Sprawa T-612/17
Google LLC, dawniej Google Inc. i Alphabet, Inc.
przeciwko
Unii Europejskiej
Wyrok Sądu (dziewiąta izba w składzie powiększonym) z dnia 10 listopada 2021 r.
Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Ogólne i wyspecjalizowane wyszukiwanie produktów w Internecie – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 102 WE i art. 54 porozumienia EOG – Nadużycie popełnione z wykorzystaniem efektu dźwigni – Konkurencja pozacenowa lub praktyka antykonkurencyjna – Warunki dostępu konkurentów do świadczonych przez przedsiębiorstwo dominujące usług, które nie mogą zostać w rzeczywistości zastąpione poprzez skorzystanie z innych usług – Faworyzowane przez przedsiębiorstwo dominujące wyświetlanie wyników uzyskanych za pomocą jej własnej usługi wyszukiwania wyspecjalizowanego – Skutki – Konieczność określenia alternatywnego scenariusza – Brak – Obiektywne względy uzasadniające – Brak – Możliwość nałożenia grzywny ze względu na określone okoliczności – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Nieograniczone prawo orzekania
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Kontrola zgodności z prawem – Kryteria – Decyzje wydawane przez Komisję w dziedzinie konkurencji – Okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę – Okoliczności poprzedzające zaskarżoną decyzję i następujące po niej – Okoliczności przedstawione w ramach postępowania administracyjnego lub przedstawione po raz pierwszy w ramach skargi o stwierdzenie nieważności – Włączenie
(art. 101, 102, 261, 263 TFUE)
(zob. pkt 129-131)
2. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1)
(zob. pkt 132)
3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Decyzja opierająca się na dowodach wystarczających do wykazania istnienia naruszenia – Obowiązek przedstawienia dowodów przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 133, 134)
4. Skarga o stwierdzenie nieważności – Właściwość sądu Unii – Wykładnia uzasadnienia aktu administracyjnego – Granice
(art. 263, 264 TFUE)
(zob. pkt 135)
5. Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Obiektywne pojęcie odnoszące się do zachowań mogących wpłynąć na strukturę rynku i stworzyć przeszkodę w utrzymaniu istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju na rynku – Obowiązki spoczywające na przedsiębiorstwie dominującym – Konkurowanie wyłącznie niecenowe
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 150-157)
6. Pozycja dominująca – Nadużycie – Efekt dźwigni – Pozycja dominująca na rynku ogólnego wyszukiwania w Internecie – Praktyki faworyzujące porównywarkę produktów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą i stawiające w mniej korzystnej sytuacji konkurencyjne porównywarki produktów – Charakter nadużycia – Kryterium oceny – Praktyki pociągające za sobą poprawę jakości związaną z konkurencją pozacenową – Brak – Praktyka zgodna z otwartym charakterem infrastruktury leżącej u podstaw wyszukiwarki ogólnej – Brak
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 158-189, 193-197)
7. Postępowanie sądowe – Interwencja – Zarzut niepodniesiony przez stronę skarżącą – Niedopuszczalność
(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 40 akapit czwarty, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 142 § 3)
(zob. pkt 191, 192)
8. Pozycja dominująca – Nadużycie – Efekt dźwigni – Pozycja dominująca na rynku ogólnego wyszukiwania w Internecie – Praktyki faworyzujące porównywarkę produktów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą i stawiające w mniej korzystnej sytuacji konkurencyjne porównywarki produktów – Nadużycie innego rodzaju niż odmowa świadczenia usługi
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 212-249, 285, 287, 290, 292, 314, 315, 351)
9. Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Obiektywne pojęcie odnoszące się do zachowań mogących wpłynąć na strukturę rynku i stworzyć przeszkodę w utrzymaniu istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju na rynku – Potrzeba ustalenia istnienia zamiaru antykonkurencyjnego – Brak
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 255, 257, 262)
10. Pozycja dominująca – Nadużycie – Skutek antykonkurencyjny – Pozycja dominująca na rynku ogólnegoch wyszukiwania w Internecie – Praktyki faworyzujące porównywarkę produktów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą i stawiające w mniej korzystnej sytuacji konkurencyjne porównywarki produktów – Praktyki mogące wywołać skutki antykonkurencyjne na rynku – Konieczność określenia alternatywnego scenariusza – Brak
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 369, 372, 373, 376-378, 419)
11. Pozycja dominująca – Nadużycie – Skutek antykonkurencyjny – Ciężar dowodu spoczywający na Komisji – Wystarczający charakter ewentualnego skutku – Pozycja dominująca na rynku ogólnego wyszukiwania w Internecie – Praktyki faworyzujące porównywarkę produktów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą i stawiające w mniej korzystnej sytuacji konkurencyjne porównywarki produktów – Wpływ na rynek właściwy – Ogólny spadek natężenia ruchu ze stron wyników ogólnego wyszukiwania przedsiębiorstwa dominującego do konkurencyjnych porównywarek produktów – Zachowanie przedsiębiorstwa dominującego dotyczące tylko jednej kategorii jego konkurentów – Brak wpływu – Obowiązek zastosowania kryterium równie efektywnego konkurenta – Brak
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 382-394, 406, 414, 417, 438-443, 454, 501, 504-506, 523, 537, 538, 541)
12. Pozycja dominująca – Rynek właściwy – Wytyczenie granic – Rynek dwustronny – Kryteria oceny – Rynek wyspecjalizowanego wyszukiwania w Internecie służącego porównaniu produktów i grupujący porównywarki z wyłączeniem platform handlowych – Usługi odpowiadające różnym zastosowaniom
(art. 102 TFUE ; komunikat Komisji 97/C 372/03)
(zob. pkt 466-495)
13. Pozycja dominująca – Nadużycie – Pozycja dominująca na rynku ogólnych wyszukiwań w Internecie – Praktyki faworyzujące porównywarkę produktów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą i stawiające w mniej korzystnej sytuacji konkurencyjne porównywarki produktów – Obiektywne względy uzasadniające – Ciężar dowodu
(art. 102 TFUE)
(zob. pkt 551-555, 560-567)
14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Zakres
(art. 101, 261, 263 TFUE ; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
(zob. pkt 605)
15. Konkurencja – Reguły Unii – Naruszenia – Popełnienie umyślnie lub w wyniku niedbalstwa – Pojęcie – Przedsiębiorstwo, które nie może nie wiedzieć, że jego zachowanie ma charakter antykonkurencyjny – Brak wcześniejszej decyzji Komisji dotyczącej podobnych naruszeń – Brak wpływu
(art. 101 TFUE ; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
(zob. pkt 608, 616, 618)
16. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Brak wcześniejszej decyzji Komisji dotyczącej podobnych naruszeń – Naruszenie zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar – Brak – Komisja, która przewidziała przyjęcie zobowiązań danego przedsiębiorstwa przed stwierdzeniem naruszenia – Brak wpływu – Naruszenie zasady uzasadnionych oczekiwań – Brak
(art. 101 TFUE, Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
(zob. pkt 619, 628-630, 634, 636-639)
Streszczenie
Sąd oddalił co do istoty wniesioną przez Google skargę przeciwko decyzji, w której Komisja stwierdziła, że spółka ta dopuściła się nadużycia zajmowanej pozycji dominującej faworyzując własną usługę porównywania cen produktów na niekorzyść porównywarek konkurencyjnych
Sąd potwierdził nałożoną na Google grzywnę w wysokości 2,42 miliardów EUR
Decyzją z dnia 27 czerwca 2017 r.(1) Komisja stwierdziła, że w trzynastu krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)(2) Google dopuściła się naruszenia zajmowanej przez nią pozycji dominującej na rynku usług ogólnego wyszukiwania w Internecie faworyzując własną porównywarkę cenową, stanowiącą usługę wyszukiwania wyspecjalizowanego, na niekorzyść porównywarek konkurencyjnych.
Z jednej strony Komisja uznała, że wyniki wyszukiwania produktów prowadzonego za pomocą ogólnej wyszukiwarki Google były pozycjonowane i przedstawiane w przypadku wyników pochodzących z porównywarki cen produktów Google w bardziej atrakcyjny sposób niż miało to miejsce w przypadku porównywarek konkurencyjnych. Z drugiej strony, wyniki pochodzące z tych porównywarek konkurencyjnych, które były wyświetlane jako zwykłe wyniki generyczne (w postaci niebieskich linków), mogły z tego względu, w odróżnieniu od wyników porównywarki Google, zostać umiejscowione przez algorytmy korygowania na stronach wyników ogólnych Google na niższych pozycjach. W ten sposób Google w istocie zmniejszyła skalę ruchu ze swoich stron ogólnych wyników wyszukiwania do konkurencyjnych porównywarek produktów, zwiększając jednocześnie ten ruch do swojej własnej porównywarki produktów (zachowanie zwane dalej „sporną praktyką”).
Zdaniem Komisji praktyka ta wywarła antykonkurencyjne skutki zarówno na trzynastu krajowych rynkach wyspecjalizowanego wyszukiwania przeprowadzanego w celu porównania produktów, jak i na trzynastu krajowych rynkach wyszukiwania ogólnego.
Stwierdzając w ten sposób, że doszło do naruszenia przewidzianego w art. 102 TFUE i art. 54 porozumienia EOG zakazu nadużywania pozycji dominującej, Komisja nałożyła na Google grzywnę w wysokości 2 424 495 000 EUR, z czego 523 518 000 EUR na zasadzie odpowiedzialności solidarnej z Alphabet, Inc., spółką dominującą Google.
Sąd oddalił skargę wniesioną przez Google i Alphabet na tę decyzję oraz potwierdził wysokość nałożonej przez Komisję grzywny.
Ocena Sądu
W odniesieniu do, w pierwszej kolejności, antykonkurencyjnego charakteru spornej praktyki, Sąd uznał, że zajmowanie przez dane przedsiębiorstwo pozycji dominującej, choćby było ono rozmiarów Google, samo w sobie nie stanowi podstawy zarzucenia czegokolwiek temu przedsiębiorstwu, nawet jeśli planuje ono wejście na rynek sąsiedni. Artykuł 102 TFUE ustanawia bowiem w odniesieniu do pozycji dominującej zakaz jej „nadużywania”. Szczególną odpowiedzialność, jaką w tym kontekście ciąży na przedsiębiorstwie dominującym, należy oceniać w świetle szczególnych okoliczności danej sprawy, które mogą świadczyć o osłabieniu konkurencji.
Biorąc pod uwagę skalę ruchu generowanego w przypadku porównywarek cen produktów przez ogólną wyszukiwarkę Google, zachowanie użytkowników, którzy co do zasady skupiają się na pierwszych z wyświetlanych wyników oraz znaczny udział w ruchu usług porównywarek cen produktów ruchu z innych źródeł i jego w rzeczywistości niezastępowalny charakter, Sąd rozstrzygnął, że sporna praktyka stanowi w istocie odbiegające od konkurencji pozacenowej odmienne traktowanie mogące prowadzić do osłabienia konkurencji na rynku i potencjalnie niezgodne z art. 102 TFUE.
W tych ramach Sąd podkreślił też, że, biorąc pod uwagę nadrzędny cel ogólnej wyszukiwarki Google, która została zaprojektowana w celu indeksowania wyników zawierających wszelkiego rodzaju treści, promowanie na stronach z wynikami ogólnego wyszukiwania tylko jednego rodzaju wyspecjalizowanych wyników wyszukiwania, a mianowicie swoich własnych, należy uznać za w pewien sposób rażące.
Sąd stwierdził ponadto, że, nawet jeśli strona z ogólnymi wynikami spółki Google posiada cechy charakterystyczne upodabniające ją do „infrastruktury krytycznej” w rozumieniu niezbędnej usługi, dla której nie istnieje żaden rzeczywisty lub potencjalny substytut, z punktu widzenia jej istotnych znamion sporna praktyka różni się od odmowy świadczenia usługi infrastruktury krytycznej. Z tego względu analiza przeprowadzona przez Trybunał w wyroku w sprawie Bronner(3) w odniesieniu do takiej odmowy nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie.
Wreszcie Sąd zauważył, że, ze względu na to, iż uzyskane wyniki są traktowane przez Google w zróżnicowany sposób w zależności od źródła, z którego one pochodzą, czyli w zależności od tego, czy pochodzą one z jej własnej porównywarki czy też porównywarek konkurencyjnych, wyniki z porówywarek konkurencyjnych nigdy są traktowane, jeśli chodzi o ich wyświetlanie i pozycjonowanie, tak jak wyniki porównywarki Google. Google faworyzuje swoją własną porównywarkę na niekorzyść porównywarek konkurencyjnych, zamiast faworyzować najbardziej trafne wyniki.
Jeśli chodzi o, w drugiej kolejności, antykonkurencyjne skutki spornej praktyki, Sąd przypomniał, że z nadużyciem pozycji dominującej mamy do czynienia w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo dominujące stwarza przeszkody dla utrzymania istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju poprzez stosowanie środków odmiennych od tych, jakie stosuje się w warunkach normalnej konkurencji. W tym kontekście, do tego, aby wykazać, że doszło do naruszenia art. 102 TFUE, Komisja nie musi wykazywać, że rozpatrywane praktyki miały rzeczywisty skutek w postaci wykluczenia z rynku, ponieważ wystarczający jest dowód istnienia potencjalnych skutków tych praktyk.
W tym względzie Sąd potwierdził wyciągnięty przez Komisję wniosek, zgodnie z którym praktyka ta mogła wywrzeć potencjalnie antykonkurencyjne skutki zarówno na rynku wyspecjalizowanego wyszukiwania przeprowadzanego w celu porównania produktów. Komisja w szczególności ustaliła, po pierwsze, istnienie konkretnych skutków, jakie wywiera rozpatrywane zachowanie na związany z usługami porównywarek cen produktów ruch ze stron ogólnych wyników wyszukiwania Google, ze szkodą dla konkurencyjnych porównywarek produktów i na korzyść porównywarek produktów Google, oraz, po drugie, że pochodzący z tych stron ruch na konkurencyjnych porównywarkach produktów stanowił znaczną część ich łącznego ruchu, że ta część nie mogła zostać w rzeczywistości zastąpiona przez ruch z innych źródeł, takich jak reklamy (AdWords) czy też aplikacje mobilne, i że potencjalnym rezultatem spornej praktyki mogło być znikanie usług konkurencyjnych, ograniczenie innowacyjności na rynku oraz wyboru dla klientów, które to cechy są charakterystyczne dla sytuacji, w której dochodzi do osłabienia konkurencji.
Sąd stwierdził natomiast, że Komisja nie wykazała, iż zachowanie Google miało antykonkurencyjne skutki, choćby nawet potencjalne, na rynku usług ogólnego wyszukiwania i w efekcie stwierdził nieważność stwierdzenia naruszenia w odniesieniu do tego właśnie rynku.
W zakresie dotyczącym potencjalnie antykonkurencyjnych skutków na rynku wyspecjalizowanego wyszukiwania przeprowadzanego w celu porównania produktów, Sąd oddalił też podnoszony przez Google argument, zgodnie z którym konkurencja na rynku usług porównywarek cen produktów utrzymywała się na wysokim poziomie ze względu na występowanie na nim platform handlowych, potwierdzając analizę Komisji, zgodnie z którą te platformy nie należą do tego samego rynku.
Sąd oddalił również uzasadnienia powołane przez Google celem zakwestionowania tego, że jej zachowanie ma znamiona nadużycia. W tym względzie rozstrzygnął on, że, choć algorytmy korygowania wyników generycznych czy też kryteria dotyczące pozycjonowania i wyświetlania wyników wyspecjalizowanego wyszukiwania w przypadków produktów Google mogą jako takie stanowić korzystne z punktu widzenia konkurencji usprawnianie usług, okoliczność ta nie może uzasadniać spornej praktyki, czyli nierównego traktowania wyników porównywarek cen produktów Google i wyników porównywarek konkurencyjnych. Ponadto Google nie zdołała wykazać związanego z tą praktyką zwiększenia efektywności, które kompensowałoby jej negatywne dla konkurencji skutki.
Wreszcie, po przeprowadzeniu ponownej oceny naruszenia Sąd potwierdził kwotę grzywny nałożonej przez Komisję, odrzucając jednocześnie argumenty oparte przez Google na okoliczności, że sporne zachowanie zostało po raz pierwszy przeanalizowane przez Komisję pod kątem reguł konkurencji i że na pewnym etapie postępowania zgodziła się ona podjąć próbę rozwiązania rozpatrywanego przez nią przypadku w drodze przyjęcia przez tę spółkę zobowiązań.
Po przeprowadzeniu swej własnej oceny okoliczności w celu ustalenia wysokości kary Sąd, po pierwsze, stwierdził, że częściowe stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie dotyczącym rynku usług ogólnego wyszukiwania pozostawało bez wpływu na wysokość grzywny, skoro Komisja ustalając jej kwotę podstawową nie wzięła pod uwagę wartości sprzedaży na tym rynku. Po drugie, Sąd podkreślił, że, uwzględniając fakt, że nie wykazano tego nadużycia w odniesieniu do rynku usług ogólnego wyszukiwania, należy wziąć jednocześnie pod uwagę to, że sporne zachowanie stanowi szczególnie poważne naruszenie oraz było umyślne i nie było efektem zaniedbania.
Po przeprowadzeniu tej analizy Sąd potwierdził, że należy potwierdzić kwotę nałożonej na Google sankcji pieniężnej.