Wydanie tymczasowe
WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)
z dnia 11 lipca 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Swobodny przepływ kapitału – Usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego – Dyrektywa 2007/64/WE – Pojęcie „instrumentu płatniczego” – Pełnomocnictwo dla przedstawiciela działającego w imieniu posiadacza rachunku – Odpis pełnomocnictwa zaopatrzony w apostille – Artykuły 54 i 59 – Zgoda na wykonanie transakcji płatniczej – Pojęcie „uwierzytelnienia” – Nieautoryzowane transakcje płatnicze – Odpowiedzialność dostawcy usług płatniczych za te transakcje – Ciężar dowodu
W sprawie C‑409/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Apelativen sad – Sofia (sąd apelacyjny w Sofii, Bułgaria) postanowieniem z dnia 9 czerwca 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 21 czerwca 2022 r., w postępowaniu:
UA
przeciwko
„Eurobank Bulgaria” AD
TRYBUNAŁ (piąta izba),
w składzie: E. Regan, prezes izby, Z. Csehi (sprawozdawca), M. Ilešič, I. Jarukaitis i D. Gratsias, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Campos Sánchez-Bordona,
sekretarz: R. Stefanova-Kamisheva, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 28 września 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu UA – V.B. Hambardzhiev i I.S. Velinova, advokati,
– w imieniu „Eurobank Bulgaria” AD – K.S. Chuturkova, advokat,
– w imieniu rządu bułgarskiego – T. Mitova, R. Stoyanov i L. Zaharieva, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego – M. Smolek, J. Očková i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał P. Pucciariello, avvocato dello Stato,
– w imieniu Komisji Europejskiej – G. Koleva i H. Tserepa-Lacombe, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 30 listopada 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 pkt 19 i 23 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE (Dz.U. 2007, L 319, s. 1) w związku z art. 59 ust. 1 tej dyrektywy.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy UA, obywatelem włoskim, a „Eurobank Bulgaria” AD, bankiem z siedzibą w Bułgarii (zwanym dalej „Eurobankiem”), w przedmiocie zapłaty kwot odpowiadających nieautoryzowanym transakcjom bankowym na środkach na rachunku bankowym skarżącego w postępowaniu głównym, a także odszkodowania za szkody materialne spowodowane tymi transakcjami bankowymi oraz mających zastosowanie ustawowych odsetek za zwłokę.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Zgodnie z motywem 33 zdanie trzecie dyrektywy 2007/64:
„Warunki umowne dotyczące wydania i korzystania z instrumentu płatniczego, których skutkiem byłoby zwiększeni[e] ciężaru dowodu spoczywającego na konsumencie lub zmniejszenie ciężaru dowodu spoczywającego na wydawcy, powinny być uznane za nieważne”.
4 Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres zastosowania”, stanowił w ust. 1:
„Niniejsza dyrektywa stosuje się do usług płatniczych świadczonych na terytorium Wspólnoty [Europejskiej]. […]”.
5 Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, miał następujące brzmienie:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
3) »usługa płatnicza« oznacza wszelką działalność gospodarczą wymienioną w załączniku;
[…]
5) »transakcja płatnicza« oznacza działanie zainicjowane przez płatnika lub odbiorcę, polegające na lokowaniu, transferze lub wycofaniu środków, niezależnie od rodzaju pierwotnych zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą;
[…]
16) »zlecenie płatnicze« oznacza dyspozycję płatnika lub odbiorcy dla jego dostawcy usług płatniczych z żądaniem wykonania transakcji płatniczej;
[…]
19) »autoryzacja« oznacza procedurę pozwalającą dostawcy usług płatniczych na sprawdzenie wykorzystania konkretnego instrumentu płatniczego, w tym jego indywidualnych zabezpieczeń;
[…]”
23) »instrument płatniczy« oznacza każde zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbiór procedur, z których korzysta użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego;
[…]”.
6 Artykuł 54 tej dyrektywy, zatytułowany „Udzielenie i cofnięcie zgody”, przewidywał:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby transakcję płatniczą uważano za autoryzowaną tylko pod warunkiem udzielenia przez płatnika zgody na wykonanie transakcji płatniczej. Transakcja płatnicza może być autoryzowana przez płatnika przed wykonaniem transakcji płatniczej lub, jeżeli płatnik i jego dostawca usług płatniczych tak uzgodnili, po jej wykonaniu.
2. Udzielenie zgody na wykonanie transakcji płatniczej lub kilku transakcji płatniczych odbywa się w sposób uzgodniony pomiędzy płatnikiem a jego dostawcą usług płatniczych.
W przypadku braku zgody transakcję płatniczą uznaje się za nieautoryzowaną.
3. Płatnik może w każdej chwili wycofać zgodę, ale nie później niż do momentu, w którym zlecenie płatnicze stało się nieodwołalne na mocy art. 66. Zgoda na wykonanie kilku transakcji płatniczych może również zostać cofnięta, skutkiem czego wszelkie przyszłe transakcje płatnicze należy uznać za nieautoryzowane.
4. Procedura udzielania zgody jest uzgodniona pomiędzy płatnikiem a jego dostawcą usług płatniczych”.
7 Artykuł 55 dyrektywy 2007/64, zatytułowany „Limity wykorzystania instrumentu płatniczego”, stanowił w ust. 1:
„W przypadkach, w których do celów udzielania zgody używany jest określony instrument płatniczy, płatnik i jego dostawca usług płatniczych mogą uzgodnić limity wydatków dla transakcji płatniczych wykonanych za pomocą tego instrumentu płatniczego”.
8 Zgodnie z brzmieniem art. 58 tej dyrektywy, zatytułowanego „Zgłaszanie nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych”:
„Użytkownik usług płatniczych uzyskuje korektę od dostawcy usług płatniczych wyłącznie, jeżeli bez zbędnej zwłoki powiadomi swojego dostawcę usług płatniczych w chwili stwierdzenia wszelkich nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych uprawniających do zgłoszenia roszczeń, w tym na mocy art. 75, i nie później niż w ciągu 13 miesięcy od daty obciążenia rachunku, chyba że, w stosownych przypadkach, dostawca usług płatniczych nie dostarczył lub nie udostępnił informacji o tej transakcji płatnicz[ej] zgodnie z tytułem III”.
9 Artykuł 59 omawianej dyrektywy, zatytułowany „Dowód autoryzacji i wykonania transakcji płatniczych”, miał następujące brzmienie:
„1. Państwa członkowskie nakładają wymóg, zgodnie z którym w przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, lub twierdzi, że transakcja płatnicza została wykonana nieprawidłowo, do dostawcy usług płatniczych tego użytkownika należy udowodnienie, że transakcja ta była autoryzowana, odpowiednio zapisana, ujęta w księgach i że na transakcję nie miała wpływu żadna awaria techniczna ani innego rodzaju usterka.
2. W przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza temu, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, zarejestrowane przez dostawcę usług płatniczych samo użycie instrumentu płatniczego niekoniecznie jest wystarczające do udowodnienia, że transakcja płatnicza została przez płatnika usług płatniczych autoryzowana albo że płatnik działał w nieuczciwych zamiarach lub dopuścił się celowego lub rażącego zaniedbania co najmniej jednego z obowiązków przewidzianych w art. 56”.
10 Artykuł 60 tej dyrektywy, zatytułowany „Odpowiedzialność dostawcy usług płatniczych za nieautoryzowane transakcje płatnicze”, stanowił:
„1. Bez uszczerbku dla art. 58 państwa członkowskie zapewniają, aby w przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca usług płatniczych płatnika bezzwłocznie dokonywał na jego rzecz zwrotu kwoty, na jaką opiewała nieautoryzowana transakcja płatnicza oraz, w stosownych przypadkach, przywrócił obciążony rachunek płatniczy do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza.
2. Dalsze rekompensaty finansowe mogą zostać ustalone zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie do umowy zawartej między płatnikiem a jego dostawcą usług płatniczych”.
11 Artykuł 86 dyrektywy 2007/64, zatytułowany „Pełna harmonizacja”, przewidywał:
„1. Bez uszczerbku dla art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34 ust. 2, art. 45 ust. 6, art. 47 ust. 3, art. 48 ust. 3, art. 51 ust. 2, art. 52 ust. 3, art. 53 ust. [2], art. 61 ust. 3 oraz art. 72 i 88 państwa członkowskie nie utrzymują ani nie przyjmują, w zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, przepisów innych niż te ustanowione w niniejszej dyrektywie.
[…]
3. Państwa członkowskie zapewniają, aby dostawcy usług płatniczych nie stosowali na niekorzyść użytkowników usług płatniczych odstępstw od przepisów prawa krajowego przyjętych w celu wykonania niniejszej dyrektywy lub odpowiadających im, chyba że taka możliwość została wyraźnie przewidziana w dyrektywie.
Dostawcy usług płatniczych mogą jednak podjąć decyzję o przyznaniu użytkownikom usług płatniczych bardziej korzystnych warunków”.
Prawo bułgarskie
12 Zgodnie z art. 51 Zakon za platezhnite uslugi i platezhnite sistemi ot 2009 g. (ustawy o usługach płatniczych i systemach płatniczych z 2009 r.) (DV nr 23 z dnia 27 marca 2009 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ZPUPS”):
„1) Transakcja płatnicza jest autoryzowana, jeżeli płatnik ją zlecił lub wyraził zgodę na jej wykonanie. W przypadku braku zgody transakcję płatniczą uznaje się za nieautoryzowaną.
2) Autoryzacja jest udzielana przez płatnika przed wykonaniem transakcji płatniczej lub, jeżeli płatnik i jego dostawca usług płatniczych tak uzgodnili, po wykonaniu transakcji”.
13 Artykuł 56 ZPUPS miał następujące brzmienie:
„1) W przypadku gdy użytkownik usługi płatniczej twierdzi, że nie autoryzował wykonania transakcji płatniczej lub że transakcja płatnicza została wykonana nieprawidłowo, ciężar dowodu, że transakcja płatnicza była autoryzowana, odpowiednio zapisana, ujęta w księgach i że na transakcję nie miała wpływu żadna awaria techniczna ani innego rodzaju usterka, spoczywa na dostawcy usług płatniczych.
2) Autoryzacja oznacza procedurę pozwalającą dostawcy usług płatniczych na sprawdzenie legalności użycia konkretnego instrumentu płatniczego, w tym jego indywidualnych zabezpieczeń […]”.
14 Artykuł 57 ust. 1 ZPUPS stanowił:
„W przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca usług płatniczych niezwłocznie zwraca płatnikowi kwotę nieautoryzowanej transakcji płatniczej oraz w razie konieczności przywraca rachunek płatniczy płatnika do stanu, w jakim znajdował się on przed wykonaniem nieautoryzowanej transakcji płatniczej”.
15 Artykuł 58 ust. 2 ZPUPS przewidywał:
„Płatnik ponosi wszelkie straty związane z nieautoryzowanymi transakcjami płatniczymi, jeżeli poniósł je, działając w nieuczciwych zamiarach lub w wyniku rażącego lub celowego zaniedbania co najmniej jednego z obowiązków wynikających z art. 53. W tych wypadkach płatnik ponosi stratę niezależnie od jej wysokości”.
16 Artykuł 75 Zakon za zadalzheniyata i dogovorite (ustawy o zobowiązaniach i umowach) (DV nr 275 z dnia 22 listopada 1950 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ZZD”), stanowi:
„1) Wykonanie zobowiązania musi nastąpić na rzecz wierzyciela lub osoby przez niego upoważnionej, przez sąd lub z mocy prawa. W przeciwnym wypadku jest ono ważne tylko wtedy, gdy wierzyciel je potwierdził lub z niego skorzystał.
2) Dłużnik zostaje zwolniony, jeżeli w dobrej wierze wykonał zobowiązanie wobec osoby, która na podstawie jednoznacznych okoliczności wydaje się uprawniona do przyjęcia świadczenia. Prawdziwy wierzyciel ma prawo do wytoczenia powództwa przeciwko osobie, która przyjęła świadczenie. Przyjęcie świadczenia względem wierzyciela niezdolnego do działania zwalnia dłużnika, jeżeli przysporzyło korzyści wierzycielowi.
[…]”.
17 Artykuł 422 Targovski zakon (ustawy o handlu) (DV nr 48 z dnia 18 czerwca 1991 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, przewiduje w ust. 3:
„W przypadku utraty, zniszczenia lub kradzieży wydanego dokumentu depozytowego deponent jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym banku na piśmie. Bank nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli przed otrzymaniem powiadomienia wypłacił w dobrej wierze kwotę na rzecz osoby, która na podstawie jednoznacznych okoliczności wydaje się uprawniona do przyjęcia tej kwoty”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
18 W dniu 22 listopada 2017 r. skarżący w postępowaniu głównym i Eurobank zawarli umowę otwarcia rachunku bieżącego, w której ten ostatni zobowiązał się do otwarcia i prowadzenia rachunku w imieniu posiadacza na czas nieokreślony oraz do świadczenia na jego rzecz usług płatniczych. Skarżący w postępowaniu głównym twierdzi, że w ramach swoich projektów inwestycyjnych dokonał łącznie dwunastu przelewów na swój rachunek bankowy, który został uznany na łączną kwotę 999 860 EUR.
19 Skarżący w postępowaniu głównym twierdzi, że gdy w dniu 6 lutego 2018 r. udał się do placówki Eurobanku z zamiarem przeprowadzenia operacji bankowej z wykorzystaniem swoich aktywów, pracownik tego banku poinformował go, że saldo jego rachunku wynosi jedynie 16 000 EUR, i przedstawił mu w tym celu wyciąg ze jego rachunku bankowego za okres od otwarcia tego rachunku, czyli od dnia 22 listopada 2017 r., do dnia 6 lutego 2018 r. Według skarżącego w postępowaniu głównym stwierdził on wówczas, że niejaki „MK”, który był mu nieznany, dokonał transakcji bankowych na jego rachunku za pomocą sześciu odrębnych poleceń przelewu na łączną kwotę 982 000 EUR, po przedstawieniu odpisu pełnomocnictwa z dnia 1 grudnia 2017 r. udzielonego jakoby przez włoskiego notariusza wpisanego na listę notariuszy w Mediolanie (Włochy) (zwanego dalej „pełnomocnictwem będącym przedmiotem postępowania głównego”).
20 Z postanowienia odsyłającego wynika, że ten odpis pełnomocnictwa będącego przedmiotem postępowania głównego nie został podpisany przez skarżącego w postępowaniu głównym.
21 W tych okolicznościach skarżący w postępowaniu głównym, po pierwsze, w dniu 6 marca 2018 r. skierował do Eurobanku zawiadomienie o bezprawnym przeniesieniu jego środków na rzecz MK i zażądał zwrotu dochodzonej kwoty na jego rachunek bankowy. Po drugie, w dniu 8 marca 2018 r. wysłał kopię tego zawiadomienia do Balgarska narodna banka (BNB, narodowego banku Bułgarii). Wreszcie, zwrócił się on do odnośnego włoskiego notariusza z pisemnym wnioskiem o udzielenie informacji w odniesieniu do pełnomocnictwa będącego przedmiotem postępowania głównego. Notariusz ten odpowiedział, że nie sporządził ani nie poświadczył jakiegokolwiek pełnomocnictwa na nazwisko MK, które upoważniałoby go do dokonywania transakcji na rachunkach bankowych skarżącego w postępowaniu głównym, dodając, że pełnomocnictwo będące przedmiotem postępowania głównego było „z pewnością »fałszerstwem«”. Wspomniany notariusz poinformował również skarżącego w postępowaniu głównym, że w dniu 20 lutego 2018 r. otrzymał za pośrednictwem poczty elektronicznej wniosek od pracownika Eurobanku o potwierdzenie ważności pełnomocnictwa będącego przedmiotem postępowania głównego. W odpowiedzi na tę wiadomość elektroniczną podkreślił on, że pełnomocnictwo to należy uznać za „fałszerstwo”, a następnego dnia poinformował izbę notarialną w Mediolanie o użyciu „podrobionego pełnomocnictwa”.
22 Skarżący w postępowaniu głównym podnosi, że pracownicy Eurobanku wykazali się rażącym niedbalstwem, umożliwiając MK dysponowanie aktywami dostępnymi na jego rachunku bankowym na podstawie okazania nieprawidłowego pełnomocnictwa ze względu na brak podpisu skarżącego w postępowaniu głównym na tym pełnomocnictwie.
23 Eurobank twierdzi, że w dniu 22 listopada 2017 r., kiedy skarżący w postępowaniu głównym otwierał swój rachunek bieżący w jednej z jego placówek, pracownik placówki zrozumiał, że miał on zamiar zlecić prowadzenie tego rachunku za pośrednictwem pełnomocnika. W związku z przewidywanymi transakcjami międzynarodowymi na tym rachunku oraz w celu zapewnienia zdalnego dostępu i kontroli nad przepływem kwot pieniężnych na tym samym rachunku skarżącemu w postępowaniu głównym zaoferowano usługi bankowości internetowej, system powiadamiania za pomocą wiadomości tekstowych (SMS) oraz kartę debetową, ale odmówił on skorzystania z tych usług.
24 Eurobank nie kwestionuje okoliczności faktycznych, na które powołuje się skarżący w postępowaniu głównym. Niemniej jednak wskazuje on, że MK przedstawił danemu pracownikowi bankowemu najpierw w dniu 15 grudnia 2017 r., a następnie, przy każdym zleceniu płatniczym, odpis pełnomocnictwa datowanego na dzień 1 grudnia 2017 r., poświadczony za zgodność z oryginałem przez włoskiego notariusza w dniu 5 grudnia 2017 r. Odpis ten zawierał apostille wydane przez właściwy organ, a mianowicie Sostituto Procuratore della Repubblica Italiana (zastępcę prokuratora Republiki Włoskiej), a wszystko zostało przetłumaczone z języka włoskiego na język bułgarski przez tłumacza przysięgłego.
25 Eurobank przyznaje, że w dniu 20 lutego 2018 r. zwrócił się do tego notariusza z pytaniem, czy pełnomocnictwo będące przedmiotem postępowania głównego zostało prawidłowo sporządzone i wpisane do jego rejestru notarialnego, czy notarialny odpis tego pełnomocnictwa ma taką samą moc prawną jak samo wspomniane pełnomocnictwo oraz czy zwyczajowo wydawano takie odpisy – przesyłając mu zeskanowaną kopię przedmiotowego pełnomocnictwa. Nie udzielając precyzyjnej i jasnej odpowiedzi na zadane mu w ten sposób pytania, wspomniany notariusz odpowiedział, że dokument przedstawiony Eurobankowi jest „fałszerstwem”.
26 W dniu 27 lutego 2018 r. Eurobank przesłał pocztą elektroniczną pisemny wniosek do Sostituto Procuratore della Repubblica Italiana (zastępcy prokuratora Republiki Włoskiej), który swoim podpisem uwierzytelnił notarialny odpis pełnomocnictwa będącego przedmiotem postępowania głównego za pomocą apostille. W odpowiedzi na ten wniosek Eurobank otrzymał oficjalne potwierdzenie od Procura di Monza (biura prokuratora w Monzy, Włochy), że apostille figurujące na odpisie tego pełnomocnictwa i wydane w dniu 12 grudnia 2017 r. było ważne.
27 Sofiyski gradski sad (sąd miejski w Sofii, Bułgaria) uwzględnił żądania skarżącego w postępowaniu głównym, stosując ZPUPS. Sąd ten orzekł, że bank co do zasady ponosi odpowiedzialność za nieautoryzowane transakcje, z wyjątkiem sytuacji, gdy ich wykonanie wynika z niedopełnienia obowiązków przez posiadacza rachunku, umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa, w którym to przypadku posiadacz rachunku nie otrzymuje zwrotu wartości danej transakcji, niezależnie od kwoty tej transakcji. Zdaniem tego sądu, ponieważ pozwany w postępowaniu głównym ani nie podniósł, ani nie wykazał istnienia takiego zachowania ze strony skarżącego w postępowaniu głównym, nie było potrzeby badania twierdzeń pozwanego w postępowaniu głównym dotyczących jego ewentualnej dobrej wiary.
28 Eurobank wniósł apelację od wyroku wydanego w pierwszej instancji do Apelativen sad – Sofia (sądu apelacyjnego w Sofii, Bułgaria), który jest sądem odsyłającym.
29 W świetle art. 86 dyrektywy 2007/64, który określa zakres, w jakim dyrektywa ta dokonuje pełnej harmonizacji, sąd odsyłający zastanawia się nad możliwością – w przypadku gdy dostawca usług płatniczych działał w dobrej wierze, a przedstawiony mu instrument płatniczy był prawidłowy z formalnego punktu widzenia – zastosowania art. 75 ust. 2 ZZD w okolicznościach sprawy w postępowaniu głównym. Zgodnie z brzmieniem tego ostatniego przepisu dłużnik zostaje zwolniony, jeżeli w dobrej wierze wykonał zobowiązanie wobec osoby, która na podstawie jednoznacznych okoliczności wydaje się uprawniona do przyjęcia świadczenia.
30 Ponadto sąd odsyłający wskazuje, że pełnomocnictwo będące przedmiotem postępowania głównego stanowi kopię oryginału danego pełnomocnictwa zawierającą poświadczenie notarialne podpisu mocodawcy, na którym umieszczono apostille. Zgodnie z art. 2 konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze w dniu 5 października 1961 r. (zwanej dalej „konwencją haską”), legalizacja dokumentu za pomocą apostille obejmuje formalności poświadczające prawdziwość podpisu i charakter, w jakim działała osoba podpisująca dokument, w tym przypadku notariusz.
31 Ponadto sąd odsyłający uważa, że w zakresie, w jakim takie pełnomocnictwo upoważnia pełnomocnika do dysponowania środkami na danym rachunku bankowym, można je zakwalifikować jako „instrument płatniczy” w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64, ponieważ to pełnomocnictwo stanowi część procedury stosowanej przez użytkownika usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego.
32 Sąd ten podkreśla jeszcze, że transakcja płatnicza, aby mogła zostać autoryzowana, musi zostać wykonana na podstawie zgody płatnika według art. 54 ust. 1 tej dyrektywy. Zdaniem tego sądu ów wymóg zgody zakłada dowód zdolności autora oświadczenia woli potwierdzonego zleceniem płatniczym, przy czym dowód ten jest powiązany z uwierzytelnianiem transakcji płatniczej, a mianowicie z procedurą umożliwiającą dostawcy usług płatniczych weryfikację użycia danego instrumentu płatniczego, w tym jego spersonalizowanych zabezpieczeń.
33 Ponadto sąd ten zauważa, że zgodnie z art. 59 wspomnianej dyrektywy ciężar dowodu autoryzowania transakcji płatniczej spoczywa na danym dostawcy usług płatniczych. W niniejszej sprawie, jeżeli Eurobank udowodni, że autoryzował sporny instrument płatniczy, stwierdzając prawidłowość pełnomocnictwa będącego przedmiotem postępowania głównego, zgoda płatnika zostałaby stwierdzona, a transakcje płatnicze dokonane przy użyciu tego instrumentu zostałyby uznane za „autoryzowane” w rozumieniu art. 54 tej dyrektywy.
34 W tych okolicznościach Apelativen sad – Sofia (sąd apelacyjny w Sofii) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy pełnomocnictwo, na mocy którego pełnomocnik w drodze zlecenia płatniczego dokonuje dyspozycji środkami w imieniu płatnika, stanowi instrument płatniczy w rozumieniu art. 4 pkt 23 [dyrektywy 2007/64]?
2) Czy apostille umieszczona przez właściwy organ zagraniczny zgodnie z [konwencją haską] stanowi część procedury autoryzacji zarówno instrumentu płatniczego, jak i transakcji płatniczej w rozumieniu art. 4 pkt 19 w związku z art. 59 [ust.] 1 wskazanej dyrektywy?
3) Czy, jeżeli instrument płatniczy (również ten, który uprawnia osobę trzecią do dokonywania dyspozycji w imieniu płatnika) jest prawidłowy pod względem formalnym (zewnętrznym), sąd krajowy może przyjąć, że transakcja płatnicza jest autoryzowana, to znaczy, że płatnik wyraził zgodę na jej wykonanie?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
35 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pełnomocnictwo, na mocy którego posiadacz rachunku bankowego upoważnia pełnomocnika do dokonania dyspozycji środkami na tym rachunku za pomocą zlecenia płatniczego, stanowi „instrument płatniczy” w rozumieniu tego przepisu.
36 Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, trzeba najpierw przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, aby ustalić zakres przepisu prawa Unii, należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, ale także kontekst, w jaki się on wpisuje, oraz cele regulacji, której część stanowi (wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., G GmbH, C‑134/22, EU:C:2023:567, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).
37 Artykuł 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64 definiuje pojęcie „instrumentu płatniczego”, w rozumieniu tej dyrektywy, jako „każde zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbiór procedur, z których korzysta użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego”.
38 Z brzmienia tego przepisu wynika, że rozróżnia on dwie kategorie instrumentów płatniczych. Z jednej strony chodzi o zindywidualizowane urządzenia. Zgodnie z orzecznictwem, aby instrument płatniczy mógł zostać uznany za zindywidualizowany, powinien on pozwolić dostawcy usług płatniczych na sprawdzenie, czy zlecenie płatnicze zostało zainicjowane przez uprawnionego do tego użytkownika (wyroki: z dnia 9 kwietnia 2014 r., T-Mobile Austria, C‑616/11, EU:C:2014:242, pkt 33; z dnia 11 listopada 2020 r., DenizBank, C‑287/19, EU:C:2020:897, pkt 70).
39 Z drugiej strony pojęcie „instrumentu płatniczego” obejmuje również każdy zbiór procedur uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych.
40 Ponadto należy podkreślić, że zastosowanie tego zindywidualizowanego mechanizmu lub tego zbioru procedur powinno samo w sobie umożliwić zainicjowanie zlecenia płatniczego. W tym względzie z brzmienia art. 55–57 dyrektywy 2007/64 wynika, że „instrument płatniczy” jest wydawany i udostępniany użytkownikowi usług płatniczych przez jego dostawcę usług płatniczych. Co więcej, zgodnie z art. 2 ust. 1 tej dyrektywy w związku z jej art. 4 pkt 3 oraz z pkt 5 załącznika do niej wspomniana dyrektywa ma zastosowanie do usług płatniczych, które obejmują wszelką działalność gospodarczą wymienioną w tym załączniku, w szczególności w odniesieniu do wydawania lub nabywania instrumentów płatniczych.
41 W niniejszej sprawie szczególne i wyraźne pełnomocnictwo posiadacza rachunku bankowego ustanowione na rzecz pełnomocnika, upoważniające go do dokonywania transakcji na tym rachunku, a tym samym ustanawiające wyłącznie stosunek prawny między posiadaczem tego rachunku a jego pełnomocnikiem, takie jak pełnomocnictwo będące przedmiotem postępowania głównego, nie może samo w sobie zostać uznane za mogące samodzielnie inicjować zlecenie płatnicze w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64.
42 W konsekwencji pełnomocnictwo takie jak pełnomocnictwo będące przedmiotem postępowania głównego, na mocy którego posiadacz rachunku bankowego jednostronnie upoważnia swojego pełnomocnika do dokonania czynności rozporządzania majątkiem na swój rachunek, nie stanowi samo w sobie „instrumentu płatniczego” w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64.
43 Następnie z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym ogólne warunki umowy otwarcia rachunku bieżącego, zawartej w dniu 22 listopada 2017 r. między Eurobankiem a skarżącym w postępowaniu głównym, przewidywały wyraźnie możliwość dysponowania tym rachunkiem za pośrednictwem pełnomocnika umocowanego na podstawie notarialnie poświadczonego pełnomocnictwa zawierającego wyraźne oświadczenie woli o dokonywaniu czynności rozporządzających środkami znajdującymi się na tym rachunku.
44 Z zastrzeżeniem weryfikacji, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, wydaje się zatem, że w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym łączne korzystanie z takiego pełnomocnictwa i zlecenia płatniczego wydanego przez upoważnionego przedstawiciela wyznaczonego w tym pełnomocnictwie może stanowić część „zbioru procedur” uzgodnionych między użytkownikiem usług płatniczych a dostawcą usług płatniczych, z których użytkownik ten może skorzystać w celu zainicjowania zlecenia płatniczego w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64.
45 W konsekwencji należy stwierdzić, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 49–51 opinii, że pełnomocnictwo wydane przez posiadacza rachunku bankowego w połączeniu ze zleceniem płatniczym wydanym przez pełnomocnika wyznaczonego w tym pełnomocnictwie może stanowić element zbioru procedur uzgodnionych między dostawcą usług płatniczych a użytkownikiem tych usług w celu zainicjowania zlecenia płatniczego w rozumieniu wspomnianego przepisu.
46 Należy jeszcze podkreślić w tym względzie, że warunek umowny, który pozwala na korzystanie z pełnomocnictwa w ramach zbioru procedur stanowiących instrument płatniczy, nie może zmniejszyć wysokiego poziomu kontroli autoryzacji transakcji płatniczej spoczywającej na dostawcy usług płatniczych. W ramach tej kontroli można byłoby w szczególności wymagać od tego dostawcy sprawdzenia w świetle mających zastosowanie przepisów krajowych wartości dowodowej pełnomocnictwa oraz tożsamości osoby, która przedstawia się jako pełnomocnik, powołując się na to pełnomocnictwo w celu zainicjowania zlecenia płatniczego.
47 Z uwagi na powyższe rozważania na pierwsze pytanie prejudycjalne powinno się odpowiedzieć, że art. 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pełnomocnictwo, na mocy którego posiadacz rachunku bankowego upoważnia pełnomocnika do dokonania dyspozycji środkami na tym rachunku za pomocą zlecenia płatniczego, jako takie nie stanowi „instrumentu płatniczego” w rozumieniu tego przepisu. Jednakże za „instrument płatniczy” można uznać zbiór procedur uzgodniony między posiadaczem tego rachunku a dostawcą usług płatniczych, pozwalający pełnomocnikowi wyznaczonemu w takim pełnomocnictwie na zainicjowanie zlecenia płatniczego z tego rachunku.
W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego
48 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że w ramach procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania (wyrok z dnia 25 stycznia 2024 r., Parchetul de pe lângă Curtea de Apel Craiova i in., C‑58/22, EU:C:2024:70, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto Trybunał może stanąć przed koniecznością dokonania wykładni przepisów prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w swoim pytaniu, wyprowadzając w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego te elementy prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu (zob. podobnie wyrok z dnia 5 grudnia 2023 r., Nordic Info, C‑128/22, EU:C:2023:951, pkt 99 i przytoczone tam orzecznictwo).
49 W niniejszej sprawie należy zauważyć, że w treści pytania drugiego wymieniono w szczególności konwencję haską, której Unia Europejska nie jest stroną i która nie zawiera klauzuli przyznającej jurysdykcję Trybunałowi.
50 Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynikające z art. 267 TFUE uprawnienie do dokonywania wykładni w trybie prejudycjalnym obejmuje jedynie normy, które stanowią część prawa Unii. W szczególności w odniesieniu do umów międzynarodowych jest bezsporne, że umowy zawarte przez Unię stanowią integralną część porządku prawnego Unii, a zatem mogą być przedmiotem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Trybunał nie jest natomiast co do zasady właściwy do dokonywania w ramach postępowania prejudycjalnego wykładni umów międzynarodowych zawartych pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi (wyrok z dnia 17 lipca 2014 r., Qurbani, C‑481/13, EU:C:2014:2101, pkt 21, 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
51 Tylko jeżeli Unia przejęła kompetencje wykonywane uprzednio przez państwa członkowskie w zakresie zastosowania konwencji międzynarodowej niezawartej przez Unię i w konsekwencji postanowienia tej konwencji mają wiążący skutek dla Unii oraz w zakresie, w jakim przejęła ona te kompetencje, Trybunał jest właściwy do dokonania wykładni takiej konwencji (wyrok z dnia 17 lipca 2014 r., Qurbani, C‑481/13, EU:C:2014:2101, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).
52 W niniejszej sprawie, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 72 opinii, prawo Unii nie zawiera żadnego szczególnego przepisu mającego zastosowanie do legalizacji pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem płatniczym. W związku z tym Trybunał nie może być właściwy do dokonywania bezpośredniej wykładni przepisów dotyczących apostille umieszczonej na takim pełnomocnictwie przez właściwy organ zagraniczny na podstawie konwencji haskiej. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby Trybunał, dokonując wykładni przepisów dyrektywy 2007/64, wyjaśnił, czy transakcję płatniczą wykonaną przez dostawcę usług płatniczych na podstawie pełnomocnictwa notarialnego opatrzonego apostille przewidzianą w konwencji haskiej należy uznać za autoryzowaną, czy też nie.
53 W tym względzie, jak wynika z pkt 44 niniejszego wyroku, pełnomocnictwo takie jak to rozpatrywane w postępowaniu głównym stanowi jedynie element zbioru procedur uzgodnionych między użytkownikiem usług płatniczych a dostawcą tych usług, z których korzysta ten użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego. Jednakże z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że w pytaniach drugim i trzecim sąd ten zastanawia się, na jakich warunkach łączne korzystanie z takiego pełnomocnictwa i zlecenia płatniczego wystawionego przez pełnomocnika mogłoby świadczyć o „zgodzie” posiadacza danego rachunku bankowego.
54 W konsekwencji należy rozszerzyć zakres tych pytań na wykładnię art. 54 ust. 1 i 2 dyrektywy 2007/64, którego przepisy regulują kwestię zgody na transakcję płatniczą. Ponadto, ponieważ w ramach pytania trzeciego sąd odsyłający zastanawia się, czy prawidłowość instrumentu płatniczego z formalnego punktu widzenia jest wystarczająca do wykazania zgody płatnika na transakcję płatniczą, wymagana jest również wykładnia art. 59 ust. 2 tej dyrektywy, który ustanawia zasadę dotyczącą standardu dowodowego wymaganego do wykazania takiej zgody. Wreszcie, ponieważ, jak zostanie wskazane w pkt 57–59 niniejszego wyroku, przepisy wspomnianej dyrektywy, których dotyczą te pytania, są przedmiotem pełnej harmonizacji na podstawie art. 86 ust. 1 tej dyrektywy, należy uznać, że zadane pytania dotyczą również tego ostatniego przepisu.
55 W konsekwencji należy uznać, że poprzez pytania drugie i trzecie, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 54 ust. 1 i 2, art. 59 ust. 1 i 2 oraz art. 86 ust. 1 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy transakcja płatnicza została wykonana na podstawie pełnomocnictwa posiadacza rachunku bankowego otrzymanego w formie aktu notarialnego i opatrzonego apostille, a posiadacz rachunku kwestionuje ważność tego pełnomocnictwa, oraz w związku z tym, że wyraził on zgodę na tę transakcję płatniczą, okoliczność, że rzeczone pełnomocnictwo wydaje się prawidłowe z formalnego punktu widzenia, wystarczy, aby uznać, że wspomniana transakcja płatnicza była autoryzowana.
56 W pierwszej kolejności należy zauważyć, że sąd odsyłający wydaje się uważać, iż w zależności od odpowiedzi udzielonych przez Trybunał na zadane pytania będzie mógł wyciągnąć z tego wnioski do celów oceny odpowiedzialności dostawcy usług płatniczych w odniesieniu do stosowania art. 75 ust. 2 ZZD ustanawiającego ogólny system odpowiedzialności za wykonanie, oparty na zasadzie dobrej wiary dłużnika, zgodnie z którą dłużnik zostaje zwolniony, jeżeli wypełnił w dobrej wierze swoje zobowiązanie wobec osoby, która na podstawie jednoznacznych okoliczności wydaje się uprawniona do przyjęcia danego świadczenia.
57 Tymczasem należy przypomnieć, że system odpowiedzialności dostawców usług płatniczych za nieautoryzowane lub nieprawidłowo wykonane transakcje, przewidziany w art. 60 ust. 1 dyrektywy 2007/64 oraz w jej art. 58 i 59, był przedmiotem pełnej harmonizacji na podstawie art. 86 ust. 1 tej dyrektywy. Skutkuje to tym, że niezgodne ze wspomnianą dyrektywą są zarówno równoległy system odpowiedzialności z tytułu tego samego zdarzenia powodującego powstanie zobowiązania, jak i konkurencyjny system odpowiedzialności, który umożliwiałby użytkownikowi usług płatniczych dochodzenie tej odpowiedzialności na podstawie innych zdarzeń powodujących powstanie zobowiązania. Tak więc z ustanowionym w dyrektywie 2007/64 systemem odpowiedzialności dostawców usług płatniczych dotyczącym nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji nie może konkurować alternatywny system odpowiedzialności prawa krajowego oparty na tych samych okolicznościach faktycznych i podstawach, chyba że ten alternatywny system odpowiedzialności nie jest szkodliwy dla zharmonizowanego w ten sposób systemu i nie naruszy celów i skuteczności (effet utile) tej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 16 marca 2023 r., Beobank, C‑351/21, EU:C:2023:215, pkt 37, 38).
58 W związku z tym, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 99 opinii, państwo członkowskie nie może złagodzić ustanowionego w dyrektywie 2007/64 zharmonizowanego systemu odpowiedzialności dostawców usług płatniczych z tytułu nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych za pomocą przepisów krajowych, które przewidują złagodzoną odpowiedzialność tych dostawców.
59 Taki sam wniosek nasuwa się w odniesieniu do przepisów dotyczących zgody płatnika na transakcję płatniczą i jej cofnięcia, przewidzianych w art. 54 dyrektywy 2007/64. Podobnie bowiem jak art. 58–60 tej dyrektywy, jej art. 54 nie znajduje się wśród przepisów, w odniesieniu do których art. 86 ust. 1 wspomnianej dyrektywy przyznaje państwom członkowskim pewien zakres swobody przy ich wdrażaniu (zob. analogicznie wyrok z dnia 2 września 2021 r., CRCAM, C‑337/20, EU:C:2021:671, pkt 41).
60 W drugiej kolejności należy przypomnieć, że z art. 59 ust. 1 dyrektywy 2007/64, zatytułowanego „Dowód autoryzacji i wykonania transakcji płatniczych”, wynika, że w przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, lub twierdzi, że transakcja płatnicza została wykonana nieprawidłowo, do dostawcy usług płatniczych tego użytkownika należy udowodnienie, że transakcja ta była autoryzowana, odpowiednio zapisana i ujęta w księgach.
61 Ponadto z art. 59 ust. 2 dyrektywy 2007/64 wynika, że w przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza temu, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, zarejestrowane przez dostawcę usług płatniczych samo użycie instrumentu płatniczego niekoniecznie jest wystarczające do udowodnienia, że ta transakcja płatnicza została autoryzowana przez płatnika.
62 Wreszcie, z art. 54 ust. 1 i 2 dyrektywy 2007/64 wynika, że w przypadku braku zgody płatnika na wykonanie transakcji płatniczej, której należy dokonać w sposób uzgodniony między nim a jego dostawcą usług płatniczych, transakcję płatniczą uznaje się za nieautoryzowaną.
63 Z przepisów tych wynika, że do dostawcy usług płatniczych należy przedstawienie dowodu na to, że użytkownik usług płatniczych autoryzował transakcję płatniczą, wyrażając zgodę na tę transakcję w sposób uzgodniony przez strony.
64 Przypisanie ciężaru dowodu dostawcy usług płatniczych jest potwierdzone obowiązkiem dostawcy usług płatniczych polegającym na autoryzacji transakcji płatniczej. Pojęcie „autoryzacji” jest bowiem zdefiniowane w art. 4 pkt 19 dyrektywy 2007/64 jako „procedura pozwalająca dostawcy usług płatniczych na sprawdzenie wykorzystania konkretnego instrumentu płatniczego, w tym jego indywidualnych zabezpieczeń”.
65 Co się tyczy pojęcia „wykorzystania konkretnego instrumentu płatniczego”, należy stwierdzić, że z art. 55 ust. 1 dyrektywy 2007/64 wynika, iż instrument płatniczy może być wykorzystywany w celu wyrażenia zgody na wykonanie transakcji płatniczej przez użytkownika usług płatniczych.
66 W tych okolicznościach, jak podnosi Komisja Europejska, z łącznej lektury wszystkich tych przepisów wynika, że ciążący na dostawcy usług płatniczych obowiązek uwierzytelnienia transakcji płatniczej ma na celu sprawdzenie korzystania z instrumentu płatniczego w celu wykazania, że użytkownik tych usług wyraził zgodę na wykonanie tej transakcji płatniczej, którą w związku z tym można uznać za autoryzowaną.
67 W niniejszej sprawie sąd odsyłający zastanawia się nad kwestią, czy przedstawienie odpisu pełnomocnictwa będącego przedmiotem postępowania głównego, opatrzonego apostille umieszczoną przez właściwy organ innego państwa będącego stroną konwencji haskiej, które sąd ten uważa w związku z tym za zgodne z prawem z formalnego punktu widzenia, jest samo w sobie wystarczające do uznania, że dostawca usług płatniczych wykazał, aby nie ponosił on odpowiedzialności, że dana transakcja płatnicza została autoryzowana, innymi słowy, że użytkownik usług płatniczych wyraził zgodę na jej wykonanie.
68 W tym względzie należy zauważyć, jak stwierdził w istocie rzecznik generalny w pkt 87 opinii, że zharmonizowany system odpowiedzialności dostawców usług płatniczych z tytułu nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji, przewidziany w art. 60 ust. 1 dyrektywy 2007/64 oraz w art. 58 i 59 tej dyrektywy, opiera się na trzech istotnych i powiązanych ze sobą elementach, a mianowicie na obowiązku zgłoszenia spoczywającym na użytkowniku usług płatniczych, na obciążeniu ciężarem dowodu dostawcy tych usług i wreszcie, w przypadku braku dowodu, na odpowiedzialności tego dostawcy w zależności od tego, czy dana transakcja została nieautoryzowana lub nieprawidłowo wykonana.
69 Artykuł 59 dyrektywy 2007/64 wprowadza do tego zharmonizowanego systemu odpowiedzialności z tytułu nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji korzystny dla użytkownika usług płatniczych mechanizm rozkładu ciężaru dowodu. W istocie ciężar dowodu spoczywa na dostawcy usług płatniczych, który musi udowodnić, że transakcja płatnicza była autoryzowana, odpowiednio zapisana i ujęta w księgach. W praktyce ustanowiony w rzeczonym art. 59 system dowodowy prowadzi do nałożenia na tego dostawcę obowiązku bezzwłocznego zwrotu, pod warunkiem że zawiadomienie, o którym mowa w art. 58 tej dyrektywy, zostało dokonane w przewidzianym w nim terminie, zgodnie z art. 60 ust. 1 wspomnianej dyrektywy (wyrok z dnia 2 września 2021 r., CRCAM, C‑337/20, EU:C:2021:671, pkt 40).
70 Jak przypomniano w pkt 63 niniejszego wyroku, z art. 54 ust. 1 i 2 oraz art. 59 ust. 1 dyrektywy 2007/64 wynika, że do dostawcy należy przedstawienie dowodu, że dokonał on skutecznego uwierzytelnienia danej transakcji płatniczej i że użytkownik usług płatniczych wyraził zgodę na tę transakcję płatniczą w sposób uzgodniony przez strony. Ciężar dowodu, który z tego wynika dla tego samego usługodawcy, jest zatem, jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 98 opinii, wysoki.
71 Ponadto należy stwierdzić, podobnie jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 63 opinii, że udzielenie pełnomocnictwa jest jedną z czynności prawnych, za pomocą których użytkownik usług płatniczych może wyrazić zgodę na wykonanie transakcji płatniczych z jego rachunku, dokonywanych przez jego pełnomocnika w granicach udzielonego pełnomocnictwa. W związku z tym weryfikacja formalnej prawidłowości takiego pełnomocnictwa może w danym wypadku stanowić część procedury uwierzytelniania instrumentu płatniczego, której to pełnomocnictwo stanowi element, a tym samym stanowić jeden z elementów pozwalających dostawcy usług na wykazanie, że użytkownik rzeczywiście wyraził zgodę na transakcję płatniczą, którą ten ostatni zakwestionował.
72 Prawdą jest, jak słusznie podniosły rząd bułgarski i Komisja, że zasady dowodowe umożliwiające wykazanie, że dana transakcja płatnicza została „autoryzowana” przez użytkownika usług płatniczych w rozumieniu art. 54 i 59 dyrektywy 2007/64, a w szczególności procedura pozwalająca na weryfikację autentyczności pełnomocnictwa, nie są zharmonizowane przez tę dyrektywę, a zatem podlegają prawu krajowemu.
73 Po pierwsze, jak przypomniano w pkt 61 niniejszego wyroku, na podstawie art. 59 ust. 2 dyrektywy 2007/64, w przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza temu, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, jak ma to miejsce w sprawie w postępowaniu głównym, użycie instrumentu płatniczego, takie jak zarejestrowane przez dostawcę usług płatniczych, samo w sobie niekoniecznie jest wystarczające do udowodnienia, że ta transakcja płatnicza została przez płatnika usług płatniczych autoryzowana.
74 Po drugie, ponieważ dyrektywa 2007/64, jak przypomniano w pkt 58–60 niniejszego wyroku, dokonuje pełnej harmonizacji w regulowanych przez nią kwestiach, należy uznać, że przewidziany w art. 54 ust. 2 tej dyrektywy warunek, według którego zgoda na wykonanie transakcji płatniczej musi zostać udzielona w formie uzgodnionej między użytkownikiem usług płatniczych a jego dostawcą usług płatniczych, stanowi bezwzględnie wymóg, który państwa członkowskie muszą wdrożyć bez możliwości odstąpienia od niego. Nic w systematyce tego art. 54 nie pozwala zresztą uznać, że przewidując w sposób precyzyjny ten wymóg, zgodnie z którym w braku takiej zgody daną transakcję płatniczą uznaje się za nieautoryzowaną, prawodawca Unii zmierzał jedynie do tego, aby sporządzenie autoryzacji płatności ograniczało się do weryfikacji formalnej prawidłowości czynności prawnych dokonanych w celu udzielenia tej zgody.
75 Po trzecie, zgodnie z art. 86 ust. 3 dyrektywy 2007/64 państwa członkowskie zapewniają, aby dostawcy usług płatniczych nie stosowali na niekorzyść użytkowników usług płatniczych odstępstw od przepisów prawa krajowego przyjętych w celu wykonania niniejszej dyrektywy lub odpowiadających im.
76 Należy ponadto podkreślić, że zgodnie z motywem 33 zdanie trzecie dyrektywy 2007/64 wszelkie warunki umowne dotyczące wydania i korzystania z instrumentu płatniczego, których skutkiem byłoby zmniejszenie ciężaru dowodu spoczywającego na wydawcy, powinny być uznane za nieważne.
77 W świetle powyższych rozważań dostawca tych usług nie może skutecznie powoływać się na okoliczność, że rozpatrywane transakcje płatnicze zostały zainicjowane przez pełnomocnika posiadającego pełnomocnictwo opatrzonego apostille przez właściwy organ obcego państwa, aby zmniejszyć spoczywający na nim ciężar dowodu, że transakcja płatnicza była autoryzowana.
78 Wynika z tego, że gdy – tak jak w sprawie w postępowaniu głównym – użytkownik usługi płatniczej kwestionuje autentyczność pełnomocnictwa, na które się wobec niego powołano, i zaprzecza, by autoryzował wykonane transakcje płatnicze, sama weryfikacja formalnej prawidłowości pełnomocnictwa nie jest wystarczająca, aby wykazać, że transakcje te zostały autoryzowane, a tym samym aby zwolnić tego dostawcę usług płatniczych z większej odpowiedzialności, bez wykazania przez tego dostawcę usług płatniczych, że ów użytkownik usług płatniczych należycie wyraził zgodę na te transakcje zgodnie z uzgodnioną z nim procedurą wyrażania zgody za pomocą tego pełnomocnictwa.
79 Za takim stwierdzeniem przemawiają cele, do których realizacji zmierza dyrektywa 2007/64. Jak wynika w szczególności z motywów 1–4 tej dyrektywy, prawodawca Unii zamierzał stworzyć jednolity rynek usług płatniczych, zastępując istniejące systemy krajowe – których współistnienie stanowiło źródło niejasności i było dotknięte brakiem pewności prawa – zharmonizowanymi ramami prawnymi określającymi prawa i obowiązki użytkowników, a także dostawców usług płatniczych (wyrok z dnia 2 września 2021 r., CRCAM, C‑337/20, EU:C:2021:671, pkt 44). Ponadto wykładnia ta jest zgodna z celami określonymi w motywach 21 i 22 tej dyrektywy, czyli ochroną użytkowników usług płatniczych, a w szczególności konsumentów (zob. analogicznie wyrok z dnia 25 stycznia 2017 r., BAWAG, C‑375/15, EU:C:2017:38, pkt 45).
80 Wymóg uwierzytelniania instrumentów płatniczych, który uwzględnia procedurę uzgodnioną między użytkownikiem usług płatniczych a jego dostawcą usług płatniczych w celu wyrażenia zgody przez tego użytkownika, a zatem nie może być ograniczony do badania czysto formalnej prawidłowości czynności prawnych wykorzystywanych do udzielenia tej zgody, jest bowiem konieczny dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku usług płatniczych, ponieważ wymóg ten zapewnia odpowiedni poziom pewności prawa i ochrony użytkowników usług płatniczych.
81 W tych okolicznościach do sądu odsyłającego będzie należało zbadanie, czy dany dostawca usług płatniczych wykazał, biorąc pod uwagę ciężar dowodu spoczywający na nim na mocy art. 59 ust. 1 dyrektywy 2007/64, że użytkownik usług płatniczych w uzgodnionej z nim formie wyraził zgodę na wykonanie transakcji płatniczych rozpatrywanych w postępowaniu głównym.
82 W tym względzie, z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, postanowienia V.22 i V.25 umowy ramowej zawartej między danym użytkownikiem usług płatniczych a jego dostawcą usług płatniczych wydają się wymagać, w przypadku gdy czynność dyspozycji jest dokonywana za pośrednictwem pełnomocnika, aby ten ostatni przedstawił oryginał udzielonego mu pełnomocnictwa i aby zostało ono podpisane, ponieważ ów dostawca usług płatniczych jest zobowiązany do przeprowadzenia formalnej weryfikacji przedstawionych mu pełnomocnictw i złożonych na nich podpisów.
83 Tymczasem w niniejszej sprawie pełnomocnictwo będące przedmiotem postępowania głównego nie wydaje się spełniać tych wymogów umownych, ponieważ z postanowienia odsyłającego wydaje się wynikać, że pełnomocnictwo to stanowiło jedynie kopię i nie zawierało podpisu zleceniodawcy, czyli użytkownika rozpatrywanych usług płatniczych, czego ustalenie należy jednak do sądu odsyłającego.
84 Ponadto, w każdym wypadku, jak wynika z pkt 78 niniejszego wyroku, przedstawienie szczególnego pełnomocnictwa posiadacza rachunku płatniczego na rzecz pełnomocnika, upoważniającego go do dokonywania transakcji na rachunku bankowym, z którego korzystanie zostało uzgodnione w umowie ramowej, nie zwalnia dostawcy usług płatniczych z obowiązku weryfikacji korzystania z instrumentu płatniczego i uwierzytelnienia transakcji płatniczej według procedury udzielania zgody uzgodnionej między danym płatnikiem a tym dostawcą usług płatniczych. Jak bowiem wskazano w pkt 46 niniejszego wyroku, warunek umowny, który pozwala na korzystanie z pełnomocnictwa w ramach zbioru procedur stanowiących instrument płatniczy, nie może zmniejszyć wysokiego poziomu kontroli autoryzacji transakcji płatniczej spoczywającej na dostawcy usług płatniczych.
85 Wreszcie, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 61 ust. 2 dyrektywy 2007/64 płatnik pokrywa wszelkie straty związane z nieautoryzowanymi transakcjami płatniczymi, jeżeli poniósł je, działając w nieuczciwych zamiarach lub w wyniku celowego lub rażącego zaniedbania co najmniej jednego z obowiązków ciążących na nim na mocy art. 56 tej dyrektywy.
86 Z przepisu tego wynika, że dostawca usług płatniczych może uwolnić się od odpowiedzialności w przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej, jeżeli udowodni, że płatnik działał w nieuczciwych zamiarach lub w wyniku celowego lub rażącego zaniedbania co najmniej jednego z obowiązków ciążących na nim na mocy art. 56 rzeczonej dyrektywy.
87 W świetle całości powyższych rozważań na pytania drugie i trzecie powinno się odpowiedzieć, że art. 54 ust. 1 i 2, art. 59 ust. 1 i 2 oraz art. 86 ust. 1 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy transakcja płatnicza została wykonana na podstawie pełnomocnictwa posiadacza rachunku bankowego otrzymanego w formie aktu notarialnego i opatrzonego apostille, a posiadacz rachunku kwestionuje ważność tego pełnomocnictwa, oraz w związku z tym, że wyraził on zgodę na tę transakcję płatniczą, okoliczność, że to pełnomocnictwo wydaje się prawidłowe z formalnego punktu widzenia, nie wystarczy, aby uznać, że ta transakcja płatnicza była autoryzowana, a dostawca usług płatniczych musi wykazać, że użytkownik usług płatniczych należycie wyraził zgodę zgodnie z uzgodnioną z nim procedurą wyrażania zgody za pomocą tego pełnomocnictwa na daną transakcję płatniczą.
W przedmiocie kosztów
88 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 4 pkt 23 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE
należy interpretować w ten sposób, że:
pełnomocnictwo, na mocy którego posiadacz rachunku bankowego upoważnia pełnomocnika do dokonania dyspozycji środkami na tym rachunku za pomocą zlecenia płatniczego, jako takie nie stanowi „instrumentu płatniczego” w rozumieniu tego przepisu. Jednakże za „instrument płatniczy” można uznać zbiór procedur uzgodniony między posiadaczem tego rachunku a dostawcą usług płatniczych, pozwalający pełnomocnikowi wyznaczonemu w takim pełnomocnictwie na zainicjowanie zlecenia płatniczego z tego rachunku.
2) Artykuł 54 ust. 1 i 2, art. 59 ust. 1 i 2 oraz art. 86 ust. 1 dyrektywy 2007/64
należy interpretować w ten sposób, że:
w przypadku gdy transakcja płatnicza została wykonana na podstawie pełnomocnictwa posiadacza rachunku bankowego otrzymanego w formie aktu notarialnego i opatrzonego apostille, a posiadacz rachunku kwestionuje ważność tego pełnomocnictwa, oraz w związku z tym, że wyraził on zgodę na tę transakcję płatniczą, okoliczność, że to pełnomocnictwo wydaje się prawidłowe z formalnego punktu widzenia, nie wystarczy, aby uznać, że ta transakcja płatnicza była autoryzowana, a dostawca usług płatniczych musi wykazać, że użytkownik usług płatniczych należycie wyraził zgodę zgodnie z uzgodnioną z nim procedurą wyrażania zgody za pomocą tego pełnomocnictwa na daną transakcję płatniczą.
Podpisy