Sprawa T‑610/19
Deutsche Telekom AG
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (siódma izba w składzie powiększonym) z dnia 19 stycznia 2022 r.
Skarga o stwierdzenie nieważności i o odszkodowanie – Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Słowacki rynek szerokopasmowych usług telekomunikacyjnych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 102 TFUE i art. 54 porozumienia EOG – Wyrok stwierdzający częściową nieważność decyzji i obniżający kwotę nałożonej grzywny – Odmowa zapłaty przez Komisję odsetek za zwłokę – Artykuł 266 TFUE – Artykuł 90 ust. 4 rozporządzenia delegowanego (UE) nr 1268/2012 – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom – Pozbawienie możliwości korzystania z nienależnie zapłaconej kwoty grzywny – Utracone korzyści – Odsetki za zwłokę – Stopa procentowa – Szkoda
1. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Niezgodność z prawem – Szkoda – Związek przyczynowy – Niespełnienie jednej z przesłanek – Oddalenie skargi o odszkodowanie w całości
(art. 340 akapit drugi TFUE)
(zob. pkt 30–32)
2. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Rzeczywista i pewna szkoda – Ciężar dowodu – Zwrot przez Komisję grzywny uchylonej i obniżonej przez sąd Unii – Utracone korzyści danego przedsiębiorstwa w stosunku do zwróconej kwoty – Brak dowodów wykazujących możliwość dokonania inwestycji mogących przynieść zwrot odpowiadający zwrotowi z zainwestowanego kapitału lub średniemu ważonemu kosztowi kapitału – Brak poważnej i nieodwracalnej szkody
(art. 340 akapit drugi TFUE)
(zob. pkt 39–48, 51, 52)
3. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Niezgodność z prawem – Uchybienie ciążącemu na Komisji obowiązkowi zapłaty odsetek za zwłokę od zwróconej kwoty grzywny uchylonej i obniżonej przez sąd Unii – Naruszenie art. 266 TFUE – Wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom
(art. 261, 263, art. 266 akapit pierwszy, art. 340 akapit drugi TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)
(zob. pkt 71–76, 95, 111–113)
4. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Niezgodność z prawem – Zwrot przez Komisję grzywny uchylonej i obniżonej przez sąd Unii – Odmowa zapłaty przez Komisję odsetek za zwłokę od zwróconej kwoty – Skutki ex tunc uchylenia i obniżenia dokonanego przez sąd Unii – Odsetki za zwłokę określone lub możliwe do określenia na podstawie obiektywnych ustalonych okoliczności w dniu tymczasowej zapłaty grzywny
[art. 340 akapit drugi TFUE; rozporządzenie Komisji nr 1268/2012, art. 83, 90; decyzja Komisji C(2013) 2488 final, art. 24 ust. 2]
(zob. pkt 78–87, 95)
5. Zasoby własne Unii Europejskiej – Spoczywający na Komisji obowiązek zapłaty wierzytelności – Należne odsetki – Zwrot przez Komisję grzywny uchylonej i obniżonej przez sąd Unii – Obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę od zwróconej kwoty od dnia zapłaty grzywny – Naruszenie odstraszającej funkcji grzywien – Brak
(art. 266 akapit pierwszy TFUE)
(zob. pkt 91–94)
6. Zasoby własne Unii Europejskiej – Spoczywający na Komisji obowiązek zapłaty wierzytelności – Należne odsetki – Częściowy zwrot przez Komisję grzywny obniżonej przez sąd Unii – Uprawnienie Komisji do ustalenia warunków zwrotu w drodze indywidualnej decyzji – Brak
(art. 266 akapit pierwszy TFUE; rozporządzenie Komisji nr 1268/2012, art. 90 ust.4)
(zob. pkt 96–105)
7. Zasoby własne Unii Europejskiej – Spoczywający na Komisji obowiązek zapłaty wierzytelności – Należne odsetki – Odsetki wyrównawcze – Odsetki za zwłokę – Rozróżnienie – Działanie zapewniające wykonanie wyroku sądu Unii uchylającego częściowo grzywnę i dokonującego obniżenia jej kwoty
(art. 266 akapit pierwszy TFUE)
(zob. pkt 107–110)
8. Odpowiedzialność pozaumowna – Przesłanki – Związek przyczynowy – Zwrot przez Komisję grzywny uchylonej i obniżonej przez sąd Unii – Odmowa zapłaty przez Komisję odsetek za zwłokę od zwróconej kwoty – Szkoda wynikająca z tej odmowy – Istnienie związku przyczynowego
(art. 266 akapit pierwszy, art. 340 akapit drugi TFUE)
(zob. pkt 116–118)
9. Zasoby własne Unii Europejskiej – Spoczywający na Komisji obowiązek zapłaty wierzytelności – Należne odsetki – Zwrot przez Komisję grzywny uchylonej i obniżonej przez sąd Unii – Ustalenie stopy należnych odsetek – Natychmiastowa zapłata grzywny – Odroczenie płatności z gwarancją bankową – Rozróżnienie
(rozporządzenie Komisji nr 1268/111, art. 83, 111)
(zob. pkt 120–123, 127–137)
Streszczenie
Sąd przyznał Deutsche Telekom odszkodowanie w wysokości około 1,8 mln EUR tytułem naprawienia szkody poniesionej przez nią w wyniku odmowy wypłacenia jej przez Komisję Europejską odsetek za zwłokę od kwoty grzywny, którą nienależnie zapłaciła ona w związku z naruszeniem reguł konkurencji
Decyzją z dnia 15 października 2014 r.(1) Komisja Europejska nałożyła na spółkę Deutsche Telekom AG (zwaną dalej „spółką Deutsche Telekom”) grzywnę w wysokości 31 070 000 EUR za nadużycie pozycji dominującej na słowackim rynku szerokopasmowych usług telekomunikacyjnych, z naruszeniem art. 102 TFUE i art. 54 porozumienia EOG.
Spółka Deutsche Telekom wniosła skargę o stwierdzenie nieważności tej decyzji, uiszczając zarazem grzywnę w dniu 16 stycznia 2015 r. Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2018 r.(2) Sąd częściowo uwzględnił skargę spółki Deutsche Telekom i w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania obniżył kwotę grzywny o 12 039 019 EUR. W dniu 19 lutego 2019 r. Komisja zwróciła tę kwotę spółce Deutsche Telekom.
Pismem z dnia 28 czerwca 2019 r. (zwanym dalej „zaskarżoną decyzją”) Komisja odmówiła jednak wypłacenia spółce Deutsche Telekom odsetek za zwłokę za okres od dnia zapłaty grzywny do dnia zwrotu części grzywny uznanej za nienależną (zwany dalej „spornym okresem”).
Spółka Deutsche Telekom wniosła zatem do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji, a także o zobowiązanie Komisji do zapłaty odszkodowania za utracone korzyści z powodu pozbawienia możliwości korzystania, w spornym okresie, z kwoty głównej nienależnie zapłaconej części grzywny, lub – tytułem żądania ewentualnego – do naprawienia szkody, jaką spółka poniosła z powodu odmowy zapłaty przez Komisję odsetek za zwłokę od tej kwoty.
W swoim wyroku siódma izba Sądu w składzie powiększonym częściowo uwzględniła wniesioną przez spółkę Deutsche Telekom skargę o stwierdzenie nieważności i o odszkodowanie. W tym kontekście Sąd przedstawił wyjaśnienia co do ciążącego na Komisji obowiązku zapłaty odsetek za zwłokę od części kwoty grzywny, która w następstwie wyroku sądu Unii powinna zostać zwrócona danemu przedsiębiorstwu.
Ocena Sądu
W pierwszej kolejności Sąd oddalił żądanie spółki Deutsche Telekom mające na celu uzyskanie odszkodowania z tytułu odpowiedzialności pozaumownej Unii za rzekomo utracone korzyści spółki, które miały zostać poniesione ze względu na pozbawienie możliwości korzystania w rozpatrywanym okresie z nienależnie zapłaconej części grzywny i które odpowiadały rocznej stopie zwrotu z zainwestowanego kapitału lub średniemu ważonemu kosztowi jej kapitału.
W tym względzie Sąd przypomniał, że odpowiedzialność pozaumowna Unii jest uzależniona od łącznego spełnienia szeregu przesłanek, a mianowicie istnienia wystarczająco istotnego naruszenia normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom, rzeczywistego charakteru szkody oraz istnienia związku przyczynowego między naruszeniem a poniesioną szkodą, czego wykazanie należy do strony skarżącej.
Tymczasem w niniejszym przypadku sprawie spółka Deutsche Telekom nie przedstawiła przekonujących dowodów na rzeczywisty i pewny charakter podnoszonej szkody. W szczególności spółka Deutsche Telekom ani nie wykazała, że na pewno zainwestowałaby nienależnie zapłaconą kwotę grzywny w swoją działalność, ani że pozbawienie jej możliwości korzystania ze wspomnianej kwoty doprowadziło ją do rezygnacji z konkretnych i rzeczywistych projektów. W tym kontekście spółka Deutsche Telekom nie wykazała również, że nie dysponowała środkami niezbędnymi do skorzystania z możliwości zainwestowania.
W drugiej kolejności Sąd zajął się żądaniem odszkodowania podniesionym przez Deutsche Telekom tytułem ewentualnym w związku z naruszeniem art. 266 TFUE, którego akapit pierwszy przewiduje obowiązek podjęcia przez instytucje, których akt został uznany za nieważny wyrokiem sądu Unii, wszelkich środków zapewniających wykonanie tego wyroku.
Sąd zauważył, po pierwsze, że nakładając na instytucje obowiązek przyjęcia wszelkich środków zapewniających wykonanie wyroków sądu Unii, art. 266 akapit pierwszy TFUE przyznaje prawa jednostkom, które wygrały sprawę przed tym sądem. Po drugie, Sąd przypomniał, że odsetki za zwłokę stanowią niezbędny składnik obowiązku przywrócenia stanu pierwotnego, który spoczywa na instytucjach na mocy tego przepisu. W przypadku uchylenia i obniżenia grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo za naruszenie reguł konkurencji, z przepisu tego wynika w konsekwencji obowiązek zwrotu przez Komisję kwoty grzywny nienależnie zapłaconej wraz z odsetkami za zwłokę.
Sąd wyjaśnił, iż ze względu na to, po pierwsze, że właściwe uregulowanie finansowe(3) przewiduje roszczenie restytucyjne przysługujące spółce, która zapłaciła tymczasowo grzywnę, której nieważność została później anulowana i obniżona, a po drugie, że uchylenie i obniżenie kwoty grzywny dokonane przez sąd Unii ma skutek wsteczny, wierzytelność spółki Deutsche Telekom istniała i była pewna, jeśli chodzi o jej maksymalną kwotę, w dniu tymczasowej zapłaty grzywny. Komisja była zatem zobowiązana na podstawie art. 266 akapit pierwszy TFUE do zapłaty odsetek za zwłokę od części kwoty grzywny uznanej przez Sąd za nienależną, za cały rozpatrywany okres. Obowiązek ten ma na celu ryczałtowe odszkodowanie za pozbawienie możliwości korzystania z wierzytelności związanej z obiektywnym opóźnieniem oraz zachęcenie Komisji do wykazania się szczególną uwagą przy wydawaniu decyzji powodującej zapłatę grzywny.
Sąd dodał, że wbrew temu, co twierdzi Komisja, obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę nie jest sprzeczny z odstraszającą funkcją grzywien w sprawach z zakresu konkurencji, ponieważ ta odstraszająca funkcja musi zostać uwzględniona przez sąd Unii przy wykonywaniu przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania w celu zmniejszenia, z mocą wsteczną, kwoty grzywny. Ponadto odstraszającą funkcję grzywien należy pogodzić z zasadą skutecznej ochrony sądowej wyrażoną w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, której przestrzeganie jest zapewnione w drodze kontroli zgodności z prawem przewidzianej w art. 263 TFUE, uzupełnionej nieograniczonym prawem orzekania o wysokości grzywny.
Sąd oddalił również pozostałe argumenty przedstawione przez Komisję.
Po pierwsze, nawet jeśli od kwoty grzywny zapłaconej przez skarżącą nie zostały uzyskane odsetki w czasie, gdy była ona w posiadaniu Komisji, to w następstwie wyroku Sądu z dnia 13 grudnia 2018 r. Komisja była zobowiązana do zwrotu skarżącej części kwoty grzywny uznanej za nienależną, wraz z odsetkami za zwłokę, przy czym art. 90 rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012, który dotyczy odzyskania grzywien, nie stoi temu na przeszkodzie. Ponadto obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę wynika bezpośrednio z art. 266 akapit pierwszy TFUE, a Komisja nie jest uprawniona do ustalania w drodze indywidualnej decyzji warunków, na jakich zapłaci odsetki za zwłokę w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji nakładającej grzywnę i w przypadku obniżenia kwoty grzywny.
Po drugie, odsetki należne w niniejszym przypadku są odsetkami za zwłokę, a nie odsetkami wyrównawczymi. W istocie należność główną spółki Deutsche Telekom stanowiło roszczenie restytucyjne, związane z zapłatą grzywny dokonaną tymczasowo. Należność ta istniała i była pewna, jeśli chodzi o jej maksymalną kwotę, lub przynajmniej można ją było określić na podstawie obiektywnych ustalonych okoliczności w dniu owej zapłaty.
Biorąc pod uwagę okoliczność, że Komisja była zobowiązana zwrócić spółce Deutsche Telekom część grzywny uiszczoną nienależnie, wraz z odsetkami za zwłokę, i że nie dysponowała ona żadnym zakresem uznania w tym względzie, Sąd stwierdził, że odmowa wypłaty tych odsetek na rzecz spółki Deutsche Telekom stanowi istotne naruszenie art. 266 akapit pierwszy TFUE, które powoduje powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii. Uwzględniając istnienie bezpośredniego związku pomiędzy stwierdzonym naruszeniem i szkodą polegającą na utracie, w rozpatrywanym okresie, odsetek za zwłokę od części grzywny zapłaconej nienależnie, Sąd przyznał spółce Deutsche Telekom odszkodowanie w wysokości 1 750 522,38 EUR, obliczone przy zastosowaniu, przez analogię, stopy procentowej przewidzianej w art. 83 ust. 2 lit. b) rozporządzenia delegowanego nr 1268/2012, to znaczy stopy stosowanej przez EBC do jego głównych operacji refinansujących w styczniu 2015 r., czyli 0,05%, powiększonej o trzy i pół punktu procentowego.