STANOWISKO RZECZNIKA GENERALNEGO

PEDRA CRUZA VILLALÓNA

przedstawione w dniu 6 grudnia 2010 r.(1)

Sprawa C‑497/10 PPU

Barbara Mercredi

przeciwko

Richardowi Chaffe’owi

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division)]

Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń – Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 – Dziecko rodziców niebędących małżeństwem – Pojęcie zwykłego pobytu – Zgodne z prawem przemieszczenie dziecka do innego państwa członkowskiego – Uzyskanie nowego zwykłego pobytu – Pilny tryb prejudycjalny

I –   Ramy prawne

A –   Prawo Unii

B –   Prawo międzynarodowe

C –   Prawo krajowe

II – Okoliczności faktyczne i postępowanie przed sądem krajowym

A –   Okoliczności leżące u podstaw sporu przed sądem krajowym

B –   Postępowania wszczęte w Anglii

C –   Postępowania wszczęte we Francji

1.     Postępowanie wszczęte przez matkę

2.     Żądanie ojca wniesione na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę

III – Pytania prejudycjalne i wniosek o wydanie orzeczenia w pilnym trybie prejudycjalnym

IV – Uwagi wstępne

V –   W przedmiocie pytania pierwszego

A –   W przedmiocie ustalenia „zwykłego pobytu” dziecka

1.     Pojęcie zwykłego pobytu: wskazówki wypływające z wyroku w sprawie A

2.     „Utrata” i „uzyskanie” miejsca zwykłego pobytu w przypadku zgodnego z prawem przemieszczenia

a)     Przesłanki przeniesienia miejsca zwykłego pobytu

b)     Wskazówki przeniesienia miejsca zwykłego pobytu

i)     Wskazówki interpretacyjne wynikające z art. 9 rozporządzenia nr 2201/2003

ii)   Znaczenie woli matki przy ocenie miejsca zwykłego pobytu dziecka przemieszczonego zgodnie z prawem

B –   W przedmiocie oceny jurysdykcji sądów krajowych w przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu

1.     Wyjaśnienie zadania sądów krajowych na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003

2.     Badanie możliwości przekazania sprawy innemu sądowi

a)     Przekazanie sprawy sądowi miejsca, w którym dziecko się znajduje: art. 13 rozporządzenia nr 2201/2003

b)     Przekazanie sprawy do sądu lepiej umiejscowionego: art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003 i zarzut forum non conveniens

C –   Wniosek

VI – W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego

A –   Uwagi wstępne w przedmiocie istotności zadanych pytań

1.     Przedstawienie problemu

2.     Ocena

B –   W przedmiocie pytania drugiego

C –   W przedmiocie pytania trzeciego

1.     Uwagi stron przed sądem krajowym, rządów zainteresowanych państw członkowskich i Komisji

2.     Ocena

a)     Wyjaśnienie pytania trzeciego

b)     Niezgodność między orzeczeniem wydanym na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 i orzeczeniem wydanym na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę

c)     Niezgodność między orzeczeniami wydanymi na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003

d)     Wniosek

VII – Wnioski

1.        W niniejszej sprawie do Trybunału ponownie zwrócono się w kwestii wykładni kilku przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000(2), zwanego również rozporządzeniem „Bruksela IIa”, tym razem w ramach pilnego trybu prejudycjalnego.

2.        Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) (Sąd Apelacyjny dla Anglii i Walii, wydział cywilny) (Zjednoczone Królestwo) zwrócił się do Trybunału zasadniczo w kwestii wyjaśnienia jednego z kluczowych pojęć rozporządzenia nr 2201/2003, a mianowicie pojęcia zwykłego pobytu, w przedmiocie którego Trybunał miał już okazję wypowiedzieć się w szczególności w wyroku z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie A(3).

3.        Od razu należy podkreślić, że nie oznacza to wszelako, iż zadanie Trybunału jest w związku z tym ułatwione. Jak zostanie bowiem stwierdzone, kontekst faktyczny sporu przed sądem krajowym, z wielu względów nietypowy, skłoni Trybunał do bardziej szczegółowego zastanowienia się nad okolicznościami, w jakich można wnosić o przeniesieniu miejsca zwykłego pobytu dziecka w sytuacji, gdy zgodnie z prawem zostało ono zabrane z jednego państwa członkowskiego do innego przez osobę, której jako jedynej przysługiwała władza rodzicielska nad tym dzieckiem. Trybunał będzie musiał, z jednej strony, dołożyć starań, by udzielić sądowi krajowemu jasnej odpowiedzi na jego pytania, a także dostarczyć wskazówek pozwalających mu rozstrzygnąć zawisły przed nim trudny spór w pełnym poszanowaniu ducha rozporządzenia nr 2201/2003, którego jednym z głównych celów jest zapewnienie ochrony dobra dziecka. Przed Trybunałem stoi także zadanie, z drugiej strony, udzielenia tej odpowiedzi w taki sposób, by dostarczyć wszystkim sądom krajowym niezbędnych wskazówek, które umożliwią im rozstrzyganie w przedmiocie własnej jurysdykcji międzynarodowej na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003. Nie można wykluczać, że w takim wypadku Trybunał będzie musiał szerzej wypowiedzieć się w kwestii zadań sądów krajowych zobowiązanych do badania swej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 w celu rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.

I –    Ramy prawne

A –    Prawo Unii

4.        Artykuł 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej(4), poświęcony prawom dziecka, ma następujące brzmienie:

„1.      Dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra. Mogą one swobodnie wyrażać swoje poglądy. Poglądy te są brane pod uwagę w sprawach, które ich dotyczą, stosownie do ich wieku i stopnia dojrzałości.

2.      We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka.

3.      Każde dziecko ma prawo do utrzymywania stałego, osobistego związku i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, chyba że jest to sprzeczne z jego interesami”.

5.        Motyw 12 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi:

„(12) Podstawy jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ustanowione w niniejszym rozporządzeniu ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości. Oznacza to, że jurysdykcja powinna należeć w pierwszej kolejności do sądów państw członkowskich zwykłego pobytu dziecka, z wyjątkiem niektórych przypadków zmiany miejsca pobytu dziecka lub w następstwie porozumienia zawartego między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej”.

6.        Motyw 33 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi:

„(33) Niniejsze rozporządzenie uznaje prawa podstawowe i jest zgodne z zasadami przyjętymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. W szczególności zmierza do zapewnienia przestrzegania podstawowych praw dziecka określonych w art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej”.

7.        Artykuł 2 pkt 11 rozporządzenia nr 2201/2003 podaje następującą definicję bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka:

„»bezprawne uprowadzenie albo zatrzymanie dziecka« oznacza uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka, jeżeli:

a)      narusza to prawo do pieczy nad dzieckiem, które na mocy orzeczenia, z mocy prawa lub poprzez prawnie wiążące porozumienie przysługuje zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt;

oraz

b)      pod warunkiem, że prawo pieczy nad dzieckiem było, wspólnie lub samemu, faktycznie wykonywane [wykonywano faktycznie, wspólnie lub samemu] w czasie uprowadzenia lub zatrzymania dziecka lub byłoby wykonywane, gdyby uprowadzenie lub zatrzymanie nie nastąpiło. Za wspólne wykonywanie pieczy nad dzieckiem uznaje się sytuację, gdy jeden podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej na mocy orzeczenia lub z mocy prawa nie może stanowić o miejscu pobytu dziecka bez zgody innego podmiotu odpowiedzialności rodzicielskiej”.

8.        Artykuł 8 rozporządzenia nr 2201/2003, zatytułowany „Jurysdykcja ogólna”, rozpoczynający sekcję 2 rozdziału II tego rozporządzenia ustanawiającą podstawy jurysdykcji w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, stanowi:

„1.      W sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt.

2.      Ustęp 1 ma zastosowanie z zastrzeżeniem przepisów art. 9, 10 i 12”.

9.        Artykuł 9 tego rozporządzenia, zatytułowany „Utrzymanie jurysdykcji wynikającej z poprzedniego miejsca zwykłego pobytu dziecka”, stanowi:

„1.      W przypadku zgodnego z prawem przeprowadzenia się dziecka z jednego państwa członkowskiego do innego i uzyskania przez nie nowego zwykłego pobytu, jurysdykcja sądów poprzedniego zwykłego pobytu dziecka zostaje utrzymana, w drodze wyjątku od art. 8, przez okres trzech miesięcy po przeprowadzce, w celu dokonania zmiany wydanego w tym państwie członkowskim orzeczenia dotyczącego prawa do osobistej styczności z dzieckiem wydanego w tym państwie członkowskim przed przeprowadzeniem się dziecka, jeżeli osoba uprawniona zgodnie z tym orzeczeniem do osobistej styczności z dzieckiem nadal zwykle przebywa w państwie członkowskim poprzedniego zwykłego pobytu dziecka.

2.      Ustęp 2[1] nie ma zastosowania, jeżeli osoba uprawniona do osobistej styczności w rozumieniu ust. 1 uznała jurysdykcję sądów państwa członkowskiego nowego zwykłego pobytu dziecka poprzez udział w postępowaniu przed tymi sądami, nie kwestionując ich jurysdykcji”.

10.      Artykuł 10 rozporządzenia nr 2201/2003, poświęcony jurysdykcji w przypadkach uprowadzenia dziecka, stanowi:

„W przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka jurysdykcja sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, zostaje utrzymana do chwili uzyskania przez dziecko zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim oraz

a)      każda z osób, instytucji lub innych jednostek sprawujących pieczę nad dzieckiem przyzwoliła na uprowadzenie lub zatrzymanie;

lub

b)      dziecko przebywało w tym innym państwie członkowskim przez co najmniej rok od chwili, w której osoba, instytucja lub inna jednostka sprawująca pieczę nad dzieckiem dowiedziała się lub powinna była się dowiedzieć o miejscu jego pobytu, dziecko zadomowiło się w swoim nowym otoczeniu oraz spełniony jest jeden z następujących warunków:

i)      w ciągu roku od chwili, w której sprawujący pieczę nad dzieckiem dowiedział się lub powinien był się dowiedzieć o miejscu pobytu dziecka, nie został złożony żaden pozew lub wniosek o powrót dziecka do właściwych organów państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało uprowadzone lub w którym jest zatrzymane;

ii)      pozew lub wniosek o powrót wniesiony przez sprawującego pieczę nad dzieckiem został cofnięty, a żaden nowy wniosek nie został złożony w terminie określonym w ppkt (i);

iii)      postępowanie przed sądem w państwie członkowskim, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, zostało zakończone zgodnie z art. 11 ust. 7;

iv)      sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, wydały orzeczenie o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządziły powrotu dziecka”.

11.      Artykuł 11 rozporządzenia nr 2201/2003 zawiera przepisy mające zastosowanie do pozwów lub wniosków złożonych na podstawie Konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę(5) w celu doprowadzenia do powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymywanego. Artykuł ten ma następujące brzmienie:

„1.      Jeżeli osoba, instytucja lub inna jednostka sprawująca pieczę nad dzieckiem wnosi pozew lub wniosek do właściwych organów państwa członkowskiego o wydanie orzeczenia na podstawie konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę […] w celu doprowadzenia do powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymywanego w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, stosuje się ust. 2–8.

2.      W przypadku zastosowania art. 12 i 13 konwencji haskiej z 1980 r. należy zapewnić dziecku możliwość bycia wysłuchanym w toku postępowania, o ile nie wydaje się to niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości.

3.      Sąd, do którego wniesiono pozew lub wniosek o powrót dziecka zgodnie z ust. 1, w ramach postępowania dotyczącego takiego pozwu lub wniosku działa szybko, stosując najszybsze procedury przewidziane w prawie krajowym.

Bez uszczerbku dla akapitu pierwszego, sąd wydaje swoje orzeczenie nie później niż sześć tygodni od wniesienia pozwu lub wniosku, chyba że na skutek nadzwyczajnych okoliczności nie jest to możliwe.

4.      Sąd nie może odmówić powrotu dziecka na podstawie art. 13 lit. b) konwencji haskiej z 1980 r., jeżeli ustalono, że zostały podjęte stosowne działania w celu zapewnienia ochrony dziecka po jego powrocie.

5.      Sąd nie może odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli osoba, która wniosła pozew lub wniosek o powrót dziecka, nie miała możliwości bycia wysłuchaną.

6.      Jeżeli sąd wydał orzeczenie odmawiające zarządzenia powrotu dziecka na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r., sąd ten musi natychmiast, bezpośrednio lub za pośrednictwem swojego organu centralnego, przekazać odpis orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka oraz odpowiednich dokumentów, w szczególności protokołu rozpraw przed sądem, sądowi właściwemu lub organowi centralnemu w państwie członkowskim, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, zgodnie z prawem krajowym. Wszystkie wymienione dokumenty zostają przedłożone sądowi w ciągu miesiąca od daty orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu.

7.      O ile jedna ze stron postępowania nie wszczęła postępowania przed sądami państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, sąd albo organ centralny, który otrzymuje informacje wymienione w ust. 6, musi powiadomić o tym strony i wezwać je do przedstawienia obserwacji sądowi, zgodnie z prawem krajowym, w terminie trzech miesięcy od daty powiadomienia, aby sąd mógł zbadać kwestię pieczy nad dzieckiem.

Bez uszczerbku dla przepisów jurysdykcyjnych zawartych w niniejszym rozporządzeniu, sąd zamyka sprawę, jeżeli w przewidzianym terminie nie wpłyną do sądu żadne obserwacje.

8.      Niezależnie od orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r., każde późniejsze orzeczenie zarządzające powrót dziecka, wydane przez sąd mający jurysdykcję zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, jest wykonalne zgodnie z przepisami rozdziału III sekcja 4, w celu zapewnienia powrotu dziecka”.

12.      Artykuł 13 rozporządzenia nr 2201/2003, który ustanawia podstawę jurysdykcji w oparciu o obecność dziecka, ma następujące brzmienie:

„1.      Jeżeli nie można ustalić zwykłego pobytu dziecka i nie można określić jurysdykcji na podstawie art. 12, jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko się znajduje.

2.      Ustęp 1 ma zastosowanie także wobec dzieci, które są uchodźcami lub które zostały wysiedlone za granicę z powodu niepokojów w swoim kraju”.

13.      Artykuł 19 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi:

„2.      Jeżeli pozwy lub wnioski dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej w odniesieniu do tego samego dziecka oraz na tej samej podstawie roszczenia zostały wniesione do sądów różnych państw członkowskich, sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono później, zawiesza z urzędu postępowanie do czasu ustalenia jurysdykcji sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek.

3.      Jeżeli ustalona została jurysdykcja sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono później, stwierdza brak swej jurysdykcji na rzecz tego sądu.

W takim przypadku strona, która wniosła pozew lub wniosek do sądu, przed którym wszczęto postępowanie później, może wnieść ten pozew lub wniosek do sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek”.

14.      Artykuł 24 rozporządzenia nr 2201/2003 ustanawia zasadę zakazu badania jurysdykcji państwa członkowskiego pochodzenia w następujący sposób:

„Jurysdykcja sądu państwa członkowskiego pochodzenia orzeczenia nie może być badana. Badanie zgodności z porządkiem publicznym, o którym mowa w art. 22 lit. a) i art. 23 lit. a), nie może rozciągać się na przepisy o jurysdykcji przewidziane w art. 3–14”.

15.      Artykuł 60 lit. e) rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi:

„W stosunkach między państwami członkowskimi niniejsze rozporządzenie ma pierwszeństwo przed poniższymi konwencjami w zakresie, w jakim dotyczą one spraw uregulowanych w niniejszym rozporządzeniu:

[…]

e)      Konwencją haską z dnia 25 października 1980 r. dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę”.

B –    Prawo międzynarodowe

16.      Konwencja haska w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, która weszła w życie w dniu 1 grudnia 1983 r., została podpisana i ratyfikowana zarówno przez Republikę Francuską, jak i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, a także przez wszystkie pozostałe państwa członkowskie Unii Europejskiej.

17.      Artykuły 3–5 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę stanowią:

„Artykuł 3

Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:

a)      nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz

b)      w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.

Prawo do opieki określone w lit. a) może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa.

Artykuł 4

Konwencję stosuje się do każdego dziecka, które miało miejsce stałego pobytu w Umawiającym się Państwie bezpośrednio przed naruszeniem praw do opieki lub odwiedzin. Konwencja przestaje obowiązywać, kiedy dziecko osiąga wiek 16 lat.

Artykuł 5

W rozumieniu niniejszej konwencji:

a)      »prawo do opieki« obejmuje prawo dotyczące opieki nad osobą dziecka, w szczególności prawo do decydowania o miejscu pobytu dziecka;

b)      »prawo do odwiedzin« obejmuje prawo do zabrania dziecka na czas ograniczony w inne miejsce aniżeli miejsce jego stałego pobytu”.

18.      Artykuł 13 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę ma następujące brzmienie:

„Bez względu na postanowienia artykułu poprzedzającego władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego nie jest obowiązana zarządzić wydania dziecka, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:

a)      instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie; lub

b)      istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w niekorzystnej sytuacji.

Władza sądowa lub administracyjna może również odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli stwierdzi, że dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.

Przy ocenie okoliczności określonych w niniejszym artykule władza sądowa lub administracyjna powinna brać pod uwagę informacje dotyczące sytuacji społecznej dziecka, dostarczone przez organ centralny lub inną właściwą władzę państwa miejsca stałego pobytu dziecka”.

C –    Prawo krajowe

19.      Z postanowienia odsyłającego wynika, że w Anglii i Walii w postępowaniu prywatnoprawnym dotyczącym dzieci sądy mogą wydawać na mocy sekcji 8 Children Act 1989 [ustawy o dzieciach z 1989 r.] postanowienia w przedmiocie miejsca pobytu („residence order”) oraz osobistej styczności z dzieckiem („contact order”), zakazanych działań („prohibited steps order”) („nakazy sądowe”) bądź w celu rozwiązywania szczególnych kwestii („specific issue order”).

20.      Zgodnie z sekcją 4 Children Act sąd może również wydać postanowienie przyznające ojcu władzę rodzicielską nad dzieckiem. W Anglii i Walii ojcu, który nie jest mężem matki dziecka, nie przysługuje bowiem władza rodzicielska nad dzieckiem z mocy samego prawa. Aby uzyskać taką władzę, musi on zostać wskazany jako ojciec w treści aktu urodzenia lub zawrzeć umowę o władzę rodzicielską z matką, względnie uzyskać postanowienie sądu przyznające mu taką władzę („parental responsibility order”).

21.      Z postanowienia odsyłającego wynika również, że sądy Anglii i Walii przyjęły(6), iż w przypadku wszczęcia przed nimi postępowania dotyczącego wydania postanowienia w przedmiocie pieczy nad dzieckiem, mogą one wówczas same uzyskać to prawo do pieczy wobec wspomnianego dziecka, nawet jeśli strona powodowa nie dysponuje jeszcze tym prawem.

II – Okoliczności faktyczne i postępowanie przed sądem krajowym

A –    Okoliczności leżące u podstaw sporu przed sądem krajowym

22.      Okoliczności sprawy przed sądem krajowym – na podstawie informacji dostarczonych przez sąd krajowy, wynikających z pism procesowych strony wnoszącej odwołanie i drugiej strony postępowania w sprawie przed sądem krajowym lub zebranych w toku rozprawy – można streścić w następujący sposób.

23.      Wnosząca odwołanie w sprawie przed sądem krajowym, Barbara Mercredi, posiadająca obywatelstwo francuskie, oraz druga strona postępowania w sprawie przed sądem krajowym, Richard Chaffe, posiadający obywatelstwo brytyjskie, są rodzicami dziecka, również posiadającego obywatelstwo francuskie, pochodzącego spoza związku małżeńskiego, urodzonego w Zjednoczonym Królestwie w dniu 11 sierpnia 2009 r. Rodzice dziecka przez kilka lat żyli wspólnie, aż do dnia 1 sierpnia 2009 r., kiedy to ojciec wyprowadził się z miejsca wspólnego zamieszkania.

24.      W dniu 7 października 2009 r., czyli dwa miesiące później, matka wyjechała wraz z dzieckiem z Anglii do kraju swego pochodzenia, na wyspę Reunion, stanowiącą zamorski departament Francji, gdzie mieszkała jej rodzina i gdzie dotarła następnego dnia, czyli w dniu 8 października 2009 r. Bezsporne jest, że ojciec dziecka nie został poinformowany o tym wyjeździe. Bezsporne jest również, że wyjazd ten był zgodny z prawem, gdyż w tym czasie matka dziecka była jedynym podmiotem odpowiedzialności rodzicielskiej w odniesieniu do dziecka.

25.      Ojciec dziecka wszczął następnie kilka postępowań zarówno przed sądami angielskimi w celu uzyskania władzy rodzicielskiej, prawa do pieczy lub prawa do osobistej styczności w odniesieniu do dziecka, jak również przed sądami francuskimi na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę. Matka również wszczęła przed sądami francuskimi postępowanie zmierzające do uzyskania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem oraz prawa do pieczy nad nim.

B –    Postępowania wszczęte w Anglii

26.      W dniu 9 października 2009 r., czyli dwa dni po wyjeździe matki i dziecka, ojciec dziecka złożył telefonicznie wniosek do dyżurnego sędziego High Court of Justice (England & Wales), Family Division (wysokiego trybunału dla Anglii i Walii, wydział rodzinny) (Zjednoczone Królestwo) (zwanego dalej „Duty High Court Judge”). Na skutek tego wniosku Duty High Court Judge wydał tego samego dnia postanowienia nakazujące ujawnienie miejsca pobytu dziecka („location order”) i wyznaczył termin rozpatrzenia sprawy na dzień 12 października 2009 r.

27.      W dniu 12 października 2009 r. ojciec dziecka przedstawił swe żądania na rozprawie przed Duty High Court Judge, domagając się w szczególności przyznania mu władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, ustalenia naprzemiennego pobytu dziecka u obojga rodziców oraz przyznania prawa do osobistej styczności z dzieckiem. Tego samego dnia Duty High Court Judge wydał postanowienie nakazujące powrót dziecka na terytorium Anglii i Walii. Bezsporne jest, że matka dziecka nie wiedziała o wniesionym przez ojca wniosku i w związku z tym nie była obecna na tej rozprawie ani nie była na niej zgodnie z prawem reprezentowana.

28.      W postanowieniu z dnia 12 października 2009 r. Duty High Court Judge uznał, po pierwsze, że wszczęcie postępowania przed angielskim sądem nastąpiło w chwili, gdy ojciec dziecka zatelefonował do niego, czyli w dniu 9 października 2009 r., po drugie, że zarówno angielskiemu sądowi, jak i ojcu dziecka przysługiwało od tej chwili prawo do pieczy nad dzieckiem, po trzecie, że w tym dniu dziecko miało miejsce zwykłego pobytu nadal w Anglii oraz że w konsekwencji, po czwarte, angielskie sądy miały jurysdykcję w odniesieniu do tego dziecka.

29.      Wiadome jest, że postanowienie z dnia 12 października 2009 r. zostało doręczone matce w dniu 16 października 2009 r., jednak matka nie podporządkowała mu się.

30.      W dniu 15 października 2009 r. ojciec wystąpił z wnioskiem na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę(7).

31.      W dniu 28 października 2009 r. matka dziecka wszczęła postępowanie przed tribunal de grande instance de Saint-Denis [sądem pierwszej instancji w Saint-Denis] (Francja)(8).

32.      W dniu 26 stycznia 2010 r. ojciec dziecka zgłosił w ramach postępowania wszczętego przed High Court of Justice (England & Wales), Family Division (Zjednoczone Królestwo) dodatkowe żądanie zmierzające do uznania, że dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w Anglii, że angielskim sądom przysługuje wyłączna jurysdykcja względem dziecka, że zarówno angielskim sądom, jak i jemu samemu przysługuje prawo do pieczy nad dzieckiem oraz że dziecko to zostało bezprawnie zatrzymane na Reunion. Sąd ten tymczasowo uwzględnił to żądanie postanowieniem, które między innymi nakazywało matce przedstawienie dowodów. Postanowienie to zostało przekazane francuskiemu organowi centralnemu i doręczone matce.

33.      W dniu 15 kwietnia 2010 r. sprawa została rozpatrzona przez High Court of Justice (England & Wales), Family Division (Zjednoczone Królestwo). W wydanym tego samego dnia postanowieniu High Court of Justice (England & Wales), Family Division, uznał, że wszczęcie postępowania przed sądem angielskim nastąpiło w dniu 9 października 2009 r., w chwili gdy ojciec wniósł sprawę telefonicznie do Duty High Court Judge, oraz że od tego momentu sądowi angielskiemu przysługuje prawo do pieczy nad dzieckiem. Sąd stwierdził również, że w wyniku wydania postanowień na jego korzyść od tego momentu prawo do pieczy przysługuje również ojcu dziecka. Sąd ten uznał wreszcie, że w chwili gdy angielski sąd oraz ojciec uzyskali wspomniane prawo do pieczy, dziecko nadal miało miejsce zwykłego pobytu w Anglii, oraz że w konsekwencji w dniu 9 października 2009 r. angielskim sądom przysługiwała jurysdykcja w tej sprawie.

34.      Bezsporne jest, że matka dziecka nie stawiła się na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2010 r., lecz jej francuski pełnomocnik procesowy mógł przedłożyć uwagi na piśmie.

35.      W dniu 29 czerwca 2010 r. ojciec dziecka wystąpił do tribunal de grande instance de Saint-Denis o uznanie i wykonanie postanowienia High Court of Justice (England & Wales), Family Division.

36.      W dniu 24 czerwca 2010 r. oraz w dniu 12 lipca 2010 r. High Court of Justice (England & Wales), Family Division, wydał dalsze postanowienia, z których ostatnie nakazywało matce dziecka tymczasowe umożliwienie osobistej styczności dziecka z ojcem na Reunion w dniach od 29 lipca do 12 sierpnia 2010 r.

37.      W dniu 12 lipca 2010 r. matka dziecka odwołała się od postanowień Duty High Court Judge z dnia 12 października 2009 r. i High Court of Justice (England & Wales), Family Division, z dnia 15 kwietnia 2010 r. do Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) (sądu apelacyjnego dla Anglii i Walii, wydział cywilny), który postanowił zwrócić się do Trybunału w trybie prejudycjalnym.

C –    Postępowania wszczęte we Francji

1.      Postępowanie wszczęte przez matkę

38.      W dniu 28 października 2009 r. matka wniosła do tribunal de grande instance de Saint-Denis o przyznanie jej wyłącznej władzy rodzicielskiej nad dzieckiem oraz o określenie miejsca jego zamieszkania pod adresem matki. Ojcu dziecka nie doręczono zawiadomienia o wszczęciu tego postępowania, o którym dowiedział się w ramach postępowania wszczętego na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę.

39.      W dniu 27 stycznia 2010 r. pełnomocnicy ojca dziecka wnieśli do tribunal de grande instance de Saint-Denis o zawieszenie postępowania w przedmiocie żądania matki, zgodnie z postanowieniami art. 16 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę i art. 19 rozporządzenia nr 2201/2003.

40.      Orzeczeniem z dnia 23 czerwca 2010 r. tribunal de grande instance de Saint-Denis przyznał matce wyłączną władzę rodzicielską nad dzieckiem i ustalił miejsce zamieszkania dziecka pod adresem matki. Ojciec dziecka ani nie był obecny na rozprawie, która odbyła się w dniu 31 maja 2010 r., ani nie był na niej reprezentowany.

2.      Żądanie ojca wniesione na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę

41.      W dniu 15 października 2009 r. ojciec dziecka wystąpił do angielskiego organu centralnego z wnioskiem o nakazanie powrotu dziecka do Anglii i Walii na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, co doprowadziło do wszczęcia w dniu 18 grudnia 2009 r. postępowania przed tribunal de grande instance de Saint-Denis.

42.      Tribunal de grande instance de Saint-Denis wezwał matkę do stawienia się przed nim na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę. Wezwanie miało wyraźnie odnosić się do postanowienia Duty High Court Judge z dnia 12 października 2009 r.

43.      Wniosek ojca wniesiony na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę został oddalony w dniu 15 marca 2010 r. z uzasadnieniem, że nie przysługuje mu prawo do pieczy w rozumieniu art. 3 i 5 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę.

III – Pytania prejudycjalne i wniosek o wydanie orzeczenia w pilnym trybie prejudycjalnym

44.      Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division), rozpatrujący odwołanie matki dziecka, postanowieniem z dnia 8 października 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 18 października 2010 r., postanowił zadać Trybunałowi trzy następujące pytania prejudycjalne:

„1)      Proszę wskazać kryteria, wedle których należy oceniać, gdzie znajduje się miejsce zwykłego pobytu dziecka dla potrzeb:

–        art. 8 rozporządzenia (WE) nr 2201/2003;

–        art. 10 rozporządzenia (WE) nr 2201/2003?

2)      Czy sąd jest »instytucją lub inną jednostką«, której mogą przysługiwać prawa do pieczy w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 2201/2003?

3)      Czy art. 10 rozporządzenia ma w dalszym ciągu zastosowanie po tym, jak sądy wezwanego państwa członkowskiego oddaliły wniosek o powrót dziecka na mocy konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę na tej podstawie, że nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 3 i 5 tej konwencji?

W szczególności, w jaki sposób należy usunąć niezgodność pomiędzy ustaleniem wezwanego państwa członkowskiego, że przesłanki określone w art. 3 i 5 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę nie zostały spełnione, a ustaleniem wzywającego państwa, że przesłanki określone w art. 3 i 5 tej konwencji zostały spełnione?”.

45.      Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) wniósł w postanowieniu odsyłającym o zastosowanie trybu pilnego, gdyż odesłanie dotyczy ustalenia, jakiemu sądowi przysługuje zgodnie z prawem Unii Europejskiej jurysdykcja w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej wobec dziecka. Sąd ten stwierdził, że do czasu ustalenia właściwego sądu nie można wydać orzeczenia w przedmiocie wniosków, które zostały złożone przez ojca dziecka w celu uzyskania postanowienia umożliwiającego mu utrzymywanie osobistej styczności z dzieckiem.

46.      Postanowieniem z dnia 28 października 2010 r. Trybunał postanowił uwzględnić wniosek sądu krajowego i skierować niniejszą sprawę do rozpoznania w pilnym trybie prejudycjalnym przewidzianym w art. 104b regulaminu postępowania przed Trybunałem.

47.      Strona wnosząca odwołanie i druga strona postępowania w sprawie przed sądem krajowym, rządy Zjednoczonego Królestwa, niemiecki, irlandzki i francuski oraz Komisja Europejska przedstawiły swoje uwagi na rozprawie, która odbyła się w dniu 1 grudnia 2010 r.

IV – Uwagi wstępne

48.      Zanim przystąpię do rozpatrywania pytań sądu krajowego, konieczne jest uściślenie dwóch kwestii istotnych dla wszystkich poniższych rozważań.

49.      Pierwsze uściślenie, dotyczące kwalifikacji prawnej sytuacji leżącej u podłoża sporu przed sądem krajowym, nie wymaga na razie długiego wywodu. Należy pamiętać, że przemieszczenie dziecka nastąpiło zgodnie z prawem zarówno w świetle rozporządzenia nr 2201/2003, jak i konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, co zostało potwierdzone – jak będę miał okazję podkreślić podczas rozpatrywania znaczenia pytań drugiego i trzeciego(9) – przez ojca(10) i matkę dziecka, rządy, które przedstawiły swoje uwagi, oraz Komisję.

50.      Drugie uściślenie, które dotyczy chwili mającej znaczenie dla celów ustalenia jurysdykcji międzynarodowej na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003, wymaga natomiast subtelniejszego podejścia.

51.      Artykuł 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 w sposób ogólny stanowi, że w celu określenia, czy dziecko ma zwykły pobyt w danym państwie członkowskim, decydujące znaczenie ma chwila wszczęcia postępowania przed sądem tego państwa członkowskiego. Jeśli dziecko w dniu wszczęcia postępowania ma zwykły pobyt w państwie członkowskim sądu, przed którym to postępowanie zostało wszczęte, sąd ten może uznać się za właściwy na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003. Jeśli natomiast dziecko w dniu wszczęcia postępowania nie ma już zwykłego pobytu w państwie członkowskim sądu, przed którym postępowanie to zostało wszczęte, sąd ten nie może uznać się za właściwy, przynajmniej nie na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003. Sąd ten może jednak uznać, że ewentualnie posiada jurysdykcję na podstawie, zależnie od okoliczności, art. 9, 10, 12 lub 14 rozporządzenia nr 2201/2003, lub też stwierdzić brak swej jurysdykcji na podstawie art. 13 lub 15 tegoż rozporządzenia(11).

52.      Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) podkreślił w postanowieniu odsyłającym, że znaczenie w tym względzie mogą mieć dwie daty, a mianowicie dzień 9 października 2009 r., kiedy to ojciec dziecka wszczął telefonicznie postępowanie przed Duty High Court Judge, oraz dzień 12 października 2009 r., kiedy to ojciec dziecka formalnie przedstawił swoje żądania na rozprawie przed tym sędzią. W postanowieniu z dnia 15 kwietnia 2010 r. High Court of Justice (England & Wales), Family Division, wyraźnie wskazuje, że postępowanie przed angielskim sądem zostało wszczęte w dniu 9 października 2009 r. wieczorem i od tej chwili sądowi temu przysługiwało, tak samo jak ojcu, prawo do pieczy nad dzieckiem.

53.      Należy w tym względzie podkreślić, że chociaż to na sądzie krajowym spoczywa obowiązek ustalenia, którą z tych dwóch dat trzeba uznać za mającą znaczenie, przesłanki, zgodnie z którymi postępowanie przed sądem uznaje się za wszczęte, zostały jednakże określone w samym rozporządzeniu nr 2201/2003.

54.      Artykuł 16 lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi bowiem, iż uznaje się, że postępowanie przed sądem zostało wszczęte w chwili, w której pismo wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne jest wniesione do sądu, pod warunkiem że powód lub wnioskodawca nie zaniechał następnie podjęcia czynności, do których podjęcia był obowiązany celem doręczenia pisma stronie przeciwnej(12).

55.      W okolicznościach sprawy przed sądem krajowym oraz przy uwzględnieniu informacji dostarczonych przez sąd krajowy wydaje się, że za mający znaczenie w świetle przepisów art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003 można uznać jedynie dzień 12 października 2009 r., przy czym to jednakże na sądzie krajowym spoczywa obowiązek ustalenia, czy zostały dopełnione formalne wymogi związane z doręczeniem zgodnie z postanowieniami rozporządzenia nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (doręczanie dokumentów) oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000(13).

56.      Należy jednak podkreślić, że do Trybunału zwrócono się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w ramach odwołania przeciwko dwóm postanowieniom wydanym przez dwa składy orzekające jednego sądu, które rozstrzygnęły w przedmiocie swojej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003, pierwszy krótko po wyjeździe matki z dzieckiem, w dniu 12 października 2009 r., drugi zaś około sześciu miesięcy po tym wyjeździe, w dniu 15 kwietnia 2010 r.

57.      Ta swoista okoliczność, związana z bardzo ogólnym charakterem pierwszego pytania sądu krajowego, sprawia, że trudno jest ustalić, czy zamiarem tego sądu jest rozstrzygnięcie w postępowaniu odwoławczym w przedmiocie jurysdykcji dwóch sądów niższej instancji, czy też w ramach tego postępowania odwoławczego w przedmiocie własnej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003. Tymczasem ustalenie miejsca zwykłego pobytu dziecka stanowi w świetle kryteriów określonych przez Trybunał w ww. wyroku w sprawie A i tych, które zostaną określone w ramach niniejszej sprawy, dużo trudniejsze zadanie w pierwszym z tych przypadków niż w drugim(14). Poniższe rozważania opierają się jednakże na założeniu, że ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka należy dokonać w dniu wszczęcia postępowania przed angielskimi sądami po raz pierwszy, czyli w dniu 12 października 2009 r., przy czym to do sądu krajowego należy określenie, jakie stanowisko w tym względzie zechce przyjąć.

V –    W przedmiocie pytania pierwszego

58.      W pytaniu pierwszym sąd krajowy zwraca się do Trybunału, by ten wskazał mu odpowiednie „kryteria”, wedle których należy oceniać, gdzie znajduje się miejsce zwykłego pobytu dziecka w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003(15). Na pierwszy rzut oka dość trudno jest ustalić, czy sąd krajowy oczekuje od Trybunału odpowiedzi ogólnej na pytanie abstrakcyjne, czy też, przeciwnie, jego zamiarem jest uzyskanie odpowiedzi dotyczącej okoliczności zawisłego przed nim sporu. Mimo to wydaje się, że sąd ten oczekuje konkretnej odpowiedzi związanej z problemem, z którym przyszło mu się zmierzyć.

59.      Sąd krajowy bezpośrednio zwraca się w ten sposób do Trybunału w celu ustalenia swej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 o wyjaśnienia w przedmiocie pojęcia zwykłego pobytu, które pojawia się w szczególności w art. 8 tegoż rozporządzenia. Można by z tego wywnioskować, że zwykły pobyt jest jedyną i wyłączną podstawą, w odniesieniu do której można ustalić jurysdykcję sądów krajowych. Tymczasem art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi jedynie część większej całości. Artykuł 8 ust. 2 tego rozporządzenia wyraźnie wskazuje, że ustanowiona w tym rozporządzeniu jurysdykcja ogólna ma zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy nie mają zastosowania pozostałe przewidziane w nim podstawy jurysdykcji, zaś zwykły pobyt jest wyłącznie jednym spośród innych łączników, które również mogą stanowić podstawę jurysdykcji posiłkowo.

60.      Z tego punktu widzenia należy wskazać sądowi krajowemu, że pierwszego „kryterium” pozwalającego na ustalenie jego jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 trzeba szukać w umiejscowieniu pojęcia zwykłego pobytu w systematyce tego rozporządzenia. Pojęcie zwykłego pobytu, choć jest ono ważne, oferuje jedynie ograniczone możliwości. Należy je rozumieć jako pojęcie, które w danym wypadku powinno móc ustąpić miejsca innym pojęciom lub alternatywnym kategoriom.

61.      Z tego właśnie powodu uważam, że odpowiedź, której należy udzielić na pytanie pierwsze, powinna zostać udzielona w dwóch etapach. W ramach pierwszego postaram się w jak najszerszym zakresie wzbogacić argumentację dotyczącą punktów odniesienia wynikających w szczególności z ww. wyroku w sprawie A(16), cały czas starając się mieć na uwadze szczególne okoliczności sprawy przed sądem krajowym, a także to, by nie zastępować sądu krajowego w wypełnieniu jego zadania, czyli rozstrzygnięciu zawisłego przed nim sporu. W drugim etapie w celu udzielenia użytecznej odpowiedzi sądowi krajowemu zaproponuję zwrócenie uwagi na całokształt możliwości, które rozporządzenie nr 2201/2003 oferuje, aby osiągnąć podstawowy, zamierzony przez siebie cel, czyli zapewnienie ustalenia jurysdykcji sądu.

A –    W przedmiocie ustalenia „zwykłego pobytu” dziecka

62.      W ww. wyroku w sprawie A(17) Trybunał dokonał wykładni pojęcia zwykłego pobytu dziecka w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 w sposób, który miał umożliwić sądom krajowym orzekanie w każdym przypadku w przedmiocie własnej jurysdykcji na podstawie tego rozporządzenia. Z postanowienia odsyłającego wynika jednak, że zaproponowana w tym wyroku przez Trybunał metodologia nie jest wystarczająca. Wydaje się, że konieczne jest dostarczenie dodatkowych wskazówek umożliwiających sądom krajowym ocenę sytuacji, w których doszło do przeniesienia miejsca zwykłego pobytu dziecka.

1.      Pojęcie zwykłego pobytu: wskazówki wypływające z wyroku w sprawie A

63.      Po pierwsze, w ww. wyroku w sprawie A Trybunał uznał, że rozporządzenie nr 2201/2003 nie zawiera definicji pojęcia zwykłego pobytu oraz nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu ustalenia znaczenia tego pojęcia i jego zakresu. Trybunał wywiódł z tego zgodnie ze swoim orzecznictwem, że ustalenia tego należy dokonać, uwzględniając kontekst, w który wpisują się ten lub inne istotne przepisy, jak również zamierzony cel rozporządzenia. Trybunał podkreślił w tym względzie cel wynikający z motywu 12 rozporządzenia nr 2201/2003, stanowiącego, że ustanowione w nim podstawy jurysdykcji ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości(18).

64.      Pojęcie zwykłego pobytu w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003 jest w związku z tym pojęciem wspólnotowym, któremu należy w konsekwencji nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię(19). Trybunał uściślił w tym względzie, że autonomia ta powinna się przekładać na pewnego rodzaju niezależność względem pojęć, identycznych lub pokrewnych, stosowanych w innych dziedzinach prawa wspólnotowego, takich jak zabezpieczenie społeczne pracowników migrujących i prawo w dziedzinie służby publicznej(20).

65.      Po drugie, Trybunał uznał, że miejsce zwykłego pobytu dziecka należy „ustalić na podstawie całokształtu okoliczności faktycznych charakterystycznych dla danego przypadku”(21). Trybunał uściślił w tym względzie, iż poza fizyczną obecnością dziecka na terytorium państwa członkowskiego należy uwzględnić inne czynniki, które powinny wykazać, że obecność ta nie ma w żadnym razie charakteru tymczasowego lub okazjonalnego i że pobyt dziecka wskazuje na pewną integrację w środowisku społecznym i rodzinnym w tym państwie(22). Wymienił pośród tych czynników w szczególności długość, regularność, warunki oraz motywy pobytu i przenosin rodziny do danego państwa członkowskiego, obywatelstwo dziecka, miejsce i warunki uczęszczania do szkoły, znajomość języków, a także więzi rodzinne i społeczne dziecka w tym państwie członkowskim(23). Trybunał dodał, że zamiar osiedlenia się rodziców wraz z dzieckiem w innym państwie członkowskim, manifestujący się w pewnych oznakach zewnętrznych, jak zakup lub najem mieszkania w państwie przyjmującym, może stanowić wskazówkę co do zmiany miejsca zwykłego pobytu(24).

66.      Z ww. wyroku w sprawie A wynika zatem, że miejsce zwykłego pobytu w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 „znajduje się tam, gdzie dziecko wykazuje pewną integrację ze środowiskiem społecznym i rodzinnym”. Ze wspomnianego wyroku wynika w rzeczywistości jednakże więcej niż jedynie definicja pojęcia zwykłego pobytu. Wyrok ten ustanawia ogólny zarys testu umożliwiającego określenie miejsca zwykłego pobytu dziecka. Test ten polega na ocenie i wyważeniu całości obiektywnych i subiektywnych wskazówek, liczbowych i jakościowych, czasowych i intencjonalnych, mogących potwierdzić integrację dziecka w środowisku społecznym i rodzinnym, która musi cechować się pewnym stopniem nasilenia.

67.      Po trzecie, Trybunał orzekł, że ustalenie miejsca zwykłego pobytu dziecka należy do sądów krajowych, które powinny przeprowadzić całościową ocenę sytuacji, globalną ocenę poszczególnych mających znaczenie czynników i wskazówek(25). Trybunał nie udzielił jednakże bardziej szczegółowych wskazówek co do obowiązków, które ciążą w tym względzie na sądach krajowych.

68.      Z powyższego można by wysnuć, że ww. wyrok w sprawie A w zakresie, w jakim wyrok ten zarysowuje ramy, kryteria i metodologię ustalania miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003, zawiera już precyzyjną i kompletną odpowiedź na pierwsze pytanie sądu krajowego.

69.      Sąd krajowy ma najwyraźniej co do tego odmienne zdanie, ponieważ mimo że ww. wyrok w sprawie A jest mu niewątpliwie bardzo dobrze znany, czuł się zobowiązany zwrócić się z tym pytaniem(26).

70.      Widoczną intencją sądu krajowego jest zatem to, by Trybunał wykroczył poza uściślenia sformułowane już w ww. wyroku w sprawie A i udzielił mu bardziej precyzyjnych wskazówek, które umożliwiłyby mu wyważenie w zgodzie z prawem Unii przeciwstawnych argumentów wysuwanych w tej kwestii przez strony przed sądem krajowym w celu rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu. Pytanie sądu krajowego należy zatem rozumieć ni mniej, ni więcej jako prośbę o uściślenie kryteriów umożliwiających ustalenie, w jakich okolicznościach można uznać, że w przypadku dziecka, które zgodnie z prawem opuściło wraz z matką terytorium państwa członkowskiego, gdzie miało ono swe miejsce zwykłego pobytu, doszło do „utraty” tego początkowego miejsca zwykłego pobytu i uzyskania nowego miejsca zwykłego pobytu.

2.      „Utrata” i „uzyskanie” miejsca zwykłego pobytu w przypadku zgodnego z prawem przemieszczenia

a)      Przesłanki przeniesienia miejsca zwykłego pobytu

71.      Aby można było uznać, że doszło do zmiany miejsca zwykłego pobytu, najpierw musi dojść do „utraty” początkowego miejsca zwykłego pobytu i „uzyskania” nowego miejsca zwykłego pobytu(27). O ile ta sama osoba może oczywiście mieć kilka miejsc pobytu „de facto”, o tyle może ona posiadać wyłącznie jedno miejsce zwykłego pobytu. Ponadto sytuacja osoby, która postanawia opuścić jedno państwo członkowskie, by zamieszkać w innym i tam ostatecznie żyć, nie jest tożsama z sytuacją osoby, która początkowo ustanawia tymczasowo swoje miejsce pobytu de facto w danym państwie członkowskim, lecz ostatecznie osiedla się w nim po upływie pewnego czasu. W pierwszym przypadku utrata początkowego miejsca zwykłego pobytu i uzyskanie nowego następują jednocześnie. W drugim przypadku uzyskanie miejsca zwykłego pobytu w nowym państwie członkowskim z dużą dozą prawdopodobieństwa można uznać za skuteczne dopiero po upływie pewnego okresu(28). Konieczne jest jednak ustalenie czynników wskazujących na utratę i uzyskanie miejsca zwykłego pobytu.

b)      Wskazówki przeniesienia miejsca zwykłego pobytu

72.      Szczególną uwagę należy w tym względzie zwrócić na przepisy art. 9 rozporządzenia nr 2201/2003, a także w okolicznościach niniejszej sprawy na wolę matki dziecka.

i)      Wskazówki interpretacyjne wynikające z art. 9 rozporządzenia nr 2201/2003

73.      W przypadku zgodnego z prawem przeprowadzenia się dziecka z jednego państwa członkowskiego do innego i uzyskania przez nie tam nowego zwykłego pobytu art. 9 rozporządzenia nr 2201/2003 przewiduje w szczególności utrzymanie jurysdykcji sądów państwa członkowskiego początkowego zwykłego pobytu wyłącznie przez okres trzech miesięcy. Rozporządzenie nr 2201/2003 uznaje zatem, że dziecko może uzyskać nowe miejsce zwykłego pobytu w ciągu trzech miesięcy(29).

74.      Interpretacja tego przepisu może w zależności od użytej wersji językowej być zniuansowana, żeby nie powiedzieć rozbieżna. I tak np. niemiecka wersja(30) tego przepisu zdaje się przyjmować założenie, że zgodna z prawem przeprowadzka zazwyczaj obejmuje uzyskanie nowego miejsca zwykłego pobytu, podczas gdy z wersji francuskiej(31) jasno wynika, że stosowanie tego przepisu uzależnione jest od warunku, zgodnie z którym dziecko po pierwsze przeprowadziło się zgodnie z prawem, a po drugie nabyło nowe miejsce zwykłego pobytu.

75.      Nie rozwodząc się nad dobrze znanym orzecznictwem Trybunału dotyczącym interpretacji wielojęzycznych tekstów prawa Unii, należy przypomnieć, że przepis ten powinien być interpretowany przy uwzględnieniu wszystkich wersji językowych oraz zarówno na podstawie ogólnej systematyki i celu regulacji, której część stanowi(32), jak i w zależności od rzeczywistej woli autora tego aktu i przyświecającego mu celu(33).

76.      Niezależnie od swojego trochę mylącego tytułu(34) art. 9 rozporządzenia nr 2201/2003 ustanawia w rzeczywistości zasadę przeniesienia jurysdykcji na sądy państwa członkowskiego nowego zwykłego pobytu dziecka w przypadku jego zgodnego z prawem przeprowadzenia się. Jurysdykcja sądów państwa członkowskiego początkowego miejsca pobytu zostaje utrzymana przez ograniczony okres trzech miesięcy tylko w celu umożliwienia osobie uprawnionej do osobistej styczności z dzieckiem, która zmuszona jest zaakceptować jego przeprowadzenie się, wszczęcia postępowania przed sądami, które przyznały jej to prawo, w celu jego zmiany w świetle nowych okoliczności.

77.      Mechanizm ustanowiony w tym przepisie zakłada w konsekwencji, że zgodne z prawem przeprowadzenie się do innego państwa członkowskiego osoby, której przysługuje władza rodzicielska nad dzieckiem, skutkuje zazwyczaj uzyskaniem nowego miejsca zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim. W związku z tym, z zastrzeżeniem szczególnych okoliczności, zgodne z prawem przeprowadzenie się powinno zazwyczaj skutkować przeniesieniem jurysdykcji międzynarodowej z sądów państwa członkowskiego wyjazdu na sądy państwa członkowskiego przyjazdu, które zgodnie z zasadą bliskości są uznawane za lepiej umiejscowione(35).

78.      Ponieważ z postanowień art. 9 rozporządzenia nr 2201/2003 można wywnioskować, że zgodne z prawem przemieszczenie się z jednego państwa członkowskiego do drugiego, o ile ma charakter zamieszkania na czas nieokreślony, a nie przejściowy we wspomnianym państwie członkowskim, stanowi dość poważną oznakę uzyskania w tym państwie miejsca zwykłego pobytu, oznaka ta powinna zyskać rangę domniemania – nawet jeśli nie miałoby być silne – uzyskania nowego miejsca zwykłego pobytu i skutkować tym, że ciężar udowodnienia, iż w danych okolicznościach to uzyskanie nie nastąpiło, spoczywałby na stronie, która je kwestionuje.

79.      Należy jednak zauważyć, że nawet jeśli wspomniane dowody są istotne, z pewnością nie tylko one zasługują na uwzględnienie, ponieważ badanie, które muszą przeprowadzić sądy krajowe, w każdym przypadku musi nastąpić po globalnej ocenie sytuacji na warunkach określonych w ww. wyroku w sprawie A i rozważeniu wszystkich istotnych czynników w celu ustalenia zaistnienia integracji dziecka w środowisku społecznym i rodzinnym.

80.      Należy tutaj uściślić, że nie wydaje się stosowne usztywnianie badania przez sądy krajowe przypadków przeniesienia miejsca zwykłego pobytu poprzez określenie, na przykład w drodze orzeczeń sądowych, jednolitego terminu(36), po upływie którego zmianę miejsca zamieszkania można by uznać za skuteczną(37), lub tym bardziej poprzez stwierdzenie, że od momentu realizacji zgodne z prawem przemieszczenie dziecka powoduje natychmiastową utratę jego początkowego miejsca zwykłego pobytu(38). Te dwa podejścia są bowiem bezpośrednio sprzeczne z elastycznym i pragmatycznym podejściem, które zaproponował Trybunał w ww. wyroku w sprawie A, a jednocześnie wcale nie mają charakteru rozwiązania, które umożliwiałoby rozstrzygnięcie wszystkich możliwych sytuacji.

ii)    Znaczenie woli matki przy ocenie miejsca zwykłego pobytu dziecka przemieszczonego zgodnie z prawem

81.      Jak już wcześniej przypomniałem, to do sądu krajowego, przed którym najpierw wszczęto postępowanie, należy określenie, gdzie w momencie wszczęcia postępowania znajdowało się miejsce zwykłego pobytu dziecka, zgodnie z metodologią zaproponowaną przez Trybunał w ww. wyroku w sprawie A. Chociaż Trybunał nie wypowiedział się w tym wyroku w tej kwestii, jasne jest, że ustalanie wskazówek umożliwiających temu sądowi zajęcie stanowiska powinno odbywać się zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa krajowego, jednak w poszanowaniu prawa i ogólnych zasad prawa Unii. Jednakże w okolicznościach takich jak w sprawie przed sądem krajowym uwzględnienie woli matki dziecka jako osoby, której jako jedynej przysługiwała nad nim władza rodzicielska w dniu jego przemieszczenia, stanowi czynnik o bardzo szczególnym znaczeniu.

82.      Pragnę przypomnieć, że w sprawie przed sądem krajowym matka i dziecko wyjechali z Anglii w dniu 7 października 2009 r. Sądy angielskie, przed którymi wszczęto postępowanie w dniu 12 października 2009 r. i które pierwsze musiały rozstrzygnąć w przedmiocie swej jurysdykcji zgodnie z rozporządzeniem nr 2201/2003, musiały zatem ustalić, czy dziecko w momencie swego wyjazdu wraz z matką utraciło miejsce zwykłego pobytu w Anglii, zaś w momencie wszczęcia postępowania przed tymi sądami miało już nowe miejsce zwykłego pobytu we Francji.

83.      Jak wynika z postanowienia z dnia 15 kwietnia 2010 r., wola matki ostatecznego opuszczenia Anglii wraz z córką przejawiała się w kilku obiektywnych okolicznościach faktycznych, takich jak zakup biletu lotniczego w jedną stronę, oraz kilku oświadczeniach, z których bardziej lub mniej zamiar ten wynikał. Sprzedaż przez matkę samochodu, który posiadała ona w Anglii, nie została natomiast w tym względzie uznana za wystarczająco przekonujący argument. Jednak okoliczność, że matka nie poinformowała o swoim wyjeździe ani swojego pracodawcy, ani właściciela zajmowanego przez nią mieszkania, pozwala z drugiej strony mieć poważne wątpliwości co do tej woli.

84.      Ponadto nawet w przypadku braku wątpliwości co do woli wyjazdu matki z Anglii istnieją inne czynniki, które pozwalają wątpić, że jej zdecydowanym zamiarem było zamieszkanie na Reunion. Z jej korespondencji wysłanej krótko przed wyjazdem, a w szczególności z kartki pocztowej wysłanej z lotniska w dniu wyjazdu wynika m.in., że jej wyjazd w większym stopniu był reakcją na stres spowodowany groźbą zapowiedzianego przez ojca wszczęcia postępowania sądowego w celu uzyskania uznania jego władzy rodzicielskiej nad dzieckiem niż głęboko przemyślaną decyzją o chęci ułożenia sobie życia na nowo na Reunion.

85.      Oczywiste jest, że – jak podkreśliłem powyżej – zgodny z prawem wyjazd z jednego państwa członkowskiego i ustanowienie miejsca zamieszkania w innym państwie członkowskim niekoniecznie oznaczają automatyczne i natychmiastowe uzyskanie nowego miejsca zwykłego pobytu w tym drugim państwie członkowskim. Faktem jednak jest, że – jak zauważył na rozprawie rząd niemiecki – w sytuacji takiej jak ta, która jest przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, wola osoby, która jako jedyna posiada władzę rodzicielską nad dzieckiem, oczywiście musi zostać wzięta pod uwagę w sposób decydujący.

86.      W sprawie przed sądem krajowym wzięcie pod uwagę tej woli narzucało się tym bardziej, że w chwili przemieszczenia dziecko było niemowlęciem.

87.      Wiek dziecka może być wzięty pod uwagę zarówno przy badaniu utraty miejsca zwykłego pobytu, jak i uzyskania nowego miejsca zwykłego pobytu. Ponieważ bardzo małe dziecko jest szczególnie uzależnione od matki, która stanowi dla niego „horyzont życiowy”, jasne jest, że wola matki, by zgodnie z prawem wyjechać z jednego państwa członkowskiego w celu zamieszkania lub ponownego zamieszkania w innym państwie członkowskim, stanowi element rozstrzygający przy ocenie utraty miejsca zwykłego pobytu tego dziecka. Wyjątkowo młody wiek dziecka oznacza ponadto, że warunki jego integracji w nowym środowisku rodzinnym i społecznym mogą zostać spełnione bardzo szybko.

88.      To rozstrzygające uwzględnienie woli osoby, której jako jedynej przysługuje władza rodzicielska, w żaden sposób nie oznacza, że w ogóle należy pominąć pozostałe czynniki.

89.      Przeciwnie, wola ta powinna móc znaleźć potwierdzenie w pewnych oznakach zewnętrznych, którymi mogą być, jak podkreślił Trybunał w ww. wyroku w sprawie A, zakup lub najem mieszkania w nowym państwie członkowskim. Jednakże dla oceny tej woli równie istotny jest powrót do państwa pochodzenia lub do członków rodziny. Może być tak w szczególności w przypadku takim jak w sprawie przed sądem krajowym, w którym ojciec opuścił wspólne miejsce zamieszkania krótko przed narodzinami dziecka. Zarówno motywy psychologiczne, jak i ekonomiczne również mogą być pomocne przy ocenianiu, jakie znaczenie miał wyjazd w tych okolicznościach.

90.      Jak na rozprawie podkreślił rząd niemiecki, woli tej nie można jednak ignorować jedynie na podstawie zarzutu, zgodnie z którym przeprowadzenie się dziecka było zasadniczo powodowane chęcią zachowania wyłącznego prawa do pieczy.

91.      Ojciec dziecka podniósł w tym zakresie, że w istocie wyjazd matki z dzieckiem nastąpił właśnie po to, by umożliwić jej uniknięcie jurysdykcji angielskich sądów i trybunałów oraz by spowodować powstanie sztucznych związków prawnych i jurysdykcyjnych z naruszeniem prawa zarówno dziecka, jak i ojca do życia rodzinnego, zagwarantowanego w art. 7 karty i art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., a także praw dziecka, które zagwarantowane zostały w art. 24 karty. Ojciec dziecka podkreśla, że szkodliwe skutki uprowadzenia dzieci odczuwalne są w rzeczywistości oraz że skutki te nie mogą być relatywizowane na podstawie abstrakcyjnych rozważań prawnych, takich jak te dotyczące kwestii, czy w momencie przemieszczenia dziecka władza rodzicielska nad nim przysługiwała wyłącznie matce, czy też obojgu rodzicom. Dodaje, że ani rozporządzenie nr 2201/2003, ani konwencja haska w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę nie wprowadzają różnic w zależności od statusu rodziców wynikającego z tego, czy są oni małżeństwem, czy też nie.

92.      Nawet jeśli te zarzuty są zgodne z prawną, czego nie można ustalić wyłącznie na podstawie akt sprawy, należy je odrzucić.

93.      Nie można zapominać, że jedynym celem ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka jest określenie sądu, który zgodnie z zasadą bliskości i dobrem dziecka jest uznawany za najbliższy dziecku. Badanie to, jak już podkreśliłem, należy przeprowadzać z punktu widzenia dziecka, w żadnym wypadku zaś nie z punktu widzenia rodziców, niezależnie od zasadności ich żądań dotyczących dziecka.

94.      Sądy krajowe nie mogą, nie podważając podstaw rozporządzenia nr 2201/2003, opierać swej jurysdykcji wyłącznie na tym względzie, że uzasadnione prawa wnioskodawców nie mogłyby być odpowiednio chronione przez sądy innego państwa członkowskiego.

95.      W ramach podsumowania należy szczególnie położyć nacisk na okoliczność, że sądy krajowe, rozstrzygając o swojej jurysdykcji na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, powinny przy ustalaniu miejsca zwykłego pobytu dziecka oraz w szczególności w celu ustalenia, czy rzeczywiście równocześnie ze zgodnym z prawem przemieszczeniem doszło do przeniesienia miejsca zwykłego pobytu, podjąć wszelkie stosowne kroki, by zagwarantować, że osoba, której jako jedynej przysługuje władza rodzicielska nad dzieckiem i która spowodowała to przemieszczenie, zostanie w pełni i całkowicie wysłuchana. Konieczne jest, by osoba ta miała nie tylko możliwość przedstawienia uwag, lecz również by uczynić wszystko, aby miała ona możliwość przedstawienia powodów swojego wyjazdu.

96.      Z postanowienia odsyłającego wynika, że chociaż było tak przed wydaniem postanowienia z dnia 15 kwietnia 2010 r., to już nie przed wydaniem postanowienia z dnia 12 października 2009 r., czyli – w odniesieniu do rozpatrywanego sporu przed sądem krajowym – datą wszczęcia postępowania przed sądem, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, w rozumieniu art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003.

B –    W przedmiocie oceny jurysdykcji sądów krajowych w przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu

97.      Zgodnie z zasadą, że Trybunał powinien w drodze orzeczenia w trybie prejudycjalnym udzielić sądowi krajowemu użytecznej i pełnej odpowiedzi oraz dostarczyć przy tym wszystkim sądom państw członkowskich, którym przyjdzie zastosować rozporządzenie nr 2201/2003, wskazówek umożliwiających im wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie własnej jurysdykcji, rozsądnie będzie przypomnieć, iż rozporządzenie nr 2201/2003 ustanowiło pełny i spójny system jurysdykcji przewidujący, że miejsce zwykłego pobytu dziecka jest tylko jednym – nawet jeśli najważniejszym – z kryteriów, na podstawie których sądy krajowe powinny ustalić swoją jurysdykcję. Proponuję zatem, by przedstawić pewne wyjaśnienie, na czym polega i powinno polegać zadanie sądów krajowych na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003.

1.      Wyjaśnienie zadania sądów krajowych na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003

98.      Artykuł 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003, który ustanawia jurysdykcję ogólną sądu zwykłego pobytu dziecka, zgodnie ze swoim ust. 2 ma zastosowanie wyłącznie z zastrzeżeniem przepisów art. 9, 10 i 12 wspomnianego rozporządzenia.

99.      Sądy państw członkowskich przy rozstrzyganiu o swojej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 powinny zatem w tym celu podążać ścieżką wytyczoną przez art. 8 ust. 2 tego rozporządzenia. Sądy te powinny na początku zbadać, czy przysługuje im jurysdykcja na podstawie art. 9, 10 i 12 rozporządzenia nr 2201/2003. Jeśli nie, powinny ustalić swoją jurysdykcję na podstawie art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia w ramach metody ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka, określonej przez Trybunał w jego orzecznictwie, a w szczególności w ww. wyroku w sprawie A, oraz zgodnie z tą metodą.

100. Jeśli zastosowanie tej metody nie pozwala na ustalenie miejsca zwykłego pobytu dziecka, sądy krajowe, przed którymi wszczęto postępowanie, powinny zatem orzec na postawie pozostałych przepisów rozporządzenia nr 2201/2003, czyli albo na mocy jego art. 13, jeśli nie jest możliwe ustalenie miejsca zwykłego pobytu dziecka, albo na mocy jego art. 15, jeśli wydaje im się zasadne, że należy stwierdzić swój brak jurysdykcji na podstawie miejsca zwykłego pobytu dziecka(39).

101. Należy w tym względzie położyć nacisk na różne zakresy zadań spoczywających na sądach krajowych na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003(40).

102. Artykuł 17 rozporządzenia nr 2201/2003 nakłada na sądy krajowe obowiązek stwierdzenia z urzędu braku jurysdykcji w sprawie, w której nie ma on jurysdykcji na podstawie tego rozporządzenia i w której sąd innego państwa członkowskiego ma jurysdykcję na podstawie tego rozporządzenia.

103. Jednakże z systematyki rozporządzenia nr 2201/2003 można z pewnością wywnioskować, że rozporządzenie to, poza zbadaniem własnej jurysdykcji(41), nakłada na sądy obowiązek oparcia swojej jurysdykcji na tym rozporządzeniu, w stosownym wypadku nakazując im wezwanie strony do przedstawienia w tym względzie uwag(42). Sądy te mają ponadto w tym zakresie obowiązek zbadać w celu zagwarantowania dobra dziecka wszystkie możliwe podstawy jurysdykcji, w szczególności zaś możliwość stwierdzenia braku jurysdykcji na rzecz innego sądu, lepiej umiejscowionego.

104. Tak właśnie stwierdził Trybunał w ww. wyroku w sprawie A(43), w którym przywołał on wyjątkowy przypadek, gdy w razie braku możliwości ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka sąd krajowy powinien zgodnie z art. 13 rozporządzenia nr 2201/2003 stwierdzić brak swej jurysdykcji na rzecz sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko się znajduje. Sąd krajowy może również stwierdzić brak swej jurysdykcji na podstawie art. 16 wspomnianego rozporządzenia. Te dwie możliwości zostaną kolejno rozpatrzone poniżej.

2.      Badanie możliwości przekazania sprawy innemu sądowi

105. Sprawa przed sądem krajowym stanowi dobry przykład warunków, w których dany sąd może przekazać sprawę innemu sądowi. High Court of Justice (England & Wales), Family Division, mógł oczywiście, mając na uwadze wątpliwości, które sąd ten wyraził w postanowieniu z dnia 15 kwietnia 2010 r., stwierdzić brak swej jurysdykcji na podstawie art. 13 rozporządzenia nr 2201/2003. Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) mógłby również, mając na uwadze rozwój sytuacji, postanowić o przekazaniu sprawy sądom francuskim, które niewątpliwie stały się odtąd lepiej umiejscowione do rozpoznania toczącego się sporu.

a)      Przekazanie sprawy sądowi miejsca, w którym dziecko się znajduje: art. 13 rozporządzenia nr 2201/2003

106. Artykuł 13 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi, że jeżeli nie można ustalić zwykłego pobytu dziecka i nie można określić jurysdykcji na podstawie art. 12, jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko się znajduje.

107. Sąd krajowy w uzasadnieniu swojego postanowienia odsyłającego zastanawia się, czy można uznać, że w dniu 12 października 2009 r. dziecko nie miało już miejsca zwykłego pobytu.

108. Komisja przywołała taką ewentualność w swoich uwagach na piśmie. Powołując się na wyrok sędziego Brandona of Oakbrook(44), Komisja podkreśla bowiem, że miejsce zwykłego pobytu danej osoby może z dnia na dzień przestać znajdować się w danym państwie członkowskim, jeżeli osoba ta opuszcza je z ustalonym zamiarem niewracania oraz jeżeli postanawia w zamian trwale osiedlić się w innym państwie członkowskim. Jednakże osoba ta nie może uzyskać miejsca zwykłego pobytu w drugim państwie członkowskim z dnia na dzień, ponieważ konieczny ku temu jest upływ stosunkowo długiego okresu oraz ustalony zamiar. W trakcie tego stosunkowo długiego okresu osoba ta nie będzie już zatem miała miejsca zwykłego pobytu w pierwszym państwie członkowskim, nie uzyskawszy jednak nowego miejsca zwykłego pobytu w drugim państwie członkowskim. Komisja wywodzi z tego, że to na sądzie spoczywa obowiązek ustalenia, czy zdecydowanym zamiarem matki było niewracanie do Anglii, przy czym ciężar udowodnienia tej okoliczności obciąża matkę zgodnie z przepisami prawa krajowego sądu odsyłającego.

109. Rząd Zjednoczonego Królestwa w odrobinę innym tonie również podniósł, że sąd krajowy, uwzględniwszy wszystkie istotne czynniki oraz mając na uwadze okoliczności rozpatrywanej przez siebie sprawy, mógł stwierdzić, że dziecko mogło utracić swoje miejsce zwykłego pobytu w danym państwie członkowskim w chwili swojego wyjazdu z jego terytorium. Rząd ten podkreśla w tym względzie, że tego rodzaju sytuacja nie skutkuje obniżeniem poziomu ochrony dziecka, ponieważ art. 13 rozporządzenia nr 2201/2003 w ścisły sposób przewiduje jurysdykcję państwa członkowskiego, w którym dziecko to się znajduje.

110. Jeszcze raz należy zatem położyć nacisk na to, że to do sądów krajowych należy zbadanie, czy przesłanki zastosowania art. 13 rozporządzenia nr 2201/2003 zostały spełnione oraz czy tym samym przepis ten znajduje zastosowanie.

b)      Przekazanie sprawy do sądu lepiej umiejscowionego: art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003 i zarzut forum non conveniens

111. Artykuł 15 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi, że w drodze wyjątku mające jurysdykcję sądy państwa członkowskiego, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, mógłby lepiej osądzić sprawę, oraz jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka, mogą albo zawiesić rozpoznanie sprawy i wezwać strony do wniesienia pozwu lub wniosku do sądu tego innego państwa członkowskiego zgodnie z ust. 4 tego artykułu, albo wezwać sąd innego państwa członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji zgodnie z ust. 5 tegoż artykułu.

112. Artykuł 15 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi w szczególności, że sąd krajowy, przed którym wszczęto postępowanie, może skorzystać z tej możliwości z urzędu.

113. Można zatem położyć nacisk na okoliczność, że to do sądu krajowego należy zbadanie, czy przesłanki zastosowania art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 zostały spełnione w toczącej się przed nim sprawie i czy tym samym przepis ten znajduje zastosowanie.

C –    Wniosek

114. Na pierwsze pytanie sądu krajowego należy w związku z powyższym udzielić następującej odpowiedzi. Ogólnie sąd krajowy, do którego wniesiono pozew lub wniosek dotyczący odpowiedzialności rodzicielskiej wobec dziecka, powinien wyraźnie rozstrzygnąć o swojej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 po zbadaniu kolejno różnych podstaw, w odniesieniu do których jurysdykcja ta może zostać ustalona na mocy wspomnianego rozporządzenia. W ramach tego badania sąd musi określić zgodnie z dobrem dziecka miejsce jego zwykłego pobytu, przeprowadzając ocenę wszystkich szczególnych dla danej sprawy okoliczności faktycznych. W szczególności w okolicznościach takich jak w sprawie przed sądem krajowym, charakteryzującej się z jednej strony zgodnością z prawem przemieszczenia dziecka z jednego państwa członkowskiego, w którym miało swoje miejsce zwykłego pobytu, do innego państwa członkowskiego, a z drugiej strony niezwłocznym, lecz późniejszym wszczęciem postępowania przed sądem państwa członkowskiego początkowego miejsca pobytu, wspomniany sąd bardziej szczegółowo powinien skupić się na ustaleniu, czy przemieszczenie to pociąga za sobą w rzeczywistości, krótkoterminowo, utratę początkowego miejsca zwykłego pobytu dziecka i uzyskanie nowego miejsca zwykłego pobytu w docelowym państwie członkowskim. Sąd ten powinien w tym celu uwzględnić w sposób decydujący i możliwy do zidentyfikowania wolę osoby, której przysługiwała władza rodzicielska nad dzieckiem i która spowodowała to zgodne z prawem przemieszczenie, mając w szczególności na uwadze wiek dziecka oraz po umożliwieniu tej osobie przedstawienia uwag oraz całkowitego i pełnego wyjaśnienia powodów wspomnianego przemieszczenia. To na osobie, która podważa uzyskanie nowego miejsca zwykłego pobytu w tego rodzaju okolicznościach, spoczywa obowiązek dostarczenia dowodów na to, że przemieszczenie to nie było motywowane wolą ustanowienia nowego miejsca zwykłego pobytu w docelowym państwie członkowskim. Wreszcie w razie gdy sąd krajowy nie może ustalić zwykłego pobytu dziecka, sąd ten powinien to stwierdzić oraz w poszanowaniu zasady bliskości rozstrzygnąć o swej jurysdykcji na podstawie przepisów art. 13 lub art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003.

VI – W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego

A –    Uwagi wstępne w przedmiocie istotności zadanych pytań

1.      Przedstawienie problemu

115. W pytaniu pierwszym(45) tiret drugie, a także w pytaniu trzecim sąd krajowy zwraca się do Trybunału w przedmiocie wykładni art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 ustanawiającego podstawy jurysdykcji w przypadku uprowadzenia dziecka.

116. W pytaniu drugim sąd krajowy zwraca się ponadto do Trybunału o ustalenie, czy dla potrzeb przepisów rozporządzenia nr 2201/2003 sąd może stanowić „instytucję lub inną jednostkę”, które to pojęcia i wyrażenie użyte są wyłącznie w art. 10 i 11 tego rozporządzenia.

117. Jak w swoich uwagach na piśmie podkreśliła Komisja, sąd krajowy nie przedstawia powodów, dla których odpowiedź na to pytanie jest niezbędna dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu. Komisja podkreśla jednak, że pytanie to wydaje się opierać na założeniu, iż jeśli od dnia 9 października 2010 r. sądy angielskie nabyły prawo do pieczy nad dzieckiem, zatrzymanie dziecka poza Anglią jest bezprawne i może prowadzić do zastosowania zarówno konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, jak i art. 11 rozporządzenia nr 2201/2003, w szczególności poświęconego powrotowi dziecka w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania.

118. Ojciec dziecka twierdzi w tym zakresie m.in., że nawet jeżeli wyjazd matki wraz z dzieckiem nie był początkowo bezprawny, to zatrzymanie dziecka poza Anglią stało się według niego bezprawne z powodu niezastosowania się matki do poszczególnych postanowień wydanych przez angielskie sądy.

119. Można w związku z tym uznać, że drugie pytanie sądu krajowego również w sposób dorozumiany odwołuje się do przepisów art. 11 rozporządzenia nr 2201/2003.

120. Z pytań sądu krajowego wynika bowiem, że uważa on, przynajmniej w sposób dorozumiany, iż okoliczności toczącej się przed nim sprawy są porównywalne do uprowadzenia dziecka i tym samym prowadzą do zastosowania zarówno konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, jak i art. 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003.

121. Tymczasem z samego postanowienia odsyłającego wynika, że wyjazd z Anglii wnoszącej odwołanie w sprawie przed sądem krajowym na Reunion był zgodny z prawem, co poza tym zostało stwierdzone w postanowieniu High Court of Justice (England & Wales), Family Division, z dnia 15 kwietnia 2010 r. W postanowieniu odsyłającym stwierdzono bowiem, że wnoszącej odwołanie w sprawie przed sądem krajowym jako jedynej przysługiwała władza rodzicielska nad dzieckiem i w rezultacie była ona jedyną osobą dysponującą prawem do pieczy w rozumieniu art. 3 i 5 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę.

122. Sąd krajowy uściśla, że w Anglii i Walii ojcu dziecka nie przysługuje z mocy prawa władza rodzicielska nad dzieckiem urodzonym poza małżeństwem. Może on jednakże uzyskać taką władzę albo poprzez wskazanie go jako ojca w treści aktu urodzenia dziecka, albo poprzez zawarcie porozumienia w kwestii władzy rodzicielskiej z matką, względnie na mocy postanowienia sądu przyznającego mu władzę rodzicielską („parental responsibility order”).

123. Rządy niemiecki i francuski również wyraziły na rozprawie wątpliwości, mając na uwadze okoliczności faktyczne sprawy przed sądem krajowym, co do istotności pytań zadanych przez sąd krajowy.

2.      Ocena

124. Najpierw należy przypomnieć w tym względzie, że do „bezprawnego uprowadzenia albo zatrzymania dziecka” w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia 2201/2003 dochodzi wyłącznie w sytuacji, gdy narusza to prawo do pieczy nad dzieckiem, które na mocy orzeczenia, z mocy prawa lub poprzez prawnie wiążące porozumienie przysługuje zgodnie z prawem państwa członkowskiego, gdzie dziecko bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt.

125. W niniejszym przypadku, jak stwierdził sąd krajowy i jak zgadzają się z tym zarówno wnosząca odwołanie i druga strona postępowania w sprawie przed sądem krajowym, jak i rząd Zjednoczonego Królestwa i Komisja w swoich uwagach na piśmie i uwagach ustnych, a także rządy niemiecki, irlandzki i francuski w swoich uwagach ustnych, wyjazd matki wraz z dzieckiem był zgodny z prawem. Nie nastąpił on z naruszeniem ani prawa do pieczy nad dzieckiem przysługującego ojcu, ani prawa do pieczy przysługującego innej instytucji lub jednostce organizacyjnej(46).

126. Tymczasem art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003, który ustanawia szczególną podstawę jurysdykcji w przypadku uprowadzenia dziecka, znajduje zastosowanie dokładnie tylko w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia nr 2201/2003.

127. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału wyrażonym w wyroku w sprawie McB.(47) bezprawność uprowadzenia dziecka do celów stosowania rozporządzenia nr 2201/2003 zależy wyłącznie od istnienia przyznanego na mocy prawa krajowego prawa do pieczy, z którego naruszeniem to uprowadzenie miało miejsce.

128. W wyroku tym Trybunał orzekł również, że taka wykładnia rozporządzenia nr 2201/2003 nie jest sprzeczna z prawami gwarantowanymi przez kartę, w szczególności jej art. 7 i 24, które gwarantują odpowiednio prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz podstawowe prawa dziecka, o ile jednak ojcu dziecka przysługiwało – przed jego uprowadzeniem – prawo do wystąpienia o przyznanie mu pieczy nad dzieckiem(48).

129. Należy w tym względzie dodać, że zgodnie z art. 3 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę do „bezprawnego uprowadzenia” albo „bezprawnego zatrzymania” dziecka może dojść jedynie po spełnieniu dwóch przesłanek. Po pierwsze, musi dojść do naruszenia prawa do pieczy nad dzieckiem przysługującego na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem(49). Po drugie, prawo to musiało być skutecznie wykonywane(50).

130. Artykuł 3 akapit drugi konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę precyzuje ponadto, że omawiane prawo do pieczy może przysługiwać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa. Innymi słowy, sposoby nabycia prawa do pieczy w rozumieniu konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę odpowiadają trzem sposobom nabycia władzy rodzicielskiej przewidzianym przez ustawodawstwo Anglii i Walii.

131. Wynika z tego, że w świetle informacji dostarczonych Trybunałowi przez sam sąd krajowy, które pozostają bezsporne, nie wydaje się, by art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 mógł znajdować zastosowanie do sytuacji będącej przedmiotem sprawy przed sądem krajowym.

132. Mimo to zarówno strona wnosząca odwołanie i druga strona postępowania w sprawie przed sądem krajowym, jak i rząd Zjednoczonego Królestwa i Komisja w swoich uwagach na piśmie i uwagach ustnych, a także rządy niemiecki, irlandzki, francuski na rozprawie, niezależnie od wyrażonych w tym względzie wątpliwości, postanowiły ustosunkować się do zadanych pytań.

133. Proponuję zatem, by poniżej krótko zbadać pytania drugie i trzecie sądu krajowego, lecz wyłącznie tytułem pomocniczym.

134. Jest jednakże zasadne, by korzystając z okazji, którą daje niniejsza sprawa, przypomnieć sądom krajowym, że pośród obowiązków, które ciążą na nich w ramach postępowania prejudycjalnego przewidzianego w art. 267 TFUE, istnieje obowiązek wyjaśnienia powodów, dla których uważają one, że odpowiedź na zadane przez nie pytanie lub pytania jest niezbędna dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nimi sporu. Obowiązek ten jest tym bardziej istotny w ramach pilnego postępowania prejudycjalnego.

B –    W przedmiocie pytania drugiego

135. W pytaniu drugim sąd krajowy wnosi do Trybunału o rozstrzygnięcie kwestii, czy sąd może stanowić „instytucję lub inną jednostkę”, której może przysługiwać prawo do pieczy dla potrzeb rozporządzenia nr 2201/2003.

136. Jak stwierdziłem w uwagach wstępnych powyżej, pytanie to zmierza do uzyskania wykładni art. 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003, które są jedynymi przepisami tego rozporządzenia wspominającymi w związku z prawem do pieczy nad dzieckiem o „instytucjach” lub „innych jednostkach”(51).

137. Rozporządzenie nr 2201/2003 nie podaje, co oznacza pojęcie instytucji w rozumieniu art. 10 i 11.

138. W ww. wyroku w sprawie McB.(52) Trybunał uściślił w tym względzie, że w odróżnieniu od pojęcia pieczy nad dzieckiem, które w sposób zdefiniowany w art. 2 pkt 9 rozporządzenia nr 2201/2003 jest autonomicznym pojęciem wspólnotowym w odniesieniu do prawa państw członkowskich, kwestia wyznaczania, komu powinno przysługiwać prawo do pieczy nad dzieckiem, w świetle brzmienia art. 2 pkt 11 tego rozporządzenia jest objęta prawem państw członkowskich(53).

139. Wnosząca odwołanie i druga strona postępowania w sprawie przed sądem krajowym, rządy Zjednoczonego Królestwa, irlandzki i francuski, a także Komisja zasadniczo odesłały w tym zakresie do ww. wyroku w sprawie McB., podkreślając w swoich uwagach na piśmie lub w toku rozprawy, że nie widzą żadnych przeciwwskazań ku temu, by prawo do pieczy nad dzieckiem zostało przyznane sądowi.

140. Jedynie rząd niemiecki podniósł na rozprawie, że nie ma możliwości uznania w stosunku do sądu, do którego wniesiono pozew lub wniosek dotyczący prawa do pieczy nad dzieckiem na podstawie art. 1 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 2201/2003, przymiotu instytucji w rozumieniu art. 10 i 11 tego rozporządzenia bez negatywnych skutków dla jednolitego stosowania tego rozporządzenia. Rząd ten dodaje jednakowoż, że rozporządzenie nr 2201/2003 nie wyklucza możliwości uznania tego prawa w odniesieniu do sądu.

141. Zasadniczo uznaje się zatem, jak orzekł Trybunał w ww. wyroku w sprawie McB., że warunki przyznawania prawa do pieczy i odpowiedzialności rodzicielskiej podlegają prawu państw członkowskich. Mimo to kwestia, czy pojęcie instytucji, o którym mowa w art. 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003, również należy w tych ramach pozostawić państwom członkowskim, może w świetle sprzeciwu rządu niemieckiego być przedmiotem dyskusji.

142. Można w tym względzie zauważyć, że art. 2 pkt 9 rozporządzenia nr 2201/2003 definiuje pojęcie pieczy nad dzieckiem jako obejmujące „prawa i obowiązki związane z opieką nad osobą dziecka, w szczególności prawo do określania miejsca pobytu dziecka”. Artykuł 2 pkt 7 tegoż rozporządzenia uściśla, że tak rozumiane prawo do pieczy nad dzieckiem stanowi jeden z atrybutów odpowiedzialności rodzicielskiej, zdefiniowanej jako ogół „praw i obowiązków, które zostały przyznane osobie fizycznej lub prawnej orzeczeniem, z mocy prawa lub poprzez prawnie wiążące porozumienie, dotyczących osoby lub majątku dziecka”.

143. Porównanie art. 2 pkt 7 rozporządzenia nr 2201/2003, który zawiera definicję odpowiedzialności rodzicielskiej bez odsyłania do prawa państw członkowskich, i art. 2 pkt 11 tego rozporządzenia, który zawiera definicję bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, może pozwalać na wykładnię, zgodnie z którą to do Trybunału należy ustalenie, jaki jest zakres pojęcia instytucji w rozumieniu tych dwóch przepisów.

144. Jednak bardzo trudno sobie wyobrazić, by Trybunał rzeczywiście mógł nadać temu pojęciu autonomiczną i jednolitą wykładnię, uwzględniając kontekst przepisów i cel danego uregulowania(54) oraz starając się dać mu znaczenie odpowiadające w pełni realizowanemu przez to uregulowanie celowi, odsyłając jednocześnie w pozostałym zakresie do prawa państw członkowskich(55).

145. W każdym razie rządy Zjednoczonego Królestwa i irlandzki podkreśliły na rozprawie istotne znaczenie, jakie stanowi możliwość uznania w odniesieniu do sądu przymiotu instytucji, której przysługuje prawo do pieczy nad dzieckiem, w świetle stosowania rozporządzenia nr 2201/2003, jak i konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę. W niektórych państwach członkowskich, jak w przypadku Irlandii oraz Anglii i Walii, prawa w zakresie władzy rodzicielskiej i prawo do pieczy nad dzieckiem nie przysługują bowiem automatycznie biologicznemu ojcu dziecka, który może je uzyskać za zgodą matki lub w przypadku jej braku w drodze orzeczenia właściwego sądu. W tych okolicznościach konieczne jest, by sądom, do których ojcowie biologiczni występują z wnioskami o przyznanie im władzy rodzicielskiej, przysługiwało prawo do pieczy nad tym dzieckiem. Gdyby nie przysługiwało im takie prawo, sądy te nie mogłyby nic uczynić, by powstrzymać matkę dziecka, w oczekiwaniu na wydanie orzeczenia przyznającego ewentualnie władzę rodzicielską ojcu, od opuszczenia przez nią terytorium kraju po wszczęciu takiego postępowania w celu uniknięcia go.

146. Zdaniem Komisji, która na rozprawie ustosunkowała się do argumentacji rządu niemieckiego, tak przyznane sądom w tych państwach członkowskich prawo do pieczy wynika z ich ustawodawstw, czyli z mocy samego prawa, nie zaś tylko z powodu wszczęcia przed nimi postępowania.

147. Proponuję, by w konsekwencji na drugie pytanie sądu krajowego odpowiedzieć, że wykładni art. 2 pkt 7, 9 i 11, a także art. 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego może być „instytucją lub inną jednostką” w rozumieniu tych przepisów, której może przysługiwać prawo do pieczy nad dzieckiem dla potrzeb tego rozporządzenia, pod warunkiem że przyznanie tego prawa do pieczy zostało przewidziane z mocy prawa w ustawodawstwie wspomnianego państwa członkowskiego.

C –    W przedmiocie pytania trzeciego

148. Trzecie pytanie sądu krajowego dotyczy wykładni art. 10 i art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003, w szczególności zaś zasad, które mają zastosowanie w przypadku niezgodności między orzeczeniami sądów dwóch państw członkowskich, z których jedno wydane jest na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003, drugie zaś wydane na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę.

1.      Uwagi stron przed sądem krajowym, rządów zainteresowanych państw członkowskich i Komisji

149. Matka dziecka podnosi przede wszystkim, że art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 nie ma zastosowania ze względu na to, że przemieszczenie dziecka było zgodne z prawem. Mimo to zdaniem matki dziecka na pytanie trzecie akapit pierwszy sądu krajowego należy odpowiedzieć w ten sposób, że art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 nie ma w dalszym ciągu zastosowania po tym, jak sądy wezwanego państwa członkowskiego oddaliły wniosek o powrót dziecka na mocy konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę. Matka dziecka nie proponuje natomiast bezpośredniej odpowiedzi na pytanie trzecie akapit drugi sądu krajowego. Matka dziecka ogranicza się bowiem do stwierdzenia, że prawidłowo wdrożony system rozporządzenia nr 2201/2003 w pełni powinien umożliwić uniknięcie wszelkich sporów i kładzie w tym zakresie nacisk na konieczność wykorzystania przez sądy państw członkowskich Europejskiej Sieci Sądowej, a także na konieczność jednolitego stosowania przepisów odnoszących się do zawisłości sporu i ścisłego poszanowania przepisów odnoszących się do wszczynania postępowań przez sądem zawartych w art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003. W każdym razie, w przypadku gdy problem jurysdykcji nie może znaleźć rozstrzygnięcia, sądy krajowe mają obowiązek zastosować art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 w celu ochrony dobra dziecka w poszanowaniu karty i europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

150. Ojciec dziecka podnosi, że ponieważ postępowanie w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej zostało najpierw wszczęte przed sądami angielskimi, sąd francuski, przed którym matka wszczęła identyczne postępowanie w dniu 28 października 2009 r., powinien był zgodnie z art. 19 rozporządzenia nr 2201/2003 zawiesić toczące się przed nim postępowanie do momentu ustalenia jurysdykcji sądów angielskich. Orzeczenie sądu francuskiego z dnia 15 marca 2010 r. w przedmiocie żądania powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę nie mogło stanowić podstawy jurysdykcji sądu francuskiego.

151. Rząd Zjednoczonego Królestwa przypomina, że zgodnie z art. 60 lit. e) rozporządzenia nr 2201/2003 ma ono pierwszeństwo przed konwencją haską w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, lecz że zgodnie z art. 62 rozporządzenia nr 2201/2003 konwencja ta pozostaje w mocy w odniesieniu do spraw, których nie reguluje wspomniane rozporządzenie. Uznając, że rozporządzenie nr 2201/2003 jedynie w sposób ograniczony reguluje kwestię stosowania konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę w sytuacji wystąpienia z wnioskiem na podstawie tej konwencji, rząd ten twierdzi, że sąd państwa członkowskiego, przed którym postępowanie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej zostało wszczęte najpierw, nie jest przy badaniu swej jurysdykcji na podstawie tego rozporządzenia związany orzeczeniem sądu innego państwa członkowskiego, który wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku złożonego na podstawie wspomnianej konwencji.

152. Rząd niemiecki, podkreślając jednocześnie na rozprawie, że trzecie pytanie sądu krajowego pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu przed sądem krajowym, jako że przemieszczenie dziecka było zgodne z prawem, pragnął jednakowoż przedstawić swoje stanowisko w tej kwestii. Rząd ten podkreśla w tym względzie, że o ile art. 17 rozporządzenia nr 2201/2003 nakłada na sądy państw członkowskich obowiązek zbadania swej jurysdykcji zarówno w świetle tego rozporządzenia, jak i w świetle konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, o tyle żaden przepis nie przesądza, który sąd orzeka w ostatniej instancji. Mimo to ponieważ oba te akty prawne oparte są na tych samych przesłankach, zaś państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, by były one przestrzegane, oraz zapewnić jednolitość wydawanych w ich imieniu orzeczeń, ich zazębianie się powinno umożliwić uniknięcie wszelkich sporów. Jednakże ponieważ przepisy procesowe i odnoszące się do dowodów nie są jednakowe, może dojść do sytuacji, w której sąd jednego państwa członkowskiego opiera swą jurysdykcję na art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003, podczas gdy sąd innego państwa członkowskiego oddalił wcześniej wniosek o powrót dziecka na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę.

153. Rząd francuski podkreśla najpierw, że ponieważ art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 nie ma zastosowania, pytanie trzecie akapit pierwszy sądu krajowego nie ma znaczenia dla sprawy. W odpowiedzi na pytanie trzecie akapit drugi sądu krajowego rząd ten uważa, że sąd, przed którym wszczęto postępowanie na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, nie powinien rozstrzygać na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 kwestii ewentualnego sporu między dwoma sądami, przed którymi wszczęto postępowanie. Tego rodzaju spór dotyczący wszczęcia jest natomiast regulowany przez art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003.

154. Komisja stara się odpowiedzieć na pytanie trzecie, przypominając przepisy art. 8, 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003. Po pierwsze, sąd angielski może uznać, że ma jurysdykcję na podstawie art. 8 tego rozporządzenia wtedy, gdy spełniona została przesłanka dotycząca miejsca zwykłego pobytu. Orzeczenie, które sąd ten wyda na tej podstawie, tymczasowe lub ostateczne, jest wykonalne, zgodnie z przepisami rozdziału III tego rozporządzenia. Wszczęcie postępowania przed sądem skutkuje zastosowaniem przepisów art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003, co oznacza, że sąd innego państwa członkowskiego, przed którym wszczęto postępowanie na tej samej podstawie, powinien zawiesić to postępowanie.

155. Po drugie, Komisja, stwierdziwszy najpierw, że sądy angielskie nie są uprawnione by uznać, iż przysługuje im jurysdykcja na podstawie art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003, uważa, że wszczęcie postępowania przed sądem na tej podstawie powoduje w ten sam sposób zastosowanie przepisów odnoszących się do zawisłości sporu, chyba że do sądu tego złożony został wniosek w przedmiocie środków tymczasowych zgodnie z art. 20 rozporządzenia nr 2201/2003.

156. Po trzecie, Komisja uważa, że art. 11 rozporządzenia nr 2201/2003 wymaga rozróżnienia między jurysdykcją wezwanego państwa członkowskiego w przedmiocie ustalenia, czy należy nakazać powrót dziecka, a jurysdykcją państwa członkowskiego pochodzenia w przedmiocie uchylenia takiej decyzji. Wezwane państwo posiada jurysdykcję na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, nie zaś na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 2201/2003, gdyż sąd, przed którym wszczęto postępowanie w tym państwie, musi mieć jurysdykcję, by rozstrzygnąć wstępną kwestię, czy dziecko jest przedmiotem bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania w rozumieniu art. 3 tej konwencji. Gdyby sąd ten stwierdził, że tak nie jest, jego orzeczenie nie mogłoby wiązać sądu państwa pochodzenia, przed którym wszczęto postępowanie później na podstawie art. 11 ust. 8 rozporządzenia nr 2201/2003.

157. Komisja uważa w związku z tym, że orzeczenia wydawane przez sądy wezwanego państwa ograniczają się do wykonania konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę i w najmniejszym stopniu nie mogą wpływać na ogólne podstawy jurysdykcji przewidziane w rozporządzeniu nr 2201/2003.

2.      Ocena

158. Jak można stwierdzić, odpowiedzi na pytanie trzecie w istotny sposób różnią się od siebie. Prawdę mówiąc, jak zauważyła Komisja w swoich uwagach na piśmie, sposób, w jaki pytanie to zostało sformułowane przez sąd krajowy, nie całkiem odpowiada brzemieniu podwójnego pytania, które sąd ten stawia. W związku z tym konieczne jest wprowadzenie pewnych wyjaśnień.

a)      Wyjaśnienie pytania trzeciego

159. Sąd krajowy zastanawia się w pierwszej kolejności nad kwestią, czy art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 znajduje zastosowanie po tym, jak sądy wezwanego państwa członkowskiego oddaliły wniosek o powrót dziecka na mocy konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę z powodu niespełnienia przesłanek stosowania art. 3 i 5 tej konwencji.

160. Sąd krajowy zastanawia się w drugiej kolejności, czy sąd francuski, który w dniu 15 marca 2010 r. oddalił żądanie ojca w przedmiocie powrotu dziecka na mocy konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę ze względu na to, że ojcu nie przysługiwało prawo do pieczy nad dzieckiem w rozumieniu art. 3 i 5 tej konwencji, mógł na tej podstawie stwierdzić, że posiada jurysdykcję do rozpoznania sporu dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej wobec dziecka, czy też, przeciwnie, powinien on uznać, że High Court of Justice (England & Wales), Family Division, ma przymiot sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, zgodnie z art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003.

161. Obie pytania dotyczą zatem zasadniczo kwestii stosowania przepisów rozporządzenia nr 2201/2003 odnoszących się do zawisłości sporu w dwóch różnych sytuacjach. Pierwsza sytuacja dotyczy przypadku, gdy sądy różnych państw członkowskich wydały dwa sprzeczne ze sobą orzeczenia, jedno na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003, drugie zaś na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę. Druga sytuacja dotyczy przypadku, gdy sądy różnych państw członkowskich wydały dwa sprzeczne ze sobą orzeczenia, oba wydane na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003.

b)      Niezgodność między orzeczeniem wydanym na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 i orzeczeniem wydanym na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę

162. Sytuacja ta dotyczy przypadku(56), gdy współistnieją z jednej strony objęte zakresem stosowania art. 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003 orzeczenia sądów angielskich, które uznały, że posiadają jurysdykcję do rozpoznania sporu dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003, oraz z drugiej strony orzeczenie francuskie oddalające jako bezzasadny wniosek złożony przez ojca w ramach tego samego sporu na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę.

163. Uważam, że odpowiedź na to pytanie odnaleźć można w art. 11 ust. 8 rozporządzenia nr 2201/2003. Przepis ten przewiduje bowiem, że sąd państwa członkowskiego, któremu przysługuje jurysdykcja na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003, może wydać orzeczenie zarządzające powrót dziecka po wydaniu zgodnie z art. 13 konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka.

c)      Niezgodność między orzeczeniami wydanymi na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003

164. Sytuacja ta dotyczy przypadku, gdy współistnieją z jednej strony orzeczenia sądów angielskich z dnia 12 października 2009 r. i z dnia 15 kwietnia 2010 r. oraz z drugiej strony orzeczenie sądu francuskiego z dnia 23 czerwca 2010 r., które to sądy rozstrzygnęły w przedmiocie swej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 w celu rozpoznania tego samego sporu dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, chociaż w oparciu o różne podstawy.

165. Celem przepisów rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczących zawisłości sporu, w niniejszym przypadku przepisów art. 19 ust. 2 tegoż rozporządzenia, jest regulowanie dokładnie takich sytuacji. Sąd francuski miał obowiązek zawiesić postępowanie do momentu ustalenia jurysdykcji sądu angielskiego, przed którym najpierw wszczęto postępowanie(57).

166. Dodać należy, że okoliczność, iż orzeczenie sądu francuskiego opiera się na poprzednim orzeczeniu tego samego sądu, w którym oddalił on jako nieuzasadniony wniosek złożony przez ojca dziecka na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, w żaden sposób nie wpływa na to stwierdzenie, gdyż pierwsze orzeczenie zostało wydane na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003.

d)      Wniosek

167. Na trzecie pytanie sądu krajowego należy w konsekwencji odpowiedzieć, po pierwsze, że wykładni rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, iż nie sprzeciwia się ono możliwości podjęcia przez sąd państwa członkowskiego, który ma jurysdykcję na mocy art. 10 tegoż rozporządzenia, wszelkich środków mających na celu zapewnienie powrotu dziecka po wydaniu na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu, oraz, po drugie, że wykładni art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, iż sąd państwa członkowskiego, przed którym wszczęto postępowanie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, powinien, w razie gdy postępowanie przed nim zostało wszczęte później niż przed sądem innego państwa członkowskiego, przed którym wszczęto postępowanie na tej samej podstawie, zawiesić postępowanie do czasu ustalenia jurysdykcji sądu, przed którym najpierw wszczęto postępowanie. Okoliczność, że jurysdykcja sądu, przed którym najpierw wszczęto postępowanie, opiera się na art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 oraz że jurysdykcja sądu, przed którym później wszczęto postępowanie, została ustalona na podstawie orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu – które wcześniej zostało wydane na podstawie konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę – z powodu niespełnienia przesłanek wymienionych w art. 3 i 5 tej konwencji, pozostaje w tym względzie bez znaczenia, gdyż sądowi, przed którym później wszczęto postępowanie, przysługuje jurysdykcja na mocy wspomnianego rozporządzenia.

VII – Wnioski

168. Mając na uwadze powyższe rozważania i przypominając o moich zastrzeżeniach co do znaczenia dla sprawy pytań drugiego i trzeciego, proponuję, by Trybunał udzielił odpowiedzi na pytania prejudycjalne Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) w następujący sposób:

1)      Ogólnie sąd krajowy, do którego wniesiono pozew lub wniosek dotyczący odpowiedzialności rodzicielskiej wobec dziecka, powinien wyraźnie rozstrzygnąć o swojej jurysdykcji na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, po zbadaniu kolejno różnych podstaw, w odniesieniu do których jurysdykcja ta może zostać ustalona na mocy wspomnianego rozporządzenia.

W ramach tego badania sąd musi określić zgodnie z dobrem dziecka miejsce jego zwykłego pobytu, przeprowadzając ocenę wszystkich szczególnych dla danej sprawy okoliczności faktycznych.

W szczególności w okolicznościach takich jak w sprawie przed sądem krajowym, charakteryzującej się z jednej strony zgodnością z prawem przemieszczenia dziecka z jednego państwa członkowskiego, w którym miało swoje miejsce zwykłego pobytu, do innego państwa członkowskiego, a z drugiej strony niezwłocznym, lecz późniejszym wszczęciem postępowania przed sądem państwa członkowskiego początkowego miejsca pobytu, wspomniany sąd bardziej szczegółowo powinien skupić się na ustaleniu, czy przemieszczenie to pociąga za sobą w rzeczywistości, krótkoterminowo, utratę początkowego miejsca zwykłego pobytu dziecka i uzyskanie nowego miejsca zwykłego pobytu w docelowym państwie członkowskim.

Sąd ten powinien w tym celu uwzględnić w sposób decydujący i możliwy do zidentyfikowania wolę osoby, której przysługiwała władza rodzicielska nad dzieckiem i która spowodowała to zgodne z prawem przemieszczenie, mając w szczególności na uwadze wiek dziecka, oraz po umożliwieniu tej osobie przedstawienia uwag oraz całkowitego i pełnego wyjaśnienia powodów wspomnianego przemieszczenia.

To na osobie, która podważa uzyskanie nowego miejsca zwykłego pobytu w tego rodzaju okolicznościach, spoczywa obowiązek dostarczenia dowodów na to, że przemieszczenie to nie było motywowane wolą ustanowienia nowego miejsca zwykłego pobytu w docelowym państwie członkowskim.

Wreszcie w razie gdy sąd krajowy nie może ustalić zwykłego pobytu dziecka, sąd ten powinien to stwierdzić oraz w poszanowaniu zasady bliskości rozstrzygnąć o swej jurysdykcji na podstawie przepisów art. 13 lub art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003.

2)      Wykładni art. 2 pkt 7, 9 i 11, a także art. 10 i 11 rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego może być »instytucją lub inną jednostką« w rozumieniu tych przepisów, której może przysługiwać prawo do pieczy nad dzieckiem dla potrzeb tego rozporządzenia, pod warunkiem że przyznanie tego prawa do pieczy zostało przewidziane z mocy prawa w ustawodawstwie wspomnianego państwa członkowskiego.

3)      Wykładni rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, że nie sprzeciwia się ono możliwości podjęcia przez sąd państwa członkowskiego, który ma jurysdykcję na mocy art. 10 tegoż rozporządzenia, wszelkich środków mających na celu zapewnienie powrotu dziecka po wydaniu na podstawie konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu.

Wykładni art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, przed którym wszczęto postępowanie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, powinien, w razie gdy postępowanie przed nim zostało wszczęte później niż przed sądem innego państwa członkowskiego, przed którym wszczęto postępowanie na tej samej podstawie, zawiesić postępowanie do czasu ustalenia jurysdykcji sądu, przed którym najpierw wszczęto postępowanie. Okoliczność, że jurysdykcja sądu, przed którym najpierw wszczęto postępowanie, opiera się na art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 oraz że jurysdykcja sądu, przed którym później wszczęto postępowanie, została ustalona na podstawie orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu – które wcześniej zostało wydane na podstawie konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę – z powodu niespełnienia przesłanek wymienionych w art. 3 i 5 tej konwencji, pozostaje w tym względzie bez znaczenia, gdyż sądowi, przed którym później wszczęto postępowanie, przysługuje jurysdykcja na mocy wspomnianego rozporządzenia.

1 –      Język oryginału: francuski.

2 –      Dz.U. L 338, s. 1.

3 –      Sprawa C‑523/07, Zb.Orz. s. I‑2805.

4 –      Zwanej dalej „kartą”.

5 –      RTNU, 1983, vol. 1343, nr 22514, s. 89, zwanej dalej „konwencją haską w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę”.

6 –      Sprawa H (Abduction: Rights of custody) [2000] 1 FLR 374.

7 –      Zobacz pkt 41 niniejszego stanowiska.

8 –      Zobacz pkt 38 niniejszego stanowiska.

9 –      Zobacz pkt 115 i nast. niniejszego stanowiska.

10 –      W odniesieniu do argumentacji ojca dziecka zob. jednakże pkt 91 niniejszego stanowiska.

11 –      W odniesieniu do tak ustanowionego systemu jurysdykcji zob. pkt 104 i nast. niniejszego stanowiska.

12 – Ustanawiając w ten sposób precyzyjną i jednolitą normę materialnoprawną, podobnie jak uczynił to art. 11 ust. 4 rozporządzenia rady (WE) nr 1347/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków (Dz.U. L 160, s. 19), art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003 kontrastuje z dokonaną przez Trybunał wykładnią art. 21 konwencji brukselskiej z 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), zgodnie z którą kwestia tego, kiedy postępowanie przed sądem państwa członkowskiego należy uznać za wszczęte, jest regulowana przez lex fori. Zobacz wyrok z dnia 7 czerwca 1984 r. w sprawie 129/83 Zelger, Rec. s. 2397, pkt 16. W odniesieniu do tego aspektu pytania zob. w szczególności J. Rey, L’office du juge – la saisine, w: H. Fulchiron i C. Nourissat (dir.), Le nouveau droit communautaire du divorce et de la responsabilité parentale, Paris, Dalloz 2005, s. 181.

13 – Dz.U. L 324, s. 79. Motyw 15 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi bowiem, że rozporządzenie nr 1348/2000 stosuje się do doręczeń dokumentów w postępowaniu sądowym wszczętym na podstawie rozporządzenia 2201/2003.

14 –      O ile sąd krajowy, który rozstrzyga w przedmiocie własnej właściwości, powinien, jak wspomniałem wcześniej, dokonać tego w dacie wszczęcia przed nim postępowania, o tyle ocena kryteriów zwykłego pobytu nie wyklucza uwzględnienia czynników, które nastąpiły po wszczęciu tego postępowania, lecz przed datą wydania prawomocnego rozstrzygnięcia. Zobacz w tym zakresie A. Richez-Pons, La résidence en droit international privé (conflits de juridictions et conflits de lois), (rozprawa doktorska) Lyon 2004.

15 –      Pytanie sądu krajowego jest w rzeczywistości bardziej precyzyjne, gdyż dotyczy ono art. 8 i 10 rozporządzenia nr 2201/2003. Mimo to, jak przypomnę poniżej, pojęcie zwykłego pobytu jest i musi być jednakowe niezależnie od omawianego przepisu rozporządzenia nr 2201/2003. Jak ponadto zostanie stwierdzone później, istnieją poważne powody, by wątpić, że pytanie dotyczące art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003 ma znaczenie. Wreszcie, o ile tak zadane pytanie w rzeczywistości wymaga wprowadzenia kilku uściśleń dotyczących samego pojęcia zwykłego pobytu w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003, o tyle sprawa przed sądem krajowym podnosi problematykę, której zakres wykracza poza definicję tego pojęcia.

16 –      Pragnę również zauważyć, że w opinii w sprawie, w której wydano ww. wyrok w sprawie A, rzecznik generalna J. Kokott rzeczowo i z wielką uwagą pochyliła się nad interpretacją pojęcia zwykłego pobytu (pkt 13–52), skupiając się w szczególności na genezie rozporządzenia nr 2201/2003, pojęciach identycznych lub pokrewnych używanych w międzynarodowych konwencjach (pkt 22–31) lub w innych dziedzinach prawa wspólnotowego (pkt 32–37) oraz starając się zdefiniować główne kryteria, które należy uwzględnić w celu ustalenia zwykłego pobytu dziecka (pkt 41–52). Wydaje się, że nie ma w związku z tym potrzeby, aby powtarzać analizę, z którą w pełni się zgadzam.

17 –      Punkt 31.

18 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie A, pkt 31, 34, 35.

19 –      Ibidem, pkt 34.

20 –      Ibidem, pkt 36.

21 –      Ibidem, pkt 37.

22 –      Ibidem, pkt 38.

23 –      Ibidem, pkt 39.

24 –      Ibidem, pkt 40.

25 –      Ibidem, pkt 42.

26 –      Z przedstawienia argumentów wymienionych przed sądem krajowym wynika bowiem, że High Court of Justice (England & Wales), Family Division, miał w momencie wydawania postanowienia z dnia 15 kwietnia 2010 r. świadomość istnienia ww. wyroku w sprawie A oraz że w ramach przeprowadzanego przez siebie ustalania miejsca zwykłego pobytu dziecka wziął pod uwagę skutki tego wyroku w prawie angielskim.

27 –      Według wyrażenia zapożyczonego od P. Lagarde’a z raportu wyjaśniającego dotyczącego konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci (RTNU 2004, vol. 2204, nr 39130), Actes et documents de la XVIIIème Session de la Conférence de La Haye, 1996, Tome II, Protection des enfants, nr 41. Propozycja ta znalazła szerokie poparcie zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie. Zobacz w szczególności A. Richez-Pons, op.cit., s. 206.

28 –      Zobacz A. Richez-Pons, op.cit., s. 206 i nast.

29 –      Praktyczny przewodnik dotyczący stosowania rozporządzenia nr 2201/2003 uściśla w tym względzie, że art. 9 tego rozporządzenia stosuje się wyłącznie w przypadku, kiedy dziecko uzyskało miejsce zwykłego pobytu w nowym państwie członkowskim przed upływem okresu trzech miesięcy.

30 –      W niemieckiej wersji językowej art. 9 ust. 1 zdanie pierwsze rozporządzenia nr 2201/2003 ma następujące brzmienie: „Beim rechtmäßigen Umzug eines Kindes von einem Mitgliedstaat in einen anderen, durch den es dort einen neuen gewöhnlichen Aufenthalt erlangt”. Podobnie jest we włoskiej wersji językowej: „In caso di lecito trasferimento della residenza di un minore da uno Stato membro ad un altro che diventa la sua residenza abituale”.

31 –      Podobnie z wersji hiszpańskiej: „Cuando un menor cambie legalmente de residencia de un Estado miembro a otro y adquiera una nueva residencia habitual en este último”, duńskiej: „Når et barn lovligt flytter fra én medlemsstat til en anden og får nyt sædvanligt opholdssted dér”, angielskiej: „Where a child moves lawfully from one Member State to another and acquires a new habitual residence there”, niderlandzkiej: „Wanneer een kind legaal van een lidstaat naar een andere lidstaat verhuist en aldaar een nieuwe gewone verblijfplaats verkrijgt”, portugalskiej: „Quando uma criança se desloca legalmente de um Estado-Membro para outro e passa a ter a sua residência habitual neste último”, fińskiej: „Kun lapsi muuttaa laillisesti jäsenvaltiosta toiseen ja saa siellä uuden asuinpaikan” i szwedzkiej: „När ett barn lagligen flyttar från en medlemsstat till en annan och förvärvar nytt hemvist där skall”.

32 –      Zobacz w szczególności wyroki: z dnia 27 października 1977 r. w sprawie 30/77 Bouchereau, Rec. s. 1999, pkt 14; a także z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie C‑340/08 M i in., Zb.Orz. s. I‑3913, pkt 44.

33 –      Zobacz w szczególności wyroki: z dnia 12 listopada 1969 r. w sprawie 29/69 Stauder, Rec. s. 419, pkt 3; z dnia 22 października 2009 r. w sprawach połączonych C‑261/08 i C‑348/08 Zurita García i Choque Cabrera, Zb.Orz. s. I‑10143, pkt 54; a także z dnia 3 czerwca 2010 r. w sprawie C‑569/08 Internetportal und Marketing, Zb.Orz. s. I‑4871, pkt 35.

34 –      Zobacz podobnie np. E. Gallant, Compétence reconnaissance et exécution (Matières matrimoniale et de responsabilité parentale), Répertoire de droit communautaire, Dalloz, sierpień 2007, nr 167.

35 –      Artykuł 10 rozporządzenia nr 2201/2003 przewiduje ponadto w przypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka utrzymanie jurysdykcji sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem miało zwykły pobyt, wyłącznie do chwili uzyskania przez dziecko zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, przy czym warunkiem jest, by w szczególności dziecko przebywało w tym innym państwie członkowskim przez co najmniej rok i zadomowiło się w swoim nowym otoczeniu.

36 –      Który mógłby na przykład wynosić sześć miesięcy. W odniesieniu do dyskusji na temat tego składnika czasowego pojęcia zwykłego pobytu zob. w szczególności R. Espinosa Calabuig, Custodia y visita de menores en el espacio judicial europeo, Marial Pons 2007, s. 128 i nast. Należy zauważyć, że komisja, której powierzono przygotowywanie projektu wyżej wspomnianej konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r., „odrzuciła pomysł ustalenia długości okresu, który musiałby upłynąć w celu uzyskania nowego miejsca zwykłego pobytu”, właśnie dlatego, że chodzi tu o okoliczność, która powinna podlegać ocenie w każdym poszczególnym przypadku. Zobacz P. Lagarde, op.cit., nr 41.

37 –      Lub przed upływem którego nie można by uznać, że zmiana miejsca pobytu jest równoznaczna ze zmianą miejsca zwykłego pobytu.

38 –      Takie rozwiązanie zostało w szczególności zalecone w praktycznym przewodniku dotyczącym stosowania rozporządzenia nr 2201/2003 (s. 13). Sama obecność dziecka w docelowym państwie członkowskim byłaby zatem zrównana z uzyskaniem nowego miejsca zwykłego pobytu, co byłoby sprzeczne z przyjętym przez Trybunał stanowiskiem w ww. wyroku w sprawie A, zgodnie z którym sama fizyczna obecność dziecka w danym państwie członkowskim nie wystarczy, by uznać, że dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w tym państwie.

39 –      Sądy mogą również w ostateczności stwierdzić, że jurysdykcja przysługuje im na podstawie art. 14 rozporządzenia nr 2201/2003, który stanowi, że jeżeli żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji albo na podstawie art. 8 rozporządzenia, albo na podstawie jego art. 13, jurysdykcję określa się w każdym państwie członkowskim według prawa tego państwa.

40 –      W odniesieniu do tego aspektu pytania zob. np. M.L. Niboyet, L’office du juge – la vérification et l’exercice de la compétence, w: H. Fulchiron i C. Nourissat (dir.), op.cit., s. 191.

41 –      Wyrok z dnia 15 lipca 2010 r. w sprawie C‑256/09 Purrucker, Zb.Orz. s. I‑7349, pkt 73.

42 –      Zobacz pkt 101 niniejszego stanowiska.

43 –      Punkt 43.

44 –      Sprawa J [1990] 2 AC 562, s. 578.

45 –      W odniesieniu do tego aspektu pytania zob. przypis 15.

46 –      W odniesieniu do tego aspektu pytania zob. dalej propozycję odpowiedzi na drugie pytanie sądu krajowego.

47 –      Wyrok z dnia 5 października 2010 r. w sprawie C‑400/10 PPU, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 44.

48 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie McB., pkt 49‑64.

49 –      Gdyby przed sądem, przed którym wszczęto postępowanie telefonicznie w dniu 9 października 2009 r., wszczęto postępowanie w dniu poprzedzającym wyjazd matki z dzieckiem, przemieszczenie to zostałoby dokonane z naruszeniem prawa do pieczy nad dzieckiem przyznanego sądowi, przed którym wszczęto postępowanie, przez państwo członkowskie początkowego miejsca zwykłego pobytu dziecka, jeśliby wspomniany sąd nie zezwolił na nie uprzednio. Przemieszczenie to byłoby zatem bezprawne i uzasadniałoby jurysdykcję sądu, przed którym wszczęto postępowanie, na podstawie art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003.

50 –      Zobacz w tym zakresie E. Perez Vera, raport wyjaśniający dotyczący konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, w: Actes et documents de la Quatorzième session (1980), Tome III, Enlèvement d’enfants, nr 64 i nast.

51 –      Konwencja haska w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę, na której w tym zakresie opiera się rozporządzenie nr 2201/2003, przewiduje również prawo do pieczy instytucji i organizacji. Zobacz E. Perez Vera, op.cit., pkt 80.

52 –      Punkt 43.

53 –      Sąd krajowy wydał postanowienie odsyłające w dniu 8 października 2010 r., a więc krótko po wydaniu w dniu 5 października 2010 r. ww. wyroku w sprawie McB., i w związku z tym nie miał wiedzy na temat tego wyroku.

54 –      Zobacz w szczególności ww. wyrok w sprawie A, pkt 34.

55 –      Zobacz rzadziej wyroki: z dnia 23 listopada 2006 r. w sprawie C‑486/04 Komisja przeciwko Włochom, Zb.Orz. s. I‑11025, pkt 44; z dnia 5 lipca 2007 r., w sprawie C‑255/05 Komisja przeciwko Włochom, Zb.Orz. s. I‑5767, pkt 60; z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie C‑247/06 Komisja przeciwko Niemcom, Zb.Orz. s. I‑150, pkt 30.

56 –      Czyli przypadku odpowiadającemu pytaniu trzeciemu akapit pierwszy postanowienia odsyłającego.

57 –      Z zastrzeżeniem uwag sformułowanych powyżej, w pkt 55 i nast. niniejszego stanowiska.