Sprawa T‑25/07
Iride SpA i Iride Energia SpA
przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich
Pomoc państwa – Sektor energetyczny – Zwrot kosztów osieroconych – Decyzja stwierdzająca niezgodność pomocy ze wspólnym rynkiem – Obowiązek zwrotu przez przedsiębiorstwo beneficjenta przyznanej bezprawnie wcześniejszej pomocy – Zasoby państwa – Korzyść – Obowiązek uzasadnienia
Streszczenie wyroku
1. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Pomoc z zasobów państwowych
(art. 87 ust. 1 WE)
2. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Ocena według kryterium zwykłych warunków rynkowych
(art. 87 ust. 1 WE; dyrektywa 96/92 Parlamentu Europejskiego i Rady)
3. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji w dziedzinie pomocy państwa
(art. 87 ust. 1 WE, art. 253 WE)
4. Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Decyzja Komisji uzależniająca przekazanie pomocy od wcześniejszego zwrotu przez dane przedsiębiorstwo pomocy przyznanej mu wcześniej niezgodnie z prawem
(art. 87 ust. 3 WE, art. 88 ust. 2 WE)
5. Pomoc przyznawana przez państwa – Postępowanie administracyjne – Zgodność pomocy ze wspólnym rynkiem – Ciężar dowodu spoczywający na państwie przyznającym pomoc i na ewentualnym beneficjencie pomocy
(art. 87 ust. 3 WE, art. 88 ust. 2 WE)
1. Za pomoc w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE uznaje się jedynie taką korzyść, która jest bezpośrednio albo pośrednio przyznawana przy użyciu zasobów państwowych. Wprowadzone w postanowieniach tego artykułu rozróżnienie pomiędzy „pomocą przyznawaną przez państwo” a pomocą przyznawaną „przy użyciu zasobów państwowych” nie oznacza bowiem, że wszelka korzyść przyznana przez państwo stanowi pomoc niezależnie od tego, czy jest, czy nie jest ona finansowana ze środków państwowych, lecz służy tylko temu, by w pojęciu tym zawrzeć zarówno korzyści bezpośrednio przyznane przez państwo, jak i te przyznane przez wyznaczone albo utworzone przez to państwo instytucje publiczne lub prywatne. Artykuł 87 ust. 1 WE dotyczy zresztą wszelkich środków pieniężnych, które władze publiczne mogą rzeczywiście wykorzystywać w celu wspierania przedsiębiorstw, bez względu na fakt, czy środki te w sposób stały są, czy też nie są częścią majątku państwa. W konsekwencji, nawet jeśli kwoty będące równowartością spornego środka nie są w sposób stały w posiadaniu władz publicznych, fakt, iż pozostają one trwale pod kontrolą publiczną, a zatem w dyspozycji właściwych władz krajowych, wystarcza, by zakwalifikować je jako zasoby państwowe.
W tym względzie, jeśli chodzi o zwrot udzielony przedsiębiorstwom produkcyjno‑dystrybucyjnym energii ze specjalnego rachunku zarządzanego przez instytucję publiczną i zasilanego ze środków uzyskiwanych wskutek stosowania określonego składnika taryfy energetycznej, którego koszt ponosili wszyscy klienci końcowi, kwoty redystrybuowane beneficjentom winny zostać zakwalifikowane jako zasoby państwowe, ponieważ nie tylko są one pod stałą kontrolą publiczną, lecz są one również własnością państwa przed ich redystrybucją beneficjentom.
(por. pkt 23, 25, 27, 28)
2. W celu dokonania oceny, czy działanie państwa stanowi pomoc państwa, należy ustalić, czy przedsiębiorstwo beneficjenta otrzymuje korzyść gospodarczą, której nie otrzymałoby w normalnych warunkach rynkowych. W odniesieniu do kwestii, czy w kontekście liberalizacji rynku produkcji energii elektrycznej zmiany obowiązujących ram legislacyjnych są częścią procesu rozwoju, którego przedsiębiorcy winni się spodziewać w normalnych warunkach rynkowych, należy podkreślić, że w istocie w państwie demokratycznym, podobnie jak w gospodarce rynkowej, ramy legislacyjne mogą w każdym momencie ulec zmianie. Z uwagi na ogólną orientację polityki gospodarczej Wspólnoty Europejskiej w kierunku otwarcia rynków krajowych oraz ułatwienia wymiany pomiędzy państwami członkowskimi ma to jeszcze większe znaczenie w przypadkach, w których uprzednio obowiązujące ramy legislacyjne przewidywały podział rynków krajowych i regionalnych powodujący powstanie monopoli. Wynika stąd, że otwarcie uprzednio podzielonego rynku nie może być uznane za anomalię w normalnych warunkach rynkowych. Zmiana ram legislacyjnych w sektorze energii elektrycznej, która nastąpiła wskutek wejścia w życie dyrektywy 96/92 dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej, wpisuje się w normalne warunki rynkowe.
(por. pkt 46, 48, 50, 51)
3. Uzasadnienie aktu powinno być dostosowane do jego charakteru i powinno przedstawiać jasno sposób rozumowania instytucji będącej jego autorem w sposób umożliwiający zainteresowanym zrozumienie jego podstaw, a sądowi – kontrolę jego zasadności, przy czym nie jest wymagane, aby uzasadnienie wyszczególniało wszystkie mające znaczenie okoliczności faktyczne i prawne, jako że ocena, czy spełnia ono wymogi art. 253 WE, winna być dokonana przy uwzględnieniu nie tylko brzmienia tego aktu, ale także jego kontekstu prawnego i faktycznego.
W odniesieniu do decyzji w sprawie pomocy państwa, w której Komisja ogranicza się do jednego zdania, zgodnie z którym „stwierdziła [ona], że badany środek winien zostać uznany za pomoc państwa”, Komisja spełnia spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia, gdy okoliczności faktyczne i prawne omawianej decyzji obejmują poza decyzją o wszczęciu postępowania dotyczącego badania pomocy, decyzję dotyczącą podobnych środków, do której odniesienie wprost znajduje się w decyzji o wszczęciu postępowania i w samej owej decyzji, która zawiera szczegółowe wyliczenie powodów, dla których Komisja uznała, że środki będące jej przedmiotem stanowią pomoc państwa.
(por. pkt 66, 67, 70, 71)
4. W dziedzinie oceny zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem według art. 87 ust. 3 WE Komisja cieszy się szerokim zakresem swobodnego uznania, które wymaga dokonania ocen o charakterze gospodarczym i społecznym, uwzględniających kontekst wspólnotowy. W swej ocenie zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem Komisja winna uwzględnić wszystkie istotne okoliczności, w tym w razie potrzeby kontekst poddany ocenie w poprzedniej decyzji, jak i obowiązki, które ta wcześniejsza decyzja nałożyła na państwo członkowskie. W związku z tym Komisja nie przekracza przysługującego jej zakresu swobodnej oceny, jakim dysponuje w odniesieniu do oceny projektu pomocy państwa, której państwo członkowskie zamierza udzielić przedsiębiorstwu, wydając decyzję stwierdzającą zgodność tej pomocy ze wspólnym rynkiem, ale pod warunkiem wcześniejszego zwrotu przez to przedsiębiorstwo pomocy przyznanej mu wcześniej niezgodnie z prawem, a to z powodu efektu kumulacji omawianych środków pomocy. Tymczasem adresatami decyzji wydanych przez Komisję w dziedzinie pomocy państwa są wyłącznie zainteresowane państwa członkowskie. W konsekwencji w ramach uwzględniania wszystkich istotnych okoliczności Komisja bada wyłącznie zobowiązania zainteresowanego państwa członkowskiego zawarte w danej decyzji, a nie te, które ewentualnie mogłyby z niej wynikać dla spółki beneficjenta.
W odniesieniu do systemu pomocy brak dokładnych wskazówek Komisji co do przedsiębiorstw beneficjentów niezgodnego z prawem systemu pomocy oraz co do dokładnych kwot pomocy, które otrzymali beneficjenci, nie ma wpływu na ważność nakazu odzyskania pomocy ani nie stanowi przeszkody w jego wykonaniu w zakresie, w jakim z jednej strony zainteresowane państwo członkowskie ma największe szanse na uzyskanie tych danych, a z drugiej strony Komisja jest uprawniona, w razie braku współpracy zainteresowanego państwa członkowskiego, wydać decyzję na podstawie informacji, jakimi dysponuje.
(por. pkt 82, 83, 85, 89)
5. W przypadku gdy decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE zawiera wstępną dostateczną analizę Komisji, przytaczającą powody, dla których ma ona wątpliwości co do zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem, do państwa członkowskiego i potencjalnego beneficjenta pomocy należy dostarczenie dowodów wykazujących, że pomoc ta jest zgodna ze wspólnym rynkiem, i ewentualnie wskazanie szczególnych okoliczności dotyczących zwrotu pomocy już wypłaconej, w przypadku gdy Komisja takich informacji zażąda.
Ciążący na państwie członkowskim i przedsiębiorstwie będącym potencjalnym beneficjentem nowej pomocy obowiązek przedstawienia Komisji dowodów mogących wykazać, że dana pomoc jest zgodna ze wspólnym rynkiem, obejmuje również konieczność wykazania, iż nie zachodzi efekt kumulacji wcześniej udzielonej a dotychczas niezwróconej pomocy niezgodnej z prawem i wspólnym rynkiem oraz nowej pomocy. W tym względzie kryterium braku łącznego oddziaływania nowej pomocy badanej wspólnie z wcześniejszą pomocą niezgodną z prawem i wspólnym rynkiem, która nie została zwrócona, wynika z ogólnej analizy zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem, do której winna przystąpić Komisja, a zatem stanowi tylko jedną z okoliczności, która winna była zostać przez nią uwzględniona w ramach stosowania art. 87 ust. 3 WE.
(por. pkt 101, 103, 104)