WYROK TRYBUNAŁU (dziesiąta izba)
z dnia 30 marca 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Przepisy dotyczące prawa spadkowego – Rozporządzenie (UE) nr 650/2012 – Artykuł 13 – Oświadczenie o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę złożone przed sądem państwa członkowskiego miejsca jego zwykłego pobytu – Późniejsze zarejestrowanie, na wniosek innego spadkobiercy, tego oświadczenia w rejestrze innego państwa członkowskiego
W sprawie C‑651/21
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sofiyski rayonen sad (sąd rejonowy w Sofii, Bułgaria) postanowieniem z dnia 25 października 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w tym samym dniu, w postępowaniu:
M.Ya.M.,
TRYBUNAŁ (dziesiąta izba),
w składzie: M. Ilešič (sprawozdawca), pełniący obowiązki prezesa izby, I. Jarukaitis i Z. Csehi, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Szpunar,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Komisji Europejskiej – W. Wils i I. Zaloguin, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 10 listopada 2022 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U. 2012, L 201, s. 107; sprostowania: Dz.U. 2012, L 344, s. 3; Dz.U. 2013, L 60, s. 140; Dz.U. 2019, L 243, s. 9).
2 Wniosek ten został złożony w ramach postępowania wszczętego przez M.Ya.M., jako spadkobiercy, w przedmiocie wniosku o wpisanie oświadczenia o odrzuceniu spadku do rejestru innego państwa członkowskiego, złożonego przez innego spadkobiercę przed sądem państwa członkowskiego jego zwykłego pobytu.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 7, 23, 32 i 67 rozporządzenia nr 650/2012 stanowią:
„(7) Należy ułatwić prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego poprzez usuwanie przeszkód w swobodnym przepływie osób, które napotykają obecnie trudności w wykonywaniu przysługujących im praw w zakresie spraw spadkowych mających skutki transgraniczne. W europejskiej przestrzeni sprawiedliwości obywatele muszą być w stanie uregulować zawczasu swoje sprawy spadkowe. Prawa spadkobierców i zapisobierców, innych osób bliskich zmarłemu oraz wierzycieli spadkowych muszą zostać zagwarantowane w sposób skuteczny.
[…]
(23) W świetle rosnącej mobilności obywateli oraz z myślą o zapewnieniu należytego działania wymiaru sprawiedliwości w Unii [Europejskiej] i o zapewnieniu rzeczywistego łącznika między daną sprawą spadkową a państwem członkowskim, w którym sprawowana jest jurysdykcja, w niniejszym rozporządzeniu należy przewidzieć, że do celów ustalenia zarówno jurysdykcji jak i prawa właściwego ogólnym łącznikiem powinno być miejsce zwykłego pobytu zmarłego w chwili śmierci. […]
[…]
(32) Aby ułatwić życie spadkobiercom i zapisobiercom mającym miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim innym niż to, w którym dana sprawa spadkowa jest lub będzie rozpatrywana, niniejsze rozporządzenie powinno umożliwić każdej osobie – uprawnionej na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia do złożenia oświadczeń dotyczących przyjęcia lub odrzucenia spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego, lub dotyczących ograniczenia odpowiedzialności tej osoby za długi spadkowe – złożenie takich oświadczeń w formie przewidzianej prawem państwa członkowskiego zwykłego pobytu tej osoby przed sądami tego państwa członkowskiego. Nie powinno to uniemożliwiać składania takich oświadczeń w tym państwie członkowskim przed innymi organami, które są właściwe do przyjmowania oświadczeń na mocy prawa krajowego. Osoby, które decydują się skorzystać z możliwości złożenia oświadczenia w państwie członkowskim ich zwykłego pobytu, powinny same poinformować sąd lub organ rozpatrujący lub mający rozpatrywać daną sprawę spadkową o istnieniu takich oświadczeń w terminie określonym przez prawo właściwe dla dziedziczenia.
[…]
(67) Szybkie, łatwe i skuteczne załatwienie sprawy spadkowej mającej skutki transgraniczne w Unii wymaga, by spadkobiercy, zapisobiercy, wykonawcy testamentów lub zarządcy spadku mogli łatwo wykazać swój status lub prawa i uprawnienia w innym państwie członkowskim, na przykład w państwie członkowskim, w którym znajduje się majątek spadkowy. […]”.
4 Rozdział II tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja”, obejmuje w szczególności jego art. 4 i 13.
5 Artykuł 4 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja ogólna”, przewiduje:
„Sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku”.
6 Artykuł 13 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Przyjęcie lub odrzucenie spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego”, stanowi:
„Oprócz sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, sądy w państwie członkowskim zwykłego pobytu każdej osoby, która na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia może złożyć przed sądem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego lub oświadczenie mające na celu ograniczenie odpowiedzialności danej osoby za długi spadkowe, mają jurysdykcję do przyjęcia takich oświadczeń, w przypadkach gdy na mocy prawa tego państwa członkowskiego takie oświadczenia mogą być złożone przed sądem”.
7 Rozdział III rozporządzenia nr 650/2012, zatytułowany „Prawo właściwe”, obejmuje w szczególności art. 21 i 22 tego rozporządzenia.
8 Artykuł 21 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zasada ogólna”, przewiduje w ust. 1:
„Jeżeli przepisy niniejszego rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci”.
9 Artykuł 22 tego rozporządzenia, zatytułowany „Wybór prawa”, przewiduje w ust. 1:
„Każdy może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku”.
Prawo bułgarskie
10 Zakon za nasledstvo (ustawa o dziedziczeniu, DV nr 22 z dnia 29 stycznia 1949 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwana dalej „ustawą o dziedziczeniu”), przewiduje w art. 48, że spadek nabywa się poprzez jego przyjęcie i że przyjęcie wywołuje skutek z chwilą otwarcia spadku.
11 Zgodnie z art. 49 ust. 1 tej ustawy przyjęcie może nastąpić poprzez oświadczenie na piśmie skierowane do rayonen sad (sądu rejonowego, Bułgaria), w którego rejonie otwarto spadek, i w tym wypadku przyjęcie rejestruje się w wyodrębnionym w tym celu rejestrze. W takim przypadku przyjęcie wpisuje się do rejestru przeznaczonego do tego celu.
12 Zgodnie z art. 51 ust. 1 rzeczonej ustawy, na wniosek każdej zainteresowanej osoby rayonen sad (sąd rejonowy), po wezwaniu osoby uprawnionej do dziedziczenia, określa termin, w którym powinna ona złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Wspomniany art. 51 ust. 2 stanowi, że jeśli w określonym terminie spadkobierca nie udzieli odpowiedzi, traci on uprawnienie do przyjęcia spadku. Zgodnie ze wspomnianym art. 51 ust. 3 oświadczenie spadkobiercy wpisuje się do rejestru, o którym mowa w art. 49 ust. 1 tej ustawy.
13 Na mocy art. 52 ustawy o dziedziczeniu odrzucenie spadku następuje w trybie określonym w art. 49 ust. 1 tej ustawy i jest wpisywane do rejestru w tym samym trybie.
14 Artykuł 26 ust. 1 Grazhdanski protsesualen kodeks (kodeksu postępowania cywilnego, DV nr 59 z dnia 20 lipca 2007 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwany dalej „kodeksem postępowania cywilnego”), stanowi, że stronami w sprawach cywilnych są osoby, w imieniu których i przeciwko którym prowadzi się sprawę. Wspomniany art. 26 ust. 2 stanowi, że z wyjątkiem określonych w ustawie wypadków nikt nie może dochodzić w swoim imieniu cudzych praw przed sądem.
15 Zgodnie z art. 531 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego postępowanie nieprocesowe wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanej osoby.
16 Zgodnie z art. 533 tego kodeksu sąd powinien zbadać z urzędu, czy istnieją przesłanki do wydania żądanego orzeczenia. Może on z własnej inicjatywy gromadzić dowody i uwzględniać okoliczności faktyczne, których nie wskazał wnioskodawca.
17 Pravilnik za administratsiata v sadilishtata (rozporządzenie w sprawie administracji w sądach, DV nr 68 z dnia 22 sierpnia 2017 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, stanowi w art. 39 ust. 1 pkt 11:
„W sekretariacie sądowym prowadzi się, w formie elektronicznej lub papierowej, następujące rejestry:
[…]
11. rejestr, w którym wskazuje się oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
18 Wnioskodawca w postępowaniu głównym, M.Ya.M., będący obywatelem bułgarskim, oświadcza, że jest spadkobiercą swojej babki M.T.G., która była obywatelką bułgarską, zmarłą w Grecji w dniu 29 marca 2019 r.
19 Wnioskodawca w postępowaniu głównym wystąpił do Sofiyski rayonen sad (sądu rejonowego w Sofii, Bułgaria), będącego sądem odsyłającym, z wnioskiem o zarejestrowanie oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez innego spadkobiercę, mianowicie małżonka zmarłej. Przedstawił on poświadczenie spadkowe sporządzone przez organy bułgarskie, zgodnie z którym zmarła pozostawiła jako spadkobierców swojego małżonka H.H., obywatela greckiego, swoją córkę I.M.N. i wnioskodawcę w postępowaniu głównym.
20 W ramach tego postępowania ten ostatni przedstawił protokół sporządzony przez Eirinodikeio Athinon (sąd pokoju w Atenach, Grecja), w którym wskazano, że małżonek zmarłej stawił się przed tym sądem w dniu 28 czerwca 2019 r. i złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku po niej. Ponadto zgodnie z twierdzeniami znajdującymi się w jego wniosku małżonek zmarłej miał oświadczyć, że jej ostatnie miejsce zwykłego pobytu znajdowało się w Grecji.
21 Sąd odsyłający wskazuje jednak, że nie zostało przed nim sprecyzowane, gdzie znajdowało się ostatnie miejsce zwykłego pobytu zmarłej i że będzie mógł zebrać informacje w tym przedmiocie dopiero po ustaleniu swojej właściwości w celu zarejestrowania oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego uprzednio przed sądem państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy, który odrzuca spadek.
22 Ponadto z postanowienia odsyłającego wynika, że wnioskodawca w postępowaniu głównym nie działa w charakterze pełnomocnika małżonka zmarłej, lecz oświadcza, że ma interes prawny w zarejestrowaniu oświadczenia o odrzuceniu spadku, ponieważ jest innym spadkobiercą powołanym do dziedziczenia w tej samej kolejności, a zarejestrowanie tego oświadczenia o odrzuceniu spadku skutkowałby podwyższeniem jego udziału spadkowego.
23 W tych okolicznościach sąd odsyłający zastanawia się, czy takie oświadczenie należy zarejestrować również w sądzie ogólnie właściwym do orzekania w przedmiocie ogółu spraw dotyczących spadku, ponieważ oświadczenie to zostało przyjęte przez właściwy sąd zgodnie z art. 13 rozporządzenia nr 650/2012. Ponadto sąd ten zastanawia się nad możliwością wpisania oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez jednego ze spadkobierców na wniosek innego spadkobiercy.
24 Zdaniem sądu odsyłającego art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 może powodować konflikt jurysdykcyjny, ponieważ zgodnie z ogólnymi przepisami tego rozporządzenia jurysdykcję określa się nie według miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy, lecz miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. O ile sądem mającym jurysdykcję do orzekania w sprawach spadkowych jest co do zasady sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, o tyle sądowi temu mogą jednak nie być znane zarejestrowane oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku złożone przez spadkobierców przed sądem państwa członkowskiego ich miejsca zwykłego pobytu.
25 Tym samym rozporządzenie nr 650/2012 tworzy lukę prawną, przewidując konkurencyjną jurysdykcję sądów różnych państw członkowskich, a mianowicie sądu państwa członkowskiego ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy oraz sądu państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobierców, nie nakładając jednak na ten ostatni sąd obowiązku poinformowania pierwszego sądu o istnieniu takich oświadczeń.
26 W tym względzie sąd odsyłający zauważa, że brak takiego obowiązku informowania nie odpowiada koncepcji bułgarskiego prawodawcy i krajowemu orzecznictwu, zgodnie z którym wszystkie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku są rejestrowane w jednym miejscu i w jednym rejestrze sądowym, z którego można otrzymywać odpowiednie odpisy. Koncepcja ta służy zagwarantowaniu pewności prawa, która w niniejszym przypadku wynika z możliwości przechowywania w jednym miejscu wszystkich danych dotyczących przyjęcia lub odrzucenia spadku.
27 W zakresie, w jakim taki obowiązek informowania nie jest wyraźnie przewidziany w rozporządzeniu nr 650/2012, sąd odsyłający zastanawia się nad charakterem toczącego się przed nim postępowania, w ramach którego wnioskodawca w postępowaniu głównym domaga się zarejestrowania nie własnego odrzucenia spadku po zmarłej, lecz odrzucenia spadku innego spadkobiercy. Postępowanie takie nie jest zaś przewidziane w prawie bułgarskim. Zasada, że każdy samodzielnie broni swoich praw przed sądem, nie pozwala na zarejestrowanie oświadczeń innych osób do rejestru oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
28 Z tego względu sąd ten zastanawia się w pierwszej kolejności, czy art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 w sposób dorozumiany zakazuje, by oświadczenie o odrzuceniu spadku zarejestrowane w państwie członkowskim miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy zostało następnie zarejestrowane przez sąd innego państwa członkowskiego, to znaczy państwa, w którym zmarły miał mieć miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.
29 W tym względzie wspomniany sąd wskazuje, że skłania się ku rozwiązaniu polegającemu na dopuszczeniu zarejestrowania różnych oświadczeń o odrzuceniu spadku w różnych państwach członkowskich. Sąd ów zauważa, że rozwiązanie to nie wpływa znacząco na pewność prawa, ponieważ z jednej strony systemy prawne państw członkowskich przewidują zasady w wypadku istnienia szeregu kolejnych oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz z drugiej strony w wypadku sprawy dotyczącej spadku sąd, do którego wniesiono wniosek, może ocenić skutek prawny tych oświadczeń według dat, w których zostały one złożone.
30 W drugiej kolejności sąd odsyłający zastanawia się nad kwestią, która osoba może zażądać, po tym jak oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostało zarejestrowane w jednym państwie członkowskim, późniejszego zarejestrowania tego oświadczenia w innym państwie członkowskim. Kwestia ta jest istotna, ponieważ w bułgarskim prawie procesowym nie uregulowano możliwości zarejestrowania w bułgarskim sądzie takiego oświadczenia już zarejestrowanego w innym państwie członkowskim. Złożenie takiego oświadczenia dopuszczalne jest wyłącznie osobiście przez danego spadkobiercę. Wobec tego powstaje pytanie, czy spadkobierca może wnieść o zarejestrowanie w państwie członkowskim, w którym miało znajdować się miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy oświadczenia o odrzuceniu rozpatrywanego spadku, które zostało złożone przez innego spadkobiercę i zarejestrowane w państwie członkowskim miejsca zwykłego pobytu tego ostatniego, gdy nie jest to wyraźnie przewidziane przez prawo pierwszego państwa członkowskiego.
31 Zdaniem sądu odsyłającego skuteczne stosowanie art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 zgodne z celem tego przepisu, wskazanym w motywie 32 tego rozporządzenia, czyli by przyjęcie lub odrzucenie spadku nie wymagało podróżowania spadkobiercy do państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy lub zatrudniania przedstawiciela procesowego w celu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, wymaga, by każdy spadkobierca mógł wnieść o zarejestrowanie wcześniej złożonego w innym państwie członkowskim oświadczenia o odrzuceniu spadku. W niniejszej sprawie umożliwiłoby to wyłączenie stosowania bułgarskiego prawa procesowego ze względu na konieczność wyłączenia zasady autonomii procesowej państw członkowskich, tak aby zapewnić skuteczne stosowanie wspomnianego art. 13.
32 Natomiast gdyby zarejestrowanie oświadczenia o odrzuceniu spadku było możliwe zarówno w państwie członkowskim miejsca zwykłego pobytu danego spadkobiercy, jak i w miejscu zwykłego pobytu zmarłego w chwili jego śmierci, jednakże wyłącznie pod warunkiem że spadkobierca ten osobiście o to wniesie, okoliczność ta skutkowałaby pozbawieniem znaczenia art. 13 rozporządzenia nr 650/2012.
33 Sąd odsyłający dodaje w tym względzie, że w rozporządzeniu nr 650/2012 występuje luka, ponieważ nie nakłada ono na sąd, który jest właściwy jedynie do odebrania oświadczeń o odrzuceniu spadku, obowiązku poinformowania sądu mającego ogólną jurysdykcję do orzekania w całym postępowaniu spadkowym o istnieniu takiego oświadczenia. Z tego względu i aby uniknąć konfliktów między spadkobiercami, a także uwzględnić wolę spadkobiercy odrzucającego spadek, każdy ze spadkobierców powinien być upoważniony do zarejestrowania tej woli w rejestrach państwa członkowskiego ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.
34 W tych okolicznościach Sofiyski rayonen sad (sąd rejonowy w Sofii) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 13 rozporządzenia [nr 650/2012] rozpatrywany w związku z zasadą ochrony pewności prawa należy interpretować w ten sposób, że nie dopuszcza on – po tym gdy spadkobierca wniósł przed sądem państwa swojego miejsca zwykłego pobytu o zarejestrowanie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który miał w dacie śmierci miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim – żądania przez innego spadkobiercę dokonania następnie w tym ostatnim państwie późniejszego zarejestrowania złożonego oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku?
2) Jeśli na pytanie pierwsze udzielona zostanie odpowiedź, że późniejsze zarejestrowanie jest dopuszczalne, czy art. 13 rozporządzenia [nr 650/2012] w związku z zasadą ochrony pewności prawa i skutecznego stosowania prawa Unii oraz obowiązkiem współpracy między państwami [członkowskimi] określonym w art. 4 ust. 3 [TUE] należy interpretować w ten sposób, że dopuszczają one żądanie zarejestrowania złożonego przez spadkobiercę w państwie [członkowskim] jego miejsca zwykłego pobytu oświadczenia o odrzuceniu spadku po wspólnym spadkodawcy, przez innego spadkobiercę, który przebywał w państwie miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci – pomimo że prawo procesowe tego ostatniego państwa nie dopuszcza możliwości żądania zarejestrowania oświadczenia o odrzuceniu spadku w cudzym imieniu?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
35 Na wstępie należy zauważyć, że z postanowienia odsyłającego wynika, iż zgodnie z informacjami przekazanymi przez małżonka zmarłej ostatnie miejsce jej zwykłego pobytu znajdowało się w Grecji. Oznaczałoby to, że jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku mają sądy greckie, a prawem właściwym byłoby co do zasady prawo greckie, chyba że zgodnie z art. 22 ust. 1 rozporządzenia nr 650/2012 zmarła wybrała jako prawo właściwe dla dziedziczenia prawo państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiadała, czyli prawo bułgarskie.
36 Sąd odsyłający wskazuje jednak, że nie dysponuje dokładnymi informacjami na temat ostatniego miejsca zwykłego pobytu zmarłej i że w celu uzyskania takich informacji będzie musiał najpierw ustalić swoją jurysdykcję w celu zarejestrowania oświadczenia o odrzuceniu spadku dokonanego przed sądem państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy odrzucającego spadek.
37 Nie wydaje się zatem, aby w niniejszej sprawie można było ustalić w sposób oczywisty państwo członkowskie, którego sądy posiadają jurysdykcję ogólną na podstawie art. 4 rozporządzenia nr 650/2012. Tymczasem, jak wskazał w istocie rzecznik generalny w pkt 39 opinii, gdyby okazało się, że ostatnie miejsce zwykłego pobytu zmarłej znajdowało się w Grecji, to na sądach tego państwa członkowskiego spoczywałby na mocy tego przepisu obowiązek orzekania we wszystkich kwestiach związanych z rozpatrywanym spadkiem, przy czym sąd odsyłający byłby właściwy jedynie do przyjmowania ewentualnych oświadczeń na podstawie art. 13 tego rozporządzenia jako sąd państwa członkowskiego zwykłego pobytu spadkobiercy.
38 W świetle tych rozważań do sądu odsyłającego należy ustalenie w pierwszej kolejności miejsca zwykłego pobytu zmarłej, przed dokonaniem oceny warunków zarejestrowania na wniosek spadkobiercy oświadczenia o odrzuceniu spadku, złożonego przez innego spadkobiercę w państwie członkowskim jej zwykłego pobytu.
39 W tym względzie, gdyby okazało się, że przepisy prawa bułgarskiego uniemożliwiają sądowi odsyłającemu badanie jego jurysdykcji do orzekania w danej sprawie spadkowej, sąd ten powinien je pominąć. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem Trybunału sąd krajowy, stosując w ramach swojej właściwości przepisy prawa Unii, ma obowiązek zapewnić pełną skuteczność tych przepisów, odmawiając w razie potrzeby z urzędu zastosowania wszelkich sprzecznych z nimi przepisów krajowych (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lutego 2013 r., Åkerberg Fransson, C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).
Co do istoty
40 Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 stoi na przeszkodzie temu, aby w sytuacji, gdy spadkobierca zarejestrował w sądzie państwa członkowskiego swojego miejsca zwykłego pobytu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, inny spadkobierca mógł wystąpić o późniejsze zarejestrowanie tego oświadczenia we właściwym sądzie w tym ostatnim państwie członkowskim.
41 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału względy zarówno jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wskazują na to, że treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia swego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię, którą należy ustalić, uwzględniając nie tylko brzmienie, ale również kontekst przepisu i cel danego uregulowania [wyrok z dnia 2 czerwca 2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C‑617/20, EU:C:2022:426, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo].
42 Co się tyczy w pierwszej kolejności brzmienia art. 13 rozporządzenia nr 650/2012, należy przypomnieć, że zgodnie z tym przepisem oprócz sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej zgodnie ze wspomnianym rozporządzeniem sądy w państwie członkowskim zwykłego pobytu każdej osoby, która na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia może złożyć przed sądem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego lub oświadczenie mające na celu ograniczenie odpowiedzialności danej osoby za długi spadkowe, mają jurysdykcję do odebrania takich oświadczeń.
43 Co się tyczy w drugiej kolejności kontekstu art. 13 rozporządzenia nr 650/2012, należy przypomnieć, że artykuł ten znajduje się w rozdziale II tego rozporządzenia, który reguluje wszystkie podstawy jurysdykcji w sprawach spadkowych. Ów art. 13 przewiduje zatem alternatywną jurysdykcję mającą na celu umożliwienie spadkobiercom, którzy nie mają miejsca zwykłego pobytu w państwie członkowskim, którego sądy mają jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej, zgodnie z ogólnymi zasadami zawartymi w art. 4–11 rozporządzenia nr 650/2012, złożenia oświadczeń dotyczących przyjęcia spadku lub jego odrzucenia przed sądem państwa członkowskiego, w którym mają oni miejsce zwykłego pobytu [wyrok z dnia 2 czerwca 2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C‑617/20, EU:C:2022:426, pkt 37].
44 Co się tyczy w trzeciej kolejności celów realizowanych przez rozporządzenie nr 650/2012, należy przypomnieć, że zgodnie z jego motywem 7 zmierza ono do ułatwienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez usuwanie przeszkód w swobodnym przepływie osób, które pragną wykonywać przysługujące im prawa w zakresie spraw spadkowych transgranicznych. W szczególności w europejskiej przestrzeni sprawiedliwości prawa spadkobierców i zapisobierców, innych osób bliskich zmarłemu oraz wierzycieli spadkowych muszą zostać zagwarantowane w sposób skuteczny [zob. podobnie wyrok z dnia 2 czerwca 2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C‑617/20, EU:C:2022:426, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo].
45 W kwestii tej Trybunał orzekł już, że art. 13 rozporządzenia nr 650/2012, interpretowany w świetle jego motywu 32, zgodnie z którym celem tego przepisu jest ułatwienie życia spadkobiercom i zapisobiercom mającym miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim innym niż to, w którym sprawa spadkowa jest lub będzie rozpatrywana, ma na celu uproszczenie działań spadkobierców i zapisobierców poprzez ustanowienie odstępstwa od ustanowionych w art. 4–11 tego rozporządzenia przepisów regulujących jurysdykcję [zob. podobnie wyrok z dnia 2 czerwca 2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C‑617/20, EU:C:2022:426, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo].
46 Jeżeli chodzi w szczególności o kwestię powiadomienia sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej o oświadczeniach dotyczących przyjęcia lub odrzucenia spadku, należy zauważyć, że z ostatniego zdania motywu 32 rozporządzenia nr 650/2012 wynika, że „[o]soby, które decydują się skorzystać z możliwości złożenia oświadczenia w państwie członkowskim ich zwykłego pobytu, powinny same poinformować sąd lub organ rozpatrujący lub mający rozpatrywać daną sprawę spadkową o istnieniu takich oświadczeń w terminie określonym przez prawo właściwe dla dziedziczenia”.
47 Ostatnie zdanie motywu 32 sugeruje na pierwszy rzut oka, że zdaniem prawodawcy Unii oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przed sądem państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy odrzucającego spadek musi zostać podane do wiadomości sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej spawie spadkowej. Należy jednak stwierdzić, że art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 nie przewiduje mechanizmu przekazywania takich oświadczeń przez sąd państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy odrzucającemu spadek, sądowi mającemu jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej. Wspomniany motyw 32 zakłada jednak, że osoby, które skorzystały z możliwości złożenia takich oświadczeń w państwie członkowskim ich miejsca zwykłego pobytu, będą ponosiły odpowiedzialność za poinformowanie o istnieniu tych oświadczeń organów właściwych w sprawach spadkowych [zob. podobnie wyrok z dnia 2 czerwca 2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C‑617/20, EU:C:2022:426, pkt 47].
48 W tym względzie, o ile prawdą jest, że spadkobierca odrzucający spadek ma interes w poinformowaniu sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej o istnieniu takiego oświadczenia, aby uniknąć sytuacji, w której sąd ten wyda orzeczenie merytorycznie błędne i sprzeczne z jego wolą, o tyle przepisy rozporządzenia nr 650/2012 nie nakładają na niego wiążącego obowiązku w tym względzie. W związku z tym nie można uznać, że spadkobierca odrzucający spadek musi zawsze sam poinformować wspomniany sąd o istnieniu tego oświadczenia.
49 W tych okolicznościach należy dokonać szerokiej wykładni w odniesieniu do przekazywania oświadczeń złożonych zgodnie z art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 sądowi właściwemu do orzekania w danej sprawie spadkowej. Celem tego przekazania jest bowiem umożliwienie temu sądowi powzięcia wiadomości o istnieniu takiego oświadczenia i uwzględnienia go przy rozstrzyganiu sprawy spadkowej. Nie ma w tym względzie znaczenia sposób, w jaki oświadczenie to zostało podane do wiadomości wspomnianego sądu.
50 Rozporządzenie nr 650/2012 nie stoi na przeszkodzie temu, aby w sytuacji, gdy spadkobierca zarejestrował przed sądem państwa członkowskiego swojego miejsca zwykłego pobytu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, inny spadkobierca mógł wystąpić o późniejsze zarejestrowanie tego oświadczenia we właściwym sądzie w tym ostatnim państwie członkowskim. Należy uznać, że spadkobierca, który może skorzystać z takiego oświadczenia, powinien w celu ułatwienia tej rozstrzygnięcia sprawy spadkowej mieć możliwość poinformowania sądu mającego jurysdykcję do orzekania w tej sprawie spadkowej o istnieniu tego oświadczenia, jeżeli spadkobierca odrzucający spadek sam tego nie uczynił.
51 Taką wykładnię potwierdzają wymienione w pkt 44 niniejszego wyroku cele realizowane przez rozporządzenie nr 650/2012, polegające w szczególności na usunięciu przeszkód w swobodnym przepływie osób, które chcą wykonywać swoje prawa w kontekście dziedziczenia mającego skutki transgraniczne.
52 Należy podkreślić w tym względzie, że poinformowanie sądu mającego jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej o istnieniu oświadczenia o odrzuceniu tego spadku złożonego przez spadkobiercę przed sądem państwa członkowskiego jego zwykłego pobytu, w rozumieniu art. 13 rozporządzenia nr 650/2012, nie stanowi oświadczenia złożonego w imieniu osoby trzeciej, lecz jedynie doręczenie tego oświadczenia o odrzuceniu temu pierwszemu sądowi.
53 Ponadto okoliczność, że ustawodawstwo państwa członkowskiego, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, przewiduje wpisanie wspomnianego oświadczenia o odrzuceniu do rejestru sądowego, aby wszystkie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku były skoncentrowane w tym samym miejscu i w jednym rejestrze sądowym, z którego można by przeprowadzić odpowiednie poszukiwania, jest w tym względzie bez znaczenia.
54 Ponadto w zakresie, w jakim sąd odsyłający wskazuje, że prawo bułgarskie nie pozwala na wpisanie oświadczeń innych osób do rejestru oświadczeń o przyjęciu i odrzuceniu spadku, należy stwierdzić, w świetle orzecznictwa Trybunału przypomnianego w pkt 39 niniejszego wyroku, że do sądu tego należy zapewnienie pełnej skuteczności art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 poprzez przyjęcie, że oświadczenie o odrzuceniu spadku rozpatrywane w postępowaniu głównym zostanie mu przekazane przez spadkobiercę innego niż ten, który złożył to oświadczenie w państwie członkowskim jego zwykłego pobytu, i odstąpienie w razie potrzeby od stosowania wszelkich sprzecznych z nim przepisów prawa krajowego.
55 W świetle całości powyższych rozważań na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, że art. 13 rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby w sytuacji, gdy spadkobierca zarejestrował przed sądem państwa członkowskiego swojego miejsca zwykłego pobytu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, inny spadkobierca mógł wystąpić o późniejsze zarejestrowanie tego oświadczenia we właściwym sądzie w tym ostatnim państwie członkowskim.
W przedmiocie kosztów
56 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (dziesiąta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego
należy interpretować w ten sposób, że:
nie stoi on na przeszkodzie temu, aby w sytuacji, gdy spadkobierca zarejestrował przed sądem państwa członkowskiego swojego miejsca zwykłego pobytu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, inny spadkobierca mógł wystąpić o późniejsze zarejestrowanie tego oświadczenia we właściwym sądzie w tym ostatnim państwie członkowskim.
Podpisy