Language of document : ECLI:EU:C:2000:164

WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 28 marca 2000 r.(*)

Konwencja brukselska – Wykonywanie orzeczeń – Porządek publiczny

W sprawie C‑7/98

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału przez Bundesgerichtshof (Niemcy) na podstawie Protokołu z dnia 3 czerwca 1971 r. w sprawie wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między

Dieterem Krombachem

a

André Bamberskim,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie wykładni art. 27 pkt 1 wymienionej konwencji z dnia 27 września 1968 r. (Dz.U. 1972, L 299, str. 32) w brzmieniu zmienionym Konwencją z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Dz.U. L 304, str. 1 i – tekst ze zmianami – str. 77) oraz Konwencją z dnia 25 października 1982 r. w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej (Dz.U. L 388, str. 1),

TRYBUNAŁ,

w składzie: G. C. Rodríguez Iglesias, prezes, J.C. Moitinho de Almeida, D.A.O. Edward, L. Sevón i R. Schintgen, prezesi izb, P.J.G. Kapteyn, C. Gulmann, J.P. Puissochet, G. Hirsch, P. Jann (sprawozdawca) i H. Ragnemalm, sędziowie,

rzecznik generalny: A. Saggio,

sekretarz: L. Hewlett, administrator,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–        w imieniu A. Bamberskiego przez H. Klingelhöffera, adwokata w Ettlingen,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez R. Wagnera, Regierungsdirektor w federalnym ministerstwie sprawiedliwości, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu francuskiego przez K. Rispal‑Bellanger, zastępcę dyrektora departamentu prawnego w ministerstwie spraw zagranicznych oraz R. Loosli‑Surrans, pracownika tego departamentu, działające w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez J.L. Iglesiasa Buhiguesa, radcę prawnego, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez B. Wägenbaura, członka izby adwokackiej w Brukseli,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag ustnych rządu francuskiego i Komisji na rozprawie w dniu 2 marca 1999 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 23 września 1999 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Postanowieniem z dnia 4 grudnia 1997 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 14 stycznia 1998 r., Bundesgerichtshof (sąd federalny), na podstawie Protokołu z dnia 3 czerwca 1971 r. w sprawie wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, przedłożył trzy pytania dotyczące wykładni art. 27 pkt 1 powoływanej konwencji z dnia 27 września 1968 r. (Dz.U. 1972, L 299, str. 32), zmienionej Konwencją z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Dz.U. L 304, str. 1 i – tekst ze zmianami – str. 77) oraz Konwencją z dnia 25 października 1982 r. w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej (Dz.U. L 388, str. 1, zwanej dalej „konwencją”).

2        Pytania te powstały na gruncie sporu między André Bamberskim, zamieszkałym we Francji, a Dieterem Krombachem, zamieszkałym w Niemczech, dotyczącego wykonania w tym umawiającym się państwie wyroku wydanego w dniu 13 marca 1995 r. przez cour d’assises de Paris (Francja), zasądzającym od Dietera Krombacha na rzecz powoda cywilnego André Bamberskiego odszkodowanie w wysokości 350 000 FRF.

 Konwencja

3        Zgodnie z art. 1 akapit pierwszy konwencji „ma ona zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych niezależnie od rodzaju sądu” [tłumacznie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej konwencji poniżej].

4        Podstawowa norma w zakresie jurysdykcji, zawarta w art. 2 akapit pierwszy konwencji, stanowi, że osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium umawiającego się państwa mogą być, niezależnie od ich obywatelstwa, pozywane przed sądy tego państwa. Artykuł 3 akapit drugi zabrania powodowi powoływać się na niektóre bardziej szczegółowe przepisy jurysdykcyjne; w odniesieniu do Francji – na przepisy oparte na kryterium obywatelstwa, jakie wynikają z art. 14 i 15 code civil (kodeksu cywilnego).

5        Konwencja zawiera również normy dotyczące jurysdykcji szczególnej. Artykuł 5 konwencji stanowi:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium jednego z umawiających się państw, może być pozwana w innym umawiającym się państwie:

[…]

4)      w sprawach roszczeń o odszkodowanie lub przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą – przed sąd, do którego wniesiono akt oskarżenia, o ile sąd ten może według swego prawa rozpoznawać roszczenia cywilnoprawne”.

6        W zakresie uznawania i wykonywania orzeczeń podstawowa norma, zawarta w art. 31 akapit pierwszy konwencji, przewiduje, że orzeczenia wydane w jednym umawiającym się państwie i w tym państwie wykonalne będą wykonywane w innym umawiającym się państwie, jeżeli ich wykonalność w nim zostanie stwierdzona na wniosek uprawnionego.

7        Zgodnie z art. 34 akapit drugi „wniosek może być oddalony tylko z przyczyn wymienionych w artykułach 27 i 28”.

8        Artykuł 27 pkt 1 konwencji stanowi:

„Orzeczenia nie uznaje się:

1)      jeżeli uznanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym państwa wezwanego”.

9        Artykuł 28 akapit trzeci konwencji stanowi:

„Z zastrzeżeniem postanowień pierwszego akapitu jurysdykcja sądu państwa pochodzenia nie może być przedmiotem ponownego badania; przepisy dotyczące jurysdykcji nie należą do porządku publicznego w rozumieniu artykułu 27 punkt 1”.

10      Zgodnie z art. 29 i art. 34 akapit trzeci konwencji:

„Orzeczenie zagraniczne nie może w żadnym wypadku być przedmiotem kontroli merytorycznej”.

11      Artykuł II protokołu załączonego do konwencji (zwanego dalej „protokołem”), który zgodnie z jej art. 65 jest integralną częścią konwencji, stanowi, co następuje:

„Z zastrzeżeniem bardziej korzystnych przepisów krajowych osoby mające miejsce zamieszkania w umawiającym się państwie, które są pociągnięte do odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne przed sądy karne innego umawiającego się państwa, którego nie są obywatelami, mogą być bronione przez osoby do tego uprawnione, nawet gdy nie stawiają się osobiście.

Jednakże sąd może nakazać osobiste stawiennictwo; w wypadku niezastosowania się do tego nakazu orzeczenie, które rozstrzyga o roszczeniu wynikającym ze stosunku z zakresu prawa cywilnego, nie będzie uznane ani wykonane w innych umawiających się państwach, jeżeli oskarżony nie mógł się bronić”.

 Postępowanie przed sądem krajowym

12      Przeciwko Dieterowi Krombachowi zostało wszczęte w Niemczech postępowanie przygotowawcze w związku ze śmiercią w tym kraju czternastoletniej obywatelki francuskiej. Postępowanie to zostało umorzone.

13      W wyniku skargi André Bamberskiego, ojca dziewczynki, wszczęto postępowanie przygotowawcze we Francji, ponieważ sąd francuski ustalił swoją jurysdykcję na podstawie francuskiego obywatelstwa ofiary. To postępowanie przygotowawcze zakończyło się skierowaniem sprawy Dietera Krombacha do cour d’assises de Paris na podstawie postanowienia izby oskarżycielskiej cour d’appel de Paris.

14      Dieterowi Krombachowi doręczono zarówno akt oskarżenia, jak i pozew cywilny złożony przez ojca ofiary. Mimo iż sąd nakazał osobiste stawiennictwo, Dieter Krombach nie stawił się na rozprawie. Cour d’assises de Paris zastosował w związku z tym tryb zaoczny przewidziany w art. 627 i nast. francuskiego kodeksu postępowania karnego. Na podstawie art. 630 tego kodeksu, w myśl którego obrońca nie może występować w imieniu oskarżonego, który nie stawił się na rozprawie, cour d’assises wydał wyrok bez wysłuchania obrońców ustanowionych przez Dietera Krombacha.

15      Wyrokiem z dnia 9 marca 1995 r. cour d’assises uznał Dietera Krombacha za winnego użycia przemocy i w jej wyniku nieumyślnego spowodowania śmierci i skazał go na karę piętnastu lat pozbawienia wolności. Wyrokiem z dnia 13 marca 1995 r. rozstrzygającym w zakresie roszczenia cywilnego zasądził on, również zaocznie, od Dietera Krombacha odszkodowanie w wysokości 350 000 FRF na rzecz André Bamberskiego.

16      Na wniosek André Bamberskiego przewodniczący wydziału cywilnego właściwego miejscowo Landgericht Kempten, stwierdził wykonalność w Niemczech wyroku z dnia 13 marca 1995 r. Ponieważ Oberlandesgericht nie uwzględnił odwołania wniesionego przez Dietera Krombacha, złożył on „Rechtsbeschwerde” do Bundesgerichtshof, podnosząc brak możliwości skutecznej obrony w postępowaniu, w którym sąd francuski wydał wyrok skazujący.

17      W tych okolicznościach Bundesgerichtshof postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy normy dotyczące jurysdykcji mogą należeć do porządku publicznego, o którym mowa w art. 27 pkt 1 konwencji brukselskiej, jeżeli wobec osoby mającej miejsce zamieszkania na terytorium innego umawiającego się państwa (art. 2 akapit pierwszy konwencji brukselskiej) państwo pochodzenia ustaliło swoją jurysdykcję jedynie na podstawie kryterium obywatelstwa ofiary (jak przewiduje art. 3 akapit drugi konwencji brukselskiej w odniesieniu do Francji)?

W przypadku odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze:

2)      Czy sąd państwa wezwanego (art. 31 akapit pierwszy konwencji brukselskiej) może w ramach porządku publicznego, o którym mowa w art. 27 pkt 1 konwencji brukselskiej, uwzględnić fakt, iż sąd karny państwa pochodzenia nie wyraził zgody, by w obronie dłużnika, w związku z dochodzeniem roszczeń wynikających ze stosunku z zakresu prawa cywilnego, występował adwokat (art. II protokołu z dnia 27 września 1968 r. dotyczącego wykładni konwencji brukselskiej) z tego powodu, iż pozwany mający miejsce zamieszkania w innym umawiającym się państwie był ścigany za przestępstwo umyślne i nie stawił się osobiście na rozprawę?

W przypadku odpowiedzi przeczącej na pytanie drugie:

3)      Czy sąd państwa wezwanego może w ramach porządku publicznego, o którym mowa w art. 27 pkt 1 konwencji brukselskiej, uwzględnić fakt, iż sąd państwa pochodzenia oparł swoją jurysdykcję jedynie na kryterium obywatelstwa ofiary (patrz powyżej – pytanie pierwsze) i ponadto odmówił pozwanemu możliwości reprezentowania go przez adwokata (patrz powyżej – pytanie drugie)?”.

 Uwagi wstępne

18      W pytaniach sądu krajowego chodzi przede wszystkim o to, by Trybunał dokonał wykładni pojęcia „porządek publiczny państwa wezwanego” z art. 27 pkt 1 konwencji.

19      Celem konwencji jest możliwie jak największe ułatwienie swobodnego przepływu orzeczeń przez wprowadzenie prostej i szybkiej procedury exequatur (zob. w szczególności wyroki: z dnia 2 czerwca 1994 r. w sprawie C‑414/92 Solo Kleinmotoren, Rec. str. I‑2237, pkt 20 oraz z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie C‑267/97 Coursier, Rec. str. I‑2543, pkt 25).

20      Z orzecznictwa Trybunału wynika, że procedura ta stanowi system autonomiczny i zupełny, niezależny od systemów prawnych umawiających się państw oraz że zasada pewności prawnej w porządku wspólnotowym, jak również cele konwencji zgodnie z art. 220 traktatu WE (obecnie art. 293 WE), który stanowi jej podstawę, wymagają we wszystkich umawiających się państwach jednolitego stosowania norm konwencji oraz orzecznictwa Trybunału w tym zakresie (zob. w szczególności wyrok z dnia 11 sierpnia 1995 r. w sprawie C‑432/93 SISRO, Rec. str. I‑2269, pkt 39).

21      W odniesieniu do art. 27 konwencji Trybunał uznał, iż powinien być on interpretowany w sposób ścisły, jako że stanowi on przeszkodę w realizacji jednego z podstawowych celów konwencji (ww. wyrok w sprawie Solo Kleinmotoren, pkt 20). Trybunał sprecyzował, iż powoływanie się na klauzulę porządku publicznego określoną w art. 27 pkt 1 konwencji powinno mieć miejsce jedynie w wyjątkowych przypadkach (wyroki: z dnia 4 lutego 1988 r. w sprawie 145/86 Hoffmann, Rec. str. 645, pkt 21, oraz z dnia 10 października 1996 r. w sprawie C‑78/95 Hendrikman i Feyen, Rec. str. I‑4943, pkt 23).

22      Z powyższych rozważań wynika, iż o ile na mocy zastrzeżenia zawartego w art. 27 pkt 1 konwencji umawiające się państwa mają, co do zasady, swobodę określania wymogów swojego porządku publicznego zgodnie z własnymi koncepcjami krajowymi, o tyle wyznaczenie granic tego pojęcia następuje w drodze wykładni konwencji.

23      W związku z tym, chociaż do Trybunału nie należy ustalanie, jakie elementy obejmuje porządek publiczny umawiającego się państwa, należy do niego jednak kontrolowanie, w jakich granicach sąd umawiającego się państwa może powoływać się na to pojęcie, gdy odmawia uznania orzeczenia wydanego przez sąd innego umawiającego się państwa.

24      Należy w tym miejscu podkreślić, że konwencja została zawarta na podstawie art. 220 traktatu i w zakresie przez niego określonym jej postanowienia są powiązane z traktatem (wyrok z dnia 10 lutego 1994 r. w sprawie C‑398/92 Mund & Fester, Rec. str. I‑467, pkt 12).

25      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa podstawowe stanowią integralną część ogólnych zasad prawa, nad których przestrzeganiem czuwa Trybunał (zob. w szczególności opinia 2/94 z dnia 28 marca 1996 r., Rec. str. I‑1759, pkt 33). W tym zakresie Trybunał opiera się na tradycjach konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim oraz na wskazówkach zaczerpniętych z umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, przy których tworzeniu państwa członkowskie współpracowały lub do których przystąpiły. Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwana dalej „EKPC”) ma w tym zakresie szczególne znaczenie (zob. w szczególności wyrok z dnia 15 maja 1986 r. w sprawie 222/84 Johnston, Rec. str. 1651, pkt 18).

26      W ten sposób Trybunał wyraźnie uznał zasadę ogólną prawa wspólnotowego, zgodnie z którą każdy ma prawo do rzetelnego procesu, wzorowaną na tych prawach podstawowych (wyroki: z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. str. I‑8417, pkt 20 i 21, oraz z dnia 11 stycznia 2000 r. w sprawach połączonych C‑174/98 P i C‑189/98 P Niderlandy i van der Wal przeciwko Komisji, Rec. str. I‑1, pkt 17).

27      Artykuł F ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (obecnie art. 6 ust. 2 UE) usankcjonował to orzecznictwo. Postanowienie to przewiduje, iż „Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego”.

28      Odpowiedź na pytania prejudycjalne należy formułować właśnie w świetle powyższych rozważań.

 W przedmiocie pytania pierwszego

29      Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza przede wszystkim do ustalenia, czy w związku z zastosowaniem klauzuli porządku publicznego określonej w art. 27 pkt 1 konwencji sąd państwa wezwanego może wziąć pod uwagę – w odniesieniu do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa – fakt, iż sąd państwa pochodzenia oparł swą jurysdykcję na kryterium obywatelstwa ofiary przestępstwa.

30      Zgodnie z art. 1 akapit pierwszy konwencji ma ona zastosowanie do orzeczeń wydanych w sprawach cywilnych przez sąd karny (wyrok z dnia 21 kwietnia 1993 r. w sprawie C‑172/91 Sonntag, Rec. str. I‑1963, pkt 16).

31      W systemie konwencji, z wyjątkiem niektórych przypadków wyliczonych w art. 28 akapit pierwszy, z których żaden nie odpowiada stanowi faktycznemu sprawy przed sądem krajowym, sąd wezwany nie może badać jurysdykcji sądów państwa pochodzenia. Ta podstawowa zasada, zawarta w art. 28 akapit trzeci zdanie pierwsze konwencji, została wzmocniona uściśleniem zawartym w zdaniu drugim tego samego postanowienia, zgodnie z którym „przepisy dotyczące jurysdykcji nie należą do porządku publicznego w rozumieniu art. 27 pkt 1”.

32      Wynika stąd, że porządek publiczny państwa wezwanego nie może stanowić przeszkody w uznaniu lub wykonaniu orzeczenia wydanego w innym umawiającym się państwie jedynie z tego powodu, iż sąd, który je wydał, nie przestrzegał postanowień konwencji dotyczących jurysdykcji.

33      Zważywszy, iż art. 28 akapit trzeci konwencji jest sformułowany w sposób ogólny, należy uznać, że takie rozwiązanie znajduje co do zasady zastosowanie również, w przypadku gdy sąd państwa pochodzenia błędnie uzasadni swą jurysdykcję w stosunku do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium państwa wezwanego przepisem odwołującym się do kryterium obywatelstwa.

34      Na pierwsze pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, że dla celów zastosowania klauzuli porządku publicznego zawartej w art. 27 pkt 1 konwencji sąd państwa wezwanego nie może, w odniesieniu do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa, brać pod uwagę jedynie faktu, iż sąd państwa pochodzenia ustalił swoją jurysdykcję w oparciu o kryterium obywatelstwa ofiary przestępstwa.

 W przedmiocie pytania drugiego

35      Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza przede wszystkim do ustalenia, czy w świetle klauzuli porządku publicznego zawartej w art. 27 pkt 1 konwencji sąd państwa wezwanego, w odniesieniu do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa i ściganego za przestępstwo umyślne, może uwzględnić fakt, że sąd państwa pochodzenia nie wyraził zgody, by pozwany zapewnił swoją obronę, chociaż nie stawił się osobiście.

36      Należy podkreślić, że poprzez wprowadzenie zakazu kontroli merytorycznej orzeczenia zagranicznego art. 29 i art. 34 akapit trzeci konwencji stoją na przeszkodzie temu, by sąd państwa wezwanego odmówił uznania lub wykonania tego orzeczenia jedynie z powodu istnienia różnicy między normą prawną zastosowaną przez sąd państwa pochodzenia a normą, jaką zastosowałby sąd państwa wezwanego, gdyby to on orzekał w sprawie. Sądowi państwa wezwanego nie wolno także badać prawidłowości oceny prawnej ani oceny stanu faktycznego dokonanej przez sąd państwa pochodzenia.

37      Powoływanie się na klauzulę porządku publicznego zawartą w art. 27 pkt 1 konwencji jest dopuszczalne jedynie, w przypadku gdy uznanie lub wykonanie orzeczenia wydanego w innym umawiającym się państwie naruszałoby w sposób niedopuszczalny porządek prawny państwa wezwanego, ponieważ naruszałoby jedną z zasad podstawowych. Zakaz kontroli merytorycznej orzeczenia zagranicznego będzie zatem przestrzegany, jeżeli naruszenie będzie stanowić oczywiste naruszenie normy prawnej uważanej za zasadniczą dla porządku prawnego państwa wezwanego lub prawa uznanego za podstawowe w tym porządku prawnym.

38      W odniesieniu do prawa do posiadania obrońcy, którego dotyczy pytanie prejudycjalne, należy zaznaczyć, iż odgrywa ono ważną rolę w organizacji i przebiegu rzetelnego procesu oraz znajduje się wśród praw podstawowych, jakie wynikają z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich.

39      W sprawach z dziedziny prawa karnego Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie orzekał, iż prawo każdego oskarżonego do skutecznej obrony przez adwokata, w razie potrzeby przez obrońcę z urzędu, mimo iż nie ma charakteru absolutnego, jest jednak jednym z podstawowych elementów sprawiedliwego procesu oraz że oskarżony nie traci możliwości korzystania z tego prawa tylko z powodu nieobecności na rozprawie (zob. następujące wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: z dnia 23 listopada 1993 r. w sprawie Poitrimol przeciwko Francji, seria A nr 277‑A; z dnia 22 września 1994 r. w sprawie Pelladoah przeciwko Niderlandom, seria A nr 297‑B, oraz z dnia 21 stycznia 1999 r. w sprawie Van Geyseghem przeciwko Belgii, dotychczas nieopublikowany).

40      Z tego orzecznictwa wynika, że sąd krajowy umawiającego się państwa ma prawo uznać, iż odmowa wysłuchania obrońcy oskarżonego nieobecnego na rozprawie stanowi oczywiste naruszenie jednego z praw podstawowych.

41      Sąd krajowy zadaje sobie jednak pytanie, czy sąd państwa wezwanego może uwzględnić, w związku z art. 27 pkt 1 konwencji, tego rodzaju naruszenie, wziąwszy pod uwagę brzmienie art. II protokołu. Artykuł ten, który rozszerza zakres stosowania konwencji na dziedzinę prawa karnego ze względu na skutki w sprawach cywilnych lub handlowych, jakie mogą wyniknąć z wyroku wydanego przez sąd karny (wyrok z dnia 26 maja 1981 r. w sprawie 157/80 Rinkau, Rec. str. 1391, pkt 6), uznaje, że prawo do obrony w przypadku niestawienia się osobiście przed sądem karnym jednego z umawiających się państw przysługuje osobom niebędącym obywatelami tego państwa i mającym miejsce zamieszkania w innym umawiającym się państwie tylko, w przypadku gdy są one ścigane za przestępstwo nieumyślne. Ograniczenie to interpretowano w ten sposób, że celem konwencji było niewątpliwie pozbawienie dobrodziejstwa zapewnienia sobie obrony przy braku osobistego stawiennictwa osób, które ścigane są za przestępstwa wystarczająco poważne, by takie traktowanie uzasadnić (ww. wyrok w sprawie Rinkau, pkt 12).

42      Natomiast z orzecznictwa wypracowanego przez Trybunał na podstawie zasad przytoczonych w pkt 25 i 26 niniejszego wyroku wynika, że poszanowanie prawa do obrony w każdym postępowaniu wszczętym przeciwko osobie, które może zakończyć się aktem niekorzystnym, stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego i musi być zapewnione nawet w sytuacji braku jakiegokolwiek uregulowania procesowego (zob. w szczególności wyroki: z dnia 29 czerwca 1994 r. w sprawie C‑135/92 Fiskano przeciwko Komisji, Rec. str. I‑2885, pkt 39 oraz z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C‑32/95 P Komisja przeciwko Lisrestal i in., Rec. str. I‑5373, pkt 21).

43      Ponadto Trybunał stwierdził, że nawet jeśli celem konwencji jest zapewnienie uproszczenia formalności wymaganych do wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych, osiągnięcie tego celu nie może się odbywać przez ograniczenie prawa do obrony (wyrok z dnia 11 czerwca 1985 r. w sprawie 49/84 Debaecker i Plouvier, Rec. str. 1779, pkt 10).

44      Z takiej ewolucji orzecznictwa wynika, że stosowanie klauzuli porządku publicznego należy uważać za dopuszczalne tylko w wyjątkowych wypadkach, gdy gwarancje przewidziane w ustawodawstwie państwa pochodzenia oraz w samej konwencji nie są wystarczające, by chronić pozwanego przed oczywistym naruszeniem uznanego przez EKPC prawa do obrony przed sądem pochodzenia. W związku z tym art. II protokołu nie może być interpretowany w ten sposób, że zabrania on sądowi państwa wezwanego uwzględnienia, do celów klauzuli porządku publicznego zawartej w art. 27 pkt 1 konwencji, faktu, iż w ramach rozstrzygania o roszczeniu odszkodowawczym wynikającym z przestępstwa sąd państwa pochodzenia odmówił wysłuchania obrońcy oskarżonego ściganego za przestępstwo umyślne tylko z powodu nieobecności oskarżonego na rozprawie.

45      Na pytanie drugie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, do celów zastosowania klauzuli porządku publicznego zawartej w art. 27 pkt 1 konwencji, że sąd państwa wezwanego może, w odniesieniu do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa, uwzględnić fakt, iż sąd państwa pochodzenia nie wyraził zgody, by pozwany zapewnił sobie obronę, chociaż nie stawił się osobiście.

 W przedmiocie pytania trzeciego

46      Biorąc pod uwagę odpowiedź na pytanie drugie, odpowiedź na pytanie trzecie staje się bezprzedmiotowa.

 W przedmiocie kosztów

47      Koszty poniesione przez rządy niemiecki i francuski oraz przez Komisję, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez Bundesgerichtshof postanowieniem z dnia 4 grudnia 1997 r., orzeka, co następuje:

Wykładni art. 27 pkt 1 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, zmienionej przez Konwencję z dnia 9 października 1978 r. o przystąpieniu Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz przez Konwencję z dnia 25 października 1982 r. o przystąpieniu Republiki Greckiej, należy dokonywać w następujący sposób:

1)      Do celów zastosowania klauzuli porządku publicznego zawartej w art. 27 pkt 1 tej konwencji sąd państwa wezwanego nie może, w odniesieniu do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa, brać pod uwagę jedynie faktu, iż sąd państwa pochodzenia ustalił swoją jurysdykcję w oparciu o kryterium obywatelstwa ofiary przestępstwa.

2)      Do celów zastosowania klauzuli porządku publicznego zawartej w art. 27 pkt 1 konwencji, sąd państwa wezwanego może, w odniesieniu do pozwanego mającego miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa, uwzględnić fakt, że sąd państwa pochodzenia nie wyraził zgody, by pozwany zapewnił sobie obronę, chociaż nie stawił się osobiście.

Rodríguez Iglesias

Moitinho de Almeida

Edward

Sevón

Schintgen

Kapteyn

Gulmann

Puissochet

Hirsch

Jann

 

      Ragnemalm

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 28 marca 2000 r.

Sekretarz

 

      Prezes

R. Grass

 

      G.C. Rodríguez Iglesias


* Język postępowania: niemiecki.