WYROK SĄDU (druga izba)
z dnia 12 lipca 2011 r.(*)
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek projektów odnoszących się do rozdzielnic z izolacją gazową – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Podział rynku – Prawo do obrony – Dowód naruszenia – Naruszenie jednolite i ciągłe – Grzywny – Waga i czas trwania naruszenia – Skutek odstraszający – Współpraca
W sprawie T‑112/07
Hitachi Ltd, z siedzibą w Tokio (Japonia),
Hitachi Europe Ltd, z siedzibą w Maidenhead (Zjednoczone Królestwo),
Japan AE Power Systems Corp., z siedzibą w Tokio,
reprezentowane przez M. Reynoldsa, P. Mansfielda oraz B. Roy, solicitors, przez adwokata D. Artsa, oraz N. Greena, QC, oraz S. Singlę, barrister,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez F. Arbaulta, następnie przez X. Lewisa, później przez. P. Van Nuffela oraz J. Bourke’a, oraz w końcu przez P. Van Nuffela, N. Khana oraz F. Ronkesa Agerbeeka, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez J. Holmesa, barrister,
strona pozwana,
mającej za przedmiot tytułem żądania głównego, stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2006) 6762 wersja ostateczna z dnia 24 stycznia 2007 r. w sprawie postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F/38.899 – Rozdzielnice z izolacją gazową) w zakresie, w jakim dotyczy ona skarżących, tytułem żądania ewentualnego – stwierdzenie nieważności art. 2 rzeczonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy ona skarżących, oraz tytułem dalszego żądania ewentualnego – uchylenie lub obniżenie kwoty grzywien nałożonych na skarżące,
SĄD (druga izba),
w składzie: I. Pelikánová (sprawozdawca), prezes, K. Jürimäe i S. Soldevila Fragoso, sędziowie,
sekretarz: C. Kantza, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 8 grudnia 2009 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu
A – Skarżące
1 Hitachi Ltd i będąca jej spółką zależną Hitachi Europe Ltd (zwane dalej zbiorczo „przedsiębiorstwem Hitachi”) są spółkami działającymi w różnych sektorach przemysłu, w tym w sektorze rozdzielnic z izolacją gazową (zwanych dalej „RIG”). Japan AE Power Systems Corp. (zwana dalej „JAEPS”) jest wspólną spółką Hitachi, Fuji Electric Systems Co. Ltd i Meidensha Corp., która przejęła w szczególności działalność w zakresie RIG grup, do których należeli jej akcjonariusze w dniu 1 października 2002 r.
B – Rozpatrywane produkty
2 RIG są wykorzystywane do kontrolowania przepływu energii w sieciach elektroenergetycznych. Jest to ciężki sprzęt elektryczny stosowany jako główny komponent podstacji elektroenergetycznych. RIG są sprzedawane na całym świecie jako część składowa stacji elektroenergetycznych „pod klucz” lub jako część zapasowa, którą należy zamontować w takiej podstacji.
C – Postępowanie administracyjne
3 W dniu 3 marca 2004 r. ABB Ltd powiadomiła Komisję Wspólnot Europejskich o istnieniu praktyk antykonkurencyjnych w sektorze RIG i złożyła ustny wniosek o zwolnienie z grzywny zgodnie z komunikatem Komisji z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy”).
4 Wniosek o zwolnienie z grzywien złożony przez ABB został uzupełniony uwagami ustnymi oraz dowodami z dokumentów. Wniosek ten spowodował wydanie przez Komisję w dniu 24 kwietnia 2004 r. decyzji udzielającej ABB warunkowego zwolnienia z grzywny.
5 Na podstawie oświadczeń ABB Komisja wszczęła dochodzenie, zaś w dniach 11 i 12 maja 2004 r. przeprowadziła kontrolę w siedzibach licznych spółek działających w sektorze RIG.
6 W dniu 20 kwietnia 2006 r. Komisja wydała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które doręczono 20 spółkom, w tym w szczególności skarżącym. W dniach 18 i 19 lipca 2006 r. Komisja przeprowadziła przesłuchanie spółek, do których zostało skierowane pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.
D – Zaskarżona decyzja
7 W dniu 24 stycznia 2007 r. Komisja wydała decyzję C(2006) 6762 wersja ostateczna w sprawie postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F/38.899 – Rozdzielnice z izolacją gazową) (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”).
8 W motywach 113–123 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że różne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w kartelu, koordynowały przydział projektów RIG na szczeblu światowym, z wyjątkiem pewnych rynków, według ustalonych reguł, aby między innymi utrzymać limity odzwierciedlające w znacznym stopniu ich oszacowane historyczne udziały w rynku. Komisja uściśliła, że przydział projektów RIG był dokonywany na podstawie wspólnego limitu „japońskiego” i wspólnego limitu „europejskiego”, które miały być następnie rozdzielane odpowiednio przez japońskich producentów i europejskich producentów pomiędzy nimi. W porozumieniu podpisanym w Wiedniu w dniu 15 kwietnia 1988 r. (zwanym dalej „porozumieniem GQ”) ustalono reguły umożliwiające przydział projektów RIG bądź producentom japońskim, bądź producentom europejskim i zaliczanie ich wartości na poczet odpowiedniego limitu. Ponadto w motywach 124–132 zaskarżonej decyzji Komisja sprecyzowała, że różne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w kartelu, zawarły niepisane porozumienie (zwane dalej „wspólnym uzgodnieniem”), na którego podstawie projekty RIG w Japonii z jednej strony i w krajach będących europejskimi członkami kartelu z drugiej strony, określanych wspólnie jako „kraje macierzyste” projektów RIG, były zastrzeżone odpowiednio dla członków japońskich i członków europejskich kartelu. Projekty RIG w „krajach macierzystych” nie były przedmiotem wymiany informacji pomiędzy dwiema grupami i nie były zaliczane na poczet odpowiednich limitów.
9 Porozumienie GQ zawierało również reguły odnoszące się do wymiany między dwiema grupami producentów informacji koniecznych do funkcjonowania kartelu, którą to wymianę zapewniali w szczególności sekretarze wspomnianych grup, do manipulowania odpowiednimi postępowaniami przetargowymi i do ustalania cen dla projektów RIG, które nie mogły zostać przydzielone. Zgodnie z załącznikiem 2 do porozumienia GQ miało ono zastosowanie do całego świata z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych, Kanady, Japonii i 17 krajów Europy Zachodniej. Ponadto na podstawie wspólnego uzgodnienia projekty RIG w krajach europejskich innych niż „kraje macierzyste” były również zastrzeżone dla grupy europejskiej, ponieważ producenci japońscy zobowiązali się, iż nie będą przedstawiać ofert w odniesieniu do projektów RIG w Europie.
10 Zdaniem Komisji rozdział projektów RIG między producentów europejskich był uregulowany w porozumieniu podpisanym także w Wiedniu w dniu 15 kwietnia 1988 r. i zatytułowanym „E‑Group Operation Agreement for GQ‑Agreement” (porozumienie grupy E w sprawie wykonania porozumienia GQ, zwane dalej „porozumieniem EQ”). Komisja wskazała, że przydział projektów RIG w Europie odbywał się według tych samych reguł i procedur, co reguły i procedury regulujące przydział projektów RIG w innych krajach. W szczególności projekty RIG w Europie miały być również zgłaszane, rejestrowane, przydzielane, uzgadniane lub powinny były uzyskać minimalny poziom cenowy.
11 Na podstawie ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych dokonanych w zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, iż uczestniczące przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanego dalej „porozumieniem EOG”) i nałożyła na nie grzywny, których wysokość obliczono zgodnie z metodologią zawartą w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien”), jak również w komunikacie w sprawie współpracy.
12 W art. 1 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła po pierwsze, że Hitachi uczestniczyła w naruszeniu w okresie od dnia 15 kwietnia 1988 r. do dnia 31 grudnia 1999 r. oraz od dnia 2 lipca 2002 r. do dnia 11 maja 2004 r., po drugie, że Hitachi Europe uczestniczyła w naruszeniu w okresie od dnia 15 kwietnia 1988 r. do dnia 31 grudnia 1999 r. oraz od dnia 2 lipca 2002 r. do dnia 30 września 2002 r. i po trzecie, że JAEPS uczestniczył w naruszeniu od dnia 1 października 2002 r. do dnia 11 maja 2004 r.
13 Z tytułu naruszeń stwierdzonych w art. 1 zaskarżonej decyzji na Hitachi została nałożona w art. 2 zaskarżonej decyzji grzywna w wysokości 50,400 mln EUR, przy czym 48,375 mln EUR z tej kwoty miała ona zapłacić solidarnie z Hitachi Europe. Podobnie w tym samym artykule na JAEPS została nałożona grzywna w wysokości 1,350 mln EUR, którą miał on zapłacić solidarnie z Hitachi, Fuji Electric Holdings Co. Ltd i Fuji Electric Systems (zwanymi dalej zbiorczo „Fuji”).
Przebieg postępowania i żądania stron
14 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 17 kwietnia 2007 r. skarżące wniosły niniejszą skargę. Odpowiedź na skargę oraz replika zostały złożone w dniach 13 sierpnia i 21 listopada 2007 r. Procedura pisemna została zakończona wraz ze złożeniem dupliki w dniu 10 stycznia 2008 r.
15 Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (druga izba) postanowił w dniu 22 września 2009 r. otworzyć procedurę ustną. Sąd, w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania przed Sądem, wezwał Komisję do złożenia określonych dokumentów oraz strony do wypowiedzenia się w przedmiocie znaczenia tych dokumentów w odniesieniu do zarzutu dotyczącego naruszenia prawa dostępu do akt sprawy. Sąd zadał również Komisji pytanie na piśmie, wzywając ją do udzielenia odpowiedzi podczas rozprawy.
16 W odpowiedzi na wezwanie Sądu Komisja przedstawiła odpowiednie dokumenty w dniu 26 października 2009 r. Skarżące przedstawiły uwagi dotyczące tych dokumentów w dniu 18 listopada 2009 r. Komisja odpowiedziała na uwagi skarżących w dniu 3 grudnia 2009 r.
17 Na rozprawie w dniu 8 grudnia 2009 r. wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na zadane ustnie i pisemnie pytania Sądu.
18 W postanowieniu z dnia 26 marca 2010 r. Sąd postanowił ponownie otworzyć procedurę ustną. W dniu 29 marca 2010 r. w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania przed Sądem Sąd wezwał Komisję do przedstawienia licznych dokumentów.
19 Jako że Komisja podniosła, iż niektóre z tych dokumentów nie mogły być podane do wiadomości ze względu na ochronę udzieloną w ramach programu łagodzenia sankcji, w postanowieniu z dnia 11 czerwca 2010 r., Sąd nakazał Komisji przedstawienie ich w ramach środków dowodowych przewidzianych w art. 65 regulaminu postępowania i określił zasady konsultowania ich przez skarżące. Komisja zastosowała się do tego środka dowodowego w wyznaczonym terminie.
20 W dniu 27 lipca 2010 r. procedura ustna została zamknięta.
21 Skarżące wnoszą do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności decyzji w zakresie, w jakim ona ich dotyczy, i w konsekwencji uchylenie grzywien, które zostały na nie nałożone;
– tytułem żądania ewentualnego – stwierdzenie nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim on ich dotyczy;
– tytułem dalszego żądania ewentualnego – uchylenie lub obniżenie nałożonych na nie grzywien;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
22 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi jako bezzasadnej;
– obciążenie skarżących kosztami postępowania.
Co do prawa
23 Skarżące podnoszą pięć zarzutów na poparcie ich skarg. Pierwszy zarzut dotyczy naruszenia przez Komisję przysługującego im prawa do obrony. Drugi zarzut dotyczy braku udowodnienia przez Komisję istnienia wspólnego uzgodnienia lub wynikającego z niego naruszenia. Trzeci zarzut dotyczy braku udowodnienia przez Komisję istnienia jednolitego i ciągłego naruszenia. Czwarty zarzut dotyczy popełnienia przez Komisję błędów przy obliczaniu grzywien nałożonych na skarżące. Piąty zarzut dotyczy ustalenia przez Komisję grzywien nałożonych na skarżące według metody naruszającej zasady równego traktowania i proporcjonalności.
24 Komisja kwestionuje zasadność zarzutów podniesionych przez skarżące.
25 Na wstępie należy zaznaczyć, iż skarżące nie sprecyzowały, które z ich zarzutów zostały podniesione na poparcie różnych żądań, z jakimi wystąpiły. W tym względzie należy uznać przede wszystkim, iż zarzuty pierwszy, drugi i trzeci zostały podniesione przez skarżące na poparcie ich żądania głównego. W wypadku uwzględnienia jednego z tych zarzutów konieczne będzie stwierdzenie nieważności zarówno art. 1, jak też art. 2 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczą one skarżących. Następnie należy uznać, iż zarzuty czwarty i piąty zostały podniesione przez skarżące na poparcie ich żądania zgłoszonego tytułem ewentualnym, jako że dotyczą one ustalenia kwoty nałożonych na nie grzywien. Należy wreszcie zauważyć, iż skarżące nie podniosły żadnego samodzielnego zarzutu na poparcie ich dalszego żądania ewentualnego.
A – W przedmiocie żądania głównego dotyczącego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy ona skarżących
1. W przedmiocie zarzutu pierwszego dotyczącego naruszenia przez Komisję przysługującego skarżącym prawa do obrony
a) Argumenty stron
26 Skarżące utrzymują, iż Komisja naruszyła przysługujące im prawo do obrony, ponieważ nie podała im do wiadomości wszystkich mających znaczenie informacji zawartych w jej aktach.
27 W ramach pierwszej części pierwszego zarzutu dotyczącej dowodów obciążających skarżące podnoszą, iż Komisja nie podała im do wiadomości uwag przedstawionych przez Fuji w dniu 21 listopada 2006 r., które rzekomo potwierdzają rację bytu wspólnego uzgodnienia oraz właściwe Fuji szczególne względy gospodarcze tłumaczące jej nieobecność na europejskim rynku projektów RIG. Zważywszy na moc dowodową przypisaną przez Komisję dowodom dostarczonym przez Fuji w odniesieniu do istnienia wspólnego uzgodnienia, wysoce prawdopodobne jest, że wynik postępowania administracyjnego mógłby być inny, gdyby omawiane uwagi zostały podane im do wiadomości.
28 W ramach drugiej części pierwszego zarzutu skarżące podnoszą, iż przysługujące im prawo do obrony zostało naruszone ze względu na brak przekazania im następujących dowodów odciążających:
– porozumienia zatytułowanego „General Rules for GE Agreement” (ogólne reguły wykonania porozumienia GE, zwanego dalej „porozumieniem GE”) oraz uwag innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu dotyczącym tego porozumienia; informacje te mają znaczenie w odniesieniu do dowodu, że w sektorze projektów RIG europejski kartel istniał przed porozumieniem GQ;
– uwag innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu, podważających wiarygodność przedstawionych Komisji przez Fuji zeznań pana H. w przedmiocie istnienia wspólnego uzgodnienia, które mogły unieważnić inne dowody przedstawione przez Fuji w odniesieniu do istnienia wspólnego uzgodnienia;
– zeznań innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu, dotyczących nieistnienia wspólnego uzgodnienia, a w szczególności zeznań przedstawionych przez Siemens AG w dniu 7 sierpnia 2006 r., które mogły podważyć wiarygodność argumentacji Komisji w odniesieniu do istnienia rzeczonego uzgodnienia;
– uwag innych japońskich przedsiębiorstw dotyczących ich rzekomego uczestnictwa w europejskich projektach wskazanych w motywie 164 zaskarżonej decyzji, które mogły wykazać, iż japońskie przedsiębiorstwa nigdy nie uczestniczyły w dyskusjach dotyczących tych projektów;
– przedstawionych przez Areva oświadczeń pana S. z dnia 15 września 2006 r. w przedmiocie rozpadu kartelu w 1999 r., z których wynika, iż struktura kartelu wprowadzona od 2002 r. była odmienna od struktury, jaką miał wcześniejszy kartel.
29 Komisja nie zgadza się z argumentami skarżących.
b) Ocena Sądu
30 Poszanowanie prawa do obrony wymaga, aby umożliwić zainteresowanej osobie w czasie postępowania administracyjnego skuteczne przedstawienie jej stanowiska w przedmiocie prawdziwości i znaczenia zarzucanych faktów i okoliczności oraz w przedmiocie dokumentów uwzględnionych przez Komisję na poparcie jej twierdzenia, że doszło do naruszenia traktatu (wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 66).
31 Prawo dostępu do akt wynikające z zasady poszanowania prawa do obrony oznacza, że Komisja powinna zapewnić zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość zapoznania się z wszystkimi dokumentami znajdującymi się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony. Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumentów wewnętrznych Komisji oraz innych poufnych informacji (ww. w pkt 30 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo).
32 W związku z tym należy przypomnieć, że dopiero na początku kontradyktoryjnego etapu postępowania administracyjnego zainteresowane przedsiębiorstwo, za pomocą pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, zostaje poinformowane o wszystkich istotnych okolicznościach, na których opiera się Komisja na tym etapie postępowania, i dopiero wówczas przedsiębiorstwu temu przysługuje prawo dostępu do akt sprawy, które to prawo ma na celu zagwarantowanie skutecznego wykonania prawa do obrony. W rezultacie odpowiedź innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu, na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie należy co do zasady do ogółu dokumentów akt dochodzenia, z którymi mogą zapoznać się strony (wyrok Sądu z dnia 30 września 2009 r. w sprawie T‑161/05 Hoechst przeciwko Komisji, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 163).
33 Jednakże, jeżeli w celu ustalenia istnienia naruszenia w postępowaniu na podstawie art. 81 ust. 1 WE Komisja zamierza oprzeć się na fragmencie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączonym do takiej odpowiedzi dokumencie, inne przedsiębiorstwa biorące udział w tym postępowaniu powinny mieć możliwość wypowiedzenia się na temat takiego środka dowodowego. W takich okolicznościach dany fragment odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączony do tej odpowiedzi dokument stanowi bowiem dowód obciążający inne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w popełnieniu naruszenia (zob. ww. w pkt 32 wyrok w sprawie Hoechst przeciwko Komisji, pkt 164 i przytoczone tam orzecznictwo). Powyższe orzecznictwo ma zastosowanie analogicznie do art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.
34 Analogicznie, jeżeli fragment odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączony do takiej odpowiedzi dokument może mieć znaczenie dla obrony przedsiębiorstwa, ponieważ umożliwia mu powołanie się na okoliczności, które nie są zgodne z wnioskami wyciągniętymi na tym etapie przez Komisję, stanowi on dowód odciążający. W takim wypadku zainteresowanemu przedsiębiorstwu należy umożliwić zapoznanie się z danym fragmentem lub dokumentem i wypowiedzenie się w ich przedmiocie.
35 Jednakże sam fakt, że inne przedsiębiorstwa podniosły takie same argumenty co zainteresowane przedsiębiorstwo i że wykorzystały większe środki na swoją obronę, nie wystarcza do uznania tych argumentów za dowody odciążające (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑43/02 Jungbunzlauer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3435, pkt 353, 355).
36 Co się tyczy konsekwencji dostępu do akt bez przestrzegania tych reguł, nieprzekazanie dokumentu, na którym Komisja oparła się w celu oskarżenia przedsiębiorstwa, stanowi naruszenie prawa do obrony jedynie w sytuacji, gdy zainteresowane przedsiębiorstwo wykaże, iż rozstrzygnięcie przyjęte przez Komisję w jej decyzji byłoby inne, gdyby niepodany do wiadomości dokument musiał zostać pominięty jako dowód (ww. w pkt 30 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 71, 73).
37 Jeśli chodzi o niepodanie do wiadomości dokumentu odciążającego, zainteresowane przedsiębiorstwo musi wykazać jedynie, że jego nieujawnienie mogło , ze szkodą dla niego, mieć wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji. Wystarczy, że przedsiębiorstwo wykaże, iż mogło wykorzystać ten odciążający dokument w swej obronie, to znaczy, że gdyby miało możliwość powołania się na ten dokument w postępowaniu administracyjnym, mogłoby wskazać elementy, które nie były zgodne z wnioskami wyprowadzonymi na tym etapie przez Komisję, i w konsekwencji mogłoby w jakikolwiek sposób wpłynąć na ocenę dokonaną przez Komisję w decyzji – przynajmniej jeśli chodzi o wagę i czas trwania zachowania, które jest mu zarzucane – a w konsekwencji na wysokość grzywny (ww. w pkt 30 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 74, 75).
38 Możliwość, że nieujawniony dokument mógł mieć wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji, może być wykazana dopiero po wstępnym zbadaniu niektórych środków dowodowych, które wskazują, że w świetle tych środków dowodowych nieujawnione dokumenty mogły mieć znaczenie, którego nie należało lekceważyć (ww. w pkt 30 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 76).
– W przedmiocie części pierwszej dotyczącej niepodania do wiadomości dowodów obciążających
39 Komisja przyznaje, iż nie mogła oprzeć się na uwagach Fuji z dnia 21 listopada 2006 r. w celu uzasadnienia zarzutów postawionych skarżącym w zaskarżonej decyzji, jednakże zaprzecza, jakoby w rzeczywistości wykorzystała je jako dowody obciążające.
40 Należy jednak zaznaczyć, iż – tak jak twierdzą skarżące – w motywach 125 i 255 zaskarżonej decyzji Komisja powołała się na uwagi Fuji z dnia 21 listopada 2006 r. w celu potwierdzenia argumentu o istnieniu wspólnego uzgodnienia.
41 W tych okolicznościach rozstrzygnięcie w odniesieniu do tej części zarzutu zależy od wyniku analizy argumentów dotyczących dowodu istnienia wspólnego uzgodnienia przedstawionych przez skarżące w ramach pierwszej części drugiego zarzutu. Jeżeli bowiem zostanie stwierdzone, iż istnienie wspomnianego uzgodnienia zostało wykazane w wymagany prawem sposób nawet po nieuwzględnieniu uwag Fuji z dnia 21 listopada 2006 r. jako dowodu obciążającego, ta część zarzutu będzie musiała zostać oddalona. Natomiast jeżeli stwierdzone zostanie, iż rzeczone uwagi stanowią niezbędny dowód na poparcie ustaleń w przedmiocie istnienia wspólnego uzgodnienia przyjętych w zaskarżonej decyzji, ta część zarzutu będzie musiała zostać uwzględniona.
– W przedmiocie części drugiej dotyczącej niepodania do wiadomości dowodów odciążających
42 Po pierwsze, strony zgadzają się, iż porozumienie GE zostało podane do wiadomości skarżących. Skarżące ograniczają się bowiem jedynie do stwierdzenia, iż miały bardzo krótki termin na jego zbadanie, nie precyzując jednak, w jaki sposób okoliczność ta utrudniła im obronę. Ponadto w uwagach z dnia 18 listopada 2009 r. skarżące przyznają, iż miały okazję wypowiedzieć się w przedmiocie wspomnianego porozumienia i że rzeczywiście skorzystały z tej możliwości. W konsekwencji ich argument dotyczący tego porozumienia nie może zostać uwzględniony.
43 Po drugie, jeżeli chodzi o uwagi w przedmiocie porozumienia GE przedstawione przez inne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w kartelu, skarżące wskazują w ich uwagach z dnia 18 listopada 2009 r., iż Toshiba Corp. i Mitsubishi Electric System Corp. (zwana dalej „Melco”) również uznały moc rzeczonego porozumienia jako dowodu odciążającego ze względów takich samych co przedstawione Komisji przez skarżące. Skarżące ograniczają się do stwierdzenia, iż Toshiba i Melco podniosły te same argumenty co one same, co oznacza, iż uwagi Toshiby i Melco nie mogą być uważane za dowód odciążający.
44 Po trzecie, to samo stwierdzenie ma zastosowanie do uwag innych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu, w których podważana jest wiarygodność zeznań pana H. w przedmiocie istnienia wspólnego uzgodnienia. W uwagach z dnia 18 listopada 2009 r. skarżące wskazują bowiem, iż Toshiba i Melco również negatywnie oceniły moc dowodową rzeczonych zeznań ze względów takich samych co przedstawione Komisji.
45 Po czwarte, w uwagach i zeznaniach Melco i Siemensa oraz w zeznaniach złożonych przez Fuji wspomina się o istnieniu „znacznych” barier wejścia na rynek europejski oraz o okoliczności, iż był to rynek „dojrzały”, co czyniło wejście na niego przez japońskich producentów trudnym, a wręcz niemożliwym. Co więcej, Siemens i Melco oraz ich pracownicy zakwestionowali wprost istnienie wspólnego uzgodnienia lub dotyczących go dyskusji, a zeznania pana T. przedstawione przez Siemens, wskazują, iż kartel oparty na porozumieniu GQ koncentrował się na Środkowym Wschodzie i nie miał zastosowania do Europy.
46 Skarżące nie zakwestionowały jednak twierdzenia Komisji, zgodnie z którym zeznania pracowników Fuji zostały im podane do wiadomości. W konsekwencji w odniesieniu do tych dowodów nie można stwierdzić żadnego naruszenia prawa dostępu do akt sprawy.
47 Ponadto w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skarżące podniosły te same argumenty co przedstawione w pkt 45 powyżej, co oznacza, iż uwag Melco i Siemensa nie można uważać za dowody odciążające, których podanie do wiadomości mogło mieć wpływ na przebieg postępowania i treść zaskarżonej decyzji.
48 Ten sam wniosek stosuje się do zeznań pracowników Melco, jak również pracowników Siemensa, jako że pisemnych zeznań pracowników spółki sporządzonych pod jej kontrolą i przedstawionych dla celów jej obrony w ramach postępowania administracyjnego prowadzonego przez Komisję nie można zasadniczo uważać za dowody odrębne i niezależne od oświadczeń tej spółki. Z reguły bowiem stanowisko spółki dotyczące prawdziwości okoliczności zarzucanych jej przez Komisję opiera się przede wszystkim na wiedzy i opinii jej pracowników i kierownictwa.
49 W zakresie, w jakim skarżące utrzymują, iż zeznania pracowników Siemensa podważają twierdzenie Komisji, zgodnie z którym europejscy producenci nie kwestionowali wspólnego uzgodnienia, należy zauważyć, iż nie zostało wykazane, aby w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów lub na późniejszym etapie Komisja oparła się na takim ogólnym twierdzeniu. W tym względzie z motywu 125 zaskarżonej decyzji wynika co najwyżej, iż Komisja stwierdziła, że istnienie wspomnianego uzgodnienia nie zostało zakwestionowane przez Alstom i Arevę i nie było w otwarty sposób zakwestionowane przez przedsiębiorstwo należące do grupy, w której skład wchodzi VA TECH Transmission & Distribution GmbH & Co. KEG (zwana dalej „VA TECH”). Komisja nie podała natomiast szczegółów stanowiska Siemens lub stanowiska ogółu europejskich producentów. W konsekwencji argument skarżących nie ma oparcia w faktach. Ponadto stanowisko europejskich producentów w odniesieniu do istnienia wspólnego uzgodnienia i znaczenia tego dowodu zostanie omówione w pkt 197–203 poniżej.
50 Po piąte, w odpowiedzi na żądanie Sądu dotyczące uwag innych japońskich przedsiębiorstw w przedmiocie ich rzekomego uczestnictwa w projektach RIG w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) przywołanych w motywie 164 zaskarżonej decyzji, Komisja przedstawiła wyciąg z odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielonej przez Melco, z którego wynika, iż Melco podważa, aby uczestniczyła w rozdzielaniu takich projektów.
51 Niemniej jednak w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Melco ograniczyła się do przyjęcia stanowiska takiego samego jak skarżące, co przyznają one w ich uwagach z dnia 18 listopada 2009 r. W konsekwencji wyciąg z odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielonej przez Melco nie stanowi dowodu odciążającego, którego podanie do wiadomości mogło mieć wpływ na przebieg postępowania i treść zaskarżonej decyzji.
52 Po szóste, z oświadczeń pana S. złożonych w dniu 15 września 2006 r. wynika, iż uważa on, że z jednej strony kartel rozpadł się w następstwie przerwania uczestnictwa w nim przez Siemens w 1999 r., z drugiej zaś kartel ustanowiony od 2002 r. w istotny sposób odróżniał się od kartelu istniejącego do 1999 r.
53 W odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skarżące przedstawiły te same argumenty w celu podważenia istnienia jednolitego i ciągłego naruszenia. W tych okolicznościach i w świetle uwag przedstawionych w pkt 48 powyżej dotyczących klasyfikacji zeznań pracowników spółki należy uznać, iż również oświadczenia pana S. nie stanowią dowodu odciążającego, którego podanie do wiadomości mogło mieć wpływ na przebieg postępowania i treść zaskarżonej decyzji.
54 W świetle ogółu powyższych rozważań należy oddalić drugą część pierwszego zarzutu.
2. W przedmiocie zarzutu drugiego dotyczącego braku udowodnienia przez Komisję istnienia wspólnego uzgodnienia lub wynikającego z niego naruszenia
55 W ramach pierwszej części drugiego zarzutu skarżące podnoszą, iż Komisja nie wykazała w wymagany prawem sposób istnienia wspólnego uzgodnienia, i zauważają, iż nie podjęła ona wysiłków w celu rozwiania istniejących wątpliwości w ramach niezależnego dochodzenia. Skarżące uważają, iż w niniejszym przypadku Komisja była zobowiązana przyjąć przedstawione przez nie alternatywne wytłumaczenie okoliczności faktycznych. W ramach drugiej części drugiego zarzutu skarżące podnoszą, iż Komisja nie wykazała, że wspólne uzgodnienie stanowiło porozumienie ograniczające lub uzgodnioną praktykę.
56 Komisja kwestionuje zasadność argumentów skarżących.
a) W przedmiocie części pierwszej dotyczącej braku wykazania przez Komisję istnienia wspólnego uzgodnienia
57 Zgodnie z orzecznictwem na Komisji spoczywa obowiązek udowodnienia stwierdzonych przez nią naruszeń oraz przedstawienia środków dowodowych pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności stanowiących naruszenie (zob. wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawach połączonych T‑44/02 OP, T‑54/02 OP, T‑56/02 OP, T‑60/02 OP i T‑61/02 OP Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3567, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo).
58 W tym kontekście istnienie wątpliwości po stronie sądu musi być rozstrzygane na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem orzec, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeśli jego wątpliwości w tym względzie się utrzymują, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (ww. w pkt 57 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 60).
59 W tej ostatniej sytuacji konieczne jest bowiem poszanowanie przewidzianej w szczególności w art. 6 ust. 2 podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zasady domniemania niewinności, wchodzącej w skład praw podstawowych, które stanowią zasady ogólne prawa wspólnotowego. Zważywszy na charakter omawianych naruszeń oraz na charakter i surowość sankcji z nimi związanych, zasada domniemania niewinności znajduje zastosowanie w szczególności do postępowań w przedmiocie naruszenia obowiązujących przedsiębiorstwa reguł konkurencji, które mogą zostać zakończone orzeczeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych (zob. ww. w pkt 57 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 61).
60 Tak więc konieczne jest, by w celu wykazania istnienia naruszenia Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody. Niemniej należy podkreślić, że nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, by wymogowi temu odpowiadał oceniany jako całość zbiór poszlak, na który powołuje się instytucja (zob. ww. w pkt 57 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 62, 63 i przytoczone tam orzecznictwo).
61 Ponadto, biorąc pod uwagę fakt, że zakaz porozumień antykonkurencyjnych jest powszechnie znany, nie można wymagać od Komisji, by przedstawiła dokumenty poświadczające w wyraźny sposób nawiązanie kontaktu między omawianymi podmiotami gospodarczymi. Fragmentaryczne i pojedyncze dane, którymi mogła dysponować Komisja, muszą w każdym razie móc być uzupełnione wnioskowaniem pozwalającym na odtworzenie istotnych okoliczności. Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego może więc zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (zob. ww. w pkt 57 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 64, 65 i przytoczone tam orzecznictwo).
62 Jednakże, jeśli Komisja opiera się wyłącznie na zachowaniu danych przedsiębiorstw na rynku, aby stwierdzić istnienie naruszenia, wystarczy, że wspomniane przedsiębiorstwa wykażą istnienie okoliczności, które stawiają w innym świetle fakty ustalone przez Komisję i które pozwalają tym samym zastąpić innym przekonywającym wyjaśnieniem faktów wyjaśnienie, jakie Komisja przyjęła w celu stwierdzenia istnienia naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 186 i przytoczone tam orzecznictwo).
63 Wbrew twierdzeniom skarżących reguła ta nie ma zastosowania do wszystkich przypadków, w których naruszenie jest wykazane jedynie na podstawie dowodów niemających formy dokumentu.
64 Jeżeli chodzi o środki dowodowe, na które można powoływać się w celu wykazania naruszenia art. 81 WE, zasadą mającą pierwszeństwo w prawie wspólnotowym jest zasada swobodnego doboru środków dowodowych (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑50/00 Dalmine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2395, pkt 72). Przytoczone wyżej orzecznictwo ma zastosowanie analogicznie do art. 53 porozumienia EOG.
65 W konsekwencji nawet jeżeli brak dowodów z dokumentów może okazać się istotny w ramach całościowej oceny zbioru poszlak, na jakich opiera się Komisja, nie umożliwia on sam w sobie zainteresowanemu przedsiębiorstwu podważenia twierdzeń Komisji poprzez przedstawienie alternatywnego wytłumaczenia okoliczności faktycznych. Jest tak jedynie w przypadku, gdy dowody przedstawione przez Komisję nie pozwalają wykazać istnienia naruszenia w jednoznaczny sposób i bez konieczności dokonywania wykładni (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 12 września 2007 r. w sprawie T‑36/05 Coats Holdings i Coats przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 74).
66 Z tego samego powodu, nawet w braku dowodów z dokumentów, Komisja nie jest zobowiązana przeprowadzać odrębnego dochodzenia w celu sprawdzenia okoliczności faktycznych.
67 Ponadto w tym względzie żaden przepis ani żadna ogólna zasada prawa wspólnotowego nie zakazuje Komisji wykorzystania przeciwko przedsiębiorstwu oświadczeń innych przedsiębiorstw oskarżanych o uczestnictwo w kartelu. Gdyby tak nie było, ciężar dowodu zachowań sprzecznych z art. 81 WE, który spoczywa na Komisji, byłby nie do udźwignięcia i nie do pogodzenia z misją nadzoru właściwego stosowania tych przepisów (ww. w pkt 62 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 192). Przytoczone wyżej orzecznictwo ma zastosowanie analogicznie do art. 53 porozumienia EOG.
68 Jednakże oświadczenie przedsiębiorstwa, któremu zarzuca się udział w kartelu, a którego prawdziwość jest kwestionowana przez szereg innych przedsiębiorstw, którym zarzuca się udział w kartelu, nie może być uważane za stanowiące wystarczający dowód istnienia naruszenia popełnionego przez te ostatnie, jeżeli nie jest poparte innymi dowodami, przy czym wymagany stopień, w jakim musi być ono potwierdzone, może być niższy ze względu na wiarygodność omawianych oświadczeń (ww. w pkt 62 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 219, 220).
69 Co się tyczy mocy dowodowej różnych środków dowodowych, jedynym kryterium oceny przedstawionych dowodów jest ich wiarygodność (ww. w pkt 64 wyrok w sprawie Dalmine przeciwko Komisji, pkt 72).
70 Zgodnie z ogólnymi regułami w dziedzinie dowodów wiarygodność i w konsekwencji moc dowodowa dokumentu zależy od jego pochodzenia, okoliczności, w jakich został sporządzony, jego adresata i treści (wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑491, pkt 1053, 1838).
71 Jeżeli chodzi o oświadczenia, szczególnie wysoka moc dowodowa może ponadto być przyznana oświadczeniom, które, po pierwsze, są wiarygodne, po drugie, są składane w imieniu przedsiębiorstwa, po trzecie, pochodzą od osób mających zawodowy obowiązek działania w interesie tego przedsiębiorstwa, po czwarte, są sprzeczne z interesem składającej je osoby, po piąte, pochodzą od bezpośredniego świadka opisanych w nich okoliczności i po szóste, zostały złożone na piśmie w sposób świadomy i po głębokim namyśle (zob. podobnie ww. w pkt 62 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 205–210).
72 Ponadto, nawet jeśli należy zasadniczo wykazywać pewną podejrzliwość w odniesieniu do dobrowolnych zeznań głównych uczestników niedozwolonego porozumienia ze względu na wskazywaną przez skarżące okoliczność, że uczestnicy ci mogą mieć tendencję do umniejszenia znaczenia swojego udziału w naruszeniu i wyolbrzymienia udziału pozostałych uczestników, pozostaje bezsporne, iż fakt wystąpienia o skorzystanie z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy w celu uzyskania zwolnienia z grzywny lub zmniejszenia jej wysokości niekoniecznie musi stanowić zachętę do przedkładania nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników kartelu. W istocie jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również kompletność współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie T‑120/04 Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4441, pkt 70).
73 W tym zakresie należy również zauważyć, iż potencjalne konsekwencje przedstawienia nieprawdziwych dowodów są tym poważniejsze, że – jak wynika z pkt 68 powyżej – kwestionowane oświadczenie przedsiębiorstwa musi być potwierdzone. Okoliczność ta zwiększa bowiem ryzyko wykrycia nieprawdziwych oświadczeń zarówno przez Komisję, jak też przez uczestniczące przedsiębiorstwa.
74 Jeżeli chodzi o stosowanie tych reguł do niniejszego przypadku tytułem wstępu należy przypomnieć, iż zgodnie z poczynionymi w zaskarżonej decyzji stwierdzeniami wspólne uzgodnienie było niepisanym uzgodnieniem, które obejmowało po pierwsze zobowiązanie japońskich przedsiębiorstw, iż odstąpią od wejścia na rynek projektów RIG w EOG, po drugie zobowiązanie europejskich przedsiębiorstw, iż odstąpią od wejścia na japoński rynek projektów RIG i po trzecie zobowiązanie europejskich przedsiębiorstw, iż będą informować japońskie przedsiębiorstwa o projektach RIG w państwach europejskich innych niż kraje macierzyste i księgować te projekty w ramach wspólnego limitu „europejskiego” przewidzianego w porozumieniu GQ. Zdaniem Komisji celem mechanizmu informowania i księgowania było zapewnienie kompensaty japońskim przedsiębiorstwom postrzeganym przez europejskie przedsiębiorstwa jako potencjalni konkurenci na rynku EOG.
75 W tym kontekście należy od razu odrzucić twierdzenie skarżących, zgodnie z którym treść pojęcia wspólnego uzgodnienia nie jest niezmienna w całej zaskarżonej decyzji. Jakkolwiek bowiem można stwierdzić drobne różnice pomiędzy różnymi sformułowaniami wykorzystanymi w zaskarżonej decyzji, to różnice te nie mają wpływu na podstawowe cechy tego pojęcia przedstawione w poprzednim punkcie.
76 Spośród różnych elementów składowych wspólnego uzgodnienia wymienionych w pkt 74 powyżej podstawę zarzutu postawionego przez Komisję skarżącym stanowi rzekome zobowiązanie japońskich przedsiębiorstw, iż odstąpią od wejścia na rynek projektów RIG w EOG. W konsekwencji w wymagany prawem sposób wykazane musi zostać istnienie tego zobowiązania. Jednakże, jeżeli inne elementy składowe wspólnego zobowiązania zostaną dowiedzione, to może okazać się, iż mają one znaczenie jako dowody pośrednie pozwalające na wyprowadzenie istnienia współzależnego zobowiązania japońskich przedsiębiorstw.
77 Skarżące kwestionują istnienie wspólnego uzgodnienia, podnosząc, iż ich nieobecność na europejskim rynku projektów RIG można wytłumaczyć okolicznością, iż z różnych powodów – w szczególności handlowych i technicznych – japońskie przedsiębiorstwa nie były uważane za wiarygodnych konkurentów na rynku europejskim. Skarżące kwestionują moc różnych dowodów przedstawionych przez Komisję w zaskarżonej decyzji i wskazują inne dowody, które według nich sugerują, iż wspólne uzgodnienie nie istniało. Oprócz tego przedstawiają one przygotowane przez konsultantów sprawozdanie (zwane dalej „zewnętrznym sprawozdaniem”), które jak twierdzą, stanowi argument na poparcie prezentowanego przez nie alternatywnego wytłumaczenia okoliczności faktycznych.
78 Komisja podnosi, iż istnienie wspólnego uzgodnienia, a zwłaszcza zobowiązanie japońskich przedsiębiorstw, że odstąpią od wejścia na rynek EOG, jest wykazane w wymagany prawem sposób przez zbiór dowodów obejmujących dowody z dokumentów, oświadczenia przedsiębiorstw, zeznania świadków oraz dowody odnoszące się do rzeczywistego działania kartelu.
79 Należy zatem dokonać oceny wiarygodności i zawartości różnych dowodów w celu sprawdzenia, czy dowody, na jakich oparła się Komisja, jako całość uzasadniają silne przekonanie o istnieniu wspólnego uzgodnienia, którego podważyć nie mogą dowody przedstawiane przez skarżące.
W przedmiocie porozumienia GQ i porozumienia EQ
– Argumenty stron
80 Skarżące podnoszą po pierwsze, że porozumienie GQ i porozumienie EQ w żaden sposób nie wspominają o wspólnym uzgodnieniu, mimo że w porozumieniach tych są w szczegółowy sposób ustalone zasady kartelu. W tym zakresie załącznik 2 do porozumienia GQ nie odzwierciedla istnienia rzeczonego wspólnego uzgodnienia, lecz fakt wyłączenia państw Europy Zachodniej z zakresu stosowania porozumienia.
81 Po drugie skarżące kwestionują istnienie ścisłego związku pomiędzy porozumieniem GQ i porozumieniem EQ. Zdaniem skarżących porozumienie GQ pomimo szczegółowego charakteru nie wspomina o porozumieniu EQ. Co więcej japońscy producenci nie byli stroną porozumienia EQ i nie znali jego treści.
82 Skarżące uważają w konsekwencji, iż porozumienie GQ i porozumienie EQ nie stanowią dowodów z dokumentów na okoliczność istnienia wspólnego uzgodnienia. Zważywszy, że rzeczone porozumienia nie wspominają o wspólnym uzgodnieniu, pomimo jego rzekomo podstawowego znaczenia dla kartelu o zasięgu światowym, ich treść dowodzi wręcz, iż uzgodnienie to nie istniało.
83 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
84 Strony zgadzają się, iż porozumienie GQ przewiduje organizację kartelu dotyczącego projektów RIG na poziomie światowym. Jednakże skarżące twierdzą po pierwsze, iż porozumienie to nie wspomina o wspólnym uzgodnieniu, i po drugie, że zgodnie z jego załącznikiem 2 wspomniane porozumienie wyłącza z jego zakresu stosowania Japonię, dwanaście ówczesnych państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej oraz pięć innych państw Europy Zachodniej.
85 W tych okolicznościach nie należy uważać, aby porozumienie GQ stanowiło dowód z dokumentu potwierdzający istnienie wspólnego uzgodnienia. Wykładnia Komisji, zgodnie z którą wyłączenie państw europejskich i Japonii było skutkiem istnienia rzeczonego uzgodnienia, nie jest a priori bardziej przekonująca niż przeciwna wykładnia proponowana przez skarżące.
86 Porozumienie EQ stanowi z kolei porozumienie wykonujące porozumienie GQ odnoszące się w szczególności do podziału limitu „europejskiego” przewidzianego w porozumieniu GQ. Z tego względu istnieje pewien związek pomiędzy tymi porozumieniami. Jednakże porozumienie EQ zostało zawarte jedynie przez przedsiębiorstwa europejskie. Skarżące nie były więc jego stronami. Ponadto porozumienie to nie wspomina wyraźnie o wspólnym uzgodnieniu.
87 W tym względzie należy również zaznaczyć, iż zgodnie z pkt 4 części „E (E‑Members)” załącznika 2 do porozumienia EQ europejscy producenci „decydują o informowaniu o europejskich projektach [grupy japońskich producentów]”. Z kontekstu załącznika 2 wynika, iż przekazywanie informacji miało następować przed przydzielaniem danych projektów RIG.
88 Okoliczność ta pozwala na odrzucenie w pewnym zakresie argumentacji skarżących, ponieważ sugeruje ona, że europejscy producenci uważali, iż japońscy producenci mogli być zainteresowani przynajmniej procesem przydzielania pewnych projektów RIG w EOG i że byli zatem potencjalnymi konkurentami w odniesieniu do takich projektów.
89 Niemniej jednak żaden z elementów porozumienia EQ ani z innych dowodów przedstawionych przez Komisję nie wskazuje, iż omawiany mechanizm został wdrożony przez europejskich producentów lub że japońscy producenci wiedzieli o jego istnieniu.
90 Porozumienie EQ stanowi zatem jedynie poszlakę pozwalającą sądzić, iż – jak twierdzi Komisja – japońscy producenci byli uważani za wiarygodnych konkurentów mogących dokonywać dostaw pewnych projektów RIG w EOG.
91 Ponadto należy zauważyć, iż zobowiązanie się grupy producentów, że odstąpią od wejścia na rynek zastrzeżony dla innej grupy, takie jak zobowiązanie, które Komisja zarzuca japońskim producentom, opiera się na prostej koncepcji, która może być wdrożona w łatwy sposób. Podobnie wdrożenie koncepcji nie wymaga zasadniczo współdziałania zainteresowanych przedsiębiorstw. W konsekwencji zobowiązanie takie może w zupełności istnieć jako niepisane uzgodnienie, co umożliwia również zmniejszenie ryzyka jego odkrycia. W tym względzie Komisja wskazała w motywach 170–176 zaskarżonej decyzji, iż w niniejszym przypadku uczestnicy kartelu przyjęli szereg środków ostrożności w celu uniknięcia jego ujawnienia.
92 Chociaż prawdą jest, iż wskazany przez Komisję mechanizm informowania i księgowania wdrożony po rozdzieleniu danych projektów RIG wymagał pewnych środków wdrażania, to środki te nie były szczególnie skomplikowane, ponieważ polegały zasadniczo na przekazywaniu przez grupę europejską grupie japońskiej pewnych danych, co ponadto odbywało się równolegle do wdrażania porozumienia GQ w zakresie projektów RIG poza EOG. W konsekwencji nie wydaje się, aby takie środki koniecznie wymagały pisanych reguł.
W przedmiocie oświadczeń ABB
– Argumenty stron
93 Na wstępie skarżące powtarzają, iż dowody przedstawione przez ABB w ramach wniosku o zwolnienie z grzywny, a w szczególności oświadczenia złożone po przyznaniu jej przez Komisję warunkowego zwolnienia muszą być oceniane w świetle presji, pod jaką znalazła się ABB, ponieważ przedsiębiorstwo to pragnęło zachować przyznane mu zwolnienie, umniejszając wagę jego własnych zachowań i wyolbrzymiając wagę zachowań innych uczestniczących przedsiębiorstw. W niniejszym przypadku presja ta przejawiała się w częściowych oświadczeniach złożonych przez ABB podczas przesłuchania przed Komisją oraz w ramach równoległego postępowania prowadzonego przez czeski organ ochrony konkurencji.
94 Skarżące dodają, iż oświadczenia ABB nie pochodzą z okresu zaistnienia okoliczności faktycznych, nie dostarczają wystarczających szczegółów w przedmiocie wspólnego uzgodnienia oraz że zmieniały się z upływem czasu, co zmniejsza ich moc dowodową.
95 W początkowym wniosku o zwolnienie z grzywny z dnia 3 marca 2004 r. ABB nie odniosła się do istnienia wspólnego uzgodnienia, o którym wspomniała dopiero w swych uwagach z dnia 11 marca 2004 r.
96 W odniesieniu do uwag ABB z dnia 11 marca 2004 r. skarżące zwracają uwagę po pierwsze, iż gdy ABB wspomina o udziale japońskich przedsiębiorstw we wspólnym uzgodnieniu, wydaje się odnosić do JAEPS i do TM T & D Corp. będącej wspólną spółką Toshiby i Melco prowadzącą działalność tych przedsiębiorstw w dziedzinie RIG pomiędzy październikiem 2002 r. i kwietniem 2005 r. Tymczasem w zaskarżonej decyzji Komisja zinterpretowała oświadczenia ABB nie tylko jako odnoszące się do całego okresu trwania naruszenia od 1988 r., chociaż ani TM T & D, ani JAEPS wówczas nie istniały, lecz również jako obejmujące poza tymi dwiema spółkami Hitachi i Hitachi Europe.
97 Po drugie, skarżące podnoszą, iż w uwagach z dnia 1 marca 2004 r. ABB ograniczyła się do niejasnych oświadczeń w odniesieniu do czasu trwania kartelu, koncentrując się na okresie pomiędzy 1999 r. i 2002 r.
98 Po trzecie, skarżące twierdzą, że niejasny i sprzeczny charakter uwag ABB z dnia 11 marca 2004 r. pozwala sądzić, iż chodzi raczej o przypuszczenia personelu tego przedsiębiorstwa dotyczące warunków rynkowych niż o dowód wyraźnego porozumienia obejmującego wspólną wolę.
99 Po czwarte, skarżące uważają, iż w uwagach z dnia 11 marca 2004 r. ABB na wstępie potwierdziła, że zainteresowane przedsiębiorstwa uważały, iż ze względu na przeszkody prawne, techniczne i handlowe wejście na europejski rynek było trudne a wręcz niemożliwe. Twierdzą one, iż w takich okolicznościach jakiekolwiek wyraźne porozumienie obejmujące zobowiązanie do odstąpienia od wejścia na rynek właściwy było bezcelowe.
100 Skarżące twierdzą wreszcie, że ABB w uwagach z dnia 4 października 2005 r. przedstawionych po złożeniu przez nie same oraz przez innych japońskich producentów uwag dotyczących powyższych przeszkód, zmieniła jej wcześniejsze oświadczenia dotyczące wspólnego uzgodnienia, gdyż oświadczyła ona w szczególności, że bariery wejścia na rynek europejski mogły być pokonane i że w konsekwencji wejście japońskich producentów było możliwe z gospodarczego punktu widzenia. Zdaniem skarżących moc dowodowa takiego późnego oświadczenia, które radykalnie zmienia wcześniejsze oświadczenia, budzi wątpliwości.
101 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
102 Jeżeli chodzi o wiarygodność oświadczeń ABB złożonych w ramach jej wniosku o zwolnienie z grzywny, w pkt 72 i 73 powyżej wskazano, iż sam fakt wystąpienia o skorzystanie ze stosowania komunikatu w sprawie współpracy w celu uzyskania rzeczonego zwolnienia nie musi koniecznie stanowić zachęty do przedkładania nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników kartelu.
103 Szczególne okoliczności świadczące o rzekomej presji, pod jaką znajdowała się ABB, nie mogą mieć wpływu na to stwierdzenie. Podczas przesłuchania przed Komisją ABB ograniczyła się do zaprezentowania ram faktycznych kartelu i twierdzenia, iż okoliczności faktyczne przedstawione przez nią Komisji uzasadniały przyznanie jej zwolnienia z grzywny. W ramach postępowania prowadzonego przez czeski organ ochrony konkurencji interwencja ABB obejmowała poza tymi dwiema częściami część poświęconą ocenie prawnej okoliczności faktycznych oraz uwagi w przedmiocie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Nie wydaje się jednakże, aby w tych dwóch przypadkach ABB wyszła poza to, czego można oczekiwać od przedsiębiorstwa, które wystąpiło o zwolnienie z grzywny i które poprzez pełną współpracę z danym organem pragnie zapewnić sobie utrzymanie przyznanego mu warunkowego zwolnienia. W konsekwencji nie należy uważać, iż wystąpienie przez ABB o skorzystanie ze zwolnienia z grzywny podważa wiarygodność jej oświadczeń.
104 Argument skarżących dotyczący tego, iż oświadczenia ABB nie pochodzą z okresu zaistnienia okoliczności faktycznych, również nie może być uwzględniony. Po pierwsze, oświadczenia przedstawione Komisji przez przedsiębiorstwo w ramach wniosku o zwolnienie z grzywny nie mogą bowiem z definicji być współczesne całemu rzekomemu zachowaniu noszącemu znamiona naruszenia, co jednak nie pozbawia ich wszelkiej mocy dowodowej. Po drugie, w niniejszym przypadku ABB twierdziła, że wspólne uzgodnienie istniało od dnia 11 marca 2004 r., czyli przed końcem naruszenia, którego dotyczy zaskarżona decyzja.
105 Jeżeli chodzi o treść różnych oświadczeń ABB, po pierwsze, nie należy przypisywać szczególnego znaczenia okoliczności, iż w początkowym wniosku, czyli we wniosku o zwolnienie z grzywien z dnia 3 marca 2004 r. nie wspomniano o wspólnym uzgodnieniu. Jest bowiem normalne, iż przy pierwszym kontakcie z Komisją w ramach wniosku o zwolnienie z grzywny dane przedsiębiorstwo nie opisuje w szczegółach wszystkich aspektów kartelu, którego istnienie zamierza ujawnić.
106 Ponadto, chociaż ABB w początkowym wniosku nie wspomina w wyraźny sposób o wspólnym uzgodnieniu, niemniej wskazuje ona, iż JAEPS i TM T & D były wśród uczestników kartelu oraz że obejmował on wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Twierdzenie to oznacza, iż w opinii ABB dwie omawiane spółki uczestniczyły we wspólnym uzgodnieniu.
107 Po drugie, ABB w uwagach z dnia 11 marca 2004 r., czyli przed przyznaniem jej warunkowego zwolnienia, wyraźnie wspomniała o istnieniu wspólnego uzgodnienia, na którego mocy dwie japońskie spółki miały nie składać ofert na projekty europejskie, zaś europejskie spółki miały nie składać ofert na projekty japońskie.
108 W tym kontekście jest rzeczą naturalną, iż ABB odniosła się do dwóch japońskich spółek, a mianowicie JAEPS i TM T & D, ponieważ w chwili złożenia oświadczeń działalność w dziedzinie RIG przedsiębiorstw Hitachi, Fuji, Toshiby i Melco skupiona była w ramach tych spółek. Niemniej jednak Komisja miała prawo zinterpretować to oświadczenie jako wskazujące, iż same rzeczone przedsiębiorstwa uczestniczyły we wspólnym uzgodnieniu. W początkowym wniosku ABB sprecyzowała już bowiem, iż zgodnie z jej wiedzą kartel istniał od ponad dziesięciu lat, co oznacza, że jego powstanie znacznie wyprzedzało utworzenie JAEPS i TM T & D.
109 Podobnie łączne brzmienie uwag ABB z dnia 11 marca 2004 r. i jej początkowego wniosku pozwala odrzucić argument skarżących, zgodnie z którym ABB nie przedstawiła szczegółów dotyczących czasu trwania kartelu. W początkowym wniosku ABB wskazała bowiem, iż kartel działał co najmniej od 1994 r., a jej uwagi z dnia 11 marca 2004 r. nie przeczą temu stwierdzeniu.
110 Ponadto ABB rzeczywiście oświadczyła, że wspólne uzgodnienie opierało się na okoliczności, iż japońscy producenci nie byli dobrze akceptowani przez europejskich klientów i musieli sprostać pewnym przeszkodom na europejskim rynku. Niemniej jednak z uwag z dnia 11 marca 2004 r. jednoznacznie wynika, iż uczestniczące japońskie przedsiębiorstwa nie ograniczyły się do stwierdzenia istnienia tych przeszkód, lecz zobowiązały się w stosunku do ich europejskich partnerów, że odstąpią od wejścia na rynek EOG. Tym samym bariery wejścia na rzeczony rynek nie tyle uczyniły bezcelowym istnienie wspólnego uzgodnienia, co raczej stanowiły bodziec, który doprowadził do zawarcia rzeczonego uzgodnienia. Należy zresztą zaznaczyć, że takie stwierdzenie nie jest paradoksalne, gdyż jest rzeczą naturalną, iż producent w ramach podziału rynków takiego jak ten zarzucany przez Komisję w niniejszej sprawie pozostawia swoim konkurentom rynki, na których jego pozycja jest słaba.
111 Po trzecie, należy odrzucić twierdzenie skarżących, zgodnie z którym uwagi ABB z dnia 4 października 2005 r. przeczą jej wcześniejszym oświadczeniom. W rzeczonych uwagach ABB potwierdziła istnienie wspólnego uzgodnienia. Jakkolwiek ABB zaakcentowała przy tej okazji, iż przeszkody, jakim musieli sprostać japońscy producenci pragnący wejść na rynek EOG, były możliwe do pokonania, to stwierdzenie to nie jest jednak sprzeczne z oświadczeniami z dnia 11 marca 2004 r., w których nie wskazano, iż wejście na ten rynek było niemożliwe, lecz jedynie, że było to trudne.
112 W konsekwencji, wbrew temu, co twierdzą skarżące, uwagi ABB z dnia 4 października 2005 r. stanowią spójne wyjaśnienie jej wcześniejszych oświadczeń.
113 W świetle ogółu powyższych rozważań należy stwierdzić, iż oświadczenia ABB mogą udowodnić wspólne uzgodnienie, ponieważ wspominają o istnieniu tego uzgodnienia, opisują jego zasadniczą treść oraz podają informacje dotyczące czasu jego trwania i uczestników.
114 Ponadto oświadczenia ABB są spójne, zostały dostarczone w imieniu przedsiębiorstwa, a z ich treści wynika, iż opierają się na wewnętrznych badaniach oraz dyskusji z pracownikami tego przedsiębiorstwa. W konsekwencji należy przyznać im pewien stopień mocy dowodowej. Niemniej jednak zgodnie z orzecznictwem przedstawionym w pkt 68 powyżej ich treść musi w każdym razie być potwierdzona przez inne dowody.
W przedmiocie zeznań pracowników i byłego pracownika ABB
– Argumenty stron
115 Na wstępie skarżące powtarzają ich argument, zgodnie z którym moc dowodów przedstawionych przez ABB jest ograniczona, ponieważ spółka ta wystąpiła o skorzystanie ze zwolnienia z grzywny.
116 Skarżące precyzują w tym zakresie, iż zeznania pracowników i byłego pracownika ABB zostały przedstawione podczas przesłuchań, które przeprowadzono we wrześniu 2005 r. – czyli 18 miesięcy po pierwszym wniosku o zwolnienie z grzywny – na żądanie Komisji i w obecności jej personelu i radcy prawnego ABB, który nawet aktywnie interweniował podczas przesłuchania pana M.
117 Podobnie zdaniem skarżących z pewnych uwag przedstawionych podczas tych przesłuchań wynika, iż wcześniej odbyły się przygotowawcze spotkania i sporządzone zostało co najmniej jedno pismo. Wydaje się zwłaszcza, iż pan M. został nakłoniony do złożenia oświadczeń podczas rozmowy przygotowawczej z zewnętrznym doradcą ABB, która odbyła się w dniu przesłuchania. Mimo to pomiędzy różnymi zeznaniami występują niespójności.
118 Ponadto świadkowie zostali uprzedzeni o znaczeniu przesłuchań dla rezultatu złożonego przez ABB wniosku o zwolnienie z grzywien. W konsekwencji zdaniem skarżących świadkowie ci mieli osobisty interes w dostarczeniu Komisji dowodów potwierdzających istnienie wspólnego uzgodnienia. W szczególności jedynym powodem uczestnictwa pana M. w postępowaniu było utrzymanie podczas jego emerytury świadczeń przyznanych mu przez ABB.
119 Według skarżących nie istniało natomiast ryzyko, iż zeznania zaszkodzą ABB, ponieważ w ramach oceny jej wniosku o zwolnienie z grzywny byłyby one rozważane przychylnie.
120 Ponadto oświadczenia świadków nie były ani sporządzone na piśmie, ani ponownie zbadane przez nich samych w celu sprawdzenia ich prawdziwości. Nie zostały zatem złożone po głębokim zastanowieniu. Świadkowie wypowiadali się w charakterze pracowników lub byłego pracownika, a nie oficjalnych przedstawicieli ABB.
121 Skarżące dodają, iż w licznych przypadkach przesłuchiwane osoby nie były bezpośrednimi świadkami wydarzeń, do których się odnosiły. W szczególności pan M. nie był bezpośrednio przy powstaniu wspólnego ani nawet przy jego rzekomym przyjęciu w dniu 15 kwietnia 1988 r., ponieważ wskazał on, iż uzgodnienie istniało, gdy on sam może nawet jeszcze się nie urodził.
122 Ponadto zeznania pana M. z września 2005 r. zawierają w wielu miejscach wcześniejsze uwagi ABB oparte na jego wcześniejszych oświadczeniach a użyte przez niego wyrażenia są niedokładne i zasugerowane przez Komisję lub przez zewnętrznego doradcę ABB. Oprócz tego fakt, iż nie przypomniał on sobie o istnieniu porozumienia GE przed listopadem 2006 r., wzbudza dodatkową wątpliwość co do wiarygodności jego zeznań.
123 Komisja sama przyznała, iż moc dowodowa zeznań pana M. była niewielka, ponieważ wykorzystała dowody w sposób wybiórczy.
124 Jeżeli chodzi o treść zeznań, żaden ze świadków nie był w stanie potwierdzić czasu trwania wspólnego uzgodnienia, ponieważ pan M. uważał, iż mechanizm porozumienia GQ a tym samym samo uzgodnienie wygasły w 2002 r., podczas gdy inni świadkowie twierdzili, że uzgodnienie obowiązywało w różnych okresach pomiędzy 2002 r. i 2004 r. Podobnie żaden ze świadków nie użył terminu „wspólne uzgodnienie”, a o istnieniu kartelu nie wspomniano z własnej inicjatywy, lecz ponieważ zabiegała o to Komisja.
125 Skarżące precyzują w tym względzie, że jakkolwiek Komisja zaprezentowała pojęcie wspólnego uzgodnienia podczas przesłuchania pana Wi., to osoba ta nie była w stanie przedstawić uwag w odniesieniu do okresu pomiędzy lipcem 2002 r. a styczniem 2004 r. Uwagi pana P. dotyczące wspólnego uzgodnienia były tak samo niejasne, co sprawiło, że Komisja usiłowała przekonać go, aby zastąpił nieprecyzyjne terminy bardziej wyraźnymi sformułowaniami potwierdzającymi jej punkt widzenia. Pan V.‑A. ze swej strony na początku przesłuchania poinformował Komisję, iż Europa i Ameryka Północna były wyłączone z kartelu. Tak jak w przypadku pana P. Komisja wprowadziła pojęcie wspólnego uzgodnienia na późniejszym etapie rozmowy. Tym samym trzy omawiane zeznania były nieprecyzyjne, niespójne i nie były owocem głębokiego zastanowienia.
126 Jeżeli chodzi o zeznania pana M., skarżące podnoszą, iż jego początkowe oświadczenie dotyczące wzajemnej ochrony rynków krajowych dotyczy pojęcia krajów macierzystych a nie wspólnego uzgodnienia zdefiniowanego przez Komisję. Podobnie jego oświadczenia w przedmiocie wspólnego uzgodnienia są niejasne.
127 Skarżące wskazują również, iż pan M. nie potwierdził, iż japońscy producenci byli zdolni sprzedawać produkty RIG na rynku europejskim. Nawet bowiem po interwencji zewnętrznego doradcy ABB, który usiłował pokierować świadkiem, świadek nadal twierdził, iż uczestnictwo japońskich producentów w rynku europejskim było bardzo rzadkie.
128 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
129 Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że zeznania pracowników i byłego pracownika ABB nie stanowią dowodów odrębnych i niezależnych od oświadczeń samej spółki, ponieważ świadkowie wypowiadali się przed Komisją z inicjatywy ABB i w ramach obowiązku współpracy ciążącego na tej ostatniej na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, korzystając przy tym z obecności zewnętrznego doradcy ABB. W konsekwencji omawiane zeznania nie są odpowiednie, by potwierdzić oświadczenia ABB w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 68 powyżej. Stanowią one raczej uzupełnienie tych oświadczeń, które może uściślić i skonkretyzować ich treść. W rezultacie zeznania te również muszą zostać potwierdzone innymi dowodami.
130 Co się tyczy podnoszonej przez skarżące kwestii wiarygodności zeznań złożonych przez pracowników i byłego pracownika przedsiębiorstwa, które wystąpiło o skorzystanie ze zwolnienia z grzywny, z pkt 72 i 73 powyżej wynika, iż do dowodów tych nie należy automatycznie podchodzić z ostrożnością. Jeżeli chodzi o indywidualną motywację świadków, możliwe jest oczywiście, iż pracownicy takiego przedsiębiorstwa zobowiązani działać w jego interesie pragną przedstawić możliwie jak najwięcej dowodów obciążających, zwłaszcza jeśli uwzględni się również, że ich współpraca w ramach postępowania może mieć pozytywny wpływ na ich przyszłość zawodową. Niemniej jednak w takim wypadku zainteresowani pracownicy mają również świadomość, że przedstawienie nieprawdziwych dowodów może mieć negatywne konsekwencje, bardziej odczuwalne ze względu na istnienie wymogu potwierdzenia.
131 Co się tyczy pana M., który jest byłym pracownikiem ABB, to nie jest on już zasadniczo zobowiązany działać w interesie swego dawnego pracodawcy jeżeli chodzi o dobrowolną współpracę w postępowaniu administracyjnym. Okoliczność ta oznacza jednak również, iż nie ma on interesu w dostarczaniu nieprawdziwych dowodów w tym kontekście. W tym względzie należy zaznaczyć, że pan M. w chwili składania zeznań był już na emeryturze. W tych okolicznościach nie wydaje się, aby brak współpracy z jego strony w postępowaniu administracyjnym miał dlań niekorzystne konsekwencje, w szczególności jeżeli chodzi o świadczenia, jakie rzekomo przyznała mu ABB.
132 Okoliczność, iż pomiędzy złożeniem wniosku o zwolnienie z grzywien a przesłuchaniem świadków upłynął pewien okres czasu, również nie podważa sama w sobie mocy dowodowej przyjętych zeznań. Komisja ma bowiem prawo pozyskiwać dodatkowe dowody w trakcie dochodzenia, aby wejść w posiadanie wszystkich istotnych dowodów dla celów oceny istnienia naruszenia, w szczególności w świetle uwag zainteresowanych przedsiębiorstw.
133 Okres czasu, jaki upłynął pomiędzy złożeniem zeznań a wystąpieniem okoliczności faktycznych, których one dotyczą, może natomiast mieć znaczenie przy ocenie wiarygodności zeznań, mając na uwadze, że świadkowie mogą z reguły złożyć bardziej szczegółowe i wiarygodne zeznania w odniesieniu do niedawno zaistniałych okoliczności. W niniejszej sprawie okres czasu, jaki upłynął pomiędzy złożeniem zeznań we wrześniu 2005 r. i końcem uczestnictwa różnych świadków w kartelu, czyli majem 2004 r. w przypadku panów V.‑A., W. i P. i czerwcem 2002 r. w przypadku pana M., nie jest wystarczająco długi, aby miał wpływ na ich wiarygodność.
134 Obecność zewnętrznego doradcy ABB podczas przesłuchań również nie ma zasadniczo wpływu na wiarygodność zeznań, ponieważ zeznania zostały złożone w ramach współpracy ABB na podstawie komunikatu w sprawie współpracy a świadkowie wyraźnie wskazali na początku przesłuchań, iż pragnęli, aby towarzyszył im rzeczony doradca.
135 Zewnętrzny doradca ABB rzeczywiście interweniował w pewnym momencie przesłuchania pana M. w celu zasugerowania mu, iż wejście na europejski rynek mogło opłacać się japońskim producentom, o czym pan. M nie wydawał się być przekonany. W konsekwencji należy uznać, iż pan M. wyrażał wątpliwości, co do handlowego interesu takiego kroku, i mieć na względzie tę okoliczność przy dokonywaniu oceny jego zeznań. Niemniej jednak skarżące nie tłumaczą, w jaki sposób interwencja zewnętrznego doradcy ABB wpływa na wiarygodność zeznań pana M. pod innymi względami.
136 Co się tyczy wcześniejszego sporządzenia pisma i przeprowadzenia rozmów przygotowawczych, nie jest zaskakujące, iż przedsiębiorstwo, które wystąpiło o skorzystanie ze zwolnienia z grzywny, wcześniej ustaliło okoliczności faktyczne mające znaczenie dla jego wniosku i świadków mogących wypowiedzieć się w ich przedmiocie oraz przeanalizowało z nimi zakres ich wiedzy.
137 Ponadto nie można uważać, iż omawiane zeznania nie mogły wywołać szkodliwych skutków dla ABB. Jako że przesłuchania zostały przeprowadzone przed wysłaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, ani ABB, ani jej pracownicy i jej były pracownik nie mogli mieć pewności, co do zakresu i dokładnej treści zarzutów, jakie miały być postawione ABB.
138 Skarżące słusznie utrzymują natomiast, że omawiane zeznania nie wydają się być rezultatem głębokiego zastanowienia i że nie były również przejrzane po zastanowieniu i dodatkowym sprawdzeniu. Zeznania złożono bowiem w formie ustnej i brak jest śladów, iż wcześniej Komisja zadała świadkom pisemne pytania oraz że oświadczenia dotyczące wspólnego uzgodnienia i barier wejścia na rynek EOG były później sprawdzone i przejrzane przez osoby, które je złożyły.
139 Podobnie nie wydaje się, aby świadkowie wypowiadali się jako oficjalni przedstawiciele ABB. Przede wszystkim bowiem zdaje się, iż rolę tę przyjęli w istocie zewnętrzni doradcy ABB, od których pochodziły oświadczenia zbadane w pkt 102–114 powyżej. Następnie, jak zauważono w pkt 131 powyżej, w chwili złożenia zeznań pan M. a priori nie był zobowiązany działać w interesie swego dawnego pracodawcy i brak jest poszlak pozwalających sądzić, iż on sam lub inny świadek przygotowywali się w systematyczny sposób do przesłuchania, porozumiewając się z innymi pracownikami ABB lub zapoznając się z dokumentami będącymi w jej posiadaniu. Wreszcie zadane przez Komisję podczas przesłuchań pytania nie dotyczyły oficjalnego stanowiska ABB na podejmowane tematy, lecz raczej osobistej wiedzy różnych świadków.
140 Należy zatem odrzucić twierdzenie skarżących, zgodnie z którym przesłuchiwane osoby często nie były bezpośrednimi świadkami omawianych wydarzeń. Z zeznań wynika bowiem, iż czterej świadkowie uczestniczyli osobiście w działaniu kartelu. W szczególności pan M. był jednym z przedstawicieli ABB w ramach kartelu od 1988 r. do 2002 r., czyli niemalże przez cały okres jego funkcjonowania, kiedy to sama ABB była jednym z jego głównych uczestników. Pan M. był zatem bezpośrednim, uprzywilejowanym świadkiem okoliczności, które przedstawił.
141 W tym względzie należy przyznać, iż pan M. w swych zeznaniach potwierdził, że nie był obecny przy zawarciu wspólnego uzgodnienia, które według niego było wcześniejsze od podpisania porozumienia GQ i porozumienia EQ. Podobnie pan M. zapytany o to, czy kwestia wspólnego uzgodnienia była poruszana podczas spotkań, w których uczestniczył, odpowiedział, iż nie było takiej potrzeby, ponieważ wspólne uzgodnienie funkcjonowało w sposób oczywisty. Niemniej jednak okoliczności te nie podważają mocy dowodowej zeznań pana M. Po pierwsze, zupełnie możliwe jest bowiem dostarczenie przez świadka dowodów długotrwałego zjawiska, nawet jeżeli nie był przy jego rozpoczęciu. Po drugie, chociaż pan M. oświadczył, iż kwestia wspólnego uzgodnienia nie była przedmiotem wyraźnej dyskusji podczas spotkań, w których brał udział, to z jego zeznań wynika, iż w jego opinii było tak, ponieważ treść rzeczonego uzgodnienia była rozumiana, akceptowana i wdrażana przez uczestników kartelu bez konieczności przeprowadzania wyraźnej dyskusji. Jako że podnoszone przez Komisję zobowiązanie japońskich przedsiębiorstw polegało na zwykłym zaniechaniu działania, a nie na działaniu, sytuacja taka jest zresztą możliwa.
142 Skarżące nie wskazują w szczegółowy sposób niespójności, jakimi rzekomo dotknięte są różne zeznania. Co więcej, zarówno porównanie jednych zeznań z drugimi, jak też z innymi dowodami przedstawionymi przez ABB nie ukazuje niespójności mogących mieć wpływ na wiarygodność oświadczeń dotyczących istnienia wspólnego uregulowania. Jedyna mająca jakiekolwiek znaczenie rozbieżność wiąże się z istnieniem interesu handlowego japońskich przedsiębiorstw w wejściu na rynek europejski. Jak jednak wskazano w pkt 156–158 poniżej, stanowisko niektórych świadków dotyczące tej kwestii pozostaje bez uszczerbku dla ich oświadczeń odnoszących się do wspólnego uzgodnienia.
143 Co do rzekomo niepełnego charakteru zeznań pana M. należy zauważyć, iż nie jest zaskakujące, że świadek nie jest w stanie przypomnieć sobie podczas przesłuchania wszystkich dokumentów dotyczących kartelu. Poza tym, jakkolwiek podczas przesłuchania pan M. nie odniósł się wyraźnie do porozumienia GE, to wspomniał jednak o przydzielaniu projektów RIG w EOG dokonywanym na podstawie porozumień wcześniejszych niż porozumienie GQ, do których należało w szczególności porozumienie GE.
144 Podobnie okoliczność, iż Komisja nie wykorzystała wszystkich informacji zawartych w zeznaniach, nie oznacza, iż mają one niewielką moc dowodową. Jest bowiem rzeczą normalną, iż niektóre informacje są nieistotne lub że niektóre okoliczności są w bardziej przekonujący sposób poparte przez inne dowody.
145 Jeżeli chodzi o treść zeznań, wbrew temu, co utrzymują skarżące, oświadczenia dotyczące czasu trwania kartelu są spójne zarówno między sobą, jak też z twierdzeniami Komisji.
146 Pan M. wskazał bowiem jasno, iż zasada wzajemnego poszanowania rynków rodzimych przez grupy europejskich i japońskich producentów istniała od dawna i była nawet wcześniejsza niż porozumienie GQ.
147 Oświadczenie pana M. zgodnie z którym mechanizm porozumienia GQ wygasł w 2002 r., nie oznacza samo w sobie, że wygasło również wspólne uzgodnienie. Po pierwsze, w okresie tym sposób funkcjonowania kartelu nieco się zmienił w szczególności ze względu na wznowienie uczestnictwa w nim przez Siemens i przedsiębiorstwo Hitachi, a więc pan M. mógł uważać, iż porozumienie GQ podpisane w 1988 r. a następnie zrewidowane przestało być wdrażane. Okoliczność ta pozostaje bez uszczerbku dla faktu, iż sposób funkcjonowania wdrożony od lipca 2002 r. mógł również opierać się na wspólnym uzgodnieniu lub na uzgodnieniu analogicznym. Świadkowie ABB inni niż pan M. wyraźnie potwierdzają, iż miało to miejsce w niniejszym przypadku, gdyż z ich oświadczeń wynika, że wspólne uzgodnienie europejskich i japońskich producentów dotyczące szanowania rynków rodzimych istniało w okresie, w którym uczestniczyli oni w działaniu kartelu, czyli pomiędzy lipcem 2002 r. a 2004 r.
148 Po drugie, w czerwcu 2002 r. pan M. został odesłany na wcześniejszą emeryturę w następstwie odkrycia przez jego nowego zwierzchnika hierarchicznego działań kartelowych. Okoliczność ta tłumaczy, dlaczego pan M. nie miał szczegółowej wiedzy na temat sposobu funkcjonowania kartelu wdrożonego od lipca 2002 r.
149 Podobnie nie można twierdzić, iż poczynione przez świadków nawiązania do wspólnego uzgodnienia są niejasne i niespontaniczne. Każdy ze świadków wspomniał bowiem własnymi słowami o istnieniu, w przypadku europejskiego i japońskiego rynku, szczególnej sytuacji, która odpowiada wspólnemu uzgodnieniu zarzucanemu przez Komisję.
150 Wbrew twierdzeniom skarżących pan Wi. oświadczył, że nieobecność na europejskim rynku japońskich przedsiębiorstw była rezultatem systemu ochrony rynków europejskiego i japońskiego, motywowanego tym, iż każda z dwóch grup producentów nie pragnęła, aby druga z grup działała na jej rodzimym rynku. Jakkolwiek w dalszej części przesłuchania przedstawiciel Komisji powrócił do tego tematu, rzeczywiście wprowadzając pojęcie wspólnego uzgodnienia, to ograniczył się on do wyjaśnienia pojęcia spontanicznie wprowadzonego przez pana Wi.
151 Pan P. spontanicznie nawiązał do wspólnego porozumienia z japońskimi przedsiębiorstwami, na mocy którego miały one nie uczestniczyć w europejskim rynku, zaś przedsiębiorstwa europejskie miały nie uczestniczyć w rynku japońskim. Również w tym przypadku przedstawiciel Komisji powrócił następnie do tej kwestii, ograniczając się jednak do sprawdzenia, czy sposób, w jaki zrozumiał spontanicznie złożone wcześniej oświadczenia, był prawidłowy.
152 W przypadku pana V.‑A. Komisja nie wprowadziła pojęcia wspólnego uzgodnienia, lecz po prostu zapytała świadka, czy wiedział o jakimkolwiek uzgodnieniu pomiędzy europejskimi i japońskimi producentami. W odpowiedzi na to pytanie pan V.‑A. wspomniał o istnieniu porozumienia pomiędzy japońskimi i europejskimi producentami, zgodnie z którym europejskie przedsiębiorstwa miały nie „atakować” japońskich przedsiębiorstw na japońskim rynku i vice versa. Oprócz tego pan V.‑A. oświadczył, iż uczestniczył w wyraźnej dyskusji pomiędzy europejskimi przedsiębiorstwami i przedstawicielem japońskiego przedsiębiorstwa w przedmiocie przestrzegania tego porozumienia, którą wywołały próby wejścia na europejski rynek podjęte przez japońskie przedsiębiorstwa.
153 Ponadto, jeżeli chodzi o rzekome wyłączenie pewnych terytoriów z zakresu stosowania kartelu o zasięgu światowym, pan V.‑A. oświadczył, po pierwsze, iż Ameryka Północna była z niego wyłączona ze względu na specyficzny powód, a mianowicie ryzyko sankcji, które spowodowałoby wykrycie kartelu. Po drugie, świadek ten wytłumaczył, że wyłączenie państw Europy Zachodniej oznaczało, iż dane projekty RIG nie były omawiane na spotkaniach, podczas których był on obecny – czyli spotkań kartelu o zasięgu światowym, który regulowały wcześniej porozumienie GQ i porozumienie EQ – lecz przy innej okazji. Oświadczenia te są w pełni zgodne zarówno z rzeczonymi porozumieniami, jak też z twierdzeniami Komisji.
154 Jeżeli chodzi o zeznania pana M., to oświadczył on, iż pomiędzy japońskimi i europejskimi producentami istniało uzgodnienie dotyczące wzajemnej ochrony rodzimych rynków wcześniejsze niż porozumienie GQ, iż porozumienie to było konieczną przesłanką zawarcia porozumień dotyczących innych regionów oraz iż przestrzeganie jego reguł oznaczało, że japońscy producenci mieli nie wchodzić na rodzimy rynek europejskich producentów, chociaż byli technicznie zdolni to uczynić. Pan M. wytłumaczył również w tym kontekście mechanizm informowania i księgowania oraz okoliczność, iż projekty RIG w krajach macierzystych nie były przedmiotem dyskusji pomiędzy dwiema grupami producentów i nie były zaliczane na poczet limitów przewidzianych w porozumieniu GQ.
155 Tym samym oświadczenia pana M. potwierdzają istnienie wspólnego uzgodnienia powoływanego przez Komisję i nie mogą zostać zakwalifikowane jako zeznania niejasne, ponieważ zawierają uściślenia w zakresie czasu trwania uzgodnienia, jego treści i jego uczestników. Brak szczegółowych informacji dotyczących wdrożenia tego uzgodnienia nie jest wcale zaskakujący, zważywszy, że podstawowym zobowiązaniem stron było, iż nie będą aktywne na pewnych rynkach. Oprócz tego pan. M opisał część wspólnego uzgodnienia, która wymagała środków wdrożenia, czyli mechanizm informowania i księgowania.
156 Jak jednak zauważono w pkt 135 powyżej pan M. nie był przekonany, iż japońskie przedsiębiorstwa miały interes handlowy w wejściu na europejski rynek. Jego punkt widzenia podzielał pan P., który uważał, iż japońskie przedsiębiorstwa prawdopodobnie oceniały, iż operacja nie miała handlowego uzasadnienia. Według dwóch pozostałych świadków, panów Wi. i V.‑A., interes handlowy w podjęciu takiego kroku istniał.
157 Niemniej jednak stanowisko panów M. i P. pozostaje bez uszczerbku dla okoliczności, że czterej świadkowie oświadczyli, iż japońskie przedsiębiorstwa zobowiązały się, że odstąpią od wejścia na rynek EOG, chociaż były technicznie zdolne to uczynić, bez względu na ewentualny brak natychmiastowego handlowego uzasadnienia takiego zobowiązania.
158 Należy również zauważyć w tym względzie, iż wbrew twierdzeniom skarżących ewentualny brak po stronie japońskich producentów interesu handlowego w wejściu na rynek EOG w danym momencie nie czyni bezcelowym istnienia uzgodnienia takiego jak wspólne uzgodnienie. Uzgodnienie takie bowiem może, po pierwsze, wyeliminować pozostałe ryzyko wejścia w przyszłości na dane rynki w przypadku zmiany sytuacji konkurencyjnej i zagwarantować w ten sposób długoterminowe bezpieczeństwo dwóm grupom producentów, stabilizując ich uprzywilejowane pozycje. Po drugie, uzgodnienie takie może stanowić podstawę wzajemnego zaufania dwóch grup. Tymczasem zgodnie z oświadczeniami pana M. zaufanie takie było konieczne dla wdrożenia kartelu o zasięgu światowym.
159 Podsumowując, przede wszystkim oświadczenia złożone przez czterech świadków, a zwłaszcza przez pana M., są wiarygodne, ponieważ pochodzą od bezpośrednich świadków okoliczności, które opisują, a z okoliczności sprawy nie wynika, aby wspomniani świadkowie mieli motywację, by składać nieprawdziwe oświadczenia.
160 Następnie zeznania czterech świadków są spójne, zarówno pomiędzy sobą, jak też z innymi dowodami przedstawionymi przez ABB w zakresie istnienia i podstawowej treści wspólnego uzgodnienia. Tym samym świadkowie potwierdzili istnienie wspólnego uzgodnienia, zgodnie z którym japońskie przedsiębiorstwa zobowiązały się odstąpić od wejścia na europejski rynek projektów RIG a europejskie przedsiębiorstwa zobowiązały się odstąpić od wejścia na japoński rynek tych samych projektów. Czterej świadkowie stwierdzili również, iż z technicznego punktu widzenia wejście na europejski rynek było możliwe pomimo istnienia pewnych barier wejścia. Jakkolwiek mają oni różny punkt widzenia w odniesieniu do interesu handlowego japońskich przedsiębiorstw w wejściu na europejski rynek, okoliczność ta nie ma znaczenia w niniejszej sprawie w świetle oświadczeń dotyczących istnienia wspólnego uzgodnienia, co wskazano w pkt 156–158 powyżej.
161 Wreszcie zeznania czterech świadków dają dokładny i pełen obraz wspólnego uzgodnienia w świetle różnego stopnia ich indywidualnej wiedzy. W szczególności pan. M w swych zeznaniach przedstawia w szczegółach treść rzeczonego uzgodnienia, jego rację bytu i jego funkcjonowanie.
162 W świetle ogółu powyższych rozważań należy uznać, iż zeznania pracowników i byłego pracownika ABB stanowią poszlaki istnienia wspólnego uzgodnienia mające dużą moc dowodową.
W przedmiocie dowodów przedstawionych przez Fuji
– Argumenty stron
163 Skarżące podnoszą, iż odpowiedź na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielona przez Fuji nie jest wystarczająco dokładnym i szczegółowym środkiem dowodowym, aby potwierdzić dowody przedstawione przez ABB i w konsekwencji tezę Komisji o istnieniu wspólnego uzgodnienia.
164 Po pierwsze, Fuji nie sprecyzowała, w jaki sposób została poinformowana o istnieniu wspólnego uzgodnienia, ani nie wskazała, kiedy i w jakiej formie je zawarto, kim byli jego uczestnicy lub czy zostało wdrożone.
165 Po drugie, Fuji nie potwierdziła wzajemnego charakteru wspólnego uzgodnienia i wspomniała o barierach wejścia na europejski rynek projektów RIG, jakie napotkała, podważając w ten sposób przydatność wspomnianego uzgodnienia. W tym względzie zdaniem skarżących wzajemnego charakteru wspólnego uzgodnienia nie można zakładać, ponieważ japońscy producenci nie mieli żadnego interesu, by zgodzić się na uzgodnienie obowiązujące jedną stronę. Skarżące podnoszą, że skoro japoński rynek był niedostępny dla europejskich przedsiębiorstw, japońscy producenci nie mieli interesu, by zawrzeć jakiekolwiek uzgodnienie.
166 Po trzecie, ogólnie rzecz biorąc, moc przedstawionych przez Fuji dowodów podważona jest przez niespójności pomiędzy zeznaniami pana. H i innymi zeznaniami złożonymi przez pracowników i byłych pracowników Fuji w odniesieniu zarówno do istnienia wspólnego uzgodnienia, jak też do technicznych i handlowych barier wejścia na rynek EOG.
167 Po czwarte, twierdzenia zawarte w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów udzielonej przez Fuji były niezgodne z jej późniejszym wnioskiem o złagodzenie sankcji.
168 Po piąte, skarżące zaznaczają, iż Komisja nie obniżyła grzywny Fuji na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, co oznacza, iż dostarczone przez Fuji dowody nie potwierdzały istnienia wspólnego uzgodnienia.
169 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
170 W odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Fuji oświadczyła, iż wiedziała o istnieniu wspólnego uzgodnienia, na którego mocy japońscy producenci mieli odstąpić od prób wejścia na europejski rynek, precyzując przy tym, że głównym powodem nieobecności Fuji na rynku EOG był fakt, że nie była ona znaczącym i wiarygodnym dostawcą RIG w Europie.
171 Po pierwsze, należy przyznać, iż oświadczenie to jest stosunkowo niejasne, ponieważ Fuji wspomina w nim jedynie o powziętym przez japońskich producentów zobowiązaniu, że odstąpią od wejścia na rynek europejski. Niemniej jednak, czyniąc to, Fuji potwierdziła podstawową okoliczność wynikającą z dowodów przedstawionych przez ABB i zarzucaną przez Komisję japońskim producentom. Omawiane oświadczenie nie jest więc pozbawione znaczenia w niniejszej sprawie. Jest to tym bardziej prawdziwe, iż ograniczony zakres wiedzy Fuji można wytłumaczyć jej drugorzędną rolą w kartelu i w szczególności okolicznością, że – jak wynika z motywu 150 zaskarżonej decyzji – Fuji była jedynym japońskim przedsiębiorstwem, które nie było członkiem komitetu grupy japońskich producentów odpowiedzialnego w szczególności za koordynację dwóch grup producentów w ramach porozumienia GQ.
172 Po drugie, okoliczność, iż Fuji nie potwierdziła wzajemnego charakteru wspólnego uzgodnienia nie ma w niniejszej sprawie znaczenia. Jak bowiem stwierdzono w pkt 76 powyżej, jakkolwiek istnienie zobowiązania europejskich producentów, iż odstąpią od wejścia na japoński rynek projektów RIG, może stanowić pośredni dowód uczestnictwa japońskich przedsiębiorstw w naruszeniu art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG, to nie jest ono okolicznością konieczną w tym kontekście.
173 Ponadto prawdą jest, iż Fuji w swym oświadczeniu odniosła się do istnienia technicznych i handlowych przeszkód wejścia na rynek EOG. Niemniej jednak o przeszkodach tych nie wspomniano jako o jedynym powodzie nieobecności Fuji na wspomnianym rynku, lecz jedynie jako o głównym powodzie. Co więcej, gdy Fuji wspomniała o różnych przeszkodach, odnosiła się do faktu iż posiadała niewielką część rynku światowego, co stawiało ją w niekorzystnej sytuacji w stosunku do jej większych, zarówno europejskich, jak też japońskich, konkurentów. Nie wydaje się zatem, aby jej argumentację w tym zakresie można było przełożyć na argumentację innych japońskich producentów.
174 Należy również przypomnieć, iż w pkt 110 i 158 powyżej stwierdzono, że istnieją bariery wejścia na rynek EOG i że ewentualna konsekwencja tej okoliczności, a mianowicie podnoszony brak interesu handlowego w wejściu na rynek EOG po stronie japońskich producentów nie czyni bezcelowym istnienia uzgodnienia takiego jak wspólne uzgodnienie.
175 Po trzecie, bezsporne jest, iż pisemne zeznania pana H. nie zostały włączone przez Komisję do dowodów, na których zamierzała się oprzeć po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. W konsekwencji dowód ten nie może być uważany za dowód obciążający.
176 Co się tyczy wartości zeznań pana H. jako dowodu odciążającego, należy zauważyć, że nie można stwierdzić żadnej istotnej niespójności pomiędzy tymi zeznaniami i innymi zeznaniami pracowników i byłych pracowników Fuji. W szczególności ani inni pracownicy Fuji, ani jej byli pracownicy nie zakwestionowali istnienia wspólnego uzgodnienia; świadkowie zachowali po prostu milczenie w odniesieniu do tej kwestii. Podobnie pan H. nie zakwestionował istnienia technicznych i handlowych barier wejścia na rynek EOG przez japońskie przedsiębiorstwa.
177 Po czwarte, skarżące nie precyzują, na czym polegają rzekome niespójności pomiędzy oświadczeniem Fuji w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów i jej wnioskiem o złagodzenie sankcji. W konsekwencji należy odrzucić ich argument.
178 Co więcej, należy zauważyć, że aby Komisja mogła obniżyć grzywnę zgodnie z pkt 21 komunikatu w sprawie współpracy, dane dowody muszą znacząco zwiększać moc dowodów będących już w posiadaniu Komisji.
179 W konsekwencji we wniosku o złagodzenie sankcji złożonym po wysłaniu odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów przedsiębiorstwo pragnące uzyskać obniżenie grzywny zasadnie może skoncentrować się na okolicznościach, które jego zdaniem nie zostały dotychczas ustalone w wymagany prawem sposób po to, by znacząco zwiększyć moc dowodów. Okoliczność ta może tłumaczyć, dlaczego dane przedsiębiorstwo pomija fakty, które uważa za niewątpliwie ustalone przez inne wcześniej przekazane dowody.
180 Po piąte, w świetle brzmienia pkt 21 komunikatu w sprawie współpracy nie można wykluczyć, iż dostarczenie dowodów mających określoną moc dowodową, lecz dotyczących okoliczności faktycznych już ustalonych na podstawie innych dowodów, nie będzie prowadziło do zmniejszenia grzywny.
181 W świetle ogółu powyższych rozważań należy stwierdzić, iż oświadczenie złożone przez Fuji w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów potwierdza oświadczenia ABB i zeznania złożone przez pracowników i byłego pracownika ABB w przedmiocie istnienia wspólnego uzgodnienia. Jednakże ze względu na niejasny i ogólny charakter jego moc dowodowa jest ograniczona.
W przedmiocie propozycji Alstom przedstawionej w dniu 10 lipca 2002 r.
– Argumenty stron
182 Skarżące kwestionują dokonaną przez Komisję wykładnię złożonej przez Alstom podczas spotkania uczestników kartelu w dniu 10 lipca 2002 r. propozycji odrzuconej przez przedstawiciela przedsiębiorstwa Hitachi podczas kolejnego spotkania w dniu 15 lipca 2002 r. Według skarżących celem omawianej propozycji nie było – jak twierdzi Komisja w motywach 127 i 128 zaskarżonej decyzji – zaktualizowanie wspólnego uzgodnienia w drodze rozszerzenia go na państwa Europy Środkowej i Wschodniej w związku z ich ewentualnym przystąpieniem do Unii. Propozycja była próbą wprowadzenia przez Alstom w ramach zmiany metod funkcjonowania kartelu nieistniejącego wcześniej uzgodnienia zobowiązującego każdą z dwóch grup producentów do uszanowania tradycyjnego rynku drugiej grupy. Japońskie przedsiębiorstwa odrzuciły jednak to uzgodnienie, a europejscy producenci nie podnieśli ponownie tej kwestii.
183 Skarżące zaznaczają ponadto w tym zakresie, iż twierdzenie Komisji jest niezgodne zarówno z jej argumentem, według którego istnienie wspólnego uzgodnienia można wysnuć z załącznika 2 do porozumienia GQ, jak też z zeznaniami pana M., który oświadczył, iż „system porozumienia GQ” zakończył funkcjonowanie w czerwcu 2002 r.
184 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
185 Z motywu 127 zaskarżonej decyzji wynika, że podczas spotkania w dniu 10 lipca 2002 r., w trakcie którego omawiano zmiany metod funkcjonowania kartelu po wznowieniu uczestnictwa w nim przez przedsiębiorstwa Siemens i Hitachi, Alstom przedstawiła propozycję, zgodnie z którą europejscy producenci mieli pozostać w Europie, zaś japońscy producenci mieli pozostać w Japonii i nie podejmować prób wejścia na rynek europejski. W motywie tym sprecyzowano ponadto, że podczas kolejnego spotkania w dniu 15 lipca 2002 r. przedstawiciel przedsiębiorstwa Hitachi wskazał, iż odrzuciło ono tę propozycję, na co europejscy producenci zareagowali oświadczeniem, iż Europa, w tym Europa Środkowa i Wschodnia, stanowi ich rynek i że zamierzają utrzymać ceny przyjęte w Europie Zachodniej, oraz dodali, że kwestia ta miała być przedmiotem ponownej dyskusji, chociaż nie doszło do tego.
186 Należy przyznać, iż na pierwszy rzut oka powyższe streszczenie spotkań z dnia 10 i 15 lipca 2002 r. w oparciu o dowody dostarczone przez skarżące pozwala sądzić, iż Alstom rzeczywiście zaproponowała zawarcie nowego uzgodnienia, które zostało odrzucone przez przedsiębiorstwo Hitachi i nie było przedmiotem dalszych dyskusji, co oznacza, iż co najmniej od lipca 2002 r. nie istniało żadne uzgodnienie dotyczące zachowania japońskich producentów na rynku EOG.
187 Jednakże streszczenie spotkania z dnia 15 lipca 2002 r. ukazuje, po pierwsze, iż przedsiębiorstwo Hitachi nie odrzuciło samego pomysłu podziału rynków, lecz jedynie konkretną propozycję Alstom. Po drugie, w streszczeniu tym wskazano, iż przedsiębiorstwo Hitachi zaznaczyło, że roszczenia europejskich producentów obejmowały Europę Środkową i Wschodnią, co pozwala rozumieć, iż jego sprzeciw dotyczył tego szczególnego aspektu, a nie sytuacji w Europie Zachodniej.
188 Należy również zauważyć, iż wykładnia skarżących jest niezgodna z ich własną argumentacją w zakresie sytuacji konkurencyjnej na rynku EOG. Zakładając bowiem, że – jak twierdzą skarżące – japońscy producenci nie byli postrzegani jako wiarygodni konkurenci na rynku EOG ze względu na istnienie niemożliwych do pokonania barier, uzgodnienie dotyczące tego rynku rzeczywiście byłoby niepotrzebne. W tej sytuacji europejscy producenci, mając świadomość tej okoliczności – dzięki swej uprzywilejowanej pozycji w Europie – nie mieliby żadnego powodu, by proponować takie uzgodnienie. Tymczasem z przedstawionego przez skarżące streszczenia wynika, iż propozycja Alstom dotyczyła właśnie zarówno rynku EOG, jak też rynku Europy Środkowej i Wschodniej.
189 W tych okolicznościach należy przyjąć wykładnię przedstawioną w motywach 127 i 128 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którą Alstom zaproponowała rozszerzenie wspólnego uzgodnienia na państwa Europy Środkowej i Wschodniej, a nie wykładnię proponowaną przez skarżące.
190 Inne argumenty skarżących nie mogą mieć wpływu na to stwierdzenie. Po pierwsze, propozycja Alstom została przedstawiona w chwili, gdy z powodu wznowienia uczestnictwa w kartelu przez Siemens i Hitachi jego metody funkcjonowania uległy zmianie. Wykładnia Komisji, zgodnie z którą zmiany te musiały obejmować rozszerzenie wspólnego uzgodnienia poza granice przewidziane wcześniej w porozumieniu GQ, nie zawiera żadnych sprzeczności.
191 Po drugie, jak zauważono w pkt 147 powyżej, oświadczenie pana M., zgodnie z którym „system porozumienia GQ” przestał być wdrażany w czerwcu 2002 r., nie oznacza, iż samo wspólne uzgodnienie przestało istnieć lub że zakres tego uzgodnienia nie mógł być następnie rozszerzony w celu objęcia nim Europy Środkowej i Wschodniej. Ponadto pan M. przestał brać udział w działalności kartelu w czerwcu 2002 r. i nie ma on zasadniczo bezpośredniej wiedzy na temat jego późniejszego funkcjonowania.
192 Podsumowując należy uznać, iż podczas spotkania w dniu 10 lipca 2002 r. Alstom zaproponowała rozszerzenie wspólnego uzgodnienia, na które powołuje się Komisja, na państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Okoliczność ta stanowi dowód, że rzeczone uzgodnienie istniało w momencie spotkania.
193 Ponadto w świetle wykładni propozycji Alstom odrzucenie jej przez przedsiębiorstwo Hitachi nie jest równoważne z odrzuceniem wspólnego uzgodnienia jako takiego, lecz stanowi jedynie odmowę jego rozszerzenia. W konsekwencji okoliczność ta nie stanowi dowodu, iż wspólne uzgodnienie wygasło w lipcu 2002 r.
W przedmiocie propozycji innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów
– Argumenty stron
194 Skarżące zauważają po pierwsze, iż istnienie wspólnego uzgodnienia zostało zakwestionowane przez pięć japońskich spółek, a mianowicie Hitachi, JAEPS, Toshibę, Melco i TM T & D.
195 Po drugie, skarżące utrzymują, iż twierdząc, że VA TECH nie zakwestionowała istnienia wspólnego uzgodnienia, Komisja nieprawidłowo zinterpretowała jej stanowisko. Podobnie istnienie wspólnego uzgodnienia podważała Siemens, która przedstawiła również zeznania jednego z jej pracowników, pana T., który miał ścisłe związki z funkcjonowaniem kartelu. Tymczasem Komisja nie uwzględniła tych dowodów, podczas gdy w dużym zakresie oparła się na zeznaniach pracowników i byłego pracownika ABB. Co więcej, moc dowodów dostarczonych przez Siemens jest tym większa, że złożony przez nią wniosek o złagodzenie sankcji został odrzucony z powodu podważenia przez nią okoliczności faktycznych przedstawionych przez Komisję.
196 Ponadto zdaniem skarżących europejskie przedsiębiorstwa nie miały, ogólnie rzecz biorąc, interesu, by kwestionować oświadczenia dotyczące wspólnego uzgodnienia, jako że nie miało ono znaczenia dla zarzutów stawianych im przez Komisję. Wręcz przeciwnie, przedsiębiorstwa te prawdopodobnie skorzystały na stwierdzeniu przez Komisję istnienia wspólnego uzgodnienia, ponieważ okoliczność ta zmniejszyła w pewnym stopniu ciężar ich własnych zachowań antykonkurencyjnych. Oprócz tego brak podważenia okoliczności faktycznych przedstawionych przez Komisję miał znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosków o złagodzenie sankcji złożonych przez europejskie przedsiębiorstwa, co ilustruje przypadek Siemens.
– Ocena Sądu
197 Przede wszystkim z akt sprawy wynika, iż – tak jak twierdzą skarżące – VA TECH wyraźnie podważała istnienie wspólnego uzgodnienia.
198 Niemniej jednak Komisja nie popełniła błędu, uznając, iż oświadczenia i zeznania ABB, oświadczenia Fuji dotyczące istnienia wspólnego uzgodnienia oraz oświadczenia skarżących dotyczące informowania i księgowania należało uważać za pozbawione większej mocy dowodowej niż twierdzenia Hitachi, JAEPS, Toshiby, Melco, TM T & D, Siemens i VA TECH kwestionujące istnienie wspólnego uzgodnienia.
199 W odróżnieniu bowiem od pierwszej grupy dowodów omawiane twierdzenia kwestionujące istnienie wspólnego uzgodnienia nie są sprzeczne z interesami zainteresowanych przedsiębiorstw, ponieważ mają na celu podważenie istnienia jakiegokolwiek naruszenia art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG. Stwierdzenie to ma zastosowanie również do zeznań pana T., w których poprzestał on na przedstawieniu genezy porozumienia GQ, zakwestionowaniu istnienia wspólnego uzgodnienia i wspomnieniu o barierach wejścia zarówno na rynek EOG, jak też na rynek japoński. Jeżeli chodzi w szczególności o wspólne uzgodnienie, zeznania pana T nie wnoszą niczego nowego w stosunku do dowodów przedstawionych przez adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.
200 Ponadto nie można uważać, iż europejskie przedsiębiorstwa, włączając Siemens, nie miały interesu w podważaniu istnienia wspólnego uzgodnienia, ponieważ w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów zostało ono zinterpretowane przez Komisję jako porozumienie kartelowe pomiędzy europejskimi i japońskimi producentami dotyczące rynku EOG i stanowiło w konsekwencji naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG. Tymczasem takie stwierdzenie byłoby przynajmniej potencjalnie szkodliwe dla interesów europejskich producentów, w przypadku gdyby inne zarzuty stawiane im przez Komisję nie zostały dowiedzione w wymagany prawem sposób.
201 Poza tym Komisja utrzymuje, iż by wywieść istnienie wspólnego uzgodnienia, nie oparła się na stanowisku europejskich przedsiębiorstw, lecz wyłącznie przyjęła je do wiadomości. Jakkolwiek interpretację tę potwierdza brzmienie motywu 125 zaskarżonej decyzji, w którym w przeciwieństwie do oświadczeń Fuji potwierdzających istnienie wspólnego uzgodnienia, stanowisku Alstom, Arevy i VA TECH nie przyznaje się żadnej mocy potwierdzającej, to podważa ją motyw 255 rzeczonej decyzji, w którym Komisja wspomina o uznaniu istnienia wspólnego uzgodnienia przez niektórych producentów europejskich w sposób dorozumiany.
202 W każdym razie neutralne stanowisko Alstom i Arevy nie może być interpretowane jako dowód istnienia wspólnego uzgodnienia. W świetle ciężaru dowodu spoczywającego na Komisji w ramach procedury stosowania art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG brak podważenia okoliczności faktycznej przez przedsiębiorstwo nie oznacza bowiem, iż została ona wykazana.
203 Z ogółu powyższych rozważań wynika, iż dowody przedstawione przez skarżące nie pozwalają wyciągnąć wniosków w przedmiocie istnienia wspólnego uzgodnienia.
W przedmiocie mechanizmu informowania i księgowania
– Argumenty stron
204 Przede wszystkim skarżące utrzymują, iż celem mechanizmu informowania i księgowania było sztuczne zmniejszenie limitu europejskich producentów w zakresie projektów RIG poza EOG ze względu na stosunkowo silną pozycję konkurencyjną japońskich producentów na rynkach takich jak Azja i Środkowy Wschód, których przede wszystkim dotyczył kartel o zasięgu światowym. Księgowanie było bowiem alternatywnym rozwiązaniem zaproponowanym przez europejskich producentów zamiast ryczałtowego zmniejszenia ich wspólnego limitu.
205 Skarżące twierdzą również, że brak jest dowodów pozwalających sądzić, iż informowanie było obowiązkowe, systematyczne lub regularne, że odbywało się przed przydzieleniem danych projektów i że było kontynuowane po 1999 r.
206 Zdaniem skarżących mechanizm księgowania oparty na informowaniu uznaniowym a nie systematycznym i obowiązkowym nie mógł zapewnić japońskim producentom bezpieczeństwa lub kompensacji. W konsekwencji teoria wspólnego uzgodnienia broniona przez Komisję nie jest zgodna z okolicznościami faktycznymi niniejszej sprawy.
207 Jeżeli chodzi o różne dowody przedstawione przez Komisję, wzmianka w porozumieniu EQ o przekazywaniu japońskim producentom informacji o projektach RIG w EOG nie ma znaczenia, ponieważ japońscy producenci nie znali treści rzeczonego porozumienia. Oprócz tego zgodnie z porozumieniem EQ przekazywanie informacji o projektach RIG w EOG odbywało się po ich przydzieleniu i w sposób uznaniowy.
208 Podobnie skarżące utrzymują, iż zawarte w ich wniosku o złagodzenie sankcji oświadczenie, zgodnie z którym Siemens regularnie rozpowszechniała tabele przedstawiające schematycznie część projektów RIG przydzielonych różnym członkom kartelu odnosi się w jasny sposób i wyłącznie do projektów RIG poza EOG.
209 Ponadto skarżące twierdzą również, iż w ich odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oświadczenie oparte na zeznaniach pana Wa. zgodnie z którym europejscy dostawcy informowali japońskich dostawców o szczegółach projektów RIG w EOG w celu zaksięgowania, odnosi się do informowania okazjonalnego, a nie obowiązkowego i systematycznego przez cały czas trwania kartelu. Skarżące dodają, iż nie był im znany dokładny rozdział, lecz jedynie rezultaty przydzielenia i że przekazane dane miały charakter podsumowujący, a więc nie były poufne, co oznacza, że informowanie nie mogło mieć wpływu na warunki ewentualnej konkurencji pomiędzy europejskimi i japońskimi producentami. Ponadto przekazywanie informacji zakończyło się w każdym razie w 1999 r.
210 Komisja zinterpretowała również w błędny sposób oświadczenia Fuji odnoszące się do przekazywania informacji dotyczących projektów RIG w EOG. Fuji wyraźnie zakwestionowała bowiem systematyczny charakter informowania i stwierdziła, że mechanizm rozdzielania rzeczonych projektów nie był jej znany.
211 Wreszcie w oświadczeniu z dnia 3 lutego 2005 r. dotyczącym informowania ABB nie wskazała, czy omawiany mechanizm był obowiązkowy i regularny i nie sprecyzowała ani czasu jego trwania ani ewentualnych skutków na obszarze wspólnego rynku. ABB potwierdziła natomiast, że japońskim producentom sygnalizowano jedynie rezultat przydzielenia europejskich projektów.
212 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
213 Na wstępie należy odrzucić proponowane przez skarżące alternatywne wytłumaczenie mechanizmu informowania i księgowania. Skarżące nie określiły bowiem dowodów potwierdzających ich twierdzenia, zgodnie z którymi najpierw japońscy producenci zażądali zmiany limitów przewidzianych w porozumieniu GQ, następnie zmiana ta została odrzucona przez europejskich producentów i wreszcie proces informowania o pewnych projektach RIG w EOG i księgowania ich został zasugerowany i przyjęty jako możliwa do realizacji alternatywa. W każdym razie mechanizm losowego informowania i księgowania taki jak ów wskazywany przez skarżące byłby znacznie bardziej skomplikowany niż zastosowanie zwykłego limitu, przy czym nie miałby zalet w porównaniu z tym ostatnim rozwiązaniem.
214 Co się tyczy różnych dowodów dotyczących informowania i księgowania, z pkt 4 części „E (E‑Members)” załącznika 2 do porozumienia EQ wynika iż „europejscy członkowie decydowali o informowaniu o europejskich projektach grupy japońskich producentów”.
215 Jak stwierdzono w pkt 87 powyżej, klauzula ta odnosiła się do ewentualnego przekazywania informacji przed rozdzielaniem danych projektów RIG. Nie dotyczyła ona natomiast monitorowania już przydzielonych projektów. W konsekwencji, jakkolwiek treść tej klauzuli stanowi poszlakę pozwalającą sądzić, iż japońscy producenci byli uważani za wiarygodnych konkurentów w zakresie dostawy pewnych projektów RIG w EOG, przewidywane przez nią środki nie są częścią mechanizmu informowania i księgowania zarzucanego przez Komisję. Załącznik 2 do porozumienia EQ nie ma zatem znaczenia w celu dowiedzenia tego mechanizmu.
216 Jeżeli chodzi o dowody przedstawione przez ABB, należy zaznaczyć, iż pan M. w jego zeznaniach wyraźnie potwierdził istnienie mechanizmu informowania i księgowania. Oświadczył on również, że mechanizm ten nie dotyczył projektów RIG w krajach macierzystych, a mianowicie w Japonii i w niektórych państwach europejskich.
217 Istnienie mechanizmu polegającego na zaliczaniu wartości projektów RIG w EOG na poczet światowego limitu przewidzianego przez porozumienie GQ stwierdzono również w odpowiedziach na pytania Komisji udzielonych w dniu 3 lutego 2005 r. przez ABB. ABB stwierdziła bowiem, iż przy przydzielaniu projektów poza Unią pod uwagę brano rezultaty rozdziału projektów wewnątrz Unii.
218 W odniesieniu do dowodów pochodzących od skarżących należy zauważyć, iż oświadczenie zawarte w pkt 2.10 wniesionego przez skarżące wniosku o złagodzenie sankcji, zgodnie z którym Siemens regularnie rozpowszechniała tabele przedstawiające schematycznie część projektów RIG przydzielonych różnym członkom kartelu – analizowane w kontekście zdań bezpośrednio je poprzedzających – odsyła do projektów RIG poza EOG. W konsekwencji oświadczenie to nie ma znaczenia dla celów dowiedzenia zarzucanego przez Komisję mechanizmu informowania i księgowania dotyczącego projektów RIG w EOG.
219 Skarżące w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oświadczyły natomiast, że zanim przedsiębiorstwo Hitachi przerwało uczestnictwo w kartelu w 1999 r., europejscy producenci przekazywali japońskim producentom szczegóły projektów RIG, których dostawy mieli dokonać w Europie, aby umożliwić uwzględnienie tych projektów przy określaniu limitu projektów RIG poza EOG przydzielonych dwóm grupom producentów na podstawie porozumienia GQ.
220 Oświadczenie to w wyraźny sposób potwierdza istnienie do 1999 r. wskazywanego przez Komisję mechanizmu informowania i księgowania poczet. Co więcej, moc dowodowa tego oświadczenia jest wysoka z dwóch powodów. Po pierwsze rzeczone oświadczenie jest sprzeczne z interesami skarżących, ponieważ oznacza, iż pomiędzy działaniami kartelowymi wewnątrz EOG i japońskimi producentami istnieje związek, stanowi z tego względu dowód obciążający. Po drugie brzmienie omawianego fragmentu odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów uwidacznia, iż skarżące nie były świadome, jakie wnioski można wyciągnąć z tego oświadczenia.
221 W tym względzie należy zauważyć, że skarżące udzieliły Komisji dodatkowej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Niemniej jednak w dokumencie tym ograniczyły się one do zakwestionowania przyjętej przez Komisję interpretacji oświadczeń dotyczących mechanizmu informowania i księgowania, zawartych w ich pierwszej odpowiedzi, w szczególności w odniesieniu do znaczenia tych oświadczeń jako dowodu wspólnego uzgodnienia i istnienia jednolitego naruszenia obejmującego zarówno to wspólne uzgodnienie, jak też porozumienie GQ. Skarżące nie wypowiedziały się natomiast w odniesieniu do samej treści omawianych oświadczeń.
222 Fuji natomiast w jej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oświadczyła, iż informacje dotyczące rozdziału projektów RIG w europejskich państwach wyłączonych z zakresu stosowania porozumienia GQ nie były systematycznie przekazywane japońskim producentom i w konsekwencji nie wiedziała ona o funkcjonowaniu porozumienia EQ.
223 Drugorzędna rola Fuji w ramach kartelu, przypomniana w pkt 171 powyżej, może tłumaczyć okoliczność, iż Fuji nie uczestniczyła w całej wymianie informacji pochodzących od grupy europejskich producentów. Okoliczność ta podważa również wiarygodność oświadczeń Fuji w tym względzie w porównaniu z wiarygodnością dowodów przedstawionych przez ABB i Hitachi, które były członkami komitetów w ich grupach i z tego powodu były ściślej związane ze szczegółowym funkcjonowaniem zarzucanego kartelu.
224 Wbrew twierdzeniom skarżących z przeanalizowanych powyżej dowodów, ocenianych jako całość, nie wynika, iż mechanizm informowania i księgowania był wdrażany okazjonalnie i w sposób uznaniowy. Jakkolwiek bowiem w oświadczeniach ABB i skarżących oraz w zeznaniach pana M. nie poruszono tego tematu w wyraźny sposób, ze sformułowań użytych w omawianych dokumentach wynika, że informowanie odbywało się regularnie i było stosowane w odniesieniu do wszystkich uczestników i omawianych projektów. Jak wyjaśniono w poprzednim punkcie, oświadczenia Fuji są mniej wiarygodne pod tym względem niż dowody dostarczone przez ABB i przez skarżące. Oprócz tego w pkt 215 powyżej zauważono już, iż załącznik 2 do porozumienia EQ nie dotyczy zarzucanego przez Komisję informowania i księgowania i nie ma zatem znaczenia w tym względzie.
225 Jeżeli chodzi o okres wdrażania mechanizmu informowania i księgowania, oświadczenia ABB z dnia 2 lutego 2005 r. nie dotyczą szczególnego okresu i a priori można więc interpretować je jako odnoszące się do całego naruszenia. Oświadczenia pana M. dotyczą okresu, w którym uczestniczył on w działaniach kartelu, a mianowicie okresu pomiędzy 1988 r. a czerwcem 2002 r. Niemniej jednak, jako że w pkt 68 i 129 powyżej zauważono, iż dowody przedstawione przez ABB muszą być potwierdzone przez inne dowody i że potwierdzenie to nie może wynikać z zeznań pana M., należy zaznaczyć, że oświadczenia skarżących zawarte w ich odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów dotyczą okresu poprzedzającego moment, w którym przedsiębiorstwo Hitachi przerwało uczestnictwo w kartelu w 1999 r. Należy zatem uznać, że istnienie mechanizmu informowania i księgowania zostało wykazane w odniesieniu do tego ostatniego okresu.
226 Jeżeli chodzi o znaczenie mechanizmu informowania i księgowania dla dowiedzenia istnienia wspólnego uzgodnienia, należy uznać, iż stanowi on poważną poszlakę tego, że japońscy producenci byli postrzegani przez europejskich producentów jako potencjalnie wiarygodni konkurenci na rynku EOG. Gdyby bowiem japońscy producenci rzeczywiście nie mogli wejść na europejski rynek z powodu istnienia barier wejścia, europejscy producenci nie mieliby powodu, by informować o rezultatach przydzielenia pewnych projektów RIG w EOG i a fortiori, by księgować te projekty w ramach wspólnego „europejskiego” limitu przewidzianego w porozumieniu GQ, gdyż takie księgowanie pozbawia ich części projektów RIG w regionach objętych porozumieniem GQ. W konsekwencji istnienie takiego mechanizmu z informowania i księgowania oznacza, iż japońskie przedsiębiorstwa mogły wejść na rynek europejski. Nie uczyniły one tego, ponieważ zobowiązały się, iż tego nie zrobią w zamian za większą część projektów RIG poza EOG. Tym samym omawiany mechanizm stanowi łącznik pomiędzy działaniami kartelowymi w ramach EOG i japońskimi producentami a przez to pośredni dowód na istnienie wspólnego uzgodnienia.
227 Kwestia tego, czy mechanizm informowania i księgowania miał wpływ na rynek EOG, nie ma znaczenia w niniejszej sprawie. Jak bowiem zauważono w pkt 76 powyżej, podstawę zarzutu postawionego przez Komisję skarżącym w zaskarżonej decyzji stanowi zobowiązanie japońskich przedsiębiorstw, iż odstąpią od wejścia na rynek projektów RIG w EOG, którego pośrednio dowodzi istnienie mechanizmu informowania i księgowania. Z zaskarżonej decyzji nie wynika natomiast, aby zdaniem Komisji wspomniany mechanizm stanowił odrębne naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG.
228 Podobnie nie jest konieczne wykazywanie, po pierwsze, że mechanizm informowania i księgowania nie dotyczył projektów RIG w europejskich państwach macierzystych i po drugie, że Japonia była państwem macierzystym, aby wskazany mechanizm mógł zostać uznany za znaczącą poszlakę istnienia wspólnego uzgodnienia zgodnie z tokiem rozumowania przedstawionym w pkt 226 powyżej. W konsekwencji ewentualny brak potwierdzenia zeznań pana M. w tym zakresie nie ma konsekwencji.
229 Ponadto, jako że argumentacja Komisji dotycząca mechanizmu informowania i księgowania nie opiera się ani na poufnym charakterze przekazywanych danych, ani na okoliczności, iż przekazywanie poprzedzało przydzielanie danych projektów RIG, okoliczności te również nie mają znaczenia w niniejszej sprawie.
230 W świetle ogółu powyższych rozważań należy stwierdzić, iż regularne informowanie grupy japońskich producentów o pewnych projektach RIG w EOG po ich przydzieleniu i księgowanie tych projektów w ramach wspólnego europejskiego limitu przewidzianego przez porozumienie GQ zostało wykazane, w odniesieniu do okresu pomiędzy 1988 r. i przerwaniem przez przedsiębiorstwo Hitachi uczestnictwa w kartelu w 1999 r., za pomocą oświadczeń ABB, skarżących i zeznań pana M. Ponadto omawiany mechanizm stanowi pośredni dowód istnienia wspólnego uzgodnienia podnoszonego przez Komisję.
W przedmiocie przydzielania projektów RIG w EOG
– Argumenty stron
231 Skarżące zauważają, iż projekty RIG w EOG były rozdzielane przez europejskich członków kartelu podczas spotkań odrębnych od spotkań GQ, bez udziału japońskich przedsiębiorstw.
232 W tym kontekście listy projektów dostarczone przez ABB nie stanowią przekonującego dowodu, iż informacje dotyczące danych projektów RIG zostały przekazane japońskim producentom i zbadane przez nich przed przydzieleniem rzeczonych projektów.
233 To samo stwierdzenie zdaniem skarżących zachowuje ważność w odniesieniu do twierdzenia, zgodnie z którym japońskie przedsiębiorstwa rozważały złożenie ofert na projekty RIG w EOG, wywołując w ten sposób napięcia w ramach kartelu. Oświadczenia świadków ABB dotyczące tej kwestii są nieprecyzyjne lub bez znaczenia dla niniejszej sprawy.
234 Podobnie, pomijając rzekome zainteresowanie Melco projektem RIG w Hiszpanii, jedynie europejscy producenci dyskutowali na temat jedenastu projektów RIG w EOG przywołanych w zaskarżonej decyzji. Możliwe jest, iż Melco otrzymało informacje o omawianym projekcie ze źródeł innych niż listy projektów lub europejscy dostawcy.
235 Ponadto nie wykazano, iż japońskie przedsiębiorstwa uczestniczyły w ustalaniu cen projektów RIG w EOG, które nie mogły być przydzielone danemu dostawcy, we wdrażaniu klauzuli porozumienia GQ dotyczącej rozwiązania umów licencyjnych z osobami trzecimi w odniesieniu do terytorium EOG lub w wymianie poufnych informacji na temat europejskiego rynku projektów RIG.
236 Co więcej, wcześniejsze porozumienia europejskich dostawców dotyczące przydzielania projektów RIG w EOG, a zwłaszcza porozumienie GE stanowią dowody podważające istnienie wspólnego uzgodnienia. Według skarżących porozumienie GE uwidacznia skomplikowany kartel europejskich producentów poprzedzający podpisanie porozumienia GQ i od niego niezależny. Tym samym omawiany kartel został wdrożony bez ochrony, którą rzekomo zapewniało zarzucane wspólne uzgodnienie. Okoliczność ta podważa argumentację Komisji dotyczącą znaczenia wspólnego uzgodnienia dla działań kartelowych europejskich producentów na rynku EOG.
– Ocena Sądu
237 Akta sprawy nie zawierają dowodów pozwalających sądzić, iż nad projektami RIG w EOG dyskutowano podczas spotkań porozumienia GQ, w których uczestniczyli japońscy członkowie kartelu.
238 Podobnie z dostarczonych przez ABB list projektów nie wynika, iż – z wyjątkiem rzekomego zainteresowania Melco projektem „MSP via GC” w Hiszpanii – nad projektami RIG w EOG dyskutowano z japońskimi producentami. Nie można jednak wykluczyć, iż zainteresowanie Melco tym ostatnim projektem wynika z błędu, biorąc pod uwagę długość listy projektów i okoliczność, że Komisja nie zidentyfikowała innych przypadków, w których japoński producent wykazywał zainteresowanie projektem RIG w EOG. W każdym razie treści omawianej listy projektów nie potwierdzają inne dowody w odniesieniu do projektu „MSP via GC”, a zatem nie można brać jej pod uwagę.
239 Ponadto Komisja, wskazując w motywie 125 zaskarżonej decyzji, iż japońscy producenci rozważali niekiedy wzięcie udziału w europejskich postępowaniach przetargowych, lecz z reguły odstępowali od tego i informowali o danych projektach europejskich producentów, opiera się wyłącznie na oświadczeniach ABB i zeznaniach złożonych przez jej pracowników. W konsekwencji twierdzenie to nie może być uwzględnione, ponieważ nie jest potwierdzone przez inne dowody.
240 Ponadto Komisja nie zarzuca skarżącym, iż uczestniczyły w ustalaniu cen minimalnych projektów RIG w EOG lub w rozwiązaniu umów licencyjnych dotyczących EOG zawartych z przedsiębiorstwami trzecimi. W konsekwencji argumenty skarżących dotyczące tej kwestii nie mają znaczenia w niniejszej sprawie.
241 Jeżeli chodzi o poufne dane dotyczące projektów RIG w EOG, informowanie takie jak to, które wykazano w niniejszej sprawie, wykracza poza granice zwykłego zachowania konkurencyjnego zarówno pod względem czasu jego trwania i natężenia, jak też charakteru przekazywanych danych. Niemniej jednak nie zostało wykazane, iż przedmiotem informowania było przydzielanie projektów RIG w EOG japońskim producentom lub że przekazywane w rzeczywistości dane były wykorzystywane w tym celu.
242 W świetle ogółu powyższych rozważań należy stwierdzić, iż nie wykazano, że japońskie przedsiębiorstwa uczestniczyły w przydzielaniu projektów RIG w EOG.
243 Jeżeli chodzi o europejskie porozumienia poprzedzające porozumienie GQ, należy zauważyć, iż z wyjątkiem porozumienia GQ twierdzenia skarżących nie są wystarczająco dokładne ani nie znajdują poparcia. W konsekwencji należy je odrzucić.
244 Jeżeli chodzi o porozumienie GE, bezsporne jest, iż zostało ono podpisane przed porozumieniem GQ i porozumieniem EQ. Okoliczność ta jednakże, wbrew twierdzeniom skarżących, nie oznacza, że było ono niezależne od porozumienia GQ lub wspólnego uzgodnienia.
245 Zgodnie z art. 15 porozumienia GQ początkowo miało ono być przejściowym rozwiązaniem obowiązującym do wejścia w życie porozumienia GQ, zaś w jego braku miało zostać renegocjowane po dniu 31 grudnia 1988 r. Wydaje się zatem, że zawierając porozumienie GE, sygnatariusze przewidywali już ustanowienie kartelu o zasięgu światowym i jego różnych części składowych, w tym zgodnie z twierdzeniami Komisji, wspólnego uzgodnienia. Interpretację tę potwierdzają zeznania pana M., zgodnie z którymi kartel o zasięgu światowym był przedmiotem długoletnich skomplikowanych negocjacji przed podpisaniem porozumienia GQ.
246 Ponadto zdaniem pana M. wzajemne zobowiązanie obu grup, iż odstąpią od wejścia na rynek rodzimy drugiej grupy, które stanowi sedno wspólnego uzgodnienia podnoszonego przez Komisję, poprzedzało zawarcie porozumienia GQ. W konsekwencji zobowiązanie to mogło zostać wzięte pod uwagę przez europejskich producentów przy podpisywaniu porozumienia GE.
247 W tych okolicznościach nie można uznać, że porozumienie GE podważa istnienie wspólnego uzgodnienia, na które powołuje się Komisja.
Całościowa ocena
– Argumenty stron
248 Według skarżących związane z rzekomym istnieniem wspólnego uzgodnienia dowody, na jakich oparła się Komisja, są dobrane w sposób wybiórczy, pozbawione mocy dowodowej, nie znajdują poparcia i nie odpowiadają rzeczywistości, zaś Komisja obmyśliła swą teorię przed zbadaniem okoliczności faktycznych.
249 Skarżące podnoszą w tym względzie, iż dostarczone przez ABB dowody nie wykazują w wymagany prawem sposób istnienia wspólnego uzgodnienia, a w szczególności tego, iż japońscy producenci akceptowali rozdział projektów RIG w EOG pomiędzy europejskich producentów, znaczenia wspólnego uzgodnienia w kontekście rzekomego kartelu o światowym zasięgu, istnienia mechanizmu obowiązkowego i systematycznego informowania oraz tego, że japońskie przedsiębiorstwa uczestniczyły w działaniach kartelowych europejskich producentów w ramach EOG. Podobnie Komisja działała w sposób wybiórczy, ponieważ w zaskarżonej decyzji nie wspomniała pewnych dowodów dostarczonych przez ABB, które nie pasowały do jej teorii, a zwłaszcza porozumienia GE.
250 Skarżące uważają, że skoro dowody przedstawione przez ABB jednocześnie mają słabą moc dowodową i są kwestionowane przez nie same, przez Toshibę, Melco, TM T & D i pod pewnymi względami przez Fuji, powinny były zostać potwierdzone przez inne dowody, przy czym wymagany jest wysoki „poziom potwierdzenia”. Nie stało się tak jednak. W szczególności Komisja wysunęła twierdzenia dotyczące porozumienia GQ i porozumienia EQ, które są sprzeczne z innymi dowodami zawartymi w aktach sprawy, oraz błędnie zinterpretowała oświadczenia skarżących i Fuji dotyczące mechanizmu informowania i księgowania.
251 Skarżące utrzymują w tym kontekście, iż japońscy producenci nie byli w stanie wejść na europejski rynek projektów RIG ze względu na istnienie niemożliwych do pokonania barier wejścia, co sprawiało, iż ich uczestnictwo na szczeblu europejskim i w konsekwencji istnienie wspólnego uzgodnienia były zbędne. Skarżące dodają, że prawdopodobieństwo tego alternatywnego wytłumaczenia zostało potwierdzone przez wszystkie zainteresowane przedsiębiorstwa i wynika również z wielu dowodów zawartych w aktach sprawy takich jak w szczególności porozumienie GE zawarte przez europejskich producentów bez konieczności przyjmowania uzgodnienia z japońskimi producentami lub informowania ich.
252 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
– Ocena Sądu
253 Z analizy przeprowadzonej w pkt 84–230 powyżej wynika po pierwsze, że oświadczenia ABB oraz zeznania jej pracowników i jej byłego pracownika wskazują na istnienie uzgodnienia, na którego mocy europejscy i japońscy producenci zobowiązali się wzajemnie, iż odstąpią od wejścia na rodzime rynki drugiej grupy. Dowody te pozwalają również na określenie stron uzgodnienia, w tym skarżącej, oraz na wyciągnięcie wniosku, że jakkolwiek uzgodnienie to prawdopodobnie poprzedzało porozumienie GQ, zostało ono zawarte najpóźniej w chwili zawierania porozumienia GQ.
254 Po drugie, istnienie wspomnianego wspólnego uzgodnienia potwierdza propozycja przedstawiona przez Alstom podczas spotkania z dnia 10 lipca 2002 r. Istnienie zobowiązania japońskich przedsiębiorstw, iż odstąpią od wejścia na europejski rynek, potwierdzają również oświadczenia Fuji.
255 Po trzecie, z oświadczeń i z zeznań ABB potwierdzonych oświadczeniami skarżących wynika, że japońscy producenci zgodzili się, przynajmniej jeżeli chodzi o okres od 1988 r. do 1999 r., na regularne informowanie o rezultatach przydzielania pewnych projektów RIG w EOG oraz księgowanie ich w ramach wspólnego „europejskiego” limitu przewidzianego w porozumieniu GQ. Podobnie na mocy pkt 4 części „E (E‑Members)” załącznika 2 do porozumienia EQ europejscy producenci przewidzieli możliwość przekazywania japońskim producentom szczegółów pewnych projektów RIG w EOG przed ich przydzielaniem. Te dwie okoliczności sugerują, iż japońscy producenci byli uważani za wiarygodnych konkurentów w zakresie dostaw pewnych projektów RIG w EOG, lecz zobowiązali się oni do odstąpienia od wejścia na europejski rynek w zamian za większą część projektów RIG w innych regionach. Stanowią one zatem pośrednie dowody istnienia wzajemnego uzgodnienia europejskich i japońskich producentów.
256 W związku z tym dowody przedstawione przez Komisję popierają jej twierdzenia dotyczące istnienia wspólnego uzgodnienia, jak zostały one streszczone w pkt 74 powyżej. Natomiast dowody powołane przez skarżące nie nadają się do tego, by obalić wskazane twierdzenia.
257 Po pierwsze, jak przedstawiono w pkt 244–247 powyżej, porozumienie GE nie stanowi dowodu na istnienie europejskiego kartelu wdrożonego bez pomocy wspólnego uzgodnienia.
258 Po drugie, chociaż nie wykazano, iż japońskie przedsiębiorstwa uczestniczyły wraz z europejskimi producentami w przydzielaniu projektów RIG w EOG, należy zaznaczyć, że w świetle charakteru zarzucanego im zobowiązania zgodnie ze wspólnym uzgodnieniem ich uczestnictwo w tym zachowaniu nie byłoby potrzebne. Japońscy producenci nie mieli bowiem żadnego interesu, by brać udział w przydzielaniu projektów RIG w EOG, których zobowiązali się nie podejmować. W ich interesie leżało jedynie poznanie wartości danych projektów i tożsamości podmiotów, którym je przyznano po to, by móc monitorować księgowanie w ramach wspólnego limitu „europejskiego” przewidzianego w porozumieniu GQ. Informacje te były przekazywane japońskim producentom poprzez mechanizm informowania przynajmniej w okresie pomiędzy 1988 r. a 1999 r.
259 W świetle ogółu powyższych rozważań należy uznać, iż istnienie wspólnego uzgodnienia opisanego w pkt 74 powyżej zostało wykazane w wymagany prawem sposób.
260 W tych okolicznościach wbrew twierdzeniom skarżących Komisja nie była zobowiązana udowodnić, iż zainteresowane przedsiębiorstwa miały handlowy interes w zawarciu wspólnego uzgodnienia. Co więcej, jak wskazano w pkt 110 i 158 powyżej, zawarcie wspólnego uzgodnienia mogło zapewnić rzeczonym przedsiębiorstwom pewne korzyści, a więc nie było bezcelowe pomimo istnienia barier wejścia na rynek EOG i ewentualnego braku natychmiastowego interesu handlowego w wejściu na ten rynek.
261 Ponadto, mając na uwadze, że Komisja nie oparła się wyłącznie na zachowaniu wskazanych przedsiębiorstw na rynku, by wywieść zaistnienie zarzucanego naruszenia, nie wystarczy, aby skarżące zastąpiły przyjęte przez Komisję wytłumaczenie okoliczności faktycznych innym prawdopodobnym wytłumaczeniem. W konsekwencji alternatywne wytłumaczenie zaproponowane przez skarżące nie ma znaczenia w odniesieniu do istnienia rzeczonego naruszenia. W każdym razie dowody, na których opiera się to wytłumaczenie, są również podnoszone przez skarżące w ramach pierwszej części trzeciego zarzutu i zostaną zbadane w pkt 317–332 poniżej.
262 Należy zatem oddalić pierwszą część drugiego zarzutu.
263 Ponadto zgodnie z uwagami przedstawionymi w pkt 41 powyżej, jako że istnienie wspólnego uzgodnienia mogło być wykazane bez brania pod uwagę uwag Fuji z dnia 21 listopada 2006 r. jako dowodu obciążającego należy ostatecznie oddalić pierwszą część pierwszego zarzutu dotyczącą tego, iż skarżąca nie miała dostępu do pewnych dowodów obciążających. W konsekwencji pierwszy zarzut należy oddalić w całości.
b) W przedmiocie części drugiej dotyczącej tego, iż Komisja nie wykazała, że wspólne uzgodnienie stanowiło porozumienie ograniczające konkurencję lub uzgodnioną praktykę
Argumenty stron
264 Skarżące twierdzą, iż nawet przyjmując założenie, iż Komisja wykazała istnienie wspólnego uzgodnienia, to nie wykazała ona przy użyciu dokładnych i wiarygodnych dowodów, że stanowiło ono wyraz wspólnej woli pod postacią porozumienia ograniczającego konkurencję lub pod postacią uzgodnionej praktyki. Według skarżących akta sprawy Komisji wskazują co najwyżej na paralelne zachowanie podmiotów gospodarczych zgodne ze zwykłymi warunkami rynkowymi. Świadczą o tym zeznania pana M., który wskazał, że podczas spotkań, na których był obecny, podnoszenie kwestii wspólnego uzgodnienia nie było konieczne, ponieważ było ono oczywiste.
Ocena Sądu
265 Zgodnie z orzecznictwem Komisja jest zobowiązana do zebrania zgodnych i wystarczająco dokładnych dowodów w celu uzasadnienia twierdzenia, że zarzucane naruszenie stanowi porozumienie lub uzgodnioną praktykę w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE (wyrok Sądu z dnia 21 stycznia 1999 r. w sprawach połączonych T‑185/96, T‑189/96 i T‑190/96 Riviera Auto Service i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑93, pkt 47). Powyższe orzecznictwo ma zastosowanie analogicznie do art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.
266 W niniejszej sprawie w zaskarżonej decyzji Komisja nie wypowiedziała się wyraźnie co do kwestii, czy zarzucane japońskim przedsiębiorstwom zachowanie stanowiło porozumienie lub uzgodnioną praktykę. W motywie 248 zaskarżonej decyzji poprzestała na stwierdzeniu, iż na naruszenie składało się wiele działań, które mogły być zakwalifikowane jako porozumienia lub uzgodnione praktyki.
267 W konsekwencji należy przede wszystkim sprawdzić, czy wspólne uzgodnienie stanowi porozumienie między przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.
268 W tym względzie dla istnienia porozumienia w rozumieniu powyższych postanowień wystarczy, aby dane przedsiębiorstwa wyraziły wspólną wolę postępowania na rynku w określony sposób (zob. analogicznie ww. w pkt 70 wyrok w sprawach połączonych Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, pkt 958 i przytoczone tam orzecznictwo). Uwzględnienie konkretnych skutków porozumienia nie jest konieczne, gdy okaże się, że jego celem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji (zob. ww. w pkt 70 wyrok w sprawach połączonych Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, pkt 837 i przytoczone tam orzecznictwo).
269 W niniejszej sprawie z różnych dowodów przedstawionych przez Komisję, a zwłaszcza z oświadczeń ABB i Fuji oraz z zeznań panów M. i V.‑A. wynika, że japońscy i europejscy producenci zobowiązali się wzajemnie, iż odstąpią od wejścia na rodzimy rynek drugiej grupy. Istnienie wzajemnego zobowiązania nieuchronnie oznacza, że istnieje wspólna wola, i to nawet przy braku dowodów pozwalających ustalić w dokładny sposób, kiedy wola ta została wyrażona, lub formalizujących jej wyrażenie. Co więcej, z pkt 141 powyżej wynika, iż pan M. uważał, że podczas dyskusji, w których uczestniczył, nie było potrzeby wspominania o wspólnym uzgodnieniu, ponieważ jego treść była rozumiana, akceptowana i wdrażana przez wszystkich uczestników kartelu bez potrzeby przeprowadzania wyraźnej dyskusji. Poza tym, jak wskazano w pkt 152 powyżej, pan V.‑A. oświadczył, iż uczestniczył w wyraźnych dyskusjach pomiędzy europejskimi przedsiębiorstwami i przedstawicielem japońskiego przedsiębiorstwa w przedmiocie przestrzegania wspólnego uzgodnienia.
270 Podobnie poświadczona przez oświadczenia i zeznania ABB i przez oświadczenia skarżących okoliczność, że japońscy producenci przez wiele lat godzili się na informowanie o rezultatach przydzielania pewnych produktów RIG w EOG i na monitorowanie księgowania ich w ramach wspólnego „europejskiego” limitu przewidzianego przez porozumienie GQ jest nie do pogodzenia ze zwykłym paralelnym zachowaniem konkurentów bez zbieżności woli.
271 Co więcej, przedmiotem wspólnego uzgodnienia było określenie zachowania japońskich przedsiębiorstw w stosunku do rynku EOG, jako że zobowiązały się one, iż odstąpią od wejścia na ten rynek. Tym samym rzeczone uzgodnienie w rzeczywistości stanowiło formę zastrzeżenia rynku EOG na rzecz europejskich producentów.
272 W konsekwencji Komisja słusznie stwierdziła, iż wspólne uzgodnienie stanowiło porozumienie między przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.
273 W tych okolicznościach nie jest konieczne dalsze badanie, czy wspólne uzgodnienie stanowiło uzgodnioną praktykę w rozumieniu tych samych postanowień.
274 W świetle ogółu powyższych rozważań należy oddalić drugą część drugiego zarzutu i w konsekwencji drugi zarzut w całości.
3. W przedmiocie zarzutu trzeciego dotyczącego braku udowodnienia przez Komisję istnienia jednolitego i ciągłego naruszenia
275 W ramach pierwszej części trzeciego zarzutu skarżące utrzymują, że jeżeli o nie chodzi, Komisja nie wykazała ani zasadniczych aspektów środków wdrożonych przez uczestników kartelu, ani tego, że środki te zmierzały do jednego celu. W ramach drugiej części zarzutu skarżące kwestionują ciągły charakter zarzucanego kartelu, a zwłaszcza ciągłość jego celu.
276 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
a) W przedmiocie części pierwszej dotyczącej tego, iż Komisja nie wykazała istnienia jednolitego naruszenia obejmującego wspólne uzgodnienie, kartel o zasięgu światowym działający zgodnie z porozumieniem GQ oraz działania kartelowe europejskich producentów w ramach EOG
Argumenty stron
277 Skarżące podnoszą, iż w niniejszej sprawie po pierwsze kartel przewidziany porozumienie GQ i po drugie porozumienia odnoszące się do projektów RIG w EOG dotyczą różnych produktów, rynków geograficznych i przedsiębiorstw, co oznacza według nich, że porozumienie GQ jest odrębne od porozumień europejskich, a zatem nie należy uważać, że działania kartelu na zewnątrz EOG i działania europejskich przedsiębiorstw w ramach EOG stanowiły jednolite naruszenie.
278 Skarżące dodają, że okoliczności faktyczne przedstawione w zaskarżonej decyzji nie wykazują istnienia jednolitego naruszenia w sposób pozwalający na usunięcie wszelkich uzasadnionych wątpliwości.
279 Według skarżących wspólne uzgodnienie nie zostało wykazane, ponieważ dowody dostarczone przez ABB są pozbawione mocy dowodowej i nie są potwierdzone przez inne dowody.
280 Podobnie Komisja nie wykazała znaczenia wspólnego uzgodnienia w świetle rzekomego kartelu o zasięgu światowym, ponieważ z dowodów zawartych w aktach sprawy nie wynika, że takie uzgodnienie było konieczne dla wytworzenia wzajemnego zaufania lub dla stymulowania działań europejskich członków kartelu w odniesieniu do obszaru EOG. Co więcej, Komisja nie przedstawiła dowodów, iż fakt wzajemnego zastrzeżenia krajów macierzystych był znany japońskim producentom i przez nich akceptowany. Pojęcie krajów macierzystych było bowiem pojęciem stosowanym wyłącznie w ramach porozumień pomiędzy europejskimi producentami, a zatem nieznanym japońskim przedsiębiorstwom.
281 Według skarżących niezależny charakter uczestnictwa japońskich przedsiębiorstw w porozumieniu GQ w stosunku do działań kartelowych europejskich przedsiębiorstw w ramach EOG wynikał z tego, iż japońscy producenci nie byli w stanie wejść na europejski rynek projektów RIG ze względu na niemożliwe do pokonania bariery.
282 Liczne dowody zawarte w aktach sprawy potwierdzają zresztą istnienie dwóch niezależnych karteli. Skarżące wspominają w tym względzie o istnieniu porozumienia GE i innych wcześniejszych porozumieniach zawartych pomiędzy europejskimi dostawcami, o tym, że w pisemnych porozumieniach nie wspomina się o wspólnym uzgodnieniu, o tym, że w porozumieniu GQ brak jest jakiejkolwiek wzmianki o zachowaniu europejskich producentów w ramach EOG oraz o porozumieniu w sprawie nieujawniania zawartym przez ABB, Arevę, Siemens i VA TECH i mającym na celu ułatwienie wymiany poufnych informacji pomiędzy sygnatariuszami bez wiedzy innych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu.
283 Brak jest natomiast dowodów pozwalających sądzić, że japońskie przedsiębiorstwa uczestniczyły w rozdziale projektów RIG w EOG i w związanych z nim kartelowych działaniach europejskich producentów w ramach EOG lub że wiedziały o nim.
284 Jeżeli chodzi o mechanizm informowania i księgowania, skarżące odsyłają przede wszystkim do alternatywnego wytłumaczenia okoliczności faktycznych przedstawionego w pkt 204 powyżej. Powtarzają one poza tym, że informowanie nie było systematyczne, że odbywało się po przydzieleniu danych projektów, że zaprzestano jego dokonywania w 1999 r. oraz że dotyczyło danych, które nie były poufne.
285 Skarżące kwestionują w szczególności, aby zwyczajna znajomość istnienia w przeszłości uzgodnień pomiędzy innymi przedsiębiorstwami i wymiana historycznych informacji podsumowujących stanowiły naruszenia art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG.
286 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
Ocena Sądu
287 Porozumienia i uzgodnione praktyki wskazane w art. 81 ust. 1 WE wynikają w sposób konieczny ze współdziałania wielu przedsiębiorstw będących współsprawcami naruszenia, których uczestnictwo może przybrać różne formy, zależnie, w szczególności, od cech szczególnych właściwego rynku i od pozycji każdego przedsiębiorstwa na tym rynku, od realizowanych celów i wybranych lub rozważanych sposobów ich osiągnięcia. Jednak sama okoliczność, że każde przedsiębiorstwo uczestniczy w naruszeniu w odpowiedniej dla siebie formie, nie wystarczy, by wyłączyć jego odpowiedzialność za całość naruszenia, łącznie z zachowaniami, które zostały w rzeczywistości dokonane przez pozostałe przedsiębiorstwa uczestniczące w naruszeniu, ale którym przyświeca ten sam cel lub które pociągają za sobą ten sam antykonkurencyjny skutek (wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 79, 80). Przytoczone orzecznictwo ma zastosowanie analogicznie do art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.
288 Przedsiębiorstwo biorące udział w takim naruszeniu poprzez własne zachowania, które wchodzą w zakres pojęciowy porozumienia lub uzgodnionej praktyki mających antykonkurencyjny cel w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE i przyczyniają się do realizacji naruszenia w całości, jest również odpowiedzialne, przez cały okres swojego udziału we wspomnianym naruszeniu, za zachowania pozostałych przedsiębiorstw mieszczące się w ramach tego samego naruszenia, jeżeli zostanie wykazane, że zainteresowane przedsiębiorstwo wiedziało o zachowaniach pozostałych uczestników noszących znamiona naruszenia lub mogło je rozsądnie przewidzieć i było gotowe do wzięcia na siebie związanego z tym ryzyka (ww. w pkt 287 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 83). Przytoczone orzecznictwo ma zastosowanie analogicznie do art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.
289 W niniejszej sprawie z badania drugiego zarzutu wynika po pierwsze, że cztery japońskie przedsiębiorstwa uczestniczyły razem z europejskimi przedsiębiorstwami we wspólnym uzgodnieniu, które stanowiło porozumienie pomiędzy przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG dotyczące europejskiego rynku projektów RIG. Uczestnictwo we wspólnym uzgodnieniu oznacza, że cztery japońskie przedsiębiorstwa wiedziały, iż projekty RIG w EOG były zastrzeżone dla europejskich producentów.
290 W tym względzie bez znaczenia jest okoliczność, że skarżące nie uczestniczyły w szczególnych działaniach kartelowych w EOG. Jak bowiem wskazano w pkt 258 powyżej, w świetle charakteru ich zobowiązania na mocy wspólnego uzgodnienia uczestnictwo japońskich przedsiębiorstw w przydzielaniu projektów RIG w ramach EOG nie było potrzebne. Bierna rola japońskich producentów nie była wynikiem ich dobrowolnego wyboru, lecz formy, w jakiej uczestniczyli w porozumieniu dotyczącym rynku EOG. To samo uczestnictwo było natomiast wstępną przesłanką umożliwienia przydzielania projektów RIG w EOG europejskim producentom na podstawie zasady ochrony krajów macierzystych lub na podstawie porozumienia GE.
291 Po drugie, oświadczenia ABB i zeznania pana M. sugerują, że jakkolwiek o wspólnym uzgodnieniu nie wspominano wyraźnie w porozumieniu GQ, to leżało ono u podstaw działania porozumienia GQ, ponieważ pozwoliło na nabranie zaufania potrzebnego dla funkcjonowania kartelu o zasięgu światowym. Istnienie związku pomiędzy wspólnym uzgodnieniem i porozumieniem GQ potwierdzają zeznania pana V.‑A., który wskazał, że podczas spotkania porozumienia GQ europejskie przedsiębiorstwa i przedstawiciel japońskich przedsiębiorstw dyskutowali o konieczności przestrzegania wspólnego uzgodnienia.
292 Po trzecie, mechanizm informowania i księgowania stanowi łącznik pomiędzy działaniami kartelowymi europejskich przedsiębiorstw w ramach EOG i kartelem o zasięgu światowym działającym zgodnie z porozumieniem GQ. Za pośrednictwem tego mechanizmu rezultaty przydzielania pewnych projektów RIG w EOG uwzględniane były w ramach przydzielania projektów RIG w innych regionach na podstawie porozumienia GQ. Istnienie omawianego mechanizmu wykazane zostało na podstawie oświadczeń i zeznań ABB oraz oświadczeń skarżących pomimo braku wyraźnej wzmianki o nim w porozumieniu GQ.
293 W tym kontekście alternatywne wytłumaczenie mechanizmu informowania i księgowania, które proponują skarżące, zostało odrzucone w pkt 213 powyżej. Podobnie z pkt 243–247 powyżej wynika po pierwsze, że Sąd nie może uwzględnić argumentów skarżących dotyczących europejskich porozumień innych niż porozumienie GE i po drugie, że porozumienie GE nie stanowi dowodu na to, że działania kartelowe europejskich producentów na rynku EOG były niezależne od kartelu o zasięgu światowym działającego zgodnie z porozumieniem GQ. Poza tym z przedstawionych przez skarżące dowodów nie wynika, że porozumienie w sprawie nieujawniania pomiędzy europejskimi producentami zostało rzeczywiście zawarte, ani a fortiori, że okoliczność ta miała wpływ na wymianę informacji pomiędzy dwiema grupami producentów.
294 Po czwarte, należy uznać, że ze względu na regularne informowanie o wynikach postępowań przetargowych dotyczących projektów RIG w EOG pomiędzy 1988 r. a 1999 r. japońskie przedsiębiorstwa mogły rozsądnie przewidzieć, że przydzielanie projektów RIG w EOG europejskim producentom było rezultatem działań kartelowych. Okoliczność, że bez wyraźnego uzasadnionego powodu grupie producentów przekazywane są regularnie przez wiele lat rezultaty postępowań przetargowych, w których uczestniczyli członkowie innej grupy producentów z tego samego sektora przemysłowego, wykracza poza granice zwykłego zachowania konkurencyjnego. Informowanie powinno zatem było wzbudzić wątpliwości w odniesieniu do okoliczności, w jakich przydzielono dane projekty RIG. Jest tak tym bardziej, że rezultaty postępowań przetargowych niekoniecznie stanowią dane publiczne, w szczególności jeżeli chodzi o przetargi ogłoszone przez prywatne przedsiębiorstwa i o szczegóły wybranej oferty.
295 W tym względzie Komisja słusznie wskazała w motywie 277 zaskarżonej decyzji, że na wiedzę o kartelowym charakterze przyznawania projektów RIG w EOG nabytą przez japońskie przedsiębiorstwa dzięki mechanizmowi informowania pomiędzy 1988 r. a 1999 r. nie mogło mieć wpływu ewentualne przerwanie informowania w późniejszym okresie. Tak samo jest w przypadku JAEPS niezależnie od tego, że spółka ta została utworzona dopiero w 2001 r. JAEPS przejął bowiem działalność jej akcjonariuszy, w tym Hitachi i Fuji, w dziedzinie RIG. W tych okolicznościach można uznać, że w odniesieniu do przydzielania projektów RIG w EOG, JAEPS posiadał taką sama wiedzę co wspomniani akcjonariusze.
296 Po piąte, wspólne uzgodnienie, kartel o zasięgu światowym działający zgodnie z porozumieniem GQ i kartelowe działania europejskich producentów w ramach EOG były wdrażane równocześnie, dotyczyły tych samych produktów i skupiały tych samych europejskich producentów oraz – jeżeli chodzi o wspólne uzgodnienie i porozumienie GQ – tych samych japońskich producentów. Podobnie różne środki miały ten sam wspólny cel, a mianowicie utworzenie systemu podziału światowego rynku projektów RIG i przydzielanie tych projektów różnym uczestnikom.
297 W świetle wszystkich powyższych rozważań należy uznać, że Komisja nie popełniła błędu, stwierdzając, iż wspólne uzgodnienie, kartel o zasięgu światowym działający zgodnie z porozumieniem GQ i kartelowe działania europejskich producentów w ramach EOG stanowiły jednolite naruszenie zmierzające do wspólnego celu. W konsekwencji należy oddalić pierwszą część trzeciego zarzutu.
b) W przedmiocie części drugiej dotyczącej tego, że Komisja nie wykazała ciągłego charakteru kartelu
Argumenty stron
298 Skarżące twierdzą, że w następstwie spotkania z dnia 10 lipca 2002 r. kartel nie zmierzał już do tego samego celu gospodarczego, ponieważ od tamtej chwili skupiał się na Środkowym Wschodzie i Południowo-Wschodniej Azji, a jego nowym celem było przeciwstawienie się spadkowi cen w tych regionach.
299 Ponadto zdaniem skarżących Komisja powinna była uwzględnić wprowadzone w tej samej chwili zmiany struktury i funkcjonowania kartelu obejmujące uproszczenie metod pracy, wprowadzenie systemu pakietów projektów przydzielanych bezpośrednio i zmianę kodów oznaczania uczestników kartelu.
300 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
Ocena Sądu
301 Z dowodów zawartych w aktach sprawy nie wynika, aby na spotkaniu w dniu 10 lipca 2002 r. zmieniono cel gospodarczy, do jakiego zmierzał kartel o zasięgu światowym. Zarówno bowiem przed tym spotkaniem, jak i po nim zasadniczym celem tego kartelu był podział rynków projektów RIG i koordynacja przydzielania tych projektów różnym uczestniczącym przedsiębiorstwom w skali światowej. W tym kontekście wydaje się, iż chęć przeciwstawienia się przez zainteresowane przedsiębiorstwa spadkowi cen na Środkowym Wschodzie i w Południowo-Wschodniej Azji nie była rezultatem zmiany ich podstawowych celów, lecz raczej zmiany sytuacji konkurencyjnej na wspomnianych rynkach.
302 Ponadto przeobrażenie się struktury i działania podnoszone przez skarżące polega na odosobnionych zmianach ograniczających się do niektórych aspektów funkcjonowania kartelu, a przy tym niemających wpływu na jego podstawowy cel. Jak bowiem zauważyła Komisja, wydaje się, że różne zmiany były powiązane ze zmianami liczby uczestników kartelu i rozwojem technologicznym. Co więcej, skarżące nie uzasadniły ich zarzutu dotyczącego przedstawionego przez Komisję w motywie 280 zaskarżonej decyzji stopniowego charakteru zmian, jakie zaszły.
303 Z powyższego wynika, że twierdzenia skarżących dotyczące ciągłości kartelu oraz jego celu nie mają oparcia w faktach. Należy więc uznać, iż Komisja nie popełniła błędu, stwierdzając, że pomiędzy dniem 15 kwietnia 1988 r. i dniem 11 maja 2004 r. istniało ciągłe naruszenie zmierzające do tego samego celu gospodarczego.
304 Należy zatem oddalić drugą część trzeciego zarzutu i w konsekwencji trzeci zarzut w całości.
305 Jako że żaden z zarzutów podniesionych na poparcie żądania głównego nie może być uwzględniony, żądanie to należy oddalić.
B – W przedmiocie żądania ewentualnego dotyczącego stwierdzenia nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy on skarżących
1. W przedmiocie zarzutu czwartego dotyczącego popełnienia przez Komisję błędów przy obliczaniu grzywien nałożonych na skarżące
306 Skarżące podnoszą, że Komisja popełniła błędy przy obliczaniu nałożonych na nie grzywien. W ramach pierwszej części zarzutu twierdzą one, iż Komisja uchybiła obowiązkowi oceny względnego znaczenia naruszenia popełnionego przez każde z przedsiębiorstw. W ramach drugiej części zarzutu podnoszą one, iż Komisja popełniła oczywisty błąd przy stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy. W ramach trzeciej części zarzutu skarżące twierdzą, że Komisja popełniła oczywisty błąd przy ocenie współczynników dotyczących czasu trwania kartelu.
307 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
a) W przedmiocie części pierwszej zarzutu dotyczącej błędu w ocenie względnego znaczenia naruszenia popełnionego przez każde z przedsiębiorstw
Argumenty stron
308 Skarżące twierdzą, że Komisja powinna była wziąć pod uwagę drugorzędną rolę, jaką odgrywały one w ramach kartelu, zarówno jeżeli chodzi o względną wagę ich zachowania, jak też o jego wpływ na rynek EOG.
309 Po pierwsze, skarżące twierdzą, że nie uczestniczyły w kartelu w EOG i w spotkaniach organizowanych w ramach porozumienia EQ, lecz jedynie wykonywały porozumienie GQ. W konsekwencji ich ewentualne uczestnictwo w europejskim kartelu mogło być zaledwie bierne, a ich zachowanie pozostawało bez wpływu na handel pomiędzy państwami członkowskimi również ze względu na istnienie wcześniejszego kartelu europejskiego działającego według porozumienia GE.
310 Po drugie, skarżące podnoszą, iż ich rzekome uczestnictwo we wspólnym uzgodnieniu nie miało wpływu na rynek EOG, a więc nie mogło wyrządzić szkody konkurencji na tym rynku. Skarżące nawiązują w tym względzie do dowodów, które przedstawiły Komisji, a w szczególności do zewnętrznego sprawozdania, do oświadczeń innych uczestników kartelu oraz do okoliczności, że nie sprzedały RIG w Europie pomiędzy 2000 r. a 2002 r., czyli w okresie, w którym nie uczestniczyły w kartelu, ani po tym, jak kartel zakończył działanie. Skarżące dodają, że okoliczność, iż były niezdolne wyrządzić szkodę konkurencji w EOG, powinna była zostać uwzględniona jako okoliczność łagodząca.
311 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
Ocena Sądu
312 Zgodnie z orzecznictwem, jeśli naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, należy zbadać względną wagę udziału każdego z nich (zob. ww. w pkt 287 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 150 i przytoczone tam orzecznictwo). Okoliczność, że przedsiębiorstwo nie uczestniczyło we wszystkich działaniach składających się na kartel lub że odgrywało nieznaczną rolę w działaniach, w których uczestniczyło, musi być uwzględniona przy ocenie wagi naruszenia i określaniu grzywny (ww. w pkt 287 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 90).
313 W tym względzie należy uściślić na wstępie, że zaskarżona decyzja nie przewiduje dla jej adresatów sankcji za uczestnictwo w porozumieniu GQ, które nie dotyczyło terytorium EOG. W art. 1 zaskarżonej decyzji wyraźnie stwierdzono bowiem, że naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG dotyczyło sektora projektów RIG w EOG.
314 Z analizy drugiego zarzutu wynika, iż uczestnictwo japońskich i europejskich producentów w porozumieniach i uzgodnionych praktykach dotyczących EOG nie miało takiego samego charakteru. W ramach wspólnego uzgodnienia japońskie przedsiębiorstwa zobowiązały się bowiem, iż odstąpią od wejścia na rynek EOG, a ich uczestnictwo polegało na powstrzymaniu się od działania. Europejskie przedsiębiorstwa natomiast dokonały rozdziału różnych projektów RIG na tym rynku w drodze czynnych działań kartelowych.
315 Nie ma jednak istotnej różnicy, jeżeli chodzi o wagę tych dwóch rodzajów zachowań. Jak bowiem zauważono w pkt 258 i 290 powyżej, w świetle charakteru zobowiązania skarżących zgodnie ze wspólnym uzgodnieniem okoliczność, iż nie uczestniczyły one w przydzielaniu projektów RIG w EOG, jest bez znaczenia, ponieważ ich udział nie był potrzebny. Tym samym okoliczność, na jaką powołują się skarżące, nie stanowiła rezultatu ich wyboru, lecz zwykłą konsekwencję charakteru ich uczestnictwa w porozumieniu dotyczącym rynku EOG. Uczestnictwo to było natomiast wstępną przesłanką, by przydzielanie projektów RIG w EOG europejskim producentom mogło się odbywać zgodnie z uzgodnionymi w tym zakresie regułami.
316 W konsekwencji należy uznać, że waga zachowania japońskich przedsiębiorstw jest porównywalna z wagą zachowania europejskich przedsiębiorstw.
317 Co się tyczy rzekomej niezdolności wyrządzenia szkody konkurencji w EOG przez skarżące, z pkt 1A wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien wynika, że przy obliczaniu grzywny należy wziąć pod uwagę rzeczywiste ekonomiczne możliwości sprawców naruszenia spowodowania znaczących szkód innym podmiotom, w szczególności konsumentom.
318 W tym względzie skarżące twierdzą po pierwsze, że japoński producent pragnący wejść na rynek projektów RIG w EOG stanąłby wobec „znacznych” barier wejścia o charakterze technicznym, handlowym, kulturowym i gospodarczym. Po drugie, rynek ten był rynkiem „dojrzałym”, co oznacza, że w okresie trwania naruszenia odznaczał się słabym współczynnikiem wzrostu i że był odpowiednio obsługiwany przez europejskich producentów.
319 Należy zauważyć po pierwsze, że istnienie wspólnego uzgodnienia, a w szczególności mechanizmu informowania i księgowania oznacza, iż japońscy producenci byli postrzegani przez europejskich producentów jako wiarygodni potencjalni konkurenci pomimo pewnych obiektywnych barier wejścia, których istnienia Komisja zresztą nie kwestionuje. Gdyby tak nie było, wspólne uzgodnienie nie zostałoby zawarte i nie byłoby przestrzegane przez europejskich producentów, dla których powodowałoby ono utratę części projektów RIG poza EOG. Jako że europejscy producenci znajdowali się w szczególnie dobrym położeniu, aby ocenić sytuację w EOG ze względu na ich uprzywilejowaną pozycję w Europie, zaakceptowanie przez nich wspólnego uzgodnienia stanowi argument poważnie podważający prawdopodobieństwo tezy bronionej przez skarżące.
320 Po drugie, należy zaznaczyć, iż przedstawione przez skarżące zewnętrzne sprawozdanie zostało opracowane ex post na szczególne potrzeby obrony stron w ramach postępowania, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji. Jak podnosi Komisja, w sprawozdaniu wykorzystano ogólne sformułowania i nie wskazuje ono, że strony dyskutowały na temat wykonalności lub handlowej dogodności wejścia na rynek EOG. Podobnie, jeżeli chodzi zwłaszcza o bariery techniczne, zewnętrzne sprawozdanie w dużej mierze odnosi się do oświadczeń JAEPS i innych adresatów zaskarżonej decyzji, co oznacza, iż w tej samej mierze nie stanowi on niezależnego źródła.
321 Co więcej, jeżeli chodzi o bariery techniczne, w rzeczywistości wydaje się, iż japoński producent pragnący wejść na rynek EOG musi dostosować dany produkt do obowiązujących przepisów wynikających ze standardów określonych przez Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną, przeprowadzić pewną liczbę testów zgodności i uzyskać odpowiadające im świadectwa. Niemniej jednak skarżące nie kwestionują, iż japońscy producenci dokonywali sporadycznych sprzedaży produktów RIG w EOG oraz większej liczby sprzedaży na innych terytoriach, gdzie również były stosowane standardy określone przez Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną.
322 Skarżące odnoszą się ponadto do dodatkowych wymogów i zwyczajów technicznych stosowanych w niektórych państwach Europy Zachodniej. Tymczasem, przynajmniej jeżeli chodzi o kraje inne niż kraje macierzyste, wymogi takie miały zastosowanie do wszystkich potencjalnych dostawców, europejskich i japońskich.
323 Podobna sytuacja zachodzi, jeżeli chodzi o rzekomą preferencję dla produktów krajowych, ponieważ z zaskarżonej decyzji wynika, iż krajami EOG innymi niż kraje macierzyste były właśnie te, w których nie było wiarygodnych dostawców krajowych. Takie rozumowanie ma zastosowanie a fortiori do rzekomej preferencji dla dostawcy już zainstalowanego wyposażenia. Wcześniejsze zadowalające stosunki z dostawcą wydają się stawiać w niekorzystnej pozycji wszystkich innych dostawców niezależnie od tego, czy są to dostawcy europejscy, czy japońscy.
324 Skarżące podnoszą również, że dyrektywa Rady 93/38/EWG z dnia 14 czerwca 1993 r. koordynująca procedury udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji (Dz.U. L 199, s. 84) wymagała, aby przy udzielaniu zamówień publicznych preferencję dawano europejskim dostawcom. Tymczasem, jak przyznają same skarżące, po pierwsze, reguła ta nie była stosowana do japońskich producentów od dnia 1 stycznia 1996 r. Po drugie, reguła preferencji nie była regułą obowiązującą bezwzględnie, ponieważ zgodnie z art. 36 ust. 3 rzeczonej dyrektywy miała ona zastosowanie jedynie, gdy dane oferty były równoważne w świetle kryteriów udzielenia zamówienia, co oznacza w szczególności, że różnice pomiędzy cenami nie przekraczały 3%.
325 Jeżeli chodzi o argumenty skarżących dotyczące, po pierwsze, konieczności ustanowienia obecności w Europie w celu zapewnienia sprzedaży i usług oraz infrastruktury związanych z utrzymaniem, a po drugie wpływu odległości między Japonią i Europą na koszty transportu i ubezpieczenia oraz na terminy dostaw, to nie mogą one być uwzględnione, biorąc pod uwagę przypadki sprzedaży RIG przez japońskich producentów, jakie miały miejsce w EOG, jak również w pozostałej części Europy i regionu Morza Śródziemnego lub na terytoriach geograficznie oddalonych od Japonii.
326 Co do rzekomych barier taryfowych skarżące nie przedstawiły szczegółów dotyczących stawek celnych mających zastosowanie do przywozu RIG do EOG z Japonii. W konsekwencji argument ten należy odrzucić.
327 Należy wreszcie zauważyć, że przedłużające się istnienie wspólnego uzgodnienia i w konsekwencji nieobecność japońskich producentów na rynku EOG mogły w sztuczny sposób wzmocnić niektóre ze wspomnianych przez skarżące barier wejścia, a w szczególności te związane z akceptacją japońskich dostawców przez europejskich klientów. Niedopuszczalne jest jednak, by skarżące powoływały się na konsekwencje funkcjonowania naruszenia, w którym uczestniczyły, aby żądać obniżenia grzywny nałożonej na nie za to samo naruszenie. Wspomniane skutki przedłużającego się istnienia wspólnego uzgodnienia mogą zresztą tłumaczyć, dlaczego skarżące nie sprzedały RIG w EOG pomiędzy 1999 r. i 2002 r. oraz pomiędzy 2004 r. i 2006 r., czyli w okresach stosunkowo krótkich w porównaniu z okresem trwania naruszenia.
328 Po trzecie, należy zauważyć, iż oświadczenia złożone przez innych uczestników nie wspominają o barierach wejścia innych niż bariery wskazane przez skarżące. W konsekwencji zastosowanie ma tu również argumentacja przedstawiona w pkt 321–327powyżej.
329 Po czwarte, należy zaznaczyć, że zawarte w zewnętrznym sprawozdaniu informacje odnoszące się do stanu rynku EOG nie są wystarczająco szczegółowe, ponieważ obejmują jedynie niektóre części okresu trwania naruszenia. Poza tym część informacji odnosi się do współczynnika wzrostu rynku EOG, lecz nie dostarcza szczegółów dotyczących jego rozmiarów. Tymczasem duży w wymiarze bezwzględnym rynek może oferować możliwości wejścia nawet przy braku wysokiego współczynnika wzrostu.
330 Podobnie obecność innych konkurentów jest czynnikiem nierozłącznie związanym z wykonywaniem działalności gospodarczej w gospodarce rynkowej, a zatem nie stanowi sama w sobie szczególnej okoliczności, która powinna była zostać wzięta pod uwagę. W zakresie, w jakim argument skarżących wskazuje na rzekomo uprzywilejowane stosunki pomiędzy europejskimi klientami i europejskimi producentami, należy odesłać do pkt 323 i 327 powyżej.
331 Co więcej, analizy zdolności japońskich producentów do wejścia na rynek EOG nie przeprowadza się w celu ustalenia, czy wejście na ten rynek było najbardziej atrakcyjną alternatywą dostępną japońskim producentom, lecz w celu ustalenia, czy była to realistyczna opcja, która w braku wspólnego uzgodnienia mogła wywierać presję na zachowanie producentów obecnych na rynku EOG. W konsekwencji okoliczność, że przed japońskimi producentami otworzyły się ewentualnie możliwości na innych rynkach, sama w sobie nie ma znaczenia.
332 W świetle ogółu powyższych rozważań należy stwierdzić, iż skarżące nie uzasadniły w wymagany prawem sposób ich twierdzenia, zgodnie z którym konsekwencją szczególnych cech rynku EOG było, że w niniejszym przypadku japońscy producenci będący stronami wspólnego uzgodnienia nie byli zdolni wyrządzić szkód konkurencji na tym rynku. W tych okolicznościach nie można zarzucać Komisji, iż nie wzięła pod uwagę tego twierdzenia przy ocenie wagi popełnionego przez skarżące naruszenia lub przy ocenie okoliczności łagodzących.
333 Należy zatem oddalić pierwszą część czwartego zarzutu.
b) W przedmiocie części drugiej dotyczącej błędu w stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy
Argumenty stron
334 Skarżące podnoszą, że aby stwierdzić, iż uczestniczyły one we wspólnym uzgodnieniu i ogólniej w jednolitym i ciągłym naruszeniu, Komisja oparła się na dwóch informacjach przekazanych przez skarżące, a mianowicie, po pierwsze, na oświadczeniach dotyczących mechanizmu informowania i księgowania oraz, po drugie, na opisie odrzucenia propozycji Alstom przedstawionej w dniu 10 lipca 2002 r. i odnoszącej się do wspólnego uzgodnienia dotyczącego rynku europejskiego. Informacje te nie były wówczas znane Komisji i miały bezpośredni wpływ na wykazanie istnienia jednolitego i ciągłego naruszenia.
335 Skarżące uważają, że w konsekwencji Komisja popełniła błąd w ocenie, stwierdzając, iż powyższe informacje nie zwiększały mocy dowodów w sposób uzasadniający obniżenie grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. Skarżące twierdzą również – odnosząc się do pkt 23 rzeczonego komunikatu – iż nie powinna na nie zostać nałożona żadna grzywna.
336 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
Ocena Sądu
337 Punkty 4, 20, 21 i 23 komunikatu w sprawie współpracy przewidują, co następuje:
„4. Komisja uznała, że w interesie Wspólnoty leży przyznanie preferencyjnego traktowania przedsiębiorstwom współpracującym z nią. Dla konsumentów i obywateli ważniejsze jest zapewnienie, że poufne porozumienia kartelowe są wykrywane i karane, niż samo tylko ukaranie tych przedsiębiorstw, co umożliwia Komisji wykrycie i zakazanie takich praktyk.
[…]
20. Przedsiębiorstwa, które nie spełniają warunków [przewidzianych dla uzyskania zwolnienia z grzywien], mogą kwalifikować się do skorzystania ze zmniejszenia wszelkich grzywien, które w innym przypadku zostałyby nałożone.
21. W celu zakwalifikowania się do zmniejszenia grzywien przedsiębiorstwo musi dostarczyć Komisji takie dowody domniemanego naruszenia, które przyczyniają się do zwiększenia mocy dowodów już będących w posiadaniu Komisji oraz musi wycofać się z udziału w domniemanym naruszeniu najpóźniej z chwilą składania dowodów.
[…]
23. […] Ponadto, jeżeli przedsiębiorstwo przedstawi dowody odnoszące się do stanu faktycznego uprzednio nieznanego Komisji, mające bezpośredni wpływ na siłę lub czas trwania domniemanego kartelu, Komisja nie uwzględni tych elementów przy ustalaniu grzywien nakładanych na przedsiębiorstwo, które dostarczyło te dowody”.
338 W świetle oceny według tych kryteriów nie można uwzględnić argumentów skarżących.
339 Jak bowiem wskazano w pkt 192–230 powyżej, oświadczenia odnoszące się do mechanizmu informowania i księgowania oraz propozycja Alstom z lipca 2002 r. stanowią dowody mające znaczenie dla wykazania istnienia wspólnego uzgodnienia. Niemniej jednak podczas postępowania administracyjnego skarżące twierdziły, po pierwsze, że mechanizm informowania i księgowania nie miał znaczenia dla dowiedzenia istnienia rzeczonego uzgodnienia, i po drugie, że propozycja Alstom oraz ich reakcja na tę propozycję pozwalały podważyć istnienie tego uzgodnienia. W tych okolicznościach skarżące nie mogą utrzymywać, że współpracowały w tym zakresie z Komisją zgodnie z pkt 4 komunikatu w sprawie współpracy. Komisja nie popełniła zatem błędu, odmawiając zastosowania do skarżących pkt 20 i 21 wspomnianego komunikatu.
340 Jeżeli chodzi o stosowanie pkt 23 komunikatu w sprawie współpracy, należy zauważyć, że w dniu 9 września 2004 r., czyli w chwili złożenia przez skarżące wniosku o złagodzenie sankcji, do którego załączona była propozycja Alstom z dnia 10 lipca 2002 r., Komisja wiedziała już o istnieniu wspólnego uzgodnienia i znała jego charakter oraz wiedziała, że obejmowało ono w szczególności okres od lipca 2002 r. do 2004 r. Te okoliczności faktyczne zostały bowiem ujawnione w oświadczeniach ABB z dnia 11 marca 2004 r. Podobnie w chwili wysłania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, czyli zanim skarżące złożyły ich oświadczenia dotyczące mechanizmu informowania i księgowania, Komisja wiedziała, że ten sam mechanizm był stosowany przez uczestników kartelu pomiędzy 1988 r. i 2002 r., ponieważ informacje te były podane zarówno w oświadczeniach ABB, jak też w zeznaniach pana M. W konsekwencji nie można uznać, że omawiane oświadczenia skarżących dotyczyły okoliczności faktycznych wcześniej nieznanych Komisji lub a fortiori że mogły mieć wpływ na wagę naruszenia lub jego czas trwania. Komisja nie popełniła zatem błędu, odmawiając zastosowania pkt 23 komunikatu w sprawie współpracy w odniesieniu do skarżących.
341 W konsekwencji należy oddalić drugą część czwartego zarzutu.
c) W przedmiocie części trzeciej dotyczącej oceny czynników dotyczących czasu trwania
Argumenty stron
342 Skarżące podtrzymują, po pierwsze, ich stanowisko, zgodnie z którym Komisja nie wykazała ciągłości celu naruszenia w okresie od dnia 15 kwietnia 1988 r. do dnia 11 maja 2004 r. Po drugie, skarżące podnoszą, że stwierdzeniu, iż uczestniczyły w naruszeniu po lipcu 2002 r., przeczą zmiany wprowadzone w strukturze i w charakterze porozumień w owym okresie, a w szczególności odrzucenie przez nie propozycji zawarcia uzgodnienia dotyczącego europejskiego rynku złożonej przez Alstom w dniu 10 lipca 2002 r.
343 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
Ocena Sądu
344 Argumenty podniesione przez skarżące w ramach niniejszej części zarzutu są takie same jak argumenty rozpatrzone już w ramach zarzutów drugiego i trzeciego. Argumenty dotyczące ciągłości celu kartelu oraz wprowadzonych w nim zmian zostały zbadane w pkt 301–303 powyżej. Podobnie znaczenie odrzucenia przez przedsiębiorstwo Hitachi propozycji złożonej przez Alstom w dniu 10 lipca 2002 r. zostało zbadane w pkt 185–193 powyżej.
345 Z omawianych fragmentów wynika, że dowody przedstawione przez skarżące nie pozwalają przyjąć, iż Komisja popełniła błąd po pierwsze, stwierdzając istnienie ciągłego naruszenia zmierzającego do tego samego celu pomiędzy dniem 15 kwietnia 1988 r. i dniem 11 maja 2004 r., i po drugie, uznając, że wspólne uzgodnienie i w konsekwencji uczestnictwo skarżących w naruszeniu były kontynuowane po lipcu 2002 r.
346 W tych okolicznościach należy oddalić trzecią część czwartego zarzutu i w konsekwencji czwarty zarzut w całości.
2. W przedmiocie zarzutu piątego dotyczącego obliczenia przez Komisję grzywien nałożonych na skarżące według metody naruszającej zasady równego traktowania i proporcjonalności
a) Argumenty stron
347 Skarżące podnoszą, że Komisja naruszyła zasady równego traktowania i proporcjonalności, stosując współczynnik odstraszający w wysokości 2,5 w przypadku przedsiębiorstwa Hitachi, podczas gdy w przypadku ABB zastosowała najniższy współczynnik, a mianowicie 1,25. Zdaniem skarżących, podczas gdy przedsiębiorstwo Hitachi jest niewielkim podmiotem w sektorze projektów RIG i jego zachowanie nie może wyrządzić odczuwalnej szkody konkurencji na wspólnym rynku, ABB jest największym dostawcą w tym samym sektorze na poziomie światowym i jest obecne w Europie. Co więcej, w odróżnieniu od ABB przedsiębiorstwo Hitachi nie było przedsiębiorstwem powracającym do naruszenia. Jako że okoliczność ta ma znaczenie w kontekście zapobiegania antykonkurencyjnym zachowaniom w przyszłości, powinna ona zostać uwzględniona przy określaniu mających zastosowanie współczynników odstraszających. Ponadto zastosowanie współczynników odstraszających znacząco przewyższyło skutek uwzględnienia ograniczonego udziału skarżących w rynku.
348 Komisja kwestionuje zasadność argumentów przedstawionych przez skarżące.
b) Ocena Sądu
349 Z motywu 491 zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja uznała za konieczne zastosować współczynnik odstraszający w przypadku przedsiębiorstw mających szczególnie wysoki całkowity obrót. Opierając się na światowym obrocie zainteresowanych przedsiębiorstw, Komisja zastosowała zwłaszcza współczynniki odstraszające w wysokości 1,25 w przypadku ABB i 2,5 w przypadku przedsiębiorstwa Hitachi.
350 Skarżące podnoszą, że wyliczenie to nie odzwierciedla ani siły ABB na światowym i europejskim rynku projektów RIG, ani tego, że ABB była w przeszłości ukarana za naruszenie art. 81 WE. Tymczasem z motywu 491 zaskarżonej decyzji wynika, iż celem zastosowania współczynnika odstraszającego nie było uwzględnienie tych dwóch czynników, lecz odzwierciedlenie nierównych rozmiarów różnych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu. Uwzględnienie tej ostatniej okoliczności jest zgodne zarówno z pkt 1A wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien, jak też z orzecznictwem, według którego, gdy Komisja oblicza kwotę grzywny, może brać pod uwagę w szczególności rozmiar oraz siłę gospodarczą przedsiębiorstwa, którego sytuacja jest rozpatrywana (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec s. 1825, pkt 119–121).
351 Proporcjonalność współczynników odstraszających zastosowanych w przypadku ABB i w przypadku przedsiębiorstwa Hitachi w stosunku do ich rozmiarów może być łatwo sprawdzona poprzez sporządzenie wykresu obejmującego wszystkie zastosowane współczynniki odstraszające w stosunku do obrotów poszczególnych zainteresowanych przedsiębiorstw. Na wykresie tym współczynniki wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw, z wyjątkiem Siemensa, znajdują się po prawej stronie. Oznacza to, iż współczynnik odstraszania zastosowany w przypadku przedsiębiorstwa Hitachi jest proporcjonalny do współczynnika zastosowanego w przypadku ABB i w konsekwencji przedsiębiorstwo Hitachi nie zostało potraktowane w sposób nierówny w porównaniu z ABB.
352 Ponadto, jeżeli chodzi o inne współczynniki podnoszone przez skarżące, należy zauważyć, iż siła ABB na rynku projektów RIG rzeczywiście stanowi okoliczność mającą znaczenie, ponieważ jest bezpośrednim wskaźnikiem zdolności tego przedsiębiorstwa do wyrządzania szkód konkurencji. W niniejszej sprawie okoliczność ta została wzięta pod uwagę przy ustalaniu kwoty wyjściowej, gdyż ABB została wraz z Siemensem sklasyfikowana w pierwszej grupie na podstawie ich całkowitej światowej sprzedaży. Kwota wyjściowa dla ABB przewyższała pięciokrotnie kwotę dla przedsiębiorstw Hitachi i JAEPS.
353 Jeżeli chodzi o powrót do naruszenia, należy przypomnieć, iż odstraszanie jest jednym z celów grzywny, a jego zapewnienie stanowi wymóg ogólny, którym Komisja musi się kierować w trakcie całego procesu obliczania grzywny, i nie oznacza w sposób konieczny, że w procesie tego obliczania musi zostać wyodrębniony jakiś szczególny etap mający na celu przeprowadzenie ogólnej oceny wszystkich okoliczności istotnych w realizacji tego celu (wyrok Sądu z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑15/02 BASF przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑497, pkt 226). Komisja mogła zatem, nie popełniając błędu, wziąć ten element pod uwagę nie w momencie określania współczynników odstraszających, lecz w ramach oceny okoliczności obciążających. W motywie 510 zaskarżonej decyzji Komisja podwyższyła o 50% grzywnę ABB zgodnie z pkt 2 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien, podczas gdy podwyższenia nie zastosowano w przypadku żadnej ze skarżących.
354 W świetle ogółu powyższych rozważań należy oddalić piąty zarzut podobnie jak pierwsze żądanie zgłoszone przez skarżące tytułem ewentualnym i mające na celu stwierdzenie nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim on ich dotyczy.
355 Jako że żaden samodzielny zarzut nie został podniesiony na poparcie drugiego żądania zgłoszonego przez skarżące tytułem ewentualnym i mającego na celu uchylenie lub obniżenie nałożonych na nie grzywien, skargę należy oddalić w całości.
W przedmiocie kosztów
356 Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżące przegrały sprawę, zgodnie z żądaniem Komisji należy obciążyć je kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (druga izba)
orzeka, co następuje:
1) Skarga zostaje oddalona.
2) Skarżące zostają obciążone kosztami postępowania.
Pelikánová | Jürimäe | Soldevila Fragoso |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 12 lipca 2011 r.
Podpisy
Spis treści
Okoliczności powstania sporu
A – Skarżące
B – Rozpatrywane produkty
C – Postępowanie administracyjne
D – Zaskarżona decyzja
Przebieg postępowania i żądania stron
Co do prawa
A – W przedmiocie żądania głównego dotyczącego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy ona skarżących
1. W przedmiocie zarzutu pierwszego dotyczącego naruszenia przez Komisję przysługującego skarżącym prawa do obrony
a) Argumenty stron
b) Ocena Sądu
– W przedmiocie części pierwszej dotyczącej niepodania do wiadomości dowodów obciążających
– W przedmiocie części drugiej dotyczącej niepodania do wiadomości dowodów odciążających
2. W przedmiocie zarzutu drugiego dotyczącego braku udowodnienia przez Komisję istnienia wspólnego uzgodnienia lub wynikającego z niego naruszenia
a) W przedmiocie części pierwszej dotyczącej braku wykazania przez Komisję istnienia wspólnego uzgodnienia
W przedmiocie porozumienia GQ i porozumienia EQ
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie oświadczeń ABB
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie zeznań pracowników i byłego pracownika ABB
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie dowodów przedstawionych przez Fuji
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie propozycji Alstom przedstawionej w dniu 10 lipca 2002 r.
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie propozycji innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie mechanizmu informowania i księgowania
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
W przedmiocie przydzielania projektów RIG w EOG
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
Całościowa ocena
– Argumenty stron
– Ocena Sądu
b) W przedmiocie części drugiej dotyczącej tego, iż Komisja nie wykazała, że wspólne uzgodnienie stanowiło porozumienie ograniczające konkurencję lub uzgodnioną praktykę
Argumenty stron
Ocena Sądu
3. W przedmiocie zarzutu trzeciego dotyczącego braku udowodnienia przez Komisję istnienia jednolitego i ciągłego naruszenia
a) W przedmiocie części pierwszej dotyczącej tego, iż Komisja nie wykazała istnienia jednolitego naruszenia obejmującego wspólne uzgodnienie, kartel o zasięgu światowym działający zgodnie z porozumieniem GQ oraz działania kartelowe europejskich producentów w ramach EOG
Argumenty stron
Ocena Sądu
b) W przedmiocie części drugiej dotyczącej tego, że Komisja nie wykazała ciągłego charakteru kartelu
Argumenty stron
Ocena Sądu
B – W przedmiocie żądania ewentualnego dotyczącego stwierdzenia nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy on skarżących
1. W przedmiocie zarzutu czwartego dotyczącego popełnienia przez Komisję błędów przy obliczaniu grzywien nałożonych na skarżące
a) W przedmiocie części pierwszej zarzutu dotyczącej błędu w ocenie względnego znaczenia naruszenia popełnionego przez każde z przedsiębiorstw
Argumenty stron
Ocena Sądu
b) W przedmiocie części drugiej dotyczącej błędu w stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy
Argumenty stron
Ocena Sądu
c) W przedmiocie części trzeciej dotyczącej oceny czynników dotyczących czasu trwania
Argumenty stron
Ocena Sądu
2. W przedmiocie zarzutu piątego dotyczącego obliczenia przez Komisję grzywien nałożonych na skarżące według metody naruszającej zasady równego traktowania i proporcjonalności
a) Argumenty stron
b) Ocena Sądu
W przedmiocie kosztów