Sprawa C‑459/20
X
przeciwko
Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez rechtbank Den Haag, zittingsplaats Utrecht)
Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 22 czerwca 2023 r.
Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii – Artykuł 20 TFUE – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Decyzja odmawiająca prawa pobytu wydana przez państwo członkowskie wobec obywatela państwa trzeciego będącego rodzicem małoletniego dziecka mającego obywatelstwo tego państwa członkowskiego – Dziecko, które przebywa poza terytorium Unii Europejskiej i nigdy nie przebywało na tym terytorium
1. Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Małoletni będący obywatelem Unii znajdujący się poza terytorium Unii, który nigdy nie przebywał na jej terytorium – Pochodne prawo pobytu jednego z jego rodziców będącego obywatelem państwa trzeciego – Przesłanki przyznania – Istnienie stosunku zależności pomiędzy dzieckiem a tym rodzicem – Wjazd dziecka do państwa członkowskiego jego obywatelstwa i pobyt w tym państwie w towarzystwie tego rodzica
(art. 20 TFUE)
(zob. pkt 28–31, 33–36, 38, pkt 1 sentencji)
2. Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Małoletni będący obywatelem Unii znajdujący się poza terytorium Unii, który nigdy nie przebywał na jej terytorium – Pochodne prawo pobytu jednego z jego rodziców będącego obywatelem państwa trzeciego – Odmowa przyznania wspomnianego prawa ze względu na brak interesu dziecka w przemieszczeniu się do państwa członkowskiego jego obywatelstwa – Niedopuszczalność
(art. 20 TFUE)
(zob. pkt 40–45, pkt 2 sentencji)
3. Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Małoletni obywatel Unii, którego jedno z rodziców jest obywatelem państwa trzeciego – Pochodne prawo pobytu wspomnianego rodzica – Przesłanki przyznania – Istnienie stosunku zależności pomiędzy dzieckiem a tym rodzicem – Kryteria oceny – Ocena, która powinna być oparta na uwzględnieniu wszystkich okoliczności danego przypadku
(art. 20 TFUE)
(zob. pkt 48, 52, 53, 55–61, pkt 3 sentencji)
Streszczenie
X, będąca obywatelką Tajlandii, przebywała legalnie w Niderlandach, gdzie zawarła związek małżeński z A, obywatelem Niderlandów. Ich dziecko, będące obywatelem niderlandzkim, urodziło się w Tajlandii, gdzie zawsze zamieszkiwało. Po narodzinach dziecka X wróciła do Niderlandów. W 2017 r., w następstwie faktycznej separacji pary, organy niderlandzkie cofnęły prawo pobytu X. Po rozwodzie X złożyła w 2019 r. wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt w Niderlandach u innego obywatela tego państwa członkowskiego. W tych ramach organy niderlandzkie zbadały z urzędu, czy mogła ona uzyskać pochodne prawo pobytu na podstawie art. 20 TFUE, aby móc przebywać ze swoim małoletnim dzieckiem, będącym obywatelem Unii, na terytorium Unii. W dniu 8 maja 2019 r. Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (sekretarz stanu ds. sprawiedliwości i bezpieczeństwa, Niderlandy) oddalił ten wniosek. W tym samym dniu X została wydalona do Tajlandii.
Rozpatrując skargę X na tę decyzję odmowną, rechtbank Den Haag, zittingsplaats Utrecht (sąd rejonowy w Hadze, ośrodek zamiejscowy w Utrechcie, Niderlandy), będący sądem odsyłającym, dąży do ustalenia sposobu wykładni, jaką należy nadać art. 20 TFUE w niniejszej sprawie.
W swoim wyroku Trybunał określił warunki, na jakich obywatel państwa trzeciego może korzystać z pochodnego prawa pobytu na podstawie art. 20 TFUE, jeżeli małoletnie dziecko tego obywatela państwa trzeciego jest obywatelem Unii, lecz przebywa poza terytorium Unii i nigdy nie przebywało na jej terytorium.
Ocena Trybunału
Przede wszystkim Trybunał przypomniał, że art. 20 TFUE stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, w tym decyzjom odmawiającym prawa pobytu członkom rodziny obywatela Unii, których skutkiem byłoby pozbawienie obywateli Unii możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przyznanych im w związku ze statusem obywatela Unii. W takich sytuacjach konieczne jest jeszcze, aby między obywatelem państwa trzeciego a obywatelem Unii będącym członkiem jego rodziny istniał taki stosunek zależności, że decyzja odmawiająca temu obywatelowi państwa trzeciego przyznania prawa pobytu pozbawiałaby członka jego rodziny możliwości skutecznego korzystania z istoty praw związanych z jego statusem obywatela Unii. Jest tak w sytuacji, gdy ten obywatel Unii jest zmuszony towarzyszyć obywatelowi państwa trzeciego i opuścić terytorium Unii jako całość lub gdy nie może on wjechać i przebywać na terytorium państwa członkowskiego, którego jest obywatelem.
Otóż w niniejszej sprawie małoletnie dziecko, będące obywatelem Unii, od urodzenia zamieszkuje w państwie trzecim – przy czym nigdy nie przebywało ono w Unii. W tych okolicznościach Trybunał uznał w pierwszej kolejności, że odmowa przyznania prawa pobytu rodzicowi, będącemu obywatelem państwa trzeciego, takiego dziecka może mieć wpływ na korzystanie z praw przysługujących temu dziecku na podstawie art. 20 TFUE jedynie wtedy, gdy zostanie wykazane, że wjedzie ono na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada, i będzie na nim przebywać w towarzystwie rodzica lub dołączy do niego na tym terytorium. Do sądu odsyłającego należy ocena, czy taka sytuacja ma miejsce w niniejszym wypadku i czy istnieje stosunek zależności między rodzicem będącym obywatelem państwa trzeciego a jego małoletnim dzieckiem.
W drugiej kolejności Trybunał zauważył, że wniosek o przyznanie pochodnego prawa pobytu wspomnianemu rodzicowi, wobec którego dziecko będące obywatelem Unii pozostaje w zależności, nie może zostać oddalony na tej podstawie, że przemieszczenie do państwa członkowskiego, którego dziecko jest obywatelem – co zakłada wykonywanie przez to dziecko jego praw jako obywatela Unii – nie jest w interesie, faktycznym lub prawdopodobnym, wspomnianego dziecka. Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich przyznane każdemu obywatelowi Unii wynika bowiem bezpośrednio ze statusu obywatela Unii, przy czym wykonywanie tego prawa nie jest uzależnione od wykazania jakiegokolwiek interesu w powoływaniu się na to prawo lub od osiągnięcia przez zainteresowanego wieku pozwalającego na samodzielne korzystanie z praw przysługujących mu jako obywatelowi Unii.
Trybunał orzekł wprawdzie uprzednio, że do organów właściwych do orzekania w przedmiocie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt na podstawie art. 20 TFUE należy uwzględnienie najlepszego interesu danego dziecka(1). Otóż takie stanowisko ma na celu nie oddalenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt, lecz przeciwnie – uniemożliwienie wydania decyzji zobowiązującej to dziecko do opuszczenia terytorium Unii
Na koniec Trybunał przedstawił wyjaśnienia dotyczące oceny – w ramach rozpatrzenia wniosku o przyznanie pochodnego prawa pobytu – kwestii, czy małoletnie dziecko będące obywatelem Unii pozostaje w zależności wobec swojego rodzica będącego obywatelem państwa trzeciego. Uściślił on w szczególności, że właściwe organy powinny uwzględnić sytuację, jaka ma miejsce w chwili, gdy mają wydać rozstrzygnięcie, ponieważ organy te powinny ocenić przewidywalne konsekwencje ich decyzji dla skutecznego korzystania przez dane dziecko z istoty praw, jakie wywodzi ono ze statusu przyznanego mu w art. 20 TFUE.
Ponadto ocena ta powinna zawsze opierać się na analizie wszystkich istotnych okoliczności danej sprawy. W szczególności okoliczność, że rodzic będący obywatelem państwa trzeciego nie zawsze sprawował codzienną opiekę nad tym dzieckiem, lecz obecnie sprawuje nad nim wyłączną pieczę, lub okoliczność, że drugi rodzic, będący obywatelem Unii, mógłby faktycznie sprawować codzienną opiekę nad wspomnianym dzieckiem, nie mogą zostać uznane za rozstrzygające w tym względzie.