OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JEANA RICHARDA DE LA TOURA
przedstawiona w dniu 11 lutego 2021 r.(1)
Sprawa C‑648/20 PPU
Svishtov Regional Prosecutor’s Office
przeciwko
PI
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Westminster Magistrates’ Court (sąd magistracki w Westminsterze, Zjednoczone Królestwo)]
Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca sądowa w sprawach karnych – Europejski nakaz aresztowania – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Krajowy nakaz aresztowania i europejski nakaz aresztowania wydane przez prokuraturę państwa członkowskiego – Skuteczna ochrona sądowa – Brak kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed przekazaniem osoby, której dotyczy wniosek, do tego państwa członkowskiego – Prawo do wolności – Artykuły 6 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej
I. Wprowadzenie
1. Procedury odnoszące się do wydawania europejskiego nakazu aresztowania w państwach członkowskich wykazują istotne różnice, w szczególności jeśli chodzi o organy wyznaczone jako „wydający nakaz organ sądowy” i „wykonujący nakaz organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 i 2 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi(2), zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r.(3). Różnice istnieją również, jeśli chodzi o środki zaskarżenia udostępnione przez państwa członkowskie w celu umożliwienia osobom, w stosunku do których wydany został europejski nakaz aresztowania, kwestionowania na drodze sądowej istnienia przesłanek wydania tego nakazu aresztowania oraz krajowego orzeczenia, które powinno stanowić podstawę tego nakazu.
2. Wobec różnorodności tych systemów proceduralnych Trybunał starał się wypracować orzecznictwo kładące nacisk na sądowy charakter organów wydających i wykonujących nakaz, mających współpracować w ramach postępowania w sprawie przekazania prowadzonego na podstawie decyzji ramowej 2002/584(4).
3. Przyjmując wykładnię, zgodnie z którą tymi organami sądowymi nie są wyłącznie sędziowie i sądy, lecz również w szerszym ujęciu organy, które, tak jak prokuratura, pełnią funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w państwie członkowskim wydającym lub wykonującym nakaz, Trybunał przyjął, że ta decyzja ramowa pozwala państwom członkowskim na wdrożenie zróżnicowanych procedur do celów wydania lub wykonania europejskiego nakazu aresztowania.
4. Jednakże z orzecznictwa Trybunału wynika również, iż zakres swobody, jakim w związku z tym dysponują państwa członkowskie, powinien być wykorzystywany z poszanowaniem wymogów skutecznej ochrony sądowej osób, w stosunku do których wydano europejski nakaz aresztowania, ponieważ nakaz ten może naruszać prawo do wolności gwarantowane na mocy art. 6 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej(5).
5. W każdej rozpoznawanej przez siebie sprawie Trybunał powinien zatem badać, czy rozpatrywany system proceduralny godzi na zasadzie równowagi prawo do skutecznej ochrony sądowej osób, w stosunku do których wydano europejski nakaz aresztowania, ze skutecznością systemu przekazywania ustanowionego na mocy decyzji ramowej 2002/584.
6. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie dotyczy zasadniczo zgodności z tą decyzją ramową systemu proceduralnego, zgodnie z którym w sytuacji, gdy zarówno europejski nakaz aresztowania, jak i orzeczenie krajowe stanowiące podstawę wydania tego nakazu aresztowania są na etapie przygotowawczym postępowania karnego wydawane przez prokuratora, jakakolwiek kontrola sądowa tych orzeczeń w wydającym nakaz państwie członkowskim może nastąpić dopiero po przekazaniu osoby, której dotyczy wniosek, do tego państwa członkowskiego.
7. W niniejszej opinii przedstawię powody, dla których moim zdaniem taki system proceduralny nie spełnia wymogów skutecznej ochrony sądowej.
II. Ramy prawne
A. Decyzja ramowa 2002/584
8. Artykuł 1 decyzji ramowej 2002/584, zatytułowany „Definicja europejskiego nakazu aresztowania i zobowiązania do jego wykonania”, stanowi:
„1. Europejski nakaz aresztowania stanowi decyzję sądową wydaną [orzeczenie sądowe wydane] przez państwo członkowskie w celu aresztowania [zatrzymania] i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego [polegającego na pozbawieniu wolności].
2. Państwa członkowskie wykonują każdy europejski nakaz aresztowania w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania i zgodnie z przepisami niniejszej decyzji ramowej.
3. Niniejsza decyzja ramowa nie skutkuje modyfikacją [nie prowadzi do zmiany] obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 [TUE]”.
9. Artykuł 6 ust. 1 i 3 decyzji ramowej 2002/584 stanowi:
„1. Wydającym nakaz organem sądowym jest organ sądowy wydającego nakaz państwa członkowskiego, właściwego dla wydania europejskiego nakazu aresztowania na mocy prawa obowiązującego w tym państwie.
[…]
3. Każde państwo członkowskie powiadamia Sekretariat Generalny Rady o właściwym w świetle jego prawa organie sądowym”.
10. Artykuł 8 tej decyzji ramowej, zatytułowany „Treść i forma europejskiego nakazu aresztowania”, w ust. 1 lit. c) stanowi:
„Europejski nakaz aresztowania zawiera następujące informacje podawane zgodnie z formularzem znajdującym się w załączniku:
[…]
c) dowody istnienia podlegającego wykonaniu wyroku, środka zabezpieczającego [nakazu aresztowania] lub jakiegokolwiek innego podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego mającego analogiczny skutek prawny, a wchodzącego w zakres art. 1 i 2”.
11. W załączniku do wspomnianej decyzji ramowej zawarto specjalny formularz, który wypełniają wydające nakaz organy sądowe, podając konkretnie wymagane informacje(6). Rubryka b) tego formularza, dotycząca „[d]ecyzj[i], na podstawie której sporządzono nakaz”, w pkt 1 zawiera odniesienie do „[n]akaz[u] aresztowania lub decyzj[i] sądow[ej] mając[ej] ten sam skutek”.
B. Prawo bułgarskie
12. Decyzja ramowa 2002/584 została przetransponowana do prawa bułgarskiego przez zakon za ekstraditsiata i evropeiskata zapoved za arest (ustawę o ekstradycji i europejskim nakazie aresztowania, zwaną dalej „ZEEZA”)(7), której art. 37 zawiera przepisy dotyczące wydawania europejskiego nakazu aresztowania w brzmieniu niemal identycznym z brzmieniem art. 8 tej decyzji ramowej.
13. Zgodnie z art. 56 ust. 1 pkt 1 ZEEZA na etapie przygotowawczym postępowania karnego prokurator jest właściwy do wydawania europejskiego nakazu aresztowania wobec osoby ściganej. Bułgarskie przepisy nie przewidują na tym etapie postępowania karnego możliwości uczestniczenia sądów w wydaniu europejskiego nakazu aresztowania lub sprawowania przez nie kontroli ważności tego nakazu aresztowania ani przed jego wydaniem, ani po jego wydaniu(8).
14. Zgodnie z art. 200 nakazatelno protsesualen kodeks (kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „NPK”) w związku z art. 66 ZEEZA europejski nakaz aresztowania podlega zaskarżeniu wyłącznie do prokuratora nadrzędnego.
15. Tymczasowe aresztowanie osoby, wobec której toczy się postępowanie karne, zostało uregulowane w odniesieniu etapu przygotowawczego postępowania karnego w art. 64 NPK.
16. Zgodnie z art. 64 ust. 1 NPK „[ś]rodek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na etapie przygotowawczym postępowania przyjmuje właściwy sąd pierwszej instancji na wniosek prokuratora”.
17. Zgodnie z art. 64 ust. 2 NPK prokurator może wydać postanowienie o zatrzymaniu podejrzanego i umieszczeniu go w areszcie na maksymalny okres 72 godzin w celu umożliwienia doprowadzenia tej osoby do sądu właściwego do wydania, w razie potrzeby, postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. To właśnie postanowienie wydane przez prokuratora na mocy tego przepisu stanowi podstawę wydania europejskiego nakazu aresztowania, który na etapie przygotowawczym postępowania karnego jest również wydawany przez ten organ.
III. Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
18. Postępowanie przed Westminster Magistrates’ Court (sądem magistrackim w Westminsterze, Zjednoczone Królestwo) dotyczy europejskiego nakazu aresztowania wydanego w dniu 28 stycznia 2020 r. przez rayonna prokuratura Svichtov (prokuratora prokuratury okręgowej w Swisztowie, Bułgaria) odnoszącego się do przekazania Republice Bułgarii PI, obywatela bułgarskiego, w celu przeprowadzenia postępowania karnego dotyczącego przestępstwa kradzieży, które miał on popełnić w dniu 8 grudnia 2019 r. W dniu 11 marca 2020 r. PI został zatrzymany w Zjednoczonym Królestwie na podstawie wspomnianego europejskiego nakazu aresztowania i umieszczony w areszcie tymczasowym w oczekiwaniu na przekazanie.
19. W postępowaniu głównym PI sprzeciwia się wykonaniu wydanego wobec niego europejskiego nakazu aresztowania, podnosząc, że bułgarskie przepisy nie zapewniają dwupoziomowej ochrony, jaką należy zagwarantować osobom, wobec których wydano europejski nakaz aresztowania. PI powołuje się w tym względzie na orzecznictwo Trybunału wywodzące się z wyroków z dnia 27 maja 2019 r., OG i PI (prokuratury w Lubece i Zwickau)(9), i z dnia 27 maja 2019 r., PF (prokurator generalny Litwy)(10), których kontynuację stanowiły wyroki z dnia 12 grudnia 2019 r., Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours)(11), oraz z dnia 12 grudnia 2019 r., Openbaar Ministerie (prokuratura szwedzka)(12).
20. Zgodnie z prawem bułgarskim prokurator, na podstawie art. 64 ust. 2 NPK, może wydać postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego polegającego na pozbawieniu wolności na maksymalny okres 72 godzin, które będzie mogło służyć jako podstawa do wydania przez tego prokuratora europejskiego nakazu aresztowania. Zdaniem PI ani w przypadku pierwszego, ani drugiego orzeczenia prawa podstawowe i prawa procesowe osoby, której dotyczy wniosek, nie są chronione poprzez poddanie ich kontroli sądowej, w tym kontroli dotyczącej proporcjonalności środka. Ponieważ środek zapobiegawczy polegający na pozbawieniu wolności stanowi krajowy nakaz aresztowania, nie podlega on jakiejkolwiek kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed ewentualnym przekazaniem osoby, której dotyczy wniosek, do tego państwa członkowskiego. Ponadto europejski nakaz aresztowania nie podlega jakiejkolwiek kontroli sądowej ani przed przekazaniem tej osoby, ani po jej przekazaniu.
21. Prokurator prokuratury okręgowej w Swisztowie podniósł natomiast przed sądem odsyłającym, że interesy osoby, której dotyczy wniosek, są zawsze chronione poprzez zaangażowanie działającego w jej imieniu obrońcy. Postanowienie o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania opiera się na postanowieniu o zastosowaniu środka zapobiegawczego polegającego na pozbawieniu wolności wydanym na podstawie art. 64 ust. 2 NPK, który to przepis wymaga, aby po przekazaniu tej osoby została ona doprowadzona do sądu w wydającym nakaz państwie członkowskim w celu utrzymania lub zmiany postanowienia dotyczącego zatrzymania i aresztowania. Po przekazaniu dana osoba lub jej pełnomocnik są uprawnieni do podnoszenia przed tym sądem zarzutów co do dalszego stosowania względem niej aresztu. Bułgarski system jest zatem zgodny z decyzją ramową 2002/584 i z orzecznictwem Trybunału, ponieważ zapewnia wymaganą przez to orzecznictwo dwupoziomową ochronę.
22. W związku z dwoma zaprezentowanymi przed nim stanowiskami sąd odsyłający zastanawia się, czy dwupoziomowa ochrona praw osoby, której dotyczy wniosek, wymagana w myśl orzecznictwa Trybunału, jest zapewniona w sytuacji, gdy zarówno europejski nakaz aresztowania, jak i stanowiący podstawę jego wydania krajowy nakaz aresztowania są wydawane przez prokuratora oraz gdy brak jest jakiejkolwiek możliwości kontrolowania tych orzeczeń przez sąd przed przekazaniem osoby, której dotyczy wniosek, do wydającego nakaz państwa członkowskiego. Sąd odsyłający zwraca w tym względzie uwagę, że zgodnie z prawem bułgarskim ani krajowy środek zapobiegawczy polegający na pozbawieniu wolności, ani europejski nakaz aresztowania nie są oparte na orzeczeniu sądu oraz że ani jeden, ani drugi nie podlegają zaskarżeniu do sądu w wydającym nakaz państwie członkowskim przed przekazaniem osoby, której dotyczy wniosek, do tego państwa członkowskiego.
23. Zdaniem sądu odsyłającego sytuacja w Bułgarii jest odmienna od tych, które były wcześniej przedmiotem analizy Trybunału, z tego względu, że w przypadku krajowego nakazu aresztowania lub europejskiego nakazu aresztowania przed przekazaniem nie ma jakiejkolwiek możliwości uczestnictwa sądu oraz że brak jest jakiejkolwiek możliwości kontroli sądowej postanowienia prokuratora o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania.
24. W tych okolicznościach Westminster Magistrates’ Court (sąd magistracki w Westminsterze) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy w przypadku gdy wniesiono o przekazanie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia wobec niej postępowania i gdy zarówno stanowiące podstawę postanowienie o wydaniu krajowego nakazu aresztowania, jak i postanowienie o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania zostały przyjęte przez prokuratora, bez jakiegokolwiek udziału sądu przed przeprowadzeniem przekazania, można uznać, że osoba, której dotyczy wniosek, uzyskuje dwupoziomową ochronę, wskazaną przez Trybunał w wyroku z dnia 1 czerwca 2016 r., Bob-Dogi, C‑241/15 (EU:C:2016:385), jeśli:
a) skutek krajowego nakazu aresztowania ogranicza się do zatrzymania osoby na maksymalny okres 72 godzin w celu doprowadzenia jej do sądu; oraz
b) przy przekazaniu wyłącznie sąd rozstrzyga o tym, czy nakazać zwolnienie, czy też kontynuować zatrzymanie, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy?”.
25. Trybunał postanowił uwzględnić wniosek sądu odsyłającego o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.
IV. Analiza
26. Poprzez swoje pytanie prejudycjalne sąd odsyłający w istocie wnioskuje, aby Trybunał orzekł, czy decyzję ramową 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że wymogi skutecznej ochrony sądowej, jaka powinna przysługiwać osobie, wobec której wydany został europejski nakaz aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego, są spełnione, jeżeli w świetle przepisów wydającego nakaz państwa członkowskiego zarówno europejski nakaz aresztowania, jak i orzeczenie krajowe stanowiące podstawę tego nakazu są wydawane przez organ, który wprawdzie pełni w tym państwie członkowskim funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, lecz sam nie jest organem sądowym, a przed przekazaniem danej osoby orzeczenia te nie podlegają kontroli sądowej w tym państwie członkowskim.
27. Z kolei sąd odsyłający nie podaje w wątpliwość kwalifikacji bułgarskiej prokuratury jako „wydającego nakaz organu sądowego” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584, w świetle wskazanych przez Trybunał czynników pozwalających na przyjęcie takiej kwalifikacji, jakimi są, po pierwsze, pełnienie przez ten organ funkcji w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych(13), a po drugie, jego niezależność w wykonywaniu funkcji związanych z wydawaniem europejskiego nakazu aresztowania(14).
28. Należy przypomnieć, że zdaniem Trybunału „istnienie kontroli sądowej decyzji o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania podjętej przez organ inny niż sąd nie stanowi warunku możliwości uznania tego organu za wydający nakaz organ sądowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584. Wymóg tego rodzaju nie jest objęty przepisami ustawowymi i organizacyjnymi wspomnianego organu, lecz dotyczy procedury wydawania takiego nakazu, która powinna spełniać wymóg skutecznej ochrony sądowej”(15).
29. Skoro posiadanie statusu „wydającego nakaz organu sądowego” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584 nie jest uzależnione od istnienia kontroli sądowej orzeczenia w sprawie wydania europejskiego nakazu aresztowania oraz stanowiącego jego podstawę orzeczenia krajowego, zagadnienie, co do którego Trybunał ma się wypowiedzieć, sprowadza się wyłącznie do ustalenia, czy bułgarska procedura dotycząca wydawania europejskiego nakazu aresztowania spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej.
30. Trybunał analizował niedawno wspomnianą bułgarską procedurę, lecz w innych okolicznościach i pod innym kątem.
31. I tak, w sprawie, w której zapadł wyrok MM, Trybunał został skonfrontowany z sytuacją, w której sąd w wydającym nakaz państwie członkowskim rozpoznający środek zaskarżenia zmierzający do zakwestionowania zgodności z prawem środka w postaci tymczasowego aresztowania na podstawie art. 270 NPK chciał ustalić, jakie skutki powinien wywieść ze stwierdzenia, zgodnie z którym europejski nakaz aresztowania nie miał podstawy w postaci „[krajowego nakazu aresztowania] lub jakiegokolwiek innego podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego mającego analogiczny skutek prawny” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. c) decyzji ramowej 2002/584, a zatem był dotknięty nieważnością. Sąd ten wskazywał w tym względzie, że nie jest uprawniony w ramach tego postępowania do prowadzenia incydentalnej kontroli ważności krajowego lub europejskiego nakazu aresztowania z tego względu, iż nie jest on właściwy do orzekania w przedmiocie postanowień prokuratora o wydaniu takiego nakazu, gdyż takie postanowienia podlegają zaskarżeniu wyłącznie do prokuratora nadrzędnego.
32. W wyroku MM Trybunał orzekł, że „w wypadku braku przepisów w ustawodawstwie wydającego nakaz państwa członkowskiego przewidujących sądowy środek odwoławczy mający na celu kontrolę warunków, w jakich europejski nakaz aresztowania został wydany przez organ, który – uczestnicząc w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości tego państwa członkowskiego – sam nie jest sądem, decyzję ramową 2002/584, rozpatrywaną w świetle prawa do skutecznej ochrony sądowej zagwarantowanego w art. 47 karty, należy interpretować w ten sposób, że umożliwia ona sądowi krajowemu rozpatrującemu środek zaskarżenia mający na celu kwestionowanie zgodności z prawem utrzymania tymczasowego aresztowania osoby przekazanej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania wydanego na podstawie aktu krajowego – którego nie można zakwalifikować jako »[krajowego nakazu aresztowania] lub jakiegokolwiek innego podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego mającego analogiczny skutek prawny« w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. c) tej decyzji ramowej – i w ramach którego to środka zaskarżenia podniesiono zarzut dotyczący nieważności tego europejskiego nakazu aresztowania w świetle prawa Unii, uznanie się za właściwy do przeprowadzenia takiej kontroli ważności”(16). W tym samym wyroku Trybunał analizował również kwestię skutków, jakie sądy bułgarskie mogą wywodzić z nieważności europejskiego nakazu aresztowania w sytuacji, gdy został on wykonany.
33. Natomiast w wyroku tym Trybunał nie wypowiedział się bezpośrednio co do tego, czy bułgarska procedura dotycząca wydawania europejskiego nakazu aresztowania przez prokuratora na etapie przygotowawczym postępowania karnego spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej.
34. Orzekając, że decyzja ramowa 2002/584 w związku z prawem do skutecznej ochrony sądowej gwarantowanym przez art. 47 karty upoważnia sąd krajowy wydającego nakaz państwa członkowskiego do incydentalnej kontroli przesłanek wydania europejskiego nakazu aresztowania, gdy jego ważność jest zakwestionowana przed tym sądem, Trybunał ograniczył się bowiem do uściślenia, że prawo Unii, w przypadku braku odrębnego środka zaskarżenia w prawie tego państwa członkowskiego, przyznaje wspomnianemu sądowi krajowemu kompetencję do przeprowadzenia takiej kontroli. Nie można z tego wnioskować, że dzięki kompetencji, jaką art. 47 karty przyznaje sądowi wydającego nakaz państwa członkowskiego, krajową procedurę dotyczącą wydawania europejskiego nakazu aresztowania należy uznać za zgodną z wymogami skutecznej ochrony sądowej. Przyjęte przez Trybunał rozstrzygnięcie nie może zatem skutkować wygaśnięciem spoczywającego na wydającym nakaz państwie członkowskim obowiązku ustanowienia w jego krajowym prawie procesowym (w myśl postulatu jasności prawa i bezpieczeństwa prawnego) środków zaskarżenia umożliwiających osobom, w stosunku do których prokurator wydał krajowy nakaz aresztowania, który następnie stał się podstawą europejskiego nakazu aresztowania wydanego także przez prokuratora, doprowadzenie do poddania tych orzeczeń kontroli sądowej.
35. Zwracam również uwagę, że w odróżnieniu od sprawy, w której zapadł wyrok MM, w niniejszej sprawie pytanie prejudycjalne zostało przedłożone przez wykonujący nakaz organ sądowy, a nie przez sąd państwa członkowskiego wydającego nakaz. Poza tym istnienie „[krajowego nakazu aresztowania] lub jakiegokolwiek innego podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego mającego analogiczny skutek prawny” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. c) decyzji ramowej 2002/584 nie jest kwestionowane w ramach sporu w postępowaniu głównym.
36. Z orzecznictwa Trybunału wynika w tym względzie, że krajowy akt, który zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. c) decyzji ramowej 2002/584 winien być podstawą wydania europejskiego nakazu aresztowania, stanowi orzeczenie sądowe. I tak, Trybunał orzekł, że ze względu na konieczność zapewnienia spójności wykładni różnych przepisów tej decyzji ramowej wykładnię, zgodnie z którą przez pojęcie organu sądowego w rozumieniu art. 6 ust. 1 tej decyzji należy rozumieć organy pełniące w państwach członkowskich funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, można co do zasady zastosować do art. 8 ust. 1 lit. c) tej decyzji ramowej. Ten ostatni przepis należy zatem interpretować w ten sposób, że pojęcie „orzeczenia sądowego” odnosi się do orzeczeń organów pełniących w państwach członkowskich funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych(17).
37. W konsekwencji, ponieważ z wyjaśnień udzielonych Trybunałowi przez rząd bułgarski wynika, że prokurator jest organem powołanym do pełnienia funkcji w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w Bułgarii, orzeczenie wydane przez niego na podstawie art. 64 ust. 2 NPK należy uznać za „orzeczenie sądowe” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. c) decyzji ramowej 2002/584(18).
38. Ponadto uważam, w związku z przyjętą przez Trybunał w wyroku MM(19) definicją „[krajowego nakazu aresztowania] lub jakiegokolwiek innego podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego mającego analogiczny skutek prawny” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. c) tej decyzji ramowej, że pojęcie to obejmuje wydane przez prokuratora na podstawie art. 64 ust. 2 NPK postanowienie o zatrzymaniu podejrzanego i umieszczeniu go w areszcie na maksymalny okres 72 godzin w celu umożliwienia doprowadzenia tej osoby do sądu właściwego do wydania, w razie potrzeby, postanowienia o tymczasowym aresztowaniu.
39. Poczyniwszy powyższe uściślenia, należy zweryfikować, czy bułgarski system proceduralny – w którym na etapie przygotowawczym postępowania karnego prokurator jest organem właściwym do wydania europejskiego nakazu aresztowania na podstawie orzeczenia krajowego wydanego przez niego zgodnie z art. 64 ust. 2 NPK, przy czym ani jedno, ani drugie orzeczenie nie podlega kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed przekazaniem osoby, której dotyczy wniosek, do tego państwa członkowskiego – zapewnia wymaganą przez Trybunał dwupoziomową ochronę praw osoby, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania.
40. Inaczej rzecz ujmując, zagadnienie podniesione w odesłaniu prejudycjalnym w niniejszej sprawie dotyczy tego, czy w sytuacji gdy zarówno krajowy nakaz aresztowania, jak i europejski nakaz aresztowania są wydawane przez prokuratora, a zatem stanowią „orzeczenia sądowe”, dwupoziomowa ochrona praw, jaką należy zapewnić osobie, której dotyczy wniosek, wymaga również możliwości poddania tych orzeczeń kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed przekazaniem tej osoby do tego państwa członkowskiego.
41. Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, należy przypomnieć orzecznictwo Trybunału odnoszące się do dwupoziomowej ochrony praw, jaka powinna przysługiwać w wydającym nakaz państwie członkowskim osobie, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania.
42. W tym kontekście należy podkreślić, że Trybunał orzekł już, iż „jeśli chodzi o postępowanie w sprawie europejskiego nakazu aresztowania, zagwarantowanie poszanowania praw osoby, o której przekazanie się zwrócono, należy w pierwszym rzędzie do wydającego nakaz państwa członkowskiego, co do którego należy domniemywać, że przestrzega ono prawa Unii, a zwłaszcza praw podstawowych uznanych w tym prawie ”(20).
43. Poza tym, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, „system europejskiego nakazu aresztowania obejmuje dwupoziomową ochronę praw procesowych i podstawowych osoby poszukiwanej, gdyż do ochrony sądowej przysługującej jej na pierwszym poziomie, w trakcie wydawania orzeczenia krajowego takiego jak krajowy nakaz aresztowania, dochodzi ochrona, jaką należy jej zapewnić na drugim poziomie, w trakcie wydawania europejskiego nakazu aresztowania, które w konkretnym wypadku może nastąpić krótko po wydaniu wspomnianego orzeczenia krajowego ”(21).
44. Tak więc, zdaniem Trybunału, „jeśli chodzi o środek, który, tak jak europejski nakaz aresztowania, może naruszać prawo do wolności zainteresowanej osoby, ochrona ta wymaga, aby decyzja spełniająca wymogi związane ze skuteczną ochroną sądową została wydana przynajmniej na jednym z dwóch poziomów wspomnianej ochrony(22)”.
45. Wynika z tego, że „w przypadku gdy prawo wydającego nakaz państwa członkowskiego przyznaje uprawnienie do wydania europejskiego nakazu aresztowania organowi, który, chociaż uczestniczy w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości tego państwa członkowskiego, to jednak nie jest sędzią ani sądem, orzeczenie krajowe, takie jak krajowy nakaz aresztowania, na którym opiera się europejski nakaz aresztowania, powinno ze swej strony spełniać te wymogi”(23).
46. Zdaniem Trybunału „[s]pełnienie tych wymogów pozwala w ten sposób na zagwarantowanie wykonującemu nakaz organowi sądowemu, że decyzja o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania do celów ścigania jest oparta na postępowaniu krajowym podlegającym kontroli sądowej oraz że osoba, wobec której wydano ten krajowy nakaz aresztowania, korzystała ze wszystkich gwarancji właściwych dla wydania tego rodzaju decyzji, w szczególności gwarancji wynikających z praw podstawowych i podstawowych zasad prawa, o których mowa w art. 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584”(24).
47. Z orzecznictwa tego wynika zatem, że w systemie proceduralnym, który przyznaje prokuratorowi kompetencję do wydawania europejskiego nakazu aresztowania, pierwszy poziom ochrony wymaga uprzedniego wydania orzeczenia krajowego, takiego jak krajowy nakaz aresztowania, które winno podlegać kontroli sądowej.
48. Ponadto „drugi poziom ochrony praw zainteresowanej osoby zakłada, że wydający nakaz organ sądowy kontroluje spełnienie przesłanek wymaganych do wydania europejskiego nakazu aresztowania i bada w sposób obiektywny, z uwzględnieniem wszystkich dowodów obciążających i odciążających, nie będąc przy tym narażony na ryzyko podlegania instrukcjom zewnętrznym, w szczególności ze strony władzy wykonawczej, czy wydanie tego nakazu ma charakter proporcjonalny”(25).
49. Poza tym należy przypomnieć, że „jeżeli prawo wydającego nakaz państwa członkowskiego przyznaje uprawnienie do wydania europejskiego nakazu aresztowania organowi, który chociaż uczestniczy w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości tego państwa członkowskiego, sam nie jest sądem, decyzja o wydaniu takiego nakazu aresztowania, a w szczególności proporcjonalny charakter takiej decyzji, powinny podlegać w tym państwie członkowskim zaskarżeniu przed sądem w pełni odpowiadającemu wymogom wynikającym ze skutecznej ochrony sądowej”(26).
50. Zdaniem Trybunału „[t]aki środek zaskarżenia decyzji o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania podjętej w celu przeprowadzenia postępowania karnego przez organ, który chociaż uczestniczy w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości i korzysta z wymaganej niezależności od władzy wykonawczej, to jednak nie stanowi sądu, ma na celu zapewnienie, aby kontrola sądowa tej decyzji i przesłanek wymaganych do wydania tego nakazu, a w szczególności jego proporcjonalnego charakteru, spełniała wymogi wynikające ze skutecznej ochrony sądowej”(27).
51. Do państw członkowskich należy zatem „czuwanie nad tym, by ich porządki prawne skutecznie zapewniały poziom ochrony sądowej wymagany przez decyzję ramową 2002/584, zgodnie z jej wykładnią dokonaną w orzecznictwie Trybunału, za pomocą środków zaskarżenia, które państwa te stosują i które mogą różnić się w zależności od systemu”(28).
52. W tym kontekście „ustanowienie prawa do odrębnego środka zaskarżenia decyzji o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania podjętej przez »organ sądowy« inny niż sąd stanowi w tym względzie tylko jedną z możliwości”(29).
53. Ponadto Trybunał przyjął, że „[i]stnienie w krajowym porządku prawnym przepisów proceduralnych, na podstawie których przesłanki wydania europejskiego nakazu aresztowania, a w szczególności jego proporcjonalny charakter, mogą podlegać kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed jego wydaniem lub równocześnie z jego wydaniem, ale także później, odpowiada wymogowi skutecznej ochrony sądowej”(30).
54. Orzecznictwo to świadczy o tym, że Trybunał zachowuje pewną elastyczność, która uwzględnia zasadę autonomii proceduralnej państw członkowskich(31) co do zasad kontroli sądowej, jaką należy przeprowadzić w wydającym nakaz państwie członkowskim, i co do momentu, w jakim może odbywać się taka kontrola.
55. Poza tym z orzecznictwa tego wynika, że do celów osiągnięcia dwupoziomowej ochrony praw osoby, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania, nie wystarcza, aby „cała procedura przekazywania osób między państwami członkowskimi uregulowana w decyzji ramowej [2002/584] była wykonywana pod kontrolą sądową”(32). W sytuacji gdy europejski nakaz aresztowania jest wydawany przez organ, który wprawdzie pełni funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości wydającego nakaz państwa członkowskiego, lecz nie jest sądem, kontroli sądowej powinno bowiem podlegać krajowe postępowanie prowadzące do wydania takiego nakazu aresztowania.
56. Niniejsza sprawa daje Trybunałowi sposobność wyjaśnienia, w jakim momencie powinna być dokonywana ta kontrola sądowa, aby można było uznać, że ochrona sądowa ma skuteczny charakter.
57. Pragnę zwrócić uwagę, że w prawie bułgarskim ani krajowe orzeczenie wydane przez prokuratora na podstawie art. 64 ust. 2 NPK, ani orzeczenie tego prokuratora o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania nie podlegają zaskarżeniu do sądu. Ponadto z okoliczności sprawy, w której zapadł wyrok MM, wynika, że nie ma pewności co do samego istnienia w prawie bułgarskim możliwości dokonania przez sąd, przed który doprowadzono ‐ już po jej przekazaniu ‐ osobę, wobec której wydany został europejski nakaz aresztowania, incydentalnej kontroli przesłanek wydania tego nakazu aresztowania.
58. Gdyby jednakże założyć, że w prawie bułgarskim rzeczywiście istnieje taka możliwość incydentalnej kontroli sądowej, rząd bułgarski i Komisja Europejska podnoszą, między innymi w oparciu o wnioski płynące z wyroków Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours) oraz Openbaar Ministerie (prokuratura szwedzka), że krajowa procedura prowadząca do wydania europejskiego nakazu aresztowania zapewnia wymaganą przez Trybunał dwupoziomową ochronę praw osoby, której dotyczy wniosek, ponieważ po przekazaniu tej osoby należy ją niezwłocznie doprowadzić do sądu, który jest właściwy w wydającym nakaz państwie członkowskim do uchylenia tymczasowego aresztowania lub przeciwnie, przedłużenia go. W związku z tym zdaniem rządu bułgarskiego i Komisji istnienie w bułgarskim porządku prawnym możliwości kontroli sądowej przesłanek wydania europejskiego nakazu aresztowania po przekazaniu osoby, której dotyczy wniosek, wystarcza, aby uznać, że procedura wydawania europejskiego nakazu aresztowania przez prokuratora na etapie przygotowawczym postępowania karnego spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej.
59. Uważam jednakże, podobnie jak zasadniczo podnosi PI, że istnienie w wydającym nakaz państwie członkowskim kontroli sądowej odnoszącej się do krajowej procedury wydawania europejskiego nakazu aresztowania, która to kontrola może być przeprowadzona dopiero po przekazaniu zainteresowanej osoby do tego państwa członkowskiego, nie spełnia wymogów skutecznej ochrony sądowej zdefiniowanych przez Trybunał i wynikających z wykładni decyzji ramowej 2002/584 w świetle art. 6 i 47 karty.
60. W mojej ocenie elastyczność podejścia, jaką wykazywał do tej pory Trybunał, badając, czy poddane jego ocenie systemy proceduralne spełniają wymogi ochrony sądowej, nie powinna sięgać tak daleko, aby uznać, że zgodny z takimi wymogami jest system, w którym jakakolwiek ochrona sądowa w wydającym nakaz państwie członkowskim, z której może skorzystać osoba, wobec której wydano europejski nakaz aresztowania, może być zapewniona dopiero po przekazaniu tej osoby do tego państwa.
61. Ponieważ, jak już wcześniej wskazałem, gwarancja poszanowania praw osoby, której dotyczy wniosek o przekazanie, spoczywa przede wszystkim na wydającym nakaz państwie członkowskim, uważam, że aby ochrona sądowa osoby, w stosunku do której wydano europejski nakaz aresztowania, była w pełni skuteczna, osoba ta powinna mieć możliwość skorzystania z takiej ochrony, zanim zostanie przekazana do tego państwa członkowskiego, i to co najmniej na dwóch poziomach ochrony wymaganych w świetle orzecznictwa Trybunału.
62. Inaczej niż twierdzą rząd bułgarski i Komisja, nie uważam, aby z wyroków Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours) i Openbaar Ministerie (prokuratura szwedzka) można było wywnioskować, że procedura krajowa taka jak rozpatrywana w postępowaniu głównym spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej.
63. W każdym z tych wyroków Trybunał przeprowadził bowiem całościową ocenę rozpatrywanych przepisów krajowych, i to w odniesieniu do dwóch poziomów ochrony, jaka powinna przysługiwać osobie, w stosunku do której wydano europejski nakaz aresztowania, w celu weryfikacji, czy rozpatrywane przepisy krajowe spełniają wymogi skutecznej ochrony sądowej.
64. I tak, w wyroku Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours) Trybunał zauważył, że „we francuskim porządku prawnym wydanie europejskiego nakazu aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego zawsze jest poprzedzone krajowym nakazem aresztowania wydanym przez sąd, co do zasady przez sędziego śledczego”(33). Ponadto Trybunał uwzględnił okoliczność, że „w sytuacji gdy europejski nakaz aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego zostaje wydany przez prokuraturę, sąd, który wydał krajowy nakaz aresztowania, na podstawie którego wydano europejski nakaz aresztowania, zwraca się jednocześnie do prokuratury o wydanie europejskiego nakazu aresztowania i dokonuje oceny przesłanek wymaganych do wydania tego europejskiego nakazu aresztowania, a w szczególności jego proporcjonalnego charakteru”(34).
65. Poza tym Trybunał uwzględnił istnienie we francuskim porządku prawnym skargi o stwierdzenie nieważności na mocy art. 170 code de procédure pénale (kodeksu postępowania karnego), na podstawie której można zaskarżyć orzeczenie prokuratora o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania, nawet w przypadku przekazania osoby, której dotyczy wniosek i jej doprowadzenia przed sędziego śledczego, jeżeli europejski nakaz aresztowania jest wydany w stosunku do osoby, która nie jest jeszcze stroną postępowania(35).
66. Trybunał wywiódł z tych okoliczności, że „[i]stnienie we francuskim porządku prawnym tego rodzaju przepisów proceduralnych świadczy o tym, że proporcjonalny charakter decyzji prokuratury o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania może być przedmiotem kontroli sądowej uprzedniej wobec jego wydania, względnie niemal jednoczesnej z jego wydaniem, a w każdym razie kontroli następującej po wydaniu europejskiego nakazu aresztowania, a tym samym badanie to może nastąpić, w zależności od przypadku, przed faktycznym przekazaniem osoby poszukiwanej lub po jej faktycznym przekazaniu”(36).
67. Trybunał orzekł zatem na tej podstawie, że tego rodzaju system odpowiada wymogowi skutecznej ochrony sądowej(37).
68. Jak na to wskazuje stanowisko bronione przez rząd bułgarski i Komisję, wyrok ten można było rozumieć w ten sposób, że aby procedura krajowa, która przewiduje wydawanie europejskiego nakazu aresztowania przez prokuratora, spełniała wymogi skutecznej ochrony sądowej, wystarczająca jest możliwość poddania przesłanek wydania takiego nakazu aresztowania kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim po przekazaniu osoby, której dotyczy wniosek.
69. Nie podzielam takiej interpretacji wyroku Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours). Według mnie Trybunał przeprowadził bowiem całościową ocenę obydwu poziomów ochrony oferowanych przez francuskie przepisy i uwzględnił okoliczność, że przesłanki wydania europejskiego nakazu aresztowania przez prokuratora mogą podlegać kontroli sądowej przed przekazaniem, i to już na pierwszym poziomie ochrony, ponieważ w myśl tych przepisów podstawą europejskiego nakazu aresztowania jest krajowy nakaz aresztowania wydany przez sąd, który dodatkowo dokonuje oceny przesłanek niezbędnych do wydania europejskiego nakazu aresztowania, a w szczególności jego proporcjonalności.
70. Nie jestem zatem przekonany co do tego, że aby dojść do wniosku, iż francuski system proceduralny spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej, Trybunał zadowolił się istnieniem w prawie francuskim sądowego środka zaskarżenia, z którego można skorzystać (w przypadku gdy osoba, której dotyczy wniosek, nie jest jeszcze stroną postępowania) dopiero po przekazaniu tej osoby. Moim zdaniem rozstrzygające było bowiem ustalenie, że krajowa procedura prowadząca do wydania krajowego nakazu aresztowania, który jest podstawą wydania europejskiego nakazu aresztowania, jest we wszystkich przypadkach poddana kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed przekazaniem(38).
71. Moim zdaniem opinia ta znajduje oparcie w wyroku Openbaar Ministerie (prokuratura szwedzka), w którym Trybunał udzielił odpowiedzi na pytanie, czy decyzję ramową 2002/584 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy uprawnienie do wydania europejskiego nakazu aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego jest przyznane organowi, który wprawdzie pełni funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości tego państwa członkowskiego, lecz sam nie jest sądem, wymogi skutecznej ochrony sądowej są spełnione, jeżeli przed faktycznym podjęciem przez ten organ decyzji o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania sąd zbadał przesłanki wydania tego nakazu, w szczególności jego proporcjonalny charakter.
72. Aby udzielić odpowiedzi twierdzącej na to pytanie, Trybunał, w celu weryfikacji, czy szwedzkie przepisy spełniają wymogi skutecznej ochrony sądowej, także w tym przypadku przeprowadził całościową ocenę oferowanych przez nie obydwu poziomów ochrony.
73. I tak, Trybunał zauważył, że „w szwedzkim porządku prawnym wydanie europejskiego nakazu aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego zawsze poprzedza postanowienie o tymczasowym aresztowaniu danej osoby, które wydawane jest przez sąd”(39), uściślając, że „w celu ustalenia konieczności wydania nakazu tymczasowego aresztowania właściwy sąd dokonuje również oceny proporcjonalności innych możliwych środków, takich jak wydanie europejskiego nakazu aresztowania”(40). Na podstawie udostępnionych mu informacji Trybunał doszedł do wniosku, że „badanie proporcjonalnego charakteru, które sąd ten będzie musiał przeprowadzić w ramach badania konieczności wydania nakazu tymczasowego aresztowania, będzie dotyczyło również wydania europejskiego nakazu aresztowania”(41).
74. Ponadto Trybunał uwzględnił okoliczność, że „osoba poszukiwana na podstawie europejskiego nakazu aresztowania ma prawo zaskarżenia postanowienia o jej tymczasowym aresztowaniu bez ograniczeń czasowych, nawet po wydaniu europejskiego nakazu aresztowania i po jej zatrzymaniu w wykonującym nakaz państwie członkowskim. W przypadku uchylenia zaskarżonego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu unieważnienie europejskiego nakazu aresztowania następuje automatycznie, ponieważ jego wydanie opiera się na istnieniu tego postanowienia”(42).
75. Na podstawie wszystkich tych okoliczności Trybunał doszedł do wniosku, że „[o]becność w szwedzkim porządku prawnym tego rodzaju przepisów proceduralnych pozwala na stwierdzenie, że nawet w braku odrębnego środka zaskarżenia decyzji prokuratora o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania przesłanki jego wydania, a w szczególności jego proporcjonalny charakter, mogą podlegać kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed jej podjęciem lub równocześnie z jej podjęciem, ale także później”(43). W związku z tym zdaniem Trybunału „[s]ystem taki odpowiada […] wymogowi skutecznej ochrony sądowej”(44).
76. Należy podkreślić, że w systemach proceduralnych, które Trybunał badał w wyrokach Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours) i Openbaar Ministerie (prokuratura szwedzka), podstawą europejskiego nakazu aresztowania wydanego przez prokuratora było orzeczenie sądowe spełniające wymogi skutecznej ochrony sądowej. Wspomniane krajowe orzeczenie sądowe w każdym z tych systemów było bowiem wydawane przez sędziego lub przez sąd.
77. Co więcej, w każdym z przypadków Trybunał podkreślał okoliczność, że sędzia lub sąd wydający krajowe orzeczenie, które miało stanowić podstawę dla europejskiego nakazu aresztowania, dokonywał oceny przesłanek niezbędnych do wydania tego nakazu aresztowania, a w szczególności jego proporcjonalnego charakteru.
78. W konsekwencji z wyroków Parquet général du Grand-Duché de Luxembourg i Openbaar Ministerie (prokuratorzy w Lyonie i Tours) i Openbaar Ministerie (prokuratura szwedzka) wynika moim zdaniem, że o ile Trybunał zgadza się, iż wymogi skutecznej ochrony sądowej można uznać za spełnione w sytuacji braku odrębnego środka zaskarżenia orzeczenia prokuratora o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania czy też w sytuacji, gdy orzeczenie prokuratury o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania może zostać zaskarżone do sądu dopiero po przekazaniu osoby, której dotyczy wniosek, o tyle warunkiem tej zgody jest ustanowienie w systemie proceduralnym wydającego nakaz państwa członkowskiego krajowej procedury odnoszącej się do wydawania europejskich nakazów aresztowania, która w każdym przypadku podlega kontroli sądowej przed przekazaniem osoby, której dotyczy wniosek, co najmniej na pierwszym poziomie ochrony wymaganym w myśl orzecznictwa Trybunału. Moim zdaniem użyte przez Trybunał sformułowanie, zgodnie z którym dwupoziomowa ochrona praw procesowych oraz praw podstawowych osoby, której dotyczy wniosek, „wymaga, aby decyzja spełniająca wymogi związane ze skuteczną ochroną sądową została wydana przynajmniej na jednym z dwóch poziomów wspomnianej ochrony”(45), należy w istocie rozumieć jako zakładające konieczność tej kontroli sądowej na etapie poprzedzającym przekazanie.
79. Podsumowując, okoliczność, że ochrona sądowa w systemie proceduralnym wydającego nakaz państwa członkowskiego jest możliwa po przekazaniu osoby, której dotyczy wniosek, do tego państwa, nie zwalnia tego państwa członkowskiego od ustanowienia kontroli sądowej europejskiego nakazu aresztowania lub, w zależności od przypadku, krajowego orzeczenia stanowiącego podstawę wydania tego nakazu, możliwej do przeprowadzenia przed przekazaniem.
80. Zgodnie z wymogami orzecznictwa Trybunału wykonujący nakaz organ sądowy ma w ten sposób gwarancję, że „decyzja o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania do celów ścigania jest oparta na postępowaniu krajowym podlegającym kontroli sądowej oraz że osoba, wobec której wydano ten krajowy nakaz aresztowania, korzystała ze wszystkich gwarancji właściwych dla wydania tego rodzaju decyzji, w szczególności gwarancji wynikających z praw podstawowych i podstawowych zasad prawa, o których mowa w art. 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584”(46).
81. Z uwagi na charakterystykę bułgarskiej procedury organ sądowy, którego zadaniem jest wykonanie europejskiego nakazu aresztowania wydanego przez bułgarskiego prokuratora, nie posiada takiej gwarancji, ponieważ ani orzeczenie krajowe stanowiące podstawę wydania tego europejskiego nakazu aresztowania, ani sam nakaz nie podlegają kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim przed przekazaniem zainteresowanej osoby do tego państwa.
82. O ile nie jest wykluczone, że w systemie proceduralnym, w którym osobę ściganą należy niezwłocznie doprowadzić do sądu właściwego do wydania postanowienia o jej ewentualnym tymczasowym aresztowaniu, incydentalna kontrola wydanego przez prokuratora europejskiego nakazu aresztowania, którą sąd ten mógłby przeprowadzić po przekazaniu, może spełniać wymogi skutecznej ochrony sądowej, o tyle jest to uzależnione od warunku, że krajowa procedura, w wyniku której został wydany taki nakaz aresztowania, podlegała kontroli sądowej przed przekazaniem zainteresowanej osoby.
83. W mojej ocenie z orzecznictwa Trybunału nie można zatem wywodzić, że w systemie proceduralnym, w którym zarówno europejski nakaz aresztowania, jak i stanowiący podstawę jego wydania nakaz krajowy są wydawane przez organ, którym nie jest sędzia lub sąd, dla uznania, że taki system spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej, wystarczające jest, aby orzeczenia te mogły podlegać kontroli sądowej w wydającym nakaz państwie członkowskim po przekazaniu zainteresowanej osoby do tego państwa członkowskiego.
84. Moim zdaniem przemawia za tym wykładnia decyzji ramowej 2002/584 w świetle art. 6 i 47 karty.
85. Ze względu na konsekwencje, jakie wydanie krajowego nakazu aresztowania, a następnie wydanie europejskiego nakazu aresztowania może wywierać dla gwarantowanego przez art. 6 karty prawa do wolności osoby, której dotyczy wniosek, uważam bowiem, że podstawowe znaczenie ma to, aby procedura prowadząca do zastosowania tych środków mogła być poddana kontroli sądowej przed przekazaniem tej osoby, co najmniej na pierwszym poziomie ochrony, czyli w odniesieniu do krajowego nakazu aresztowania, który stanowi podstawę wydania europejskiego nakazu aresztowania.
86. Należy przypomnieć, że zasada wzajemnego uznawania, która leży u podstaw systemu europejskiego nakazu aresztowania, opiera się na wzajemnym zaufaniu państw członkowskich co do tego, że ich odpowiednie krajowe porządki prawne mogą zapewnić równoważną i skuteczną ochronę praw podstawowych uznanych na poziomie Unii, w szczególności w karcie(47).
87. Należy także przypomnieć, że art. 1 ust. 3 decyzji ramowej 2002/584 stanowi jednoznacznie, iż decyzja ta nie skutkuje modyfikacją obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 TUE i odzwierciedlonych w karcie, który to obowiązek dotyczy zresztą wszystkich państw członkowskich, w szczególności zarówno państwa członkowskiego wydającego nakaz, jak i państwa członkowskiego wykonującego nakaz(48).
88. Decyzję ramową 2002/584 należy zatem interpretować zgodnie z art. 6 karty, który przewiduje, że każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego(49).
89. Ponadto należy zauważyć, że jak wskazał Trybunał w wyroku z dnia 30 maja 2013 r., F(50), podobnie jak w procedurach ekstradycyjnych, również w ustanowionej decyzją ramową procedurze przekazania prawo do skutecznego środka prawnego, sformułowane w art. 13 EKPC i w art. 47 karty, nabiera szczególnego znaczenia(51).
90. Poza tym z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odnoszącego się do art. 5 ust. 1 lit. f) EKPC, który to przepis dotyczy procedur ekstradycyjnych, wynika, że pozbawienie wolności oparte na tym artykule jest uzasadnione wyłącznie w sytuacji, gdy takie postępowanie jest prowadzone(52). Ponadto art. 5 ust. 3 EKPC stanowi, że „[k]ażdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej”(53). Wreszcie, na mocy art. 5 ust. 4 EKPC, każdy, kto został zatrzymany lub aresztowany, ma prawo żądać zbadania przez sąd, czy zostały spełnione wymogi proceduralne i materialnoprawne niezbędne do tego, aby pozbawienie go wolności było „zgodne z prawem” w rozumieniu art. 5 ust. 1 EKPC(54).
91. W myśl stanowiska, którego broni Komisja, należałoby uznać, że gwarancje te są w niniejszym przypadku spełnione, skoro zgodnie z prawem bułgarskim osobę, w stosunku do której wydano europejski nakaz aresztowania, należy niezwłocznie po jej przekazaniu do wydającego nakaz państwa członkowskiego doprowadzić w tym państwie do sądu.
92. Prawdą jest, że gdy analizuje się sytuację wyłącznie z krajowego punktu widzenia, osoba, w stosunku do której prokurator wydał orzeczenie na podstawie art. 64 ust. 2 NPK, powinna być doprowadzona do sądu, który będzie miał za zadanie orzec co do utrzymania tymczasowego aresztowania lub uchylenia go w oczekiwaniu na postępowanie sądowe.
93. Jednakże w sytuacji, gdy temu orzeczeniu krajowemu towarzyszy europejski nakaz aresztowania, perspektywa jest inna. W takim przypadku kontrola sądowa w wydającym nakaz państwie członkowskim, jakiej powinny podlegać orzeczenia wydane przez prokuratora w zakresie, w jakim mogą one naruszać prawo do wolności zagwarantowane na mocy art. 6 karty, jest siłą rzeczy odłożona w czasie do etapu następującego po przekazaniu zainteresowanej osoby do tego państwa członkowskiego.
94. Uważam, że skoro ‐ ze względu na sam mechanizm współpracy między organami sądowymi, jakim jest europejski nakaz aresztowania, wymagający pewnego terminu na przeprowadzenie postępowania dotyczącego jego wykonania ‐ osoba, której dotyczy wniosek, nie może zostać niezwłocznie doprowadzona do sądu wydającego nakaz państwa członkowskiego i skoro procedura dotycząca wykonania europejskiego nakazu aresztowania może prowadzić, zgodnie z art. 12 decyzji ramowej 2002/584, do aresztowania tej osoby w wykonującym nakaz państwie członkowskim, mogącego trwać przez dłuższy czas, niezbędne jest zagwarantowanie, jako minimalnego wymogu, aby krajowe orzeczenie dotyczące poszukiwania i zatrzymania danej osoby, czy nawet, tak jak w niniejszej sprawie, aresztowania jej, które to orzeczenie stanowi podstawę wydania przez prokuratora europejskiego nakazu aresztowania, było poddane kontroli sądowej na etapie jego przyjmowania, lub przynajmniej aby mogło być zaskarżone przez tę osobę do sądu wydającego nakaz państwa członkowskiego od chwili jej zatrzymania w wykonującym nakaz państwie członkowskim.
95. W sytuacji gdy, tak jak w systemie bułgarskim, krajowy nakaz aresztowania na etapie przygotowawczym postępowania karnego jest wydawany przez prokuratora, osoba, której dotyczy wniosek, powinna zatem mieć możliwość, od momentu jej zatrzymania w wykonującym nakaz państwie członkowskim, wystąpienia do sądu wydającego nakaz państwa członkowskiego, tak aby sąd ten mógł rozstrzygnąć w przedmiocie legalności jej zatrzymania i aresztowania w świetle prawa tego państwa członkowskiego, podobnie jak miałoby to miejsce, gdyby osoba ta została doprowadzona do sądu w maksymalnym terminie 72 godzin przewidzianym w przypadku krajowego nakazu aresztowania wydanego przez prokuratora na mocy art. 64 ust. 2 NPK. W przeciwnym razie cały aspekt legalności zatrzymania i aresztowania zainteresowanej osoby byłby wyłączony spod kontroli sądowej przed przekazaniem tej osoby do wydającego nakaz państwa członkowskiego, ponieważ wykonujący nakaz organ sądowy nie jest właściwy do orzekania co do tego aspektu.
96. W każdym razie zawsze powinna istnieć możliwość poddania krajowej procedury prowadzącej do wydania europejskiego nakazu aresztowania kontroli sądowej na co najmniej jednym z dwóch poziomów ochrony praw osoby, której dotyczy wniosek, przed przekazaniem tej osoby do wydającego nakaz państwa członkowskiego, czyli zanim europejski nakaz aresztowania wywoła większość wiążących się z nim skutków prawnych(55).
97. Pragnę dodać, że istnienie gwarancji proceduralnych przewidzianych w prawie wtórnym Unii powinno według mnie iść w parze z gwarancją, w myśl której każdy system proceduralny powinien przewidywać kontrolę sądową krajowej procedury prowadzącej do wydania europejskiego nakazu aresztowania, która może być przeprowadzona przed przekazaniem zainteresowanej osoby.
98. Należy w tym względzie zauważyć, że Trybunał wyjaśnił, iż „decyzja ramowa 2002/584 wpisuje się w ogólny system gwarancji skutecznej ochrony sądowej przewidzianych w innych przepisach prawa Unii przyjętych w dziedzinie współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych, które przyczyniają się do ułatwienia osobie poszukiwanej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania wykonywanie jej praw, także przed przekazaniem jej do wydającego nakaz państwa członkowskiego”(56).
99. W szczególności art. 10 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności(57) nakłada na właściwy organ wykonującego nakaz państwa członkowskiego obowiązek poinformowania osób podlegających nakazowi, niezwłocznie po pozbawieniu ich wolności, że mają one prawo do ustanowienia adwokata w wydającym nakaz państwie członkowskim(58).
100. Zgodnie z art. 10 ust. 4 dyrektywy 2013/48 „[z]adaniem adwokata w państwie członkowskim wydającym nakaz jest wspomaganie adwokata w państwie członkowskim wykonującym nakaz poprzez udzielanie mu informacji i porad w celu skutecznego skorzystania przez osoby podlegające nakazowi z przysługujących im praw na mocy decyzji ramowej [2002/584]”. Według mnie zdefiniowane w ten sposób zadanie adwokata obejmuje udzielanie informacji dotyczących środków zaskarżenia, jakie ewentualnie przysługują w wydającym nakaz państwie członkowskim, w celu ułatwienia przeprowadzenia przez sąd tego państwa członkowskiego kontroli przestrzegania przesłanek wydania europejskiego nakazu aresztowania, jak również zgodności z prawem krajowym orzeczenia krajowego stanowiącego podstawę tego nakazu aresztowania.
101. Moim zdaniem dla skuteczności tych przepisów niezbędne jest zatem, aby osoba zatrzymana w wykonującym nakaz państwie członkowskim miała możliwość zaskarżenia do sądu wydającego nakaz państwa członkowskiego, przed przekazaniem jej do tego państwa, bądź europejskiego nakazu aresztowania, bądź stanowiącego podstawę jego wydania orzeczenia krajowego, w przypadku gdy żadne z tych dwóch orzeczeń nie było poddane kontroli sądowej w momencie jego wydania. Należy jednakże uściślić, że aby spełnić wymóg szybkości wykonania europejskiego nakazu aresztowania, wniesienie środka zaskarżenia do sądu wydającego nakaz państwa członkowskiego nie powinno mieć wpływu na przesłanki i terminy wykonania takiego nakazu aresztowania ustanowione w decyzji ramowej 2002/584.
102. Z całości powyższych rozważań moim zdaniem wynika, że bułgarska procedura wydawania europejskiego nakazu aresztowania przez prokuratora na etapie przygotowawczym postępowania karnego nie spełnia wymogów skutecznej ochrony sądowej.
V. Wnioski
103. Mając na względzie powyższe rozważania proponuję, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pytanie prejudycjalne przedłożone przez Westminster Magistrates’ Court (sąd magistracki w Westminsterze, Zjednoczone Królestwo):
Decyzję ramową Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienioną decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że wymogi skutecznej ochrony sądowej, jaka powinna przysługiwać osobie, w stosunku do której wydano europejski nakaz aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego, nie są spełnione, jeżeli zgodnie z przepisami wydającego nakaz państwa członkowskiego zarówno europejski nakaz aresztowania, jak i orzeczenie krajowe stanowiące podstawę tego nakazu są wydawane przez organ, który wprawdzie pełni w tym państwie członkowskim funkcje w systemie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, lecz sam nie jest sądem, i nie podlegają kontroli sądowej w tym państwie członkowskim przed przekazaniem zainteresowanej osoby.