WYROK SĄDU (piąta izba)
z dnia 3 lutego 2021 r.(*)
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające przyjęte w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych – Wykaz osób, podmiotów i organów, do których ma zastosowanie zamrożenie środków finansowych i zasobów gospodarczych – Pozostawienie nazwiska skarżącego w wykazie – Spoczywający na Radzie obowiązek zweryfikowania, czy decyzja organu państwa trzeciego została podjęta z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej
W sprawie T‑258/20,
Oleksandr Viktorovych Klymenko, zamieszkały w Moskwie (Rosja), którego reprezentuje adwokat M. Phelippeau,
strona skarżąca,
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej, którą reprezentują A. Vitro oraz P. Mahnič, działający w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot żądanie oparte na art. 263 TFUE i zmierzające do stwierdzenia nieważności decyzji Rady (WPZiB) 2020/373 z dnia 5 marca 2020 r. zmieniającej decyzję 2014/119/WPZiB w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2020, L 71, s. 10) i rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) 2020/370 z dnia 5 marca 2020 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (UE) nr 208/2014 w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2020, L 71, s. 1) w zakresie, w jakim na mocy tych aktów nazwisko skarżącego pozostawiono w wykazie osób, podmiotów i organów, do których stosują się te środki ograniczające,
SĄD (piąta izba),
w składzie D. Spielmann, prezes, O. Spineanu-Matei i R. Mastroianni (sprawozdawca), sędziowie,
sekretarz: E. Coulon,
wydaje niniejszy
Wyrok
Okoliczności powstania sporu
1 Niniejsza sprawa wpisuje się w ramy sporów dotyczących środków ograniczających przyjętych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie w następstwie represji zastosowanych w odpowiedzi na demonstracje na placu Niepodległości w Kijowie (Ukraina) w lutym 2014 r.
2 Skarżący, Oleksandr Viktorovych Klymenko, zajmował stanowisko ministra ds. dochodów i opłat Ukrainy.
3 W dniu 5 marca 2014 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła decyzję 2014/119/WPZiB w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2014, L 66, s. 26). W tym samym dniu Rada przyjęła rozporządzenie (UE) nr 208/2014 w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2014, L 66, s. 1).
4 W motywach 1 i 2 decyzji 2014/119 stwierdza się, co następuje:
„(1) W dniu 20 lutego 2014 r. Rada zdecydowanie potępiła wszelkie przypadki użycia przemocy na Ukrainie. Zaapelowała o natychmiastowe położenie kresu przemocy na Ukrainie oraz pełne poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności. Rada wezwała rząd Ukrainy do jak największej powściągliwości w działaniach, a przywódców opozycji – do odcięcia się od osób posuwających się do radykalnych działań, w tym do aktów przemocy.
(2) W dniu 3 marca 2014 r. Rada uzgodniła skoncentrowanie środków ograniczających na zamrożeniu i odzyskaniu aktywów osób wskazanych jako odpowiedzialne za defraudację [sprzeniewierzenie] ukraińskich funduszy państwowych oraz osób odpowiedzialnych za naruszenia praw człowieka, w celu konsolidacji i wsparcia praworządności i poszanowania praw człowieka na Ukrainie”.
5 Artykuł 1 ust. 1 i 2 decyzji 2014/119 stanowi, co następuje:
„1. Zamrożone zostają wszystkie środki finansowe i zasoby gospodarcze należące do lub będące w posiadaniu, dyspozycji lub pod kontrolą wymienionych w załączniku osób wskazanych jako odpowiedzialne za defraudację [sprzeniewierzenie] ukraińskich funduszy państwowych oraz osób odpowiedzialnych za naruszenia praw człowieka na Ukrainie, a także osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych.
2. Nie udostępnia się – bezpośrednio ani pośrednio – żadnych środków finansowych ani zasobów gospodarczych wymienionym w załączniku osobom fizycznym lub prawnym, podmiotom lub organom ani na ich rzecz”.
6 Szczegółowe zasady tego zamrożenia środków finansowych określono w art. 1 ust. 3–6 decyzji 2014/119.
7 Zgodnie z decyzją 2014/119 rozporządzenie nr 208/2014 wprowadza obowiązek stosowania rozpatrywanych środków ograniczających i określa szczegółowe zasady stosowania tych środków ograniczających co do istoty w sposób identyczny jak wspomniana decyzja.
8 Nazwiska osób, których dotyczą decyzja 2014/119 i rozporządzenie nr 208/2014, znajdują się w wykazach – identycznych – zawartych w załączniku do decyzji 2014/119 i w załączniku I do rozporządzenia nr 208/2014 (zwanych dalej „wykazem”), wraz, między innymi, z uzasadnieniem ich umieszczenia. Początkowo nazwisko skarżącego nie figurowało w wykazie.
9 Decyzja 2014/119 i rozporządzenie nr 208/2014 zostały zmienione decyzją wykonawczą Rady 2014/216/WPZiB z dnia 14 kwietnia 2014 r. wykonującą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2014, L 111, s. 91) i rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 381/2014 z dnia 14 kwietnia 2014 r. wykonującym rozporządzenie nr 208/2014 (Dz.U. 2014, L 111, s. 33) (zwanymi dalej łącznie „aktami z kwietnia 2014 r.”).
10 Na mocy aktów z kwietnia 2014 r. nazwisko skarżącego zostało dodane do wykazu, wraz z identyfikującymi go danymi – „były minister ds. dochodów i opłat” – oraz następującym uzasadnieniem:
„Osoba, wobec której prowadzone jest na Ukrainie dochodzenie w związku z udziałem w przestępstwach związanych ze sprzeniewierzeniem ukraińskich środków publicznych i ich nielegalnym przesyłaniem poza Ukrainę”.
11 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 30 czerwca 2014 r. skarżący wniósł skargę zarejestrowaną pod numerem T‑494/14, mającą na celu w szczególności stwierdzenie nieważności aktów z kwietnia 2014 r. w zakresie, w jakim go dotyczyły.
12 W dniu 29 stycznia 2015 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2015/143 zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2015, L 24, s. 16) oraz rozporządzenie (UE) 2015/138 zmieniające rozporządzenie nr 208/2014 (Dz.U. 2015, L 24, s. 1).
13 Decyzja 2015/143 doprecyzowała – z dniem 31 stycznia 2015 r. – kryteria umieszczenia w wykazie nazwisk osób, których środki finansowe podlegają zamrożeniu. W szczególności art. 1 ust. 1 decyzji 2014/119 otrzymał następujące brzmienie:
„1. Zamrożone zostają wszystkie środki finansowe i zasoby gospodarcze należące do lub będące w posiadaniu, dyspozycji lub pod kontrolą wymienionych w załączniku osób wskazanych jako odpowiedzialne za defraudację [sprzeniewierzenie] ukraińskich funduszy państwowych oraz osób odpowiedzialnych za naruszenia praw człowieka na Ukrainie, a także osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych, zgodnie z wykazem zamieszczonym w załączniku.
Do celów niniejszej decyzji do osób wskazanych jako odpowiedzialne za defraudację [sprzeniewierzenie] ukraińskich funduszy państwowych zalicza się osoby, wobec których organy ukraińskie wszczęły dochodzenie:
a) za defraudację [sprzeniewierzenie] ukraińskich funduszy lub aktywów państwowych lub za współudział w tych działaniach; lub
b) za wykorzystywanie stanowiska przez osobę piastującą funkcję publiczną, aby uzyskać nieuzasadnione korzyści dla siebie lub osoby trzeciej, a przez to spowodować stratę w ukraińskich funduszach lub aktywach państwowych, lub za współudział w tych działaniach”.
14 Rozporządzenie nr 208/2014 zostało zmienione rozporządzeniem 2015/138, zgodnie z decyzją 2015/143.
15 W dniu 5 marca 2015 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2015/364 zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2015, L 62, s. 25) oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) 2015/357 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 208/2014 (Dz.U. 2015, L 62, s. 1) (zwane dalej łącznie „aktami z marca 2015 r.”). Decyzja 2015/364, po pierwsze, zastąpiła art. 5 decyzji 2014/119, przedłużając stosowanie środków ograniczających w odniesieniu do skarżącego do dnia 6 marca 2016 r., a po drugie, zmieniła załącznik do tej ostatniej decyzji. Rozporządzeniem wykonawczym 2015/357 zmieniono w konsekwencji załącznik I do rozporządzenia nr 208/2014.
16 Na mocy aktów z marca 2015 r. nazwisko skarżącego zostało pozostawione w wykazie, wraz z identyfikującymi go danymi – „były minister ds. dochodów i opłat” – oraz nowym uzasadnieniem:
„Osoba, wobec której władze Ukrainy wszczęły postępowanie karne w sprawie sprzeniewierzenia środków publicznych lub mienia publicznego oraz w sprawie nadużycia stanowiska przez osobę piastującą funkcję publiczną w celu zapewnienia sobie lub osobie trzeciej nieuzasadnionych korzyści ze szkodą dla środków budżetowych lub mienia publicznego Ukrainy”.
17 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 15 maja 2015 r. skarżący wniósł skargę zarejestrowaną pod numerem sprawy T‑245/15, mającą na celu w szczególności stwierdzenie nieważności aktów z marca 2015 r. w zakresie, w jakim go dotyczyły.
18 W dniu 4 marca 2016 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2016/318 zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2016, L 60, s. 76) oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) 2016/311 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 208/2014 (Dz.U. 2016, L 60, s. 1) (zwane dalej łącznie „aktami z marca 2016 r.”).
19 Aktami z marca 2016 r. stosowanie środków ograniczających zostało przedłużone, między innymi w odniesieniu do skarżącego, do dnia 6 marca 2017 r., bez zmiany uzasadnienia wskazania skarżącego w porównaniu z aktami z marca 2015 r.
20 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 28 kwietnia 2016 r. skarżący dostosował skargę w sprawie T‑245/15, zgodnie z art. 86 regulaminu postępowania przed Sądem, domagając się stwierdzenia nieważności również aktów z marca 2016 r., w zakresie, w jakim akty te go dotyczyły.
21 Postanowieniem z dnia 10 czerwca 2016 r., Klymenko/Rada (T‑494/14, EU:T:2016:360), wydanym na podstawie art. 132 regulaminu postępowania, Sąd uwzględnił skargę, o której mowa w pkt 11 powyżej, uznając ją za w pełni zasadną i stwierdzając w związku z tym nieważność aktów z kwietnia 2014 r. w zakresie, w jakim akty te dotyczyły skarżącego.
22 W dniu 3 marca 2017 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2017/381 zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2017, L 58, s. 34) oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) 2017/374 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 208/2014 (Dz.U. 2017, L 58, s. 1) (zwane dalej łącznie „aktami z marca 2017 r.”).
23 Aktami z marca 2017 r. stosowanie środków ograniczających zostało przedłużone do dnia 6 marca 2018 r., bez zmiany uzasadnienia wskazania skarżącego w porównaniu z aktami z marca 2015 r.
24 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 27 marca 2017 r. skarżący ponownie dostosował skargę w sprawie T‑245/15, domagając się stwierdzenia również nieważności aktów z marca 2017 r., w zakresie, w jakim akty te go dotyczyły.
25 Wyrokiem z dnia 8 listopada 2017 r., Klymenko/Rada (T‑245/15, niepublikowanym, EU:T:2017:792) Sąd oddalił wszystkie żądania skarżącego określone w pkt 17, 20 i 24 powyżej.
26 W dniu 5 stycznia 2018 r. skarżący wniósł do Trybunału odwołanie od wyroku z dnia 8 listopada 2017 r., Klymenko/Rada (T‑245/15, niepublikowanego, EU:T:2017:792), zarejestrowane pod numerem sprawy C‑11/18 P.
27 W dniu 5 marca 2018 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2018/333 zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2018, L 63, s. 48) oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) 2018/326 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 208/2014 (Dz.U. 2018, L 63, s. 5) (zwane dalej łącznie „aktami z marca 2018 r.”).
28 Aktami z marca 2018 r. stosowanie środków ograniczających zostało przedłużone do dnia 6 marca 2019 r., bez zmiany uzasadnienia wskazania skarżącego w porównaniu z aktami z marca 2015 r.
29 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 30 kwietnia 2018 r. skarżący wniósł skargę zarejestrowaną pod numerem sprawy T‑274/18, zmierzającą do stwierdzenia nieważności aktów z marca 2018 r. w zakresie, w jakim go dotyczyły.
30 W dniu 4 marca 2019 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2019/354, zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2019, L 64, s. 7), a także rozporządzenie wykonawcze (UE) 2019/352 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 208/2014 (Dz.U. 2019, L 64, s. 1) (zwane dalej łącznie „aktami z marca 2019 r.”).
31 Aktami z marca 2019 r. stosowanie środków ograniczających w odniesieniu do skarżącego zostało przedłużone do dnia 6 marca 2020 r. z tym samym uzasadnieniem, które przypomniano w pkt 16 powyżej, uzupełnionym uściśleniem dotyczącym poszanowania należnego skarżącemu prawa do obrony i do skutecznej ochrony sądowej w postępowaniu karnym, na którym oparła się Rada.
32 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 3 maja 2019 r. skarżący wniósł skargę zarejestrowaną pod numerem sprawy T‑295/19, zmierzającą do stwierdzenia nieważności aktów z marca 2019 r. w zakresie, w jakim akty te go dotyczyły.
33 Wyrokiem z dnia 11 lipca 2019 r., Klymenko/Rada (T‑274/18, EU:T:2019:509) Sąd stwierdził nieważność aktów z marca 2018 r. w zakresie, w jakim akty te dotyczyły skarżącego.
34 Wyrokiem z dnia 26 września 2019 r., Klymenko/Rada (C‑11/18 P, niepublikowanym, EU:C:2019:786) Trybunał, po pierwsze, uchylił wyrok z dnia 8 listopada 2017 r., Klymenko/Rada (T‑245/15, niepublikowany, EU:T:2017:792) (zob. pkt 25 powyżej), oraz po drugie, stwierdził nieważność aktów z marca 2015 r., z marca 2016 r. i z marca 2017 r. w zakresie, w jakim dotyczyły one skarżącego.
35 W okresie od listopada 2019 r. do stycznia 2020 r. Rada i skarżący wymienili szereg pism w przedmiocie ewentualnego przedłużenia obowiązywania rozpatrywanych środków ograniczających względem skarżącego. W szczególności Rada przekazała skarżącemu kilka pism biura prokuratora generalnego Ukrainy (zwanego dalej „BPG”) dotyczących postępowań karnych, które się wobec skarżącego toczyły i na których Rada opierała zamiar rzeczonego przedłużenia.
36 W dniu 5 marca 2020 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2020/373, zmieniającą decyzję 2014/119 (Dz.U. 2020, L 71, s. 10) oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) 2020/370 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 208/2014 (Dz.U. 2020, L 71, s. 1) (zwane dalej łącznie „zaskarżonymi aktami”).
37 Zaskarżonymi aktami przedłużono stosowanie przedmiotowych środków ograniczających w odniesieniu do skarżącego do dnia 6 marca 2021 r., z tym samym uzasadnieniem co uzasadnienie przypomniane w pkt 16 powyżej, uzupełnionym następującym uściśleniem:
„Postępowanie karne w sprawie sprzeniewierzenia środków publicznych lub mienia publicznego jest nadal w toku. Z informacji w aktach Rady, na których oparła się Rada, wynika, że prawo do obrony i prawo do skutecznej ochrony sądowej Oleksandra Viktorovycha Klymenki były w postępowaniu karnym przestrzegane. Świadczą o tym w szczególności orzeczenia sędziego śledczego z dnia 1 marca 2017 r. i z dnia 5 października 2018 r. o wydaniu pozwolenia na specjalne postępowanie in absentia, orzeczenia sędziego śledczego z dnia 8 lutego 2017 r. i z dnia 19 sierpnia 2019 r. o zgodzie na zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania oraz trwający proces zapoznawania się obrony z materiałami postępowania karnego”.
38 Pismem z dnia 6 marca 2020 r. Rada poinformowała skarżącego o pozostawieniu wobec niego w mocy środków ograniczających. Odpowiedziała na uwagi skarżącego zgłoszone w piśmie z dnia 23 stycznia 2020 r. i przekazała skarżącemu zaskarżone akty. Ponadto Rada wskazała termin na przedstawienie jej uwag przed podjęciem decyzji w sprawie ewentualnego pozostawienia nazwiska skarżącego w wykazie.
Okoliczności faktyczne zaistniałe po wniesieniu niniejszej skargi
39 Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada (T‑295/19, EU:T:2020:287) Sąd stwierdził nieważność aktów z marca 2019 r. w zakresie, w jakim dotyczyły one skarżącego.
Przebieg postępowania i żądania stron
40 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 4 maja 2020 r. skarżący wniósł niniejszą skargę.
41 W dniu 17 lipca 2020 r. Rada złożyła odpowiedź na skargę.
42 Pismem z dnia 29 lipca 2020 r. skarżący został na podstawie art. 83 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem wezwany do złożenia repliki w odniesieniu do argumentów Rady dotyczących zarzutu drugiego, opartego w szczególności na błędzie w ocenie, z jednoczesnym uwzględnieniem analizy dokonanej przez Sąd w wyroku z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada (T‑295/19, EU:T:2020:287).
43 W dniu 3 września 2020 r. w sekretariacie Sądu złożono replikę.
44 Duplikę złożono w sekretariacie Sądu w dniu 9 października 2020 r. W tym samym dniu zamknięto pisemny etap postępowania.
45 Na mocy art. 106 § 3 regulaminu postępowania w braku złożenia przez strony, w terminie trzech tygodni od doręczenia im powiadomienia o zamknięciu pisemnego etapu postępowania, wniosku o przeprowadzenie rozprawy Sąd może zdecydować o wydaniu rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi z pominięciem ustnego etapu postępowania. W niniejszej sprawie Sąd uznaje, że akta sprawy wystarczająco wyjaśniają okoliczności zawisłej przed nim sprawy, i wobec braku wspomnianego wniosku postanawia orzec bez przeprowadzenia ustnego etapu postępowania.
46 Skarżący wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonych aktów w zakresie, w jakim akty te go dotyczą;
– obciążenie Rady kosztami postępowania.
47 Rada wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– tytułem ewentualnym, na wypadek stwierdzenia nieważności zaskarżonych aktów w zakresie dotyczącym skarżącego – utrzymanie w mocy skutków decyzji 2020/373 do czasu, gdy stwierdzenie częściowej nieważności rozporządzenia wykonawczego 2020/370 stanie się skuteczne;
– obciążenie skarżącego kosztami postępowania.
Co do prawa
48 Na poparcie skargi skarżący podnosi pięć zarzutów, dotyczących: po pierwsze, naruszenia obowiązku uzasadnienia, po drugie, oczywistego błędu w ocenie i nadużycia władzy, po trzecie, zasadniczo naruszenia prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej, po czwarte, braku podstawy prawnej, oraz po piąte, naruszenia prawa własności.
49 Przede wszystkim należy zbadać łącznie zarzuty drugi i trzeci, w zakresie, w jakim, między innymi, wytknięto w nich Radzie, że nie zweryfikowała odpowiednio poszanowania przez organy ukraińskie praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej, z czego ma wynikać popełnienie przez Radę błędu w ocenie przy przyjmowaniu zaskarżonych aktów.
50 W ramach tych zarzutów skarżący podnosi w szczególności, że Rada zaniechała sprawdzenia, czy dotyczące go postępowania karne, oznaczone, odpowiednio, numerami 42017000000000113 (zwane dalej „postępowaniem nr 113”) oraz 42014000000000521 (zwane dalej „postępowaniem nr 521”), na których opierała się, pozostawiając wobec niego w mocy środki ograniczające, zostały podjęte z poszanowaniem jego prawa do obrony i do skutecznej ochrony sądowej.
51 Zdaniem skarżącego udzielone przez BPG odpowiedzi na zadane przez Radę pytania dotyczące poszanowania jego prawa do obrony i do skutecznej ochrony sądowej, stanu dotyczących go postępowań karnych i kompetencji poszczególnych właściwych organów prowadzących dochodzenie, łączących ich stosunków oraz przekazywania dochodzeń pomiędzy tymi organami nie były zadowalające. Zatem skarżący zarzuca zasadniczo Radzie, że dokonała niewystarczających sprawdzeń oraz nie uwzględniła przedstawionych jej dowodów dotyczących naruszeń proceduralnych popełnionych przez organy ukraińskie oraz braku ich niezależności.
52 Po pierwsze, skarżący podnosi, że w dniu 20 czerwca 2019 r. jego nazwisko nie było umieszczone w międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych sporządzonym przez Międzynarodową Organizację Policji Kryminalnej (Interpol) (zwanym dalej „wykazem osób poszukiwanych przez Interpol”), zgodnie z zaświadczeniami wydanymi przez sekretariat Komisji Kontroli Kartotek Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej.
53 Po drugie, skarżący zarzuca Radzie, że nie dokonała żadnego sprawdzenia poszanowania jego prawa do obrony i do skutecznej ochrony sądowej w świetle przekazania zakończonych już postępowań przygotowawczych Krajowemu Biuru Antykorupcyjnemu Ukrainy, co więcej – sześć lat po ich wszczęciu.
54 Po trzecie, skarżący podnosi, że orzeczenie sędziego śledczego sądu rejonowego dla rejonu peczerskiego w Kijowie (zwanego dalej „sądem w Peczersku”) z dnia 5 października 2018 r. (zwane dalej „orzeczeniem z dnia 5 października 2018 r.”), zezwalające na wszczęcie przeciwko niemu specjalnego postępowania in absentia, nie zostało wydane z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej.
55 Po czwarte, skarżący uważa, że okres ścigania go na Ukrainie nie jest rozsądny w rozumieniu art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”) oraz że jest oczywiste, iż jedynym celem organów ukraińskich jest uzasadnienie pozostawienia wobec niego w mocy środków ograniczających, ponieważ niemal co roku BPG odnosi się do innego postępowania, opatrzonego inną sygnaturą, ale dotyczącego systematycznie tych samych naruszeń. Ponadto wyłącznie organy prowadzące owe postępowania przygotowawcze, które nie podjęły żadnej decyzji o przekazaniu sprawy do sądu, są odpowiedzialne za przewlekłość tych postępowań.
56 Podsumowując: Rada uchybiła ciążącym na niej obowiązkom zweryfikowania poszanowania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej skarżącego, pomimo tego, że skarżący wielokrotnie podnosił naruszenie tych praw.
57 W replice skarżący podnosi ponadto, że wyrokiem z dnia 13 maja 2020 r. (zwanym dalej „wyrokiem z dnia 13 maja 2020 r.”) izba apelacyjna naczelnego sądu antykorupcyjnego Ukrainy uchyliła orzeczenie sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r. o zgodzie na zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania (zwane dalej „orzeczeniem sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r.”) z powodu braku jednej z przesłanek wymaganych dla wydania takiego orzeczenia zgodnie z ukraińskim kodeksem postępowania karnego (zwanego dalej „kodeksem postępowania karnego”), a mianowicie tego, aby nazwisko danej osoby było umieszczone w międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych.
58 Rada podnosi, że z korespondencji prowadzonej ze skarżącym wynika, iż uwzględniła jego uwagi, sprawdziła ich zasadność, zadając również precyzyjne pytania i uzyskując wyjaśnienia od organów ukraińskich, oraz – w świetle informacji uzyskanych od tych organów – uznała, że prawa skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej nie zostały naruszone oraz że istnieją wystarczające powody do pozostawienia nazwiska skarżącego w wykazie.
59 Zresztą zdaniem Rady, po pierwsze, w ramach dotyczących skarżącego postępowań wykonywał on swoje prawo do bycia reprezentowanym przez adwokata na Ukrainie oraz skutecznie korzystał ze swoich praw, tak że jego zażalenia podlegały niekiedy uwzględnieniu. Po drugie, z pism wysyłanych przez skarżącego do Rady nie wynika, by korzystał on ze środków w postaci sprzeciwu czy zaskarżenia przysługujących mu na podstawie kodeksu postępowania karnego w niektórych sytuacjach procesowych, takich jak zawieszenie śledztwa lub niezakończenie go w przewidzianym terminie.
60 Rada przypomina ponadto, że wobec skarżącego zapadły różne orzeczenia sądowe. Chodzi tu o orzeczenia sędziego śledczego z dnia 1 marca 2017 r. oraz z dnia 5 października 2018 r. o wydaniu pozwolenia na specjalne postępowanie in absentia w ramach, odpowiednio, postępowania nr 113 i postępowania nr 521, a także o orzeczenie sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r. o zgodzie na zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania w ramach postępowania nr 113. W odniesieniu do tego ostatniego postępowania sędzia śledczy stwierdził, że zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa zostało skutecznie doręczone w 2014 r. oraz że nazwisko skarżącego zostało umieszczone w międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych w dniu 10 czerwca 2019 r. W tym względzie Rada uważa, że przedłożone przez skarżącego zaświadczenia o nieumieszczeniu w wykazie osób poszukiwanych przez Interpol nie pozwalają na wyciągnięcie wniosków, gdyż zostały wydane po dniu, w którym wskazano, że nazwisko skarżącego nie figurowało w rzeczonym wykazie, tj. w dniu 10 października 2018 r.
61 Ostatecznie Rada uważa, że zweryfikowała ona, że pewna liczba decyzji podjętych w trakcie postępowań karnych dotyczących skarżącego została wydana z poszanowaniem praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej.
62 Jeżeli chodzi o argumenty skarżącego dotyczące przewlekłości dochodzeń oraz nieskierowania przeciwko niemu oskarżenia, Rada zauważa, że zwróciła się ona o wyjaśnienia w tej kwestii do organów ukraińskich i wyjaśnienia te otrzymała, że czynności śledcze związane z postępowaniem nr 113 i z postępowaniem nr 521 zostały zakończone, odpowiednio, w październiku 2017 r. i w październiku 2018 r. oraz że obrona była w trakcie zapoznawania się z materiałami postępowania karnego, co świadczy o postępie procedury.
63 W odniesieniu wreszcie do wyroku z dnia 13 maja 2020 r. Rada podnosi, że nie może on zostać uwzględniony w celu oceny zgodności z prawem zaskarżonych aktów. Ponadto w każdym wypadku, zdaniem Rady, wspomniany wyrok, po pierwsze, dotyczy wyłącznie postępowania nr 113, a po drugie, potwierdza, że skarżący mógł korzystać ze swoich praw.
64 Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że podczas dokonywania kontroli środków ograniczających sądy Unii powinny zapewnić co do zasady pełną kontrolę zgodności z prawem ogółu aktów Unii w świetle praw podstawowych, stanowiących integralną część porządku prawnego Unii, do których to praw zaliczają się w szczególności prawo do skutecznej ochrony sądowej i prawo do obrony, zapisane w art. 47 i 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo).
65 Skuteczność kontroli sądowej gwarantowanej w art. 47 karty wymaga, by w ramach kontroli zgodności z prawem powodów uzasadniających decyzję o umieszczeniu lub pozostawieniu nazwiska osoby w wykazie osób objętych środkami ograniczającymi sąd Unii upewnił się, że decyzja ta, która ma dla tej osoby skutek indywidualny, opiera się na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej. Oznacza to sprawdzenie okoliczności faktycznych wskazanych w uzasadnieniu, na którym opiera się ta decyzja, tak aby kontrola sądowa nie ograniczała się do abstrakcyjnej oceny prawdopodobieństwa powodów, jakie w niej wskazano, lecz obejmowała ustalenie, czy powody te – lub przynajmniej jeden z nich, który mógłby samoistnie uzasadniać konieczność wydania tej decyzji – są wykazane (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo).
66 Przyjęcie i utrzymanie środków ograniczających takich jak te przewidziane w decyzji 2014/119 i rozporządzeniu nr 208/2014, ze zmianami, zastosowanych w stosunku do osoby, która została zidentyfikowana jako odpowiedzialna za sprzeniewierzenie środków należących do państwa trzeciego, opierają się zasadniczo na decyzji organu tego państwa, właściwego w tym względzie, o wszczęciu i prowadzeniu przeciwko tej osobie postępowania karnego w związku z przestępstwem sprzeniewierzenia środków publicznych (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).
67 Ponadto o ile przypomniane w pkt 13 powyżej kryterium umieszczenia w wykazie pozwala Radzie oprzeć przyjęcie środków ograniczających na decyzji państwa trzeciego, o tyle z ciążącego na tej instytucji obowiązku przestrzegania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej wynika obowiązek upewnienia się przez nią o poszanowaniu tych praw przez organy państwa trzeciego, które wydały wspomnianą decyzję (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo).
68 Wymóg zweryfikowania przez Radę okoliczności, czy decyzje państw trzecich, na których zamierza się ona oprzeć, zostały podjęte z poszanowaniem wspomnianych praw, ma na celu zapewnienie, by przyjęcie lub przedłużenie środków ograniczających odbywało się wyłącznie na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej, a także zapewnienie w ten sposób ochrony zainteresowanych osób lub podmiotów. I tak Rada może uznać, że przyjęcie decyzji o zastosowaniu lub pozostawieniu w mocy takich środków opiera się na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej, dopiero gdy sama zweryfikuje, czy przy przyjmowaniu przez dane państwo trzecie decyzji, na której zamierza ona oprzeć przyjęcie środków ograniczających, były przestrzegane prawo do obrony i prawo do skutecznej ochrony sądowej (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 63 i przytoczone tam orzecznictwo).
69 Ponadto o ile prawdą jest, że okoliczność, iż państwo trzecie przystąpiło do EKPC, oznacza kontrolę przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (zwany dalej „ETPC”) praw podstawowych gwarantowanych w EKPC, które zgodnie z art. 6 ust. 3 TUE stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne, o tyle nie może ona wyeliminować przypomnianego w pkt 68 powyżej wymogu dokonania weryfikacji (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo).
70 Zgodnie z orzecznictwem w uzasadnieniu dotyczącym przyjęcia lub utrzymania środków ograniczających wobec osoby lub podmiotu Rada jest zobowiązana wykazać, choćby w zwięzły sposób, powody, dla których uważa, że decyzja państwa trzeciego, na której zamierza się oprzeć, została wydana z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej. W celu spełnienia ciążącego na niej obowiązku uzasadnienia Rada powinna zatem w decyzji nakładającej środki ograniczające wykazać, że zweryfikowała, czy decyzja państwa trzeciego, na której opiera te środki, została podjęta z poszanowaniem wspomnianych praw (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo).
71 Podsumowując: w przypadku gdy Rada opiera przyjęcie lub utrzymanie środków ograniczających takich jak w niniejszym przypadku na decyzji państwa trzeciego w sprawie wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego dotyczącego sprzeniewierzenia środków finansowych lub mienia publicznego przez daną osobę, powinna ona, po pierwsze, upewnić się, że w momencie wydania wspomnianej decyzji organy tego państwa trzeciego przestrzegały prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej osoby, wobec której toczy się dane postępowanie karne, a po drugie, wskazać w decyzji ustanawiającej środki ograniczające powody, dla których uważa, że wspomniana decyzja państwa trzeciego została wydana z poszanowaniem tych praw (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 66).
72 To właśnie w świetle tych zasad orzeczniczych należy ustalić, czy Rada przestrzegała owych obowiązków.
73 Tytułem wstępu należy zauważyć, że o ile prawdą jest, iż w zaskarżonych aktach Rada wskazała (zob. pkt 37 powyżej) powody, dla których uznała, że decyzja organów ukraińskich o wszczęciu i prowadzeniu wobec skarżącego postępowania karnego dotyczącego sprzeniewierzenia środków finansowych lub mienia publicznego została przyjęta z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej, o tyle należy jednak sprawdzić, czy Rada słusznie uznała, że w ramach postępowań, na których opierały się zaskarżone akty, organy te przestrzegały rzeczonych praw skarżącego.
74 Badanie zasadności uzasadnienia jako elementu materialnej zgodności z prawem zaskarżonych aktów, w niniejszej sprawie polegające na sprawdzeniu, czy elementy przywołane przez Radę zostały wykazane i mogą udowodnić dokonanie weryfikacji poszanowania tych praw przez organy ukraińskie, należy bowiem odróżnić od kwestii uzasadnienia jako istotnego wymogu formalnego, stanowiącego jedynie pochodną obowiązku Rady polegającego na uprzednim upewnieniu się co do przestrzegania tych praw (zob. wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo).
75 Skarżący został objęty nowymi środkami ograniczającymi przyjętymi na mocy zaskarżonych aktów na podstawie kryterium umieszczenia w wykazie zawartego w art. 1 ust. 1 decyzji 2014/119, uściślonego w decyzji 2015/143, oraz w art. 3 rozporządzenia nr 208/2014, uściślonego w rozporządzeniu 2015/138 (zob. pkt 13 i 14 powyżej). Kryterium to przewiduje zamrożenie środków finansowych osób, które zostały wskazane jako odpowiedzialne za sprzeniewierzenie środków publicznych należących do państwa ukraińskiego, w tym osób, wobec których organy ukraińskie prowadziły dochodzenie.
76 Należy stwierdzić, że w celu podjęcia decyzji o pozostawieniu nazwiska skarżącego w wykazie Rada oparła się na okoliczności, że organy ukraińskie prowadziły wobec niego postępowanie karne o przestępstwa sprzeniewierzenia środków publicznych lub mienia publicznego w związku z nadużyciem stanowiska, a istnienie tego postępowania zostało wykazane przez pisma BPG, których kopię skarżący otrzymał (zob. pkt 35 powyżej).
77 Utrzymanie środków ograniczających przyjętych wobec skarżącego opierało się zatem, podobnie jak miało to miejsce w sprawach, w których zapadły wyroki z dnia 26 września 2019 r., Klymenko/Rada (C‑11/18 P, niepublikowany, EU:C:2019:786) i z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada (T‑295/19, EU:T:2020:287), na decyzji organów ukraińskich o wszczęciu i prowadzeniu postępowań karnych w związku z przestępstwem sprzeniewierzenia środków należących do państwa ukraińskiego.
78 Należy również zauważyć, że Rada, gdy zaskarżonymi aktami zmieniała załącznik do decyzji 2014/119 i załącznik I do rozporządzenia nr 208/2014, dodała – tak jak to uczyniła po raz pierwszy w aktach z marca 2019 r. – nową sekcję, w całości poświęconą prawu do obrony i prawu do skutecznej ochrony sądowej, która to sekcja dzieli się na dwie części.
79 Pierwsza z tych części zawiera zwykłe, ogólne przypomnienie prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej na podstawie ukraińskiego kodeksu postępowania karnego. W szczególności przypomniano różne prawa procesowe przysługujące każdej osobie podejrzanej lub oskarżonej w postępowaniu karnym na podstawie art. 42 kodeksu postępowania karnego. Następnie najpierw przypomniano, że na podstawie art. 306 tego kodeksu wszelkie skargi dotyczące orzeczeń, działań lub zaniechań śledczego lub prokuratora muszą być rozpatrywane przez sędziego śledczego miejscowego sądu w obecności skarżącego lub jego obrońcy lub przedstawiciela prawnego. W drugiej kolejności zaznaczono między innymi, że art. 309 kodeksu postępowania karnego wskazuje orzeczenia sędziów śledczych, od których przysługuje apelacja. Wreszcie uściślono, że pewne śledcze czynności procesowe, na przykład zajęcie mienia i środki polegające na pozbawieniu wolności, są możliwe jedynie na podstawie orzeczenia sędziego śledczego lub sądu.
80 Druga część tej sekcji dotyczy stosowania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej w odniesieniu do każdej z osób wymienionych w wykazie. Jeżeli chodzi dokładniej o skarżącego, wskazano, że z informacji zawartych w aktach Rady wynika, iż jego prawa do obrony i do skutecznej ochrony sądowej były przestrzegane w postępowaniu karnym, na którym oparła się Rada, o czym świadczyły w szczególności orzeczenia sędziego śledczego z dnia 1 marca 2017 r. i z dnia 5 października 2018 r. z jednej strony oraz orzeczenia sędziego śledczego z dnia 8 lutego 2017 r. i z dnia 19 sierpnia 2019 r. z drugiej strony, a także okoliczność trwającego wówczas zapoznawania się obrony z aktami postępowania karnego (zob. pkt 37 powyżej).
81 W piśmie z dnia 6 marca 2020 r. (zob. pkt 38 powyżej) Rada, po pierwsze, ograniczyła się do wskazania, że zaświadczenia wydane przez BPG wykazywały, iż wobec skarżącego nadal toczyły się postępowanie nr 113 i postępowanie nr 521 o sprzeniewierzenie środków publicznych lub mienia publicznego i że prowadzenie tych postępowań zostało przydzielone Krajowemu Biuru Antykorupcyjnemu Ukrainy, odpowiednio, w dniach 19 listopada i 21 listopada 2019 r. Po drugie, w odniesieniu do poszanowania praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej Rada uściśliła, że ich przestrzeganie zostało poświadczone orzeczeniami sądowymi, o których mowa w pkt 80 powyżej. W odniesieniu w szczególności do orzeczenia sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r., wydanego w ramach postępowania nr 113, uznano, że zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa zostały doręczone skarżącemu w dniach 22 grudnia 2014 r. i 19 sierpnia 2016 r., że oskarżenie potwierdziło racjonalne podejrzenia, iż w dniu 10 czerwca 2019 r. nazwisko skarżącego zostało umieszczone w międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych, że zostało dowiedzione, iż ukrywał się on przed organami prowadzącymi postępowanie przygotowawcze, oraz że istnieją wystarczające powody, by sądzić, że nadal będzie tak czynił.
82 Tak więc z łącznej lektury uzasadnienia przedstawionego w zaskarżonych aktach i wspomnianego wyżej pisma z dnia 6 marca 2020 r. wynika, że Rada wyraźnie poświadcza, iż zweryfikowała przestrzeganie praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej w obu postępowaniach wymienionych w pkt 81 powyżej, pomimo że ogranicza się ona do przedstawienia bardziej szczegółowych informacji tylko w odniesieniu do postępowania nr 113, w ramach którego zostało wydane orzeczenie sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r.
83 W tej kwestii należy tytułem wstępu zauważyć, że Rada nie wykazuje, w jakim zakresie wszystkie orzeczenia sędziego śledczego sądu w Peczersku, przypomniane w pkt 80 powyżej, będące aktami o charakterze wyłącznie proceduralnym, miałyby świadczyć o przestrzeganiu praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej w trakcie postępowań nr 113 i nr 521. Jak bowiem przypomniano w pkt 65–67 powyżej, w niniejszej sprawie Rada miała obowiązek zweryfikowania – przed podjęciem decyzji o utrzymaniu w mocy środków ograniczających – czy decyzja ukraińskiego organu wymiaru sprawiedliwości o wszczęciu wobec skarżącego i prowadzeniu postępowania karnego dotyczącego przestępstw związanych ze sprzeniewierzeniem środków publicznych lub mienia publicznego oraz nadużyciem stanowiska przez osobę piastującą funkcję publiczną została wydana z poszanowaniem wspomnianych praw skarżącego (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 78).
84 W tym kontekście wspomnianych orzeczeń sędziego śledczego nie można uznać, przynajmniej w aspekcie formalnym, za orzeczenia o wszczęciu i prowadzeniu dochodzenia uzasadniające utrzymanie w mocy środków ograniczających. Mimo to można przyjąć, że – z materialnoprawnego punktu widzenia – orzeczenia te, skoro zostały wydane przez sąd, a przynajmniej orzeczenie sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r., które jest istotne z punktu widzenia czasowego, rzeczywiście zostały uwzględnione przez Radę jako podstawa faktyczna uzasadniająca utrzymanie w mocy przedmiotowych środków (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 79).
85 Należy zatem ustalić, czy Rada mogła zasadnie uznać, że wspomniane orzeczenia oraz trwający proces zapoznawania się obrony skarżącego z materiałami postępowania karnego w momencie wydania zaskarżonych aktów świadczyły o przestrzeganiu praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej.
86 Przede wszystkim należy zauważyć, że – wbrew twierdzeniom Rady – z orzeczenia sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r. nie wynika wyraźnie, iż w sprawie tej prawa skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej zostały zagwarantowane. O ile prawdą jest, jak podkreśla Rada w piśmie z dnia 6 marca 2020 r. (zob. pkt 81 powyżej), że sędzia śledczy sądu w Peczersku mógł stwierdzić, iż w ramach postępowania nr 113, do którego odnosi się to orzeczenie, skarżący był osobą podejrzaną i został umieszczony w międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych, że prokurator udowodnił, iż ukrywał się on przed organami prowadzącymi postępowanie przygotowawcze oraz iż istniały wystarczające powody, by sądzić, że nadal będzie tak czynił, o tyle jednak z dokumentów sprawy nie wynika, że Rada rzeczywiście uwzględniła informacje, które skarżący przedstawił jej w piśmie z dnia 23 stycznia 2020 r., a także wcześniej, w pismach z dnia 19 grudnia 2018 r. i z dnia 4 lutego 2019 r.
87 Skarżący podnosił bowiem w szczególności, potwierdzając to dokumentami, że jego nazwisko nie było umieszczone w wykazie osób poszukiwanych przez Interpol i że z tego względu sędzia śledczy nie był w stanie wydać niektórych orzeczeń, które Rada uznała za świadczące o przestrzeganiu praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej.
88 W tej kwestii należy zauważyć, że z akt sprawy nie wynika, aby Rada zweryfikowała informacje, na których oparł się sędzia śledczy, aby uznać, iż nazwisko skarżącego było umieszczone w „międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych”. Ponadto Rada nie uzasadniła dlaczego zadowoliła się samymi twierdzeniami BPG i wspomnianego sędziego śledczego, mimo wszystkich dokumentów wykazujących, że w dniu 20 czerwca 2019 r. jego nazwisko nie figurowało w wykazie osób poszukiwanych przez Interpol.
89 Ten ostatni aspekt nie jest bez znaczenia w ramach oceny poszanowania praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej w świetle art. 193‑6 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym – jak wynika z orzeczenia sędziego śledczego z dnia 19 sierpnia 2019 r. – fakt figurowania w międzynarodowym wykazie osób poszukiwanych jest jedną z dwóch przesłanek, których spełnienie prokurator powinien wykazać, gdy występuje o zgodę na zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 87).
90 W orzeczeniu tym sędzia śledczy oparł się na postanowieniu prokuratora z dnia 10 czerwca 2019 r., aby uznać, że nazwisko skarżącego zostało umieszczone w takim wykazie osób poszukiwanych, nie wskazując jednak, jaki dowód został przedstawiony przez prokuratora. Jeżeli chodzi o BPG, należy stwierdzić, że biuro to ograniczyło się do wskazania w dwóch tabelach załączonych do pisma z dnia 1 listopada 2019 r., zawierających podsumowanie informacji o stanie postępowań nr 113 i nr 521 oraz mających wyjaśnić między innymi, w jaki sposób przestrzegane były prawa skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej, że „podejrzany [był] umieszczony w wykazie osób poszukiwanych”.
91 Przedstawiona przez Komisję argumentacja, że zaświadczenia wydane przez Komisję Kontroli Kartotek Interpolu nie pozwalają na wyciągnięcie wniosków, nie może podważyć tych rozważań. Informacje BPG dotyczące umieszczenia nazwiska skarżącego w „wykazie osób poszukiwanych” nie pozwalały bowiem w każdym razie Radzie na zweryfikowanie poszanowania przez prokuratora wymogów dotyczących takiego umieszczenia w wykazie osób poszukiwanych i w związku z tym przestrzegania przez sędziego śledczego przy wydawaniu orzeczenia praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej (zob. pkt 89 powyżej). W tych okolicznościach Rada nie mogła poprzestać na lakonicznych bądź niejasnych informacjach, którymi dysponowała, i powinna była przynajmniej zwrócić się o wyjaśnienia od organów ukraińskich.
92 Ponadto, co pozostaje bez wpływu na niniejszą sprawę, w zakresie, w jakim – jak słusznie podnosi Rada – wyrok z dnia 13 maja 2020 r. został wydany po przyjęciu zaskarżonych aktów, należy mimo wszystko wskazać, że z zgodnie z tym wyrokiem, po pierwsze, zwykłe wydanie przez prokuratora decyzji proceduralnej w postaci postanowienia o umieszczeniu osoby w wykazie osób poszukiwanych przez Interpol nie jest wystarczające, ponieważ wymagane jest również podjęcie wszelkich niezbędnych kroków w celu realizacji takiego postanowienia, czego prokurator w żaden sposób nie wykazał, oraz po drugie, taka wykładnia art. 193‑6 kodeksu postępowania karnego została już dokonana przez izbę apelacyjną naczelnego sądu antykorupcyjnego w ramach szeregu orzeczeń sądowych wydanych w okresie od września 2019 r. do lutego 2020 r.
93 Następnie, jeżeli chodzi o orzeczenia sędziego śledczego z dnia 1 marca 2017 r. oraz z dnia 5 października 2018 r., a także z dnia 8 lutego 2017 r., z których dwa pierwsze dotyczyły wydania pozwolenia na specjalne postępowanie in absentia, a ostatnie dotyczyło zgody na zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, należy wskazać, że orzeczenia te zostały wydane przed przyjęciem zaskarżonych aktów. Wynika stąd, że nie można ich uznać za wystarczające do wykazania, iż decyzja ukraińskiego organu wymiaru sprawiedliwości, na której Rada zamierzała się oprzeć, by pozostawić w mocy wobec skarżącego środki ograniczające w okresie od marca 2020 r. do marca 2021 r., została wydana z poszanowaniem należnego skarżącemu prawa do obrony i do skutecznej ochrony sądowej. Poza tym Sąd wypowiedział się już w ten sposób zarówno w odniesieniu do orzeczenia sędziego śledczego z dnia 1 marca 2017 r., jak i w odniesieniu do orzeczenia z dnia 5 października 2018 r. w ramach sprawy zakończonej wyrokiem z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada (T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 78–88 i 91), który nie został zakwestionowany przez Radę, i w którym Sąd orzekł, że orzeczenia te nie mogą dowodzić, iż owe prawa skarżącego były przestrzegane w ramach rzeczonych postępowań.
94 W każdym wypadku należy również zauważyć, że wszystkie wspomniane wyżej orzeczenia wpisują się w ramy postępowań karnych, które uzasadniały umieszczenie i pozostawienie nazwiska skarżącego w wykazie, i są w stosunku do nich jedynie incydentalne, ponieważ mają charakter proceduralny. Takie orzeczenia, które mogą służyć co najwyżej wykazaniu istnienia wystarczająco solidnej podstawy faktycznej, to jest faktu, że zgodnie z kryterium umieszczenia w wykazie wobec skarżącego toczyło się postępowanie karne dotyczące w szczególności przestępstwa sprzeniewierzenia środków publicznych lub mienia publicznego należących do państwa ukraińskiego, z natury rzeczy nie mogą same w sobie dowodzić, że decyzja ukraińskiego organu wymiaru sprawiedliwości o wszczęciu i prowadzeniu wspomnianego postępowania karnego, na której opiera się zasadniczo utrzymanie środków ograniczających wobec skarżącego, została podjęta z poszanowaniem praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 92).
95 Zresztą Rada nie wskazuje żadnego dokumentu z akt postępowania, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonych aktów, z którego wynikałoby, że zbadała przywoływane przez siebie orzeczenia sądów ukraińskich oraz że mogła z nich wywieść, iż prawa procesowe skarżącego były w swej istocie przestrzegane.
96 Jeżeli chodzi wreszcie o proces zapoznawania się obrony z materiałami postępowania karnego trwający w momencie przyjęcia zaskarżonych aktów, z jednej strony należy zauważyć, że BPG nie przedstawia żadnej informacji dotyczącej rodzaju i czasu trwania tego procesu, a z drugiej strony – że z jedynych informacji przedstawionych przez BPG wynika, iż proces ten trwa od dnia 21 kwietnia 2017 r., tj. daty zakończenia postępowania przygotowawczego w ramach postępowania nr 113, oraz od dnia 3 grudnia 2018 r., tj. daty zakończenia postępowania przygotowawczego w ramach postępowania nr 521.
97 Rada – wbrew temu, co utrzymuje – nie wykazuje, w jakim zakresie dostępne jej informacje w odniesieniu do wspomnianego procesu zapoznawania się obrony w ramach postępowań nr 113 i nr 521 oraz związane z nimi orzeczenia sądowe pozwoliły jej uznać, że prawa skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej były przestrzegane, mimo że – jak podniósł skarżący – wspomniane postępowania, które dotyczyły czynów, które miał popełnić w latach 2011–2014, znajdowały się jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego i, co więcej, zostały przekazane już po ich zakończeniu do innych instytucji prowadzących dochodzenie w listopadzie 2019 r., wobec czego rozpatrywane sprawy nie zostały jeszcze przekazane do sądu ukraińskiego w odniesieniu do istoty sprawy.
98 Tymczasem art. 47 ust. 2 karty, będący parametrem, w świetle którego Rada ocenia poszanowanie prawa do skutecznej ochrony sądowej, przewiduje, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 96 i przytoczone tam orzecznictwo).
99 W zakresie, w jakim karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC, takim jak prawa przewidziane w art. 6, ich znaczenie i zakres są zgodnie z art. 52 ust. 3 karty takie same jak praw przyznanych przez EKPC.
100 W tej kwestii należy przypomnieć, że ETPC, dokonując wykładni art. 6 EKPC, zauważył, że celem zasady rozsądnego terminu jest przede wszystkim ochrona osoby oskarżonej przed przewlekłością postępowania i uniknięcie sytuacji, w której osoba ta pozostawałaby w niepewności co do swojego losu, jak również sytuacji zwłoki, która mogłaby zagrażać skuteczności oraz wiarygodności wymiaru sprawiedliwości (zob. wyrok ETPC z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski i in. przeciwko Polsce, CE:ECHR:2015:0707JUD007228710, pkt 126 i przytoczone tam orzecznictwo). Dodatkowo ETPC uznał, że można stwierdzić naruszenie tej zasady w szczególności wtedy, gdy etap postępowania przygotowawczego w ramach postępowania karnego charakteryzował się pewną liczbą etapów bezczynności, które można przypisać organom właściwym w zakresie tego postępowania (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 6 stycznia 2004 r. w sprawie Rouille przeciwko Francji, CE:ECHR:2004:0106JUD005026899, pkt 29–31; z dnia 27 września 2007 r. w sprawie Reiner i in. przeciwko Rumunii, CE:ECHR:2007:0927JUD000150502, pkt 57–59; z dnia 12 stycznia 2012 r. w sprawie Borisenko przeciwko Ukrainie, CE:ECHR:2012:0112JUD002572502, pkt 58–62).
101 Ponadto z orzecznictwa wynika, że w przypadku gdy osoba jest od wielu lat objęta środkami ograniczającymi w związku z istnieniem zasadniczo tego samego postępowania karnego prowadzonego przez BPG lub inną instytucję prowadzącą dochodzenie, Rada ma obowiązek dogłębnego zbadania kwestii ewentualnego naruszenia praw podstawowych tej osoby przez organy ukraińskie (zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2019 r., Stavytskyi/Rada, T‑290/17, EU:T:2019:37, pkt 132).
102 W związku z tym w niniejszej sprawie Rada powinna była przynajmniej wskazać powody, dla których pomimo przytoczonego w pkt 97 powyżej argumentu skarżącego mogła uznać, że jego prawo do skutecznej ochrony sądowej przed ukraińskim organem wymiaru sprawiedliwości, które jest w oczywisty sposób prawem podstawowym, było przestrzegane w odniesieniu do kwestii rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 100).
103 Nie można zatem uznać, w świetle dokumentów z akt sprawy, że materiał dowodowy, którym dysponowała Rada w chwili przyjęcia zaskarżonych aktów, umożliwił jej zweryfikowanie, czy decyzja ukraińskiego wymiaru sprawiedliwości została podjęta z poszanowaniem praw skarżącego do skutecznej ochrony sądowej i do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie.
104 Ponadto w tym względzie należy również zauważyć, że utrwalonego orzecznictwa, zgodnie z którym w przypadku przyjęcia decyzji o zamrożeniu środków finansowych takiej jak ta, która dotyczy skarżącego, zadaniem Rady lub sądu Unii jest zweryfikowanie zasadności nie dochodzeń, które toczą się wobec osoby objętej tymi środkami na Ukrainie, lecz wyłącznie decyzji o zamrożeniu środków finansowych w świetle dokumentu lub dokumentów, na których decyzja ta została oparta, nie można rozumieć w ten sposób, iż Rada nie ma obowiązku zweryfikowania, czy decyzja państwa trzeciego, na której zamierza oprzeć przyjęcie środków ograniczających, została podjęta z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej (zob. podobnie wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r., Klymenko/Rada, T‑295/19, EU:T:2020:287, pkt 102 i przytoczone tam orzecznictwo).
105 W świetle ogółu powyższych rozważań nie zostało wykazane, iż przed przyjęciem zaskarżonych aktów Rada upewniła się co do przestrzegania przez ukraiński wymiar sprawiedliwości praw skarżącego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej w trakcie postępowań karnych, na których się oparła. Wynika stąd, że podejmując decyzję o pozostawieniu nazwiska skarżącego w wykazie, Rada dopuściła się błędu w ocenie.
106 W tych okolicznościach należy stwierdzić nieważność zaskarżonych aktów w zakresie, w jakim dotyczą one skarżącego, bez konieczności badania pozostałych podniesionych przez niego zarzutów i argumentów.
W przedmiocie utrzymania skutków decyzji Rady 2020/373
107 Tytułem ewentualnym Rada wnosi, aby w przypadku stwierdzenia częściowej nieważności rozporządzenia wykonawczego Rady 2020/370 Sąd, ze względu na pewność prawa, orzekł, że skutki decyzji Rady 2020/373 pozostają w mocy do czasu, gdy stwierdzenie częściowej nieważności rozporządzenia wykonawczego 2020/370 stanie się skuteczne.
108 Z art. 60 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że odwołanie nie ma skutku zawieszającego. Akapit drugi tego artykułu przewiduje z kolei, że na zasadzie odstępstwa od art. 280 TFUE orzeczenia Sądu o nieważności rozporządzenia stają się skuteczne dopiero po upływie terminu, w którym można wnieść odwołanie, bądź, jeśli w terminie tym wniesiono odwołanie, od daty jego oddalenia.
109 W niniejszym przypadku rozporządzenie wykonawcze 2020/370 ma charakter rozporządzenia, ponieważ przewiduje, że wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, co odpowiada skutkom rozporządzenia ustalonym w art. 288 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Rada/Bank Saderat Iran, C‑200/13 P, EU:C:2016:284, pkt 121).
110 Artykuł 60 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajduje więc w niniejszym przypadku zastosowanie (wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Rada/Bank Saderat Iran, C‑200/13 P, EU:C:2016:284, pkt 122).
111 Wreszcie w odniesieniu do skutków w czasie stwierdzenia nieważności decyzji Rady 2020/373 należy przypomnieć, że zgodnie z art. 264 akapit drugi TFUE Sąd wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.
112 W niniejszym przypadku określenie różnych dat obowiązywania w przypadku stwierdzenia nieważności rozporządzenia wykonawczego 2020/370 i decyzji 2020/373 mogłoby doprowadzić do poważnego naruszenia pewności prawa, bowiem te dwa akty nakładają na skarżącego identyczne środki (zob. podobnie wyrok z dnia 21 lutego 2018 r., Klyuyev/Rada, T‑731/15, EU:T:2018:90, pkt 263). Skutki decyzji 2020/373 powinny zatem zostać utrzymane w mocy w odniesieniu do skarżącego do momentu, w którym stwierdzenie nieważności rozporządzenia wykonawczego 2020/370 stanie się skuteczne.
W przedmiocie kosztów
113 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Rada przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami postępowania, zgodnie z żądaniami skarżącego.
Z powyższych względów
SĄD (piąta izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność decyzji Rady (WPZiB) 2020/373 z dnia 5 marca 2020 r. zmieniającej decyzję 2014/119/WPZiB w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie i rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) 2020/370 z dnia 5 marca 2020 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (UE) nr 208/2014 w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie w zakresie, w jakim nazwisko Oleksandra Viktorovycha Klymenki pozostawiono w wykazie osób, podmiotów i organów, do których mają zastosowanie te środki ograniczające.
2) Utrzymuje się w mocy skutki art. 1 decyzji 2020/373 wobec Oleksandra Viktorovycha Klymenki do dnia upływu terminu na wniesienie odwołania, o którym mowa w art. 56 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, lub, jeśli odwołanie zostanie w tym w terminie wniesione, do dnia jego oddalenia.
3) Rada Unii Europejskiej zostaje obciążona kosztami postępowania.
Spielmann | Spineanu-Matei | Mastroianni |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 3 lutego 2021 r.
Podpisy