WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 14 lutego 2019 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Równość traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78/WE – Artykuł 2 ust. 2 lit. b) – Dyskryminacja pośrednia ze względu na wiek – Nowo zatrudnieni nauczyciele – Data zatrudnienia – Siatka płac i zaszeregowanie do stopni tej siatki w chwili zatrudnienia mniej korzystne niż mające zastosowanie do nauczycieli już zatrudnionych
W sprawie C‑154/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Labour Court (sąd pracy, Irlandia) postanowieniem z dnia 23 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 27 lutego 2018 r., w postępowaniu:
Tomás Horgan,
Claire Keegan
przeciwko
Minister for Education & Skills,
Minister for Finance,
Minister for Public Expenditure & Reform,
Ireland,
Attorney General,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: A. Arabadjiev (sprawozdawca), prezes izby, E. Levits, M. Berger, C. Vajda i P.G. Xuereb, sędziowie,
rzecznik generalny: Y. Bot,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu T. Horgana oraz C. Keegan przez A.M. Lyne, solicitor,
– w imieniu Minister for Education & Skills, Minister for Finance, Minister for Public Expenditure & Reform, Irlandii oraz Attorney General przez M. Browne, L. Williams oraz A. Joyce’a, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez J. Tomkina oraz D. Martina, działających w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. 2000, L 303, s. 16).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Tomásem Horganem i Claire Keegan a Minister for Education & Skills (ministrem ds. edukacji i kwalifikacji, Irlandia), Minister for Finance (ministrem finansów, Irlandia), Minister for Public Expenditure & Reform (ministrem ds. wydatków publicznych i reformy, Irlandia), Ireland (Irlandią) oraz Attorney General (Irlandia) w przedmiocie zgodności z prawem środka krajowego – mającego zastosowanie od dnia 1 stycznia 2011 r. do nowo zatrudnianych urzędników, w tym nauczycieli szkół krajowych – który przewiduje siatkę płac i zaszeregowanie do stopni tej siatki w chwili zatrudnienia mniej korzystne niż mające zastosowanie do nauczycieli już zatrudnionych.
Ramy prawne
Prawo unijne
3 Artykuł 1 dyrektywy 2000/78 przewiduje:
„Celem niniejszej dyrektywy jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacją ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania”.
4 Artykuł 2 tej dyrektywy stanowi:
„1. Do celów niniejszej dyrektywy »zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1.
2. Do celów ust. 1:
[…]
b) dyskryminacja pośrednia występuje w przypadku, gdy przepis, kryterium lub pozornie neutralna praktyka może doprowadzić do szczególnej niekorzystnej sytuacji dla osób danej religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej, w stosunku do innych osób, chyba że:
(i) taki przepis, kryterium lub praktyka jest obiektywnie uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne, […]
[…]”.
Prawo irlandzkie
5 Okólnik 0040/2011, zatytułowany „Nowe siatki płac dla nauczycieli nowo mianowanych w 2011 r.”, stanowi w pkt 1–4:
„Wprowadzenie
1. Minister ds. edukacji i kwalifikacji pragnie poinformować komitety ds. kształcenia zawodowego, organy zarządzające i nauczycieli o stosowaniu zmienionych stawek wynagrodzenia i dodatków w odniesieniu do nauczycieli nowo mianowanych począwszy od dnia 1 stycznia 2011 r.
2. W ramach budżetu na 2011 r. rząd zastosował dziesięcioprocentową obniżkę wynagrodzenia przysługującego nowo zatrudnianym urzędnikom (zwanym dalej »nowo mianowanymi«), a wszyscy nowo mianowani do wstępnych grup zaszeregowania służby publicznej zostają zaklasyfikowani do pierwszego stopnia odpowiedniej siatki płac począwszy od dnia 1 stycznia 2011 r.
Zastosowanie nowych stawek wynagrodzenia
3. Obniżka o 10% ma zastosowanie do wynagrodzenia podstawowego, dodatków i wynagrodzenia za nadzór i zastępstwo.
a) Wynagrodzenie podstawowe
Obniżka o 10% ma zastosowanie do wynagrodzenia podstawowego na wszystkich stopniach siatki wzrostu płac. Obniżone zostały także stawki dzienne i godzinowe dla nauczycieli pracujących okazjonalnie lub nieokazjonalnie w nauczaniu podstawowym oraz stawki godzinowe dla nauczycieli pracujących okazjonalnie lub nieokazjonalnie w niepełnym wymiarze czasu pracy w nauczaniu ponadpodstawowym. Zmienione stawki ustalone są w załączniku do niniejszego okólnika […].
b) Dodatki
Obniżka o 10% ma także zastosowanie do wszystkich dodatków z wyjątkiem dodatków związanych z awansem, mianowicie dodatków za wykonywanie specjalnych obowiązków, sprawowanie funkcji zastępcy dyrektora, wicedyrektora i dyrektora w placówkach oświatowych.
Nowo mianowani nauczyciele
4. Nowe stawki wynagrodzeń mają zastosowanie do wszystkich nauczycieli, którzy zostali mianowani w dniu 1 stycznia 2011 r. lub po tej dacie”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
6 W roku 2011 T. Horgan i C. Keegan uzyskali kwalifikacje umożliwiające im wykonywanie zawodu nauczyciela. Od jesieni tego roku wykonywali ten zawód w irlandzkiej publicznej szkole podstawowej.
7 Zawarta w okólniku 0040/2011 nowa siatka płac dla nowo zatrudnionych nauczycieli skutkuje począwszy od dnia 1 stycznia 2011 r. obniżeniem wynagrodzeń o 10% w odniesieniu do każdego stopnia siatki płac w stosunku do wynagrodzenia urzędników zatrudnionych przed tą datą.
8 Poza tym na mocy tego okólnika wszyscy nowo zatrudnieni nauczyciele zostali zaszeregowani do pierwszego stopnia odpowiedniej siatki płac, w przeciwieństwie do poprzedniej praktyki polegającej na zaszeregowaniu nowych nauczycieli do drugiego lub trzeciego stopnia tej siatki.
9 Celem tych środków była reakcja na konieczność doprowadzania do średnioterminowego strukturalnego obniżenia kosztów służby publicznej w czasach poważnych ograniczeń budżetowych i zaradzenia równie poważnemu deficytowi finansów publicznych.
10 T. Horgan i C. Keegan zaskarżyli te środki do Equality Tribunal (sądu ds. równego traktowania, Irlandia), powołując się na odmienne traktowanie ze względu na wiek. Ponieważ sąd ten oddalił ich żądanie, T. Horgan i C. Keegan wnieśli środek odwoławczy do sądu odsyłającego.
11 Sąd ten wyjaśnia, że środki rozpatrywane w postępowaniu głównym doprowadziły do współistnienia dwóch grup pracowników wykonujących pracę o tej samej wartości, ale wynagradzanych w odmienny sposób, przy czym istnieje wyraźna różnica wieku między tymi dwiema kategoriami.
12 Około 70% osób, które rozpoczęły pracę jako nauczyciele w 2011 r., miało co najwyżej 25 lat. Zatem w odniesieniu do chwili zatrudnienia nauczyciele, którzy rozpoczęli pracę w ciągu tego roku, w tym T. Horgan i C. Keegan, są z reguły młodsi niż nauczyciele zatrudnieni przed tym rokiem, przy czym ci ostatni są uznawani za grupę osób lepiej wynagradzanych.
13 Sąd odsyłający wskazuje jednak, że czynnikiem determinującym, która siatka płac ma zastosowanie do nauczycieli, jest rok rozpoczęcia pracy i że wobec każdego nauczyciela zatrudnionego po dniu 1 stycznia 2011 r. stosuje się mniej korzystną siatkę płac niezależnie od jego wieku w chwili zatrudnienia. Natomiast wobec wszystkich nauczycieli zatrudnionych przed tą datą znajdowała zastosowanie dawna siatka płac i nadal jest ona wobec nich stosowana niezależnie od ich wieku w chwili zatrudnienia. Tym samym data zatrudnienia jest kryterium na pierwszy rzut oka neutralnym z punktu widzenia wieku.
14 Sąd odsyłający stwierdza również, że strony w postępowaniu głównym nie kwestionują, że struktura wiekowa nauczycieli zatrudnianych po dniu 1 stycznia 2011 r. nie różni się od struktury wiekowej nauczycieli zatrudnianych przed tą datą niezależnie od roku, w którym nastąpiło zatrudnienie. Sąd ten zastanawia się zatem, czy dochodzi do dyskryminacji pośredniej ze względu na wiek, jak twierdzą T. Horgan i C. Keegan.
15 W odniesieniu do uzasadnienia ewentualnej dyskryminacji pośredniej sąd odsyłający zauważa, że powołano się na dwa uzasadnienia, mianowicie, z jednej strony na konieczność zareagowania przez Irlandię na kryzys gospodarczy, a z drugiej strony na obowiązek przestrzegania układu zbiorowego zakazującego jakichkolwiek dalszych obniżek wynagrodzeń urzędników zatrudnionych przed 2011 r.
16 Sąd ten uważa, że te powody rozpatrywane indywidualnie nie stanowią ważnych uzasadnień, lecz łącznie mogłyby stanowić takie uzasadnienie.
17 W tych okolicznościach Labour Court (sąd pracy, Irlandia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy wprowadzenie przez państwo członkowskie, działające w charakterze pracodawcy, mniej korzystnej siatki płac dla nowo zatrudnionych nauczycieli szkół publicznych w sytuacji, gdy wynagrodzenie już zatrudnionych nauczycieli pozostaje niezmienione, stanowi dyskryminację pośrednią ze względu na wiek w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 2000/78, jeśli:
a) zmieniona siatka płac i wcześniejsza siatka płac znajdują zastosowanie do wszystkich nauczycieli w obu odpowiednich kategoriach niezależnie od wieku;
b) w momencie rozpoczęcia zatrudnienia i zaszeregowania nauczycieli do danej siatki płac struktura wiekowa grupy otrzymującej wyższe wynagrodzenie nie różniła się od struktury wiekowej grupy otrzymującej niższe wynagrodzenie;
c) wprowadzenie zmienionej siatki płac doprowadziło do istotnej różnicy w wysokości wynagrodzeń między dwiema grupami nauczycieli wykonującymi pracę o tej samej wartości;
d) średni wiek nauczycieli zaszeregowanych w ramach mniej korzystnej siatki płac jest niższy od średniego wieku nauczycieli zaszeregowanych w ramach wcześniejszej siatki płac;
e) w momencie wprowadzenia mniej korzystnej siatki płac statystyki państwowe wskazywały, że 70% nowo zatrudnionych nauczycieli miało 25 lat lub mniej, i wykazano, że jest to typowa struktura wiekowa nowo zatrudnionych nauczycieli szkół publicznych w każdym roku, oraz
f) nauczyciele szkół publicznych, którzy rozpoczęli pracę w 2011 r. lub później, są w wyraźnie mniej korzystnej sytuacji finansowej niż ich koledzy zatrudnieni przed 2011 r.?
2) W razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: czy wprowadzenie mniej korzystnej siatki płac można obiektywnie uzasadnić wymogiem osiągnięcia średnioterminowego i długoterminowego strukturalnego cięcia kosztów w administracji publicznej, biorąc pod uwagę ograniczenia budżetowe, z jakimi borykało się państwo, lub konieczność utrzymywania dobrych stosunków między pracodawcą a już pełniącymi służbę urzędnikami?
3) Czy odpowiedź na pytanie drugie mogłaby być inna, gdyby państwo mogło osiągnąć porównywalne oszczędności, zmniejszając wynagrodzenia wszystkich nauczycieli w mniej drastyczny sposób niż obniżenie zastosowane wyłącznie do wynagrodzenia nowo zatrudnionych nauczycieli?
4) Czy odpowiedzi na pytania drugie i trzecie mogłyby być inne, gdyby decyzja o nieobniżaniu siatki płac dla już zatrudnionych nauczycieli została podjęta zgodnie ze zbiorowym układem pracy zawartym przez rząd jako pracodawcą a związkami zawodowymi reprezentującymi urzędników, w którym rząd zobowiązał się nie obniżać dodatkowo wynagrodzenia już pełniącym służbę urzędnikom, którym już wcześniej obniżono wynagrodzenie, i w świetle konsekwencji dla stosunków między pracodawcą a pracownikami, jakie wynikałyby z nieprzestrzegania tego układu zbiorowego, biorąc pod uwagę, że nowa siatka płac wprowadzona w 2011 r. nie była częścią tego układu zbiorowego?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
18 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że środek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który od określonej daty przewiduje stosowanie przy zatrudnianiu nowych nauczycieli siatki płac i zaszeregowania do stopni tej siatki mniej korzystnych od tych stosowanych na mocy regulacji poprzedzających ten środek do nauczycieli zatrudnionych przed tą datą, stanowi pośrednią dyskryminację ze względu na wiek w rozumieniu tego przepisu.
19 Przede wszystkim należy przypomnieć, że z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78 w związku z art. 1 tej dyrektywy wynika, że do celów tej dyrektywy zasada równego traktowania oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji ze względu między innymi na wiek. Ponadto z art. 2 ust. 2 lit. b) wspomnianej dyrektywy wynika, że do celów tej dyrektywy dyskryminacja pośrednia ze względu na wiek ma miejsce wtedy, gdy przepis, kryterium lub pozornie neutralna praktyka może doprowadzić do szczególnej niekorzystnej sytuacji dla osób w określonym wieku w stosunku do innych osób, chyba że taki przepis, kryterium lub praktyka jest obiektywnie uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.
20 A zatem w celu ustalenia, czy T. Horgan i C. Keegan mogą powoływać się na zasadę wspomnianą w poprzednim punkcie, należy sprawdzić, czy wobec nauczycieli zatrudnionych po dniu 1 stycznia 2011 r. oraz nauczycieli zatrudnionych przed tą datą ma zastosowanie odmienne traktowanie ze względu na wiek, w jakim byli podczas zatrudnienia.
21 W tym względzie z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że Irlandia postanowiła zmienić warunki wynagrodzenia dla nowo zatrudnianych urzędników, w tym nauczycieli, od dnia 1 stycznia 2011 r., wprowadzając obniżkę wynagrodzeń w wysokości 10% i ustalając zaszeregowanie do pierwszego stopnia siatki płac w miejsce zaszeregowania do drugiego lub trzeciego stopnia.
22 Te nowe warunki mają właśnie zastosowanie do sytuacji T. Horgana i C. Keegan oraz innych nauczycieli zatrudnionych po tej dacie, przy czym nie jest podważane, że wykonują oni pracę porównywalną do pracy nauczycieli zatrudnionych przed wspomnianą datą.
23 Natomiast nauczyciele zatrudnieni przed dniem 1 stycznia 2011 r. byli automatycznie zaszeregowywani do stopni siatki płac na podstawie wcześniejszych warunków obowiązujących w chwili ich zatrudnienia, co determinowało wysokość ich wynagrodzenia.
24 Z powyższego wynika, że to odmienne traktowanie wynika z daty zatrudnienia odpowiednich nauczycieli, ponieważ w zależności od tej daty mają zastosowanie stare lub nowe regulacje dotyczące siatki płac i zaszeregowania do stopnia tej siatki.
25 Zatem jedynym kryterium mającym znaczenie dla celów stosowania nowych regulacji dotyczących siatki płac i zaszeregowania do stopni tej siatki jest przymiot „urzędnika nowo zatrudnionego począwszy od dnia 1 stycznia 2011 r.”, i to niezależnie od wieku urzędnika w chwili zatrudnienia. Tym samym kryterium to, które uzależnia stosowanie nowych regulacji jedynie od daty zatrudnienia jako elementu obiektywnego i neutralnego, w sposób oczywisty nie wiąże się z braniem pod uwagę wieku zatrudnianych osób (zob. podobnie wyrok z dnia 22 grudnia 2008 r., Centeno Mediavilla i in./Komisja, C‑443/07 P, EU:C:2008:767, pkt 81, 83).
26 Ponadto sąd odsyłający wyjaśnił, że o ile w chwili zatrudnienia T. Horgan i C. Keegan oraz pozostali nauczyciele zatrudnieni po dniu 1 stycznia 2011 r. byli w większości młodsi od nauczycieli zatrudnionych przed tą datą, skoro wówczas około 70% z nich miało co najwyżej 25 lat, o tyle jest również bezsporne, że bez względu na rok zatrudnienia zarówno nauczyciele zatrudniani po dniu 1 stycznia 2011 r., jak i zatrudniani przed tą datą mieli średnio co najwyżej po 25 lat.
27 Z powyższego wynika, że nowe warunki wynagrodzenia wprowadzone przez Irlandię nie opierają się na kryterium nierozerwalnie lub pośrednio związanym z wiekiem nauczycieli, wobec czego nie można uznać, że nowe uregulowanie wprowadza odmienne traktowanie ze względu na wiek (zob. podobnie wyrok z dnia 7 czerwca 2012 r., Tyrolean Airways Tiroler Luftfahrt Gesellschaft, C‑132/11, EU:C:2012:329, pkt 29, 30).
28 Przy uwzględnieniu tych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że środek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który od określonej daty przewiduje stosowanie przy zatrudnianiu nowych nauczycieli siatki płac i zaszeregowania do stopni tej siatki mniej korzystnych od tych stosowanych na mocy regulacji poprzedzających ten środek do nauczycieli zatrudnionych przed tą datą, nie stanowi pośredniej dyskryminacji ze względu na wiek w rozumieniu tego przepisu.
W przedmiocie pytań od drugiego do czwartego
29 Z uwagi na treść odpowiedzi na pytanie pierwsze udzielanie odpowiedzi na pytania od drugiego do czwartego jest bezprzedmiotowe.
W przedmiocie kosztów
30 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 2 ust. 2 lit. b) dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że środek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który od określonej daty przewiduje stosowanie przy zatrudnianiu nowych nauczycieli siatki płac i zaszeregowania do stopni tej siatki mniej korzystnych od tych stosowanych na mocy regulacji poprzedzających ten środek do nauczycieli zatrudnionych przed tą datą, nie stanowi pośredniej dyskryminacji ze względu na wiek w rozumieniu tego przepisu.
Podpisy