Sprawa T‑436/10
(publikacja fragmentów)
HIT Groep BV
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek stali sprężającej – Ustalanie cen, podział rynku i wymiana szczególnie chronionych informacji handlowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE – Zasady dotyczące możliwości przypisania spółce dominującej antykonkurencyjnych praktyk spółki zależnej – Domniemanie rzeczywistego wywierania decydującego wpływu – Rozsądny termin
Streszczenie – wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 15 lipca 2015 r.
1. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na spółki zależne, w których posiada ona 100% ich kapitału, w tym w wypadku holdingu – Wzruszalny charakter – Kształtowanie polityki handlowej – Kryteria oceny jej ewentualnego autonomicznego charakteru
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
2. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Ocena obowiązku uzasadnienia w zależności od okoliczności danego przypadku – Konieczność wyszczególnienia wszystkich istotnych okoliczności faktycznych i prawnych – Brak
(art. 296 TFUE)
3. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Proporcjonalność – Zakres
4. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na spółki zależne, w których posiada ona 100% ich kapitału, w tym w wypadku holdingu – Obowiązek przedstawienia dowodów przez spółkę chcącą obalić to domniemanie – Dowody niewystarczające do obalenia domniemania
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
5. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Kryterium „ciągłości gospodarczej” przedsiębiorstwa – Przesłanki
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
6. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Kwota maksymalna – Obliczanie – Obrót, jaki należy uwzględnić – Łączny obrót wszystkich spółek tworzących jednostkę gospodarczą działającą jako przedsiębiorstwo w dniu wydania decyzji nakładającej grzywnę
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
7. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Kwota maksymalna – Cele
(art. 101 TFUE, 102 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
8. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Kwota maksymalna – Obliczanie – Obrót, jaki należy uwzględnić – Obrót osiągnięty w roku obrotowym poprzedzającym datę nałożenia grzywny – Rok obrotowy charakteryzujący się zbyciem wszystkich aktywów – Posłużenie się obrotem osiągniętym w innym wcześniejszym roku obrotowym będącym ostatnim pełnym rokiem normalnej działalności gospodarczej – Dopuszczalność w przypadku holdingu
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
9. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Dostosowanie kwoty podstawowej – Reguły w zakresie łagodzenia sankcji – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Przesłanki – Spółka dominująca i spółki zależne – Konieczność istnienia jednostki gospodarczej w chwili współpracy
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2002/C 45/03)
10. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenie popełnione przez spółkę zależną – Przypisanie spółce dominującej – Odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywny – Zakres – Spółka dominująca i spółka zależna, które stanowiły w trakcie części okresu naruszenia przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE, które przestało istnieć w tej formie w dniu wydania decyzji nakładającej grzywnę – Konsekwencje dla określenia kwoty grzywny
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
11. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu – Kryteria oceny – Naruszenie – Brak
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003)
12. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu – Naruszenie – Konsekwencje
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 117–131, 147, 148)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 132)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 133)
4. W sprawach z zakresu naruszenia reguł konkurencji, w sytuacji gdy spółka dominująca posiada 100% udziałów w kapitale swej spółki zależnej, Komisja ma prawo powołać się na domniemanie rzeczywistego wywierania decydującego wpływu i w takim przypadku nie musi przedstawiać dodatkowych dowodów w tym względzie. Zatem brak znaczenia przedstawionych przez Komisję dodatkowych dowodów pozostaje bez jakiegokolwiek wpływu na odpowiedzialność spółki dominującej, skoro domniemanie rzeczywistego wywierania decydującego wpływu jest wystarczające do pociągnięcia jej do odpowiedzialności, chyba, że będzie ona w stanie obalić to domniemanie.
W tym względzie okoliczność, że spółka dominująca jest spółką holdingową, choćby nawet bez funkcji operacyjnych, nie wystarcza do odrzucenia domniemania rzeczywistego wywierania decydującego wpływu i nie wiąże się w żaden sposób z przesunięciem ciężaru dowodu. Bez znaczenia jest fakt, że spółka dominująca miałaby, ze względów statutowych, ograniczać się do zarządzania udziałami w kapitale innych spółek. Ponadto przypisanie spółce dominującej zachowania o znamionach naruszenia, jakiego dopuściła się jej spółka zależna, nie wymaga przedstawienia dowodu na to, że ta ostatnia miałaby wpływać na politykę swej spółki zależnej w określonej dziedzinie będącej przedmiotem naruszenia. W konsekwencji okoliczność, iż ta spółka dominująca nie prowadziła sama działalności w tym sektorze, również nie wystarczy do obalenia domniemania rzeczywistego wywierania decydującego wpływu. Ponadto do obalenia domniemania rzeczywistego wywierania decydującego wpływu nie wystarczy wykazanie tego, że spółka zależna zarządzała swą polityką handlową sensu stricto, czyli przykładowo strategią dystrybucyjną czy też cenową, nie otrzymując od swej spółki dominującej żadnych instrukcji w tym względzie. Wynika z tego, że samodzielność spółki zależnej nie może zostać ustalona poprzez samo dowiedzenie, iż w sposób samodzielny zarządza ona szczególnymi aspektami swojej polityki dotyczącej wprowadzania do obrotu produktów, których dotyczy naruszenie. Skoro bowiem samodzielność spółki zależnej nie jest oceniana wyłącznie na podstawie kwestii zarządzania operacyjnego, to okoliczność, iż ta spółka zależna nigdy nie wprowadziła na rzecz swej spółki dominującej specjalnej polityki informacyjnej na danym rynku, nie wystarcza, aby wykazać jej samodzielność.
(por. pkt 138–142, 144, 145)
5. Do celów efektywnego egzekwowania reguł konkurencji może się jednak okazać konieczne przypisanie naruszenia kartelowego wyjątkowo nie pierwotnemu, lecz nowemu podmiotowi prowadzącemu przedsiębiorstwo uczestniczące w kartelu, w sytuacji gdy może on zostać faktycznie uznany za następcę pierwotnego podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo, a więc gdy kontynuuje on prowadzenie tego przedsiębiorstwa. Zatem kryterium „ciągłości gospodarczej” odgrywa znaczenie wyłącznie w przypadku, gdy osoba prawna odpowiedzialna za prowadzenie przedsiębiorstwa prawnie przestała istnieć po popełnieniu naruszenia lub w przypadku wewnętrznej restrukturyzacji przedsiębiorstwa, jeżeli pierwotny podmiot prowadzący przedsiębiorstwo niekoniecznie przestaje istnieć z prawnego punktu widzenia, ale nie prowadzi już działalności gospodarczej na danym rynku i w świetle więzów strukturalnych pomiędzy pierwotnym i nowym podmiotem prowadzącym przedsiębiorstwo.
W konsekwencji kryterium ciągłości gospodarczej nie ma zwłaszcza zastosowania w sytuacji, gdy spółka dominująca i jej spółka zależna nie wchodzą już w skład jednej i tej samej grupy, lecz nie przestały istnieć i nie doszło do wewnętrznej restrukturyzacji przedsiębiorstwa, w ramach której spółkę dominującą łączyłyby z podmiotem przejmującym związki strukturalne.
Ukaranie za naruszenie reguł prawa konkurencji i wiążąca się z nim grzywna mają bowiem skutek zarówno odstraszający, jak i represyjny, a kara nadal ciąży na spółce dominującej, mimo że ograniczyła ona zakres prowadzonej działalności gospodarczej; niemniej jednak istnieje ona nadal pod względem prawnym, co niezmiennie pozwala na jej ukaranie.
(por. pkt 150, 151, 153, 155)
6. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 161)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 174–177)
8. Jeśli chodzi o „poprzedzający rok obrotowy” w rozumieniu art. 23 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 1/2003, dotyczy on co do zasady ostatniego pełnego roku prowadzenia działalności przez dane przedsiębiorstwo w dniu wydania decyzji. Stosowanie pułapu 10% przewidzianego w tym przepisie opiera się zatem na założeniu, z jednej strony, że Komisja dysponuje informacją o obrocie w ostatnim roku obrotowym, który poprzedza dzień wydania decyzji, oraz, z drugiej strony, że te dane przedstawiają pełny rok normalnej działalności gospodarczej w okresie dwunastu miesięcy.
W tym względzie, choć obliczając pułap grzywny, Komisja powinna co do zasady uwzględnić obroty osiągnięte przez dane przedsiębiorstwo podczas ostatniego pełnego roku obrotowego w dniu wydania decyzji nakładającej grzywnę, niemniej jednak z kontekstu, w jakim przepis ten został umieszczony, oraz z celów regulacji, której stanowi on część, wynika, że w przypadku gdy obrót w roku obrotowym poprzedzającym wydanie decyzji przez Komisję nie odpowiada pełnemu rokowi normalnej działalności gospodarczej w okresie dwunastu miesięcy i, co za tym idzie, nie stanowi on przydatnej wskazówki co do rzeczywistej sytuacji gospodarczej danego przedsiębiorstwa, a tym samym – co do właściwego wymiaru grzywny, która ma być na nie nałożona, obroty te nie mogą zostać uwzględnione przy ustalaniu pułapu dla grzywny. W tym ostatnim przypadku, który może zaistnieć jedynie wyjątkowo, Komisja jest przy obliczaniu pułapu grzywny zobowiązana odnieść się do ostatniego pełnego roku obrotowego odzwierciedlającego pełny rok normalnej działalności gospodarczej.
Ponieważ normalna działalność spółki holdingowej polega na nabywaniu i posiadaniu udziałów, uzyskiwaniu z nich zwrotu oraz ich sprzedaży, fakt, że tego typu spółka ograniczała się do utrzymywania ograniczonej rezerwy finansowej i niskiego poziomu obrotów nie może stanowić dowodu rozstrzygającego o istnieniu normalnej działalności gospodarczej tej spółki.
(por. pkt 178–180, 185)
9. W sprawach z zakresu naruszenia reguł konkurencji, jedynie przedsiębiorstwu, które współpracowało z Komisją na podstawie komunikatu w sprawie zwalniania grzywien i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych (komunikatu w sprawie współpracy), może zostać przyznana, zgodnie z tym komunikatem, obniżka grzywny, która zostałaby nałożona w braku owej współpracy. Obniżką tą nie może zostać objęta spółka, która przez część czasu trwania danego naruszenia była częścią podmiotu gospodarczego, jaki stanowi przedsiębiorstwo, ale nie była już jego częścią w chwili, gdy współpracował on z Komisją. W świetle celu, któremu służy komunikat w sprawie współpracy, polegającego na wspieraniu wykrywania zachowań sprzecznych z prawem Unii dotyczącym konkurencji, i w trosce o zapewnienie skutecznego stosowania tego prawa nic nie usprawiedliwia bowiem rozszerzania obniżki grzywny przyznanej przedsiębiorstwu ze względu na jego współpracę z Komisją na inne przedsiębiorstwo, które samo nie przyczyniło się do wykrycia danego naruszenia, mimo iż w przeszłości kontrolowało sektor działalności, którego naruszenie to dotyczyło.
(por. pkt 196)
10. W przypadku naruszenia reguł konkurencji w sytuacji gdy dana spółka dominująca nie uczestniczyła fizycznie w kartelu i gdy jej odpowiedzialność jest oparta wyłącznie na uczestnictwie w kartelu jej spółki zależnej, odpowiedzialność spółki dominującej jest jedynie pochodną odpowiedzialności spółki zależnej, ma akcesoryjny względem niej charakter i jest od niej uzależniona, i stąd nie może wykraczać poza odpowiedzialność tej spółki zależnej.
Niemniej jednak zasada ta – w sytuacji gdy dwie odrębne osoby prawne, takie jak spółka zależna i spółka dominująca, nie stanowią już w chwili wydania decyzji nakładającej na nie grzywnę jednego przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 101 TFUE – nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu przy obliczaniu kwoty grzywny czynników swoistych dla każdej z tych dwóch odrębnych osób prawnych. Tak więc w takim przypadku każda z tych dwóch odrębnych osób prawnych ma prawo domagać się, by wynoszący 10% obrotu pułap został zastosowany wobec każdej z nich indywidualnie. To samo dotyczy ewentualnej możliwości skorzystania ze złagodzenia sankcji, czego nie może domagać się spółka, która przez część czasu trwania danego naruszenia była częścią podmiotu gospodarczego, jaki stanowi przedsiębiorstwo, ale nie była już jego częścią w chwili, gdy współpracował on z Komisją.
W tym względzie, ponieważ ewentualne różnice w czasie trwania naruszenia przyjętego odpowiednio w odniesieniu do spółki dominującej i jej spółki zależnej zostały należycie uwzględnione przy obliczaniu kwoty podstawowej grzywien, ewentualna obniżka dokonana poprzez zastosowanie pułapu 10% ich obrotów, a także ewentualne obniżenie kwoty grzywny przyznane jednej z nich nie narusza zasady równego traktowania, nawet jeśli ostateczna kwota grzywny nałożonej na spółkę dominującą, mimo przyjętego w stosunku do niej krótszego czasu trwania naruszenia, musiała być wyższa od tej którą obciążono jej spółkę zależną. Podobnie naruszenie zasady proporcjonalności nie może wynikać jedynie ze stwierdzenia różnicy pomiędzy ostatecznymi kwotami nałożonych odpowiednio na spółkę dominującą i spółkę zależną grzywien.
(por. pkt 213–216, 225–228)
11. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 238–241, 259, 260)
12. W dziedzinie konkurencji naruszenie zasady rozsądnego terminu przy prowadzeniu postępowań administracyjnych może pociągnąć za sobą dwojakiego rodzaju konsekwencje.
Po pierwsze, w sytuacji, gdy przekroczenie rozsądnego terminu miało wpływ na wynik postępowania, takie naruszenie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji. W tym względzie w odniesieniu do zastosowania reguł konkurencji przekroczenie rozsądnego terminu może stanowić przyczynę stwierdzenia nieważności tylko w przypadku decyzji stwierdzającej naruszenia, o ile zostało ustalone, że brak poszanowania tej zasady naruszył prawo do obrony zainteresowanych przedsiębiorstw. Z wyjątkiem tej szczególnej sytuacji nieprzestrzeganie obowiązku orzekania w rozsądnym terminie pozostaje bez wpływu na ważność postępowania administracyjnego na podstawie rozporządzenia nr 1/2003. Ponieważ jednak poszanowanie prawa do obrony posiada w postępowaniu administracyjnym w dziedzinie konkurencji pierwszorzędne znaczenie, nie należy dopuścić, aby korzystanie z tego prawa zostało w sposób nieodwracalny udaremnione z uwagi na nadmiernie długi czas trwania etapu dochodzenia oraz aby taki czas trwania utrudniał dostarczenie dowodów mających zaprzeczyć istnieniu zachowań mogących prowadzić do pociągnięcia zainteresowanych przedsiębiorstw do odpowiedzialności. Z tego względu badanie ewentualnej przeszkody w wykonywaniu prawa do obrony nie może ograniczać się jedynie do etapu, na którym w pełni można korzystać z tego prawa, a mianowicie do drugiego etapu postępowania administracyjnego, które trwa od momentu przedstawienia zarzutów do wydania ostatecznej decyzji. Ocena źródła ewentualnego osłabienia skuteczności prawa do obrony powinna rozciągać się na całość tego postępowania poprzez odniesienie się do całkowitego czasu jego trwania.
Z drugiej strony, w sytuacji gdy przekroczenie rozsądnego terminu pozostaje bez wpływu na wynik postępowania, sąd Unii w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania może ustanowić odpowiednie zadośćuczynienie za dopuszczenie się takiego naruszenia wynikającego z przekroczenia rozsądnego terminu postępowania administracyjnego, obniżając w odpowiednim przypadku kwotę nałożonej grzywny.
(por. pkt 242–246)