości rozwiązania umowy jest ograniczenie ochrony tego prawa na wypadek niewypłacalności. Komisja argumentuje, że ponieważ prawo do rozwiązania umowy jest nowe, nie dochodzi do obniżenia dotychczasowego poziomu ochrony konsumentów w prawie Unii.
80. Problem z tym stanowiskiem polega na tym, że bazuje na przypuszczeniach. Komisja stwierdziła podczas rozprawy, że to właśnie, jak „uważa”, jest powodem rozbieżnego brzmienia wniosku i tekstu dyrektywy w ostatecznie przyjętym kształcie.
81. Co więcej, koncepcja, że prawodawca zamierzał ustanowić rodzaj „prawa połowicznego”, a mianowicie prawo do otrzymania zwrotu kwoty po rozwiązaniu umowy na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, przy czym bez analogicznej ochrony na wypadek niewypłacalności, nie znajduje potwierdzenia w motywach ani dokumentach przytoczonych przez Komisję. Jak zasadniczo zauważył Parlament, uzasadnienie Rady, na które powołała się Komisja, dotyczy kwestii ograniczenia gwarancji w przypadku skrajnie nieprawdopodobnego ryzyka, które stanowi przedmiot innego przepisu, a mianowicie art. 17 ust. 2.
82. W mojej ocenie zachodzi również pewna niespójność w obrębie argumentu dotyczącego poziomu ochrony konsumenta. Prawdą jest, że prawo podróżnych do rozwiązania umowy w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności nie istniało w dyrektywie 90/314. Jednakże jeżeli art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 interpretować w ten sposób, że wyklucza roszczenia podróżnych powstałe przed wystąpieniem niewypłacalności, wykluczenie to powinno dotyczyć nie tylko roszczeń wynikających z wykonywania prawa do rozwiązania umowy w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, ale powinno dotyczyć również roszczeń o zwrot wynikających z wykonania prawa do rozwiązania umowy przez organizatora lub podróżnego w innych okolicznościach określonych w dyrektywie 2015/2302. Przykładowo podróżnemu przysługuje zwrot w przypadku rozwiązania umowy przez organizatora na podstawie art. 12 ust. 3 dyrektywy 2015/2302 lub w razie rozwiązania umowy na podstawie art. 11 ust. 5 tej dyrektywy. Takie prawo do zwrotu istniało już w dyrektywie 90/314(29). W takich sytuacjach, gdyby uznać, że odpowiednie roszczenia o zwrot nie byłyby już objęte ochroną na wypadek niewypłacalności, ochrona na wypadek niewypłacalności byłaby niższa w poprzednim reżimie.
83. W każdym razie, mając na uwadze, że jeden z współprawodawców, a mianowicie Parlament, zajął jasne stanowisko, że prawodawca nie miał woli ograniczać zakresu ochrony na wypadek niewypłacalności przewidzianej w art. 17 ust. 1, nie jest możliwe jasne wskazanie innej woli prawodawcy(30).
84. W świetle powyższego należy w dalszej kolejności zbadać kontekst tego przepisu i cele regulacji, której część stanowi, a dopiero potem przystąpić do przedstawienia wykładni zgodnej z prawem pierwotnym Unii jako całością.
c) Kontekst i cele regulacji, której część stanowi art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302
85. Co się tyczy kontekstu, w który wpisuje się art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, należy zauważyć, że część pierwsza zdania pierwszego precyzuje, że zabezpieczenie dotyczy zwrotu „wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu”. Artykuł 17 ust. 5 stanowi, że „[w] przypadku niewykonanych usług turystycznych na żądanie podróżnego dokonuje się zwrotów bez zbędnej zwłoki”. Motyw 39, wyjaśniający powody przyjęcia tego przepisu, stanowi, że podróżni mają zapewnioną „pełną ochronę na wypadek niewypłacalności organizatora”, a organizatorzy muszą zapewnić zabezpieczenie na wypadek konieczności zwrotu „wszystkich wpłat”. Zgodnie z tym samym motywem „[s]kuteczność oznacza, że ochrona taka powinna być dostępna niezwłocznie po tym, gdy – wskutek problemów organizatora z płynnością – usługi turystyczne nie są realizowane”.
86. Jak zauważono powyżej(31), „aktywowanie” ochrony na wypadek niewypłacalności w zakresie, w jakim dane usługi nie są wykonywane w wyniku niewypłacalności organizatora, należy wiązać ze skutecznością ochrony na wypadek niewypłacalności. Artykułu 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 nie można zatem interpretować w taki sposób, by wykluczał określone kategorie roszczeń o zwrot z ochrony na wypadek niewypłacalności.
87. Należy również zauważyć, że art. 17 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 ma odmienny zakres od jej art. 17 ust. 1, regulującego ograniczenie gwarancji zwrotów. Stosowne ograniczenie dotyczy pokrycia „zasadnie przewidywalnych kosztów”. W motywie 40 wyjaśniono, że „[s]kuteczna ochrona na wypadek niewypłacalności nie powinna jednak uwzględniać skrajnie nieprawdopodobnego ryzyka, jak na przykład równoczesnej niewypłacalności kilku największych organizatorów, gdyż miałoby to nieproporcjonalny wpływ na koszty ochrony, ograniczając tym samym jej skuteczność”.
88. Jednakże wykonywania przez podróżnych wyłącznie ich prawa do rozwiązania umowy przewidzianego w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 i powiązanego obowiązku zapewnienia przez organizatora całkowitego zwrotu kosztów zgodnie z art. 12 ust. 4 nie można uznać za „skrajnie nieprawdopodobne ryzyko”, które wykluczałoby zaliczki z zabezpieczenia.
89. W tym względzie należy zauważyć, że art. 12 ust. 2 przewiduje prawo do rozwiązania umowy w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Podróżni mają prawo do pełnego zwrotu. Prawo to, jak wynika z art. 23 ust. 2 i 3 dyrektywy 2015/2302, ma charakter bezwzględny(32). Artykuł 17 ust. 1 należy interpretować w taki sposób, aby zapewnić pełną skuteczność prawa do rozwiązania umowy i uzyskania pełnego zwrotu na podstawie art. 12 ust. 2, a nie w jakikolwiek sposób, który ogranicza skuteczność tego prawa. Gdyby podróżny miał tracić korzyść z ochrony na wypadek niewypłacalności wyłącznie z tego powodu, że rozwiązał umowę przed ogłoszeniem niewypłacalności, mogłoby to zniechęcać podróżnych do korzystania z przysługującego im prawa. Jak zasadniczo zauważył Parlament, art. 12 ust. 2 byłby pozbawiony swojej skuteczności (effet utile), gdyby przyjąć, że ochrona na wypadek niewypłacalności nie ma zastosowania do tych podróżnych, którzy skorzystali z prawa przyznanego dyrektywą.
90. Szerzej rzecz ujmując, odmienna wykładnia sprawiałaby, że podróżni, którzy postanowili na podstawie art. 12 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 rozwiązać umowę przed rozpoczęciem imprezy, gdy tylko dostrzegli istnienie problemów z płynnością, byliby w mniej korzystnej sytuacji niż podróżni, którzy zdecydowali się tego nie robić. W takiej sytuacji bowiem mogą być podróżni, którzy będą woleli wnieść opłatę za rozwiązanie umowy i otrzymać zwrot pozostałej kwoty na podstawie art. 12 ust. 4 zamiast ponosić ryzyko ewentualnego powrotu do kraju z powodu niewypłacalności, do której doszłoby w trakcie ich podróży.
91. Poza tym należy zauważyć, że zgodnie z art. 17 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 zabezpieczenie obejmuje „kwoty wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu z tytułu imprez turystycznych”. Parametry na potrzeby obliczenia ochrony obejmują „długoś[ć] okresu pomiędzy wpłatami zaliczek i wpłatami ostatecznymi a zakończeniem imprez turystycznych”. W motywie 40 doprecyzowano, że „ochrona powinna być wystarczająca, aby pokryć wszystkie przewidywalne wpłaty dokonywane przez podróżnych lub w ich imieniu z tytułu imprez turystycznych w szczycie sezonu”(33). Zgodnie z tym samym motywem będzie to zasadniczo oznaczało, że zabezpieczenie musi „pokrywać wystarczająco dużą część obrotu danego organizatora z tytułu imprez turystycznych”. Z art. 17 ust. 2 i motywu 40 wynika, że wszystkie wpłaty dokonywane w odniesieniu do imprez turystycznych są uwzględnione w obliczeniu ochrony na wypadek niewypłacalności ustalonej na podstawie danych o obrocie(34). Z kolei podstawa prawna roszczenia o zwrot tych kwot nie wydaje się mieć żadnego znaczenia przy obliczaniu koniecznej ochrony.
92. Wreszcie, wyłączenie z ochrony na wypadek niewypłacalności niezaspokojonych roszczeń powodowałoby poważną niespójność między art. 17 ust. 1 a informacjami udzielanymi przed zawarciem umowy, które muszą być przekazywane podróżnym w postaci odpowiednich formularzy określonych w części A lub B załącznika I. Treść tej standardowej informacji brzmi: „W przypadku gdy organizator lub, w niektórych państwach członkowskich, sprzedawca detaliczny stanie się niewypłacalny, wpłaty zostaną zwrócone”(35). Należy przy tym zauważyć, że w treści informacji przekazywanych podróżnym nie zawarto żadnych zastrzeżeń, z których wynikałoby wyłączenie ochrony na wypadek niewypłacalności. Nie można przyjąć, jak zasadniczo zauważa Bundesarbeitskammer, że prawodawca skłaniałby podróżnego do mylnego rozumienia dokumentacji, tworząc w standardowym formularzu informacyjnym mylne wrażenie, że ochroną na wypadek niewypłacalności chronieni są wszyscy podróżni, skoro de facto chronieni są tylko niektórzy.
93. Co się tyczy szczególnego celu art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, celem tego przepisu jest ochrona podróżnych przed ryzykiem wynikającym z niewypłacalności organizatora. Na podstawie poprzedniej dyrektywy 90/314 Trybunał w sprawie Verein für Konsumenteninformation orzekł, że ryzyko wynikające z niewypłacalności, wpisane w umowę zawieraną przez podróżnego i organizatora, wynika z zapłaty zaliczki na poczet ceny imprezy turystycznej(36). W konsekwencji Trybunał orzekł, że rezultat przewidziany w art. 7 tej dyrektywy wiąże się z przyznaniem podróżnym odbywającym podróż praw gwarantujących zwrot pieniędzy, które wpłacili. Ryzyko wynikające z niewypłacalności nie uległo zmianie w aktualnej dyrektywie. Zatem rezultatem art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 musi być analogicznie przyznanie podróżnym uczestniczącym w imprezie turystycznej praw gwarantujących zwrot kwot, które zapłacili, w tym z tytułu roszczeń istniejących przed wystąpieniem niewypłacalności.
94. Wykładnia, zgodnie z którą wszyscy podróżni – również, ci którzy wypowiedzieli umowę przed wystąpieniem niewypłacalności organizatora – muszą być w pełni chronieni na wypadek niewypłacalności, wynika także z celu dyrektywy 2015/2302, którym jest, jak stanowi art. 1, osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Cel zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów zapisano również w prawie podstawowym (art. 169 TFUE i art. 38 Karty). Odmienna wykładnia, jak zauważył rząd grecki, oznaczałaby, że podróżny ponosi ryzyko ekonomiczne związane z późniejszą niewypłacalnością organizatora wyjazdu.
95. W świetle powyższego kontekst art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 oraz cele regulacji, której część stanowi, przemawiają za wnioskiem, że ochrona na wypadek niewypłacalności obejmuje również roszczenia podróżnych o zwrot kosztów powstałe przed wystąpieniem niewypłacalności organizatora.
d) Wykładnia art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 w świetle zasady równego traktowania
96. Jak już zauważono powyżej(37), zgodnie z ogólną zasadą wykładni akt prawa Unii należy interpretować, tak dalece jak to możliwe, w sposób, który nie podważa jego ważności. Podobnie spośród kilku możliwych wykładni przepisu prawa wspólnotowego pierwszeństwo należy dać wykładni zapewniającej jego skuteczność(38).
97. W tym względzie wszystkie akty Unii należy interpretować zgodnie z prawem pierwotnym rozpatrywanym jako całość, w tym z zasadą równego traktowania, zgodnie z którą porównywalne sytuacje nie są traktowane odmiennie, a odmienne sytuacje nie są traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione(39).
98. Ze względu na cel zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów przewidziany w prawie pierwotnym(40), a także bardziej szczegółowy cel art. 17 dyrektywy 2015/2302, jakim jest ochrona podróżnych przed ryzykiem wynikającym z niewypłacalności(41), sytuacje objęte tym przepisem należy porównywać w szczególności w odniesieniu do ryzyka gospodarczego ponoszonego przez podróżnych.
99. W tym przypadku należy porównać sytuację podróżnych, którzy domagają się zwrotu kosztów po rozwiązaniu umowy o udział w imprezie turystycznej (z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności), z sytuacją podróżnych, którzy ubiegają się o zwrot kosztów, ponieważ usługi turystyczne nie są świadczone z powodu niewypłacalności organizatora. Jak podkreślił rząd grecki podczas rozprawy, obie kategorie podróżnych są narażone na takie samo ryzyko finansowe związane z zaliczkami wpłaconymi organizatorowi, który następnie staje się niewypłacalny.
100. Komisja, Rada i rząd belgijski oraz Parlament – tytułem ewentualnym – podniosły, że nie występuje nierówność traktowania różnych kategorii podróżnych, ponieważ ich sytuacja nie jest porównywalna. Z jednej strony podróżnym, którzy rozwiązali umowę przed wystąpieniem niewypłacalności, nie przysługuje roszczenie umowne o wykonanie usług turystycznych; przysługuje im jedynie roszczenie pieniężne o zwrot zapłaconych kwot. Z drugiej strony podróżni, którzy nie rozwiązali umowy przed wystąpieniem niewypłacalności, występują z roszczeniem o wykonanie usług turystycznych.
101. Opisana przez Komisję, Radę, Parlament i rząd belgijski różnica w stosunku prawnym między stronami umowy istniejąca w chwili niewypłacalności nie jest jednak właściwą miarą porównania. Pomimo różnicy w stosunku umownym podróżni obu kategorii występują z takim samym roszczeniem o zwrot wszystkich dokonanych wpłat. Jak już zauważyłam – i jak wskazał rząd grecki – punktem odniesienia dla porównania jest ryzyko finansowe ponoszone przez podróżnych. Mając na uwadze, że ryzyko skutecznego uzyskania zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych, którzy rozwiązali umowę, i tych, którzy nie rozwiązali umowy przed wystąpieniem niewypłacalności, jest takie samo, ryzyka tego nie można traktować odmiennie bez naruszenia zasady równego traktowania. Jest tak tym bardziej w świetle celu, któremu ma służyć dyrektywa 2015/2302, a mianowicie zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów dla wszystkich podróżnych(42).
102. W świetle powyższego uważam, że art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 odczytywany w świetle zasady równego traktowania należy interpretować w ten sposób, że zabezpieczenie zwrotu obejmuje roszczenie o zwrot wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu, włączając podróżnych, którzy rozwiązali umowę przed wystąpieniem niewypłacalności organizatora.
e) Zasada pewności prawa
103. W swoich uwagach ustanych HDI Global twierdził, że aby obliczyć zakres ryzyka przyjętego przy ustalaniu warunków ubezpieczenia(43) i składek należnych od organizatorów, oparł się na stosownych aktach prawnych. Ponieważ z tekstu art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 zdaniem HDI Global wynika wyraźnie wymóg istnienia związku przyczynowego między niewypłacalnością a niewykonaniem usług turystycznych, odejście od tej wykładni byłoby sprzeczne z zasadą pewności prawa, która stanowi podstawową zasadę prawa Unii.
104. W tym względzie, jak wskazano powyżej(44), gdyby z brzmienia art. 17 ust. 1 bezwzględnie jasno wynikał taki wymóg związku przyczynowego, Trybunał nie mógłby odstąpić od tej wykładni. Jednakże, jak już wykazano [w części a)], brzmienie art. 17 ust. 1 nie pozwala jednoznacznie wykluczyć roszczeń tych podróżnych, którzy rozwiązali umowę z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Można zatem dokonać wykładni, która zgodnie z podejściem przyjętym w niniejszej opinii prowadzi do przyjęcia, że w razie niewypłacalności ochroną objęte są wszystkie dokonane wpłaty.
105. Co więcej, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału wykładnia przepisu prawa Unii – dokonana przez Trybunał w ramach kompetencji przyznanej mu w art. 267 TFUE – wyjaśnia i precyzuje znaczenie oraz zakres tego przepisu, tak jak należy lub należało go rozumieć i stosować od chwili jego wejścia w życie. Wynika z tego, że sądy krajowe mogą i powinny stosować zinterpretowany w ten sposób przepis również do stosunków prawnych powstałych przed wydaniem orzeczenia w sprawie wniosku o dokonanie wykładni, jeżeli poza tym spełnione są wszystkie pozostałe przesłanki wszczęcia przed właściwym sądem postępowania w sprawie związanej ze stosowaniem takiego przepisu(45).
106. Jedynie w bardzo wyjątkowych przypadkach Trybunał, stosując ogólną zasadę pewności prawa nierozerwalnie związanej z porządkiem prawnym Unii, może uznać, że należy ograniczyć ze skutkiem dla wszystkich zainteresowanych możliwość powoływania się na zinterpretowany przez niego przepis celem podważenia stosunków prawnych nawiązanych w dobrej wierze. Aby tego rodzaju ograniczenie mogło zostać zastosowane, winny zostać spełnione dwie istotne przesłanki, mianowicie dobra wiara zainteresowanych i ryzyko poważnych konsekwencji(46).
107. Jednakże w niniejszej sprawie ani towarzystwa ubezpieczeniowe będące stronami sporu w postępowaniach głównych, ani rząd belgijski nie wniosły do Trybunału – powołując się na pewność prawa – o ograniczenie w czasie skutków wyroku, który ma zostać wydany. Nawet gdyby taki wniosek złożono, strony te nie powołały się na poważne reperkusje gospodarcze takiego rodzaju, który uzasadniałby nałożenie ograniczenia w czasie skutków przyszłego wyroku, gdyby Trybunał przyjął wykładnię proponowaną w niniejszej opinii(47).
108. Należy również zauważyć, że umowy, których dotyczy postępowanie główne, pochodzą z okresu sprzed opublikowania zalecenia Komisji 2020/648, co mogłoby sugerować, że roszczenia podróżnych powstałe przed wystąpieniem niewypłacalności nie są chronione. Towarzystwa ubezpieczeniowe będące stronami postępowań głównych nie mogły sformułować swoich polis ubezpieczeniowych na podstawie wykładni dokonanej w zaleceniu. Co więcej, jak już wspomniano(48), podstawą kalkulacji gwarancji jest kwota wszystkich wpłat dokonanych przez lub w imieniu podróżnych w odniesieniu do imprez turystycznych zgodnie z art. 17 ust. 2 dyrektywy 2015/2302. Przepis ten jasno wskazuje towarzystwom ubezpieczeniowym będącym stronami postępowania głównego podstawę obliczenia koniecznej ochrony.
109. Przy okazji można zauważyć, że po wybuchu pandemii COVID-19 w prawie Unii wprowadzono szczególne środki, aby umożliwić państwom członkowskim zastosowanie pełnej elastyczności przewidzianej w ramach zasad pomocy państwa, aby wspierać organizatorów wyjazdów i ubezpieczycieli, a także chronić podróżnych przed konsekwencjami niewypłacalności organizatorów wyjazdów(49).
110. W świetle powyższego zasada pewności prawa nie stoi na przeszkodzie wykładni, w świetle której gwarancja ubezpieczenia wynikająca z art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 obejmuje wszystkie wpłaty dokonane przez podróżnych przed wystąpieniem niewypłacalności.
111. W świetle całości powyższych rozważań art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 w świetle jego brzmienia, kontekstu i celu zasady równego traktowania należy interpretować w ten sposób, że zabezpieczenie na potrzeby zwrotu kosztów obejmuje nie tylko wpłaty dokonane przez lub w imieniu podróżnych, w sytuacji gdy podróż lub wakacje nie dochodzą do skutku w wyniku niewypłacalności organizatora, ale również wpłaty dokonane przez lub w imieniu podróżnych, którzy przed ogłoszeniem niewypłacalności organizatora rozwiązali umowę z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego w sprawie C‑771/22
112. Sąd odsyłający w sprawie C‑771/22 sformułował pytanie drugie i trzecie na wypadek, gdyby odpowiedź na pytanie pierwsze była przecząca. Poprzez pytania te, które należy rozpatrywać łącznie, sąd odsyłający zasadniczo dąży do ustalenia, czy art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że obejmuje tych podróżnych, którzy rozwiązali umowę przed wystąpieniem niewypłacalności organizatora imprezy turystycznej z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, co najmniej w następujących dwóch przypadkach: po pierwsze, gdy postępowanie upadłościowe wszczęto w czasie zaplanowanego wyjazdu, a po drugie, gdy u podstaw rozwiązania umowy i niewypłacalności leżą te same okoliczności nadzwyczajne.
113. Jeżeli Trybunał zdecyduje się przyjąć wykładnię przedstawioną w niniejszej opinii, udzielanie odpowiedzi na te pytania nie będzie konieczne. Gdyby miało być inaczej, moja odpowiedź na te pytania byłaby przecząca. Jeżeli zakres gwarancji na podstawie art. 17 ust. 1 nie obejmuje roszczeń o zwrot powstałych przed wystąpieniem niewypłacalności, zakres tej gwarancji nie może być różny w zależności od okoliczności opisanych przez sąd odsyłający. Jak zauważyła Komisja, szeroki zakres stosowania tego przepisu nie może się różnić w zależności od tego, w jakich terminach miała odbyć się podróż, czy też w zależności od tego, czy okoliczności mające uzasadnić rozwiązanie umowy doprowadziły do niewypłacalności organizatora.
114. W świetle powyższego uważam, że na potrzeby dokonania wykładni zakresu art. 17 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 nie jest rozstrzygające to, czy niewypłacalność wystąpiła w trakcie zaplanowanej wycieczki, czy przed nią, ani to, czy wynika z tych samych nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, na które powołał się podróżny, aby rozwiązać umowę na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy.
V. Wnioski
115. W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania przedstawione przez Bezirksgericht für Handelssachen Wien (sąd rejonowy do spraw gospodarczych w Wiedniu, Austria) oraz Nederlandstalige Ondernemingsrechtbank Brussel (niderlandzkojęzyczny sąd ds. spółek w Brukseli, Belgia) odpowiedział następująco:
Artykuł 17 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG, w świetle jej brzmienia, kontekstu i celu oraz w świetle zasady równego traktowania
należy interpretować w ten sposób, że zabezpieczenie na potrzeby zwrotu kosztów obejmuje nie tylko wpłaty dokonane przez lub w imieniu podróżnych, w sytuacji gdy podróż lub wakacje nie dochodzą do skutku w wyniku niewypłacalności organizatora, ale również wpłaty dokonane przez lub w imieniu podróżnych, którzy przed ogłoszeniem niewypłacalności organizatora rozwiązali umowę z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
Tytułem ewentualnym, na potrzeby dokonania wykładni zakresu art. 17 ust. 1 nie jest rozstrzygające to, czy niewypłacalność wystąpiła w trakcie zaplanowanej wycieczki, czy przed nią, ani to, czy wynika z tych samych nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, na które powołał się podróżny, aby rozwiązać umowę na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy.