ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τέταρτο τμήμα)
της 25ης Μαΐου 2023 (*)
«Προδικαστική παραπομπή – Δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις – Οδηγία 2012/13/ΕΕ – Δικαίωμα ενημερώσεως στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών – Άρθρο 6 – Δικαίωμα ενημερώσεως σχετικά με την ποινική κατηγορία – Άρθρο 7 – Δικαίωμα προσβάσεως στο υλικό της δικογραφίας – Αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπερασπίσεως – Άρθρο 6 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια – Ενημέρωση, με χωριστό έγγραφο, για τους λόγους της θέσεως του υπόπτου ή του κατηγορουμένου υπό κράτηση – Χρόνος κατά τον οποίο πρέπει να παρέχεται η σχετική ενημέρωση»
Στην υπόθεση C‑608/21,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Sofiyski rayonen sad (πρωτοδικείο Σόφιας, Βουλγαρία) με απόφαση της 17ης Σεπτεμβρίου 2021, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 29 Σεπτεμβρίου 2021, στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας διοικητικού χαρακτήρα κατά
XN,
παρισταμένου του:
Politseyski organ pri 02 RU SDVR,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τέταρτο τμήμα),
συγκείμενο από τους Κ. Λυκούργο (εισηγητή), πρόεδρο τμήματος, L. S. Rossi, J.‑C. Bonichot, S. Rodin και O. Spineanu‑Matei, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: P. Pikamäe
γραμματέας: Α. Calot Escobar
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– ο XN, εκπροσωπούμενος από τον R. Rashkov, advokat,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους M. Wasmeier και I. Zaloguin,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 12ης Ιανουαρίου 2023,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 6, παράγραφος 2, και του άρθρου 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2012, σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών (ΕΕ 2012, L 142, σ. 1).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαδικασίας σχετικής με τη νομιμότητα της διαταγής κρατήσεως του XN.
Το νομικό πλαίσιο
Το δίκαιο της Ένωσης
3 Οι αιτιολογικές σκέψεις 14, 22, 27 και 28 της οδηγίας 2012/13 αναφέρουν τα εξής:
«(14) Η παρούσα οδηγία […] [α]ποβλέποντας στην ενίσχυση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών, ορίζει κοινούς στοιχειώδεις κανόνες όσον αφορά την απαιτούμενη ενημέρωση των υπόπτων ή των κατηγορουμένων για την τέλεση αξιόποινης πράξης σχετικά με τα δικαιώματά τους και με την ποινική κατηγορία σε βάρος τους. Η παρούσα οδηγία στηρίζεται στα δικαιώματα που ορίζει ο [Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης)], ιδίως στα άρθρα 6, 47 και 48, βάσει των άρθρων 5 και 6 της [Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, η οποία υπεγράφη στη Ρώμη στις 4 Νοεμβρίου 1950, στο εξής: ΕΣΔΑ] όπως έχουν ερμηνευθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
[…]
(22) Σε περίπτωση σύλληψης ή κράτησης υπόπτου ή κατηγορουμένου, η ενημέρωση σχετικά με τα εφαρμοστέα δικονομικά δικαιώματα θα πρέπει να παρέχεται με τη μορφή εγγράφου δικαιωμάτων που έχει συνταχθεί με εύληπτο τρόπο ούτως ώστε να βοηθά την εκ μέρους του κατανόηση των δικαιωμάτων του. Το εν λόγω έγγραφο δικαιωμάτων θα πρέπει να χορηγείται άμεσα σε κάθε συλληφθέν πρόσωπο, όταν αυτό στερείται της ελευθερίας του με παρέμβαση των αρχών επιβολής του νόμου στο πλαίσιο μιας ποινικής διαδικασίας. Θα πρέπει να περιλαμβάνει βασικές πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες προσβολής του νόμιμου χαρακτήρα της σύλληψης, την επανεξέταση της κράτησης ή την υποβολή αίτησης για προσωρινή απόλυση, εφόσον, και στον βαθμό που, το δικαίωμα αυτό προβλέπεται στο εθνικό δίκαιο. […]
(27) Ο κατηγορούμενος για τέλεση αξιόποινης πράξης θα πρέπει να λαμβάνει όλες τις πληροφορίες σχετικά με την ποινική κατηγορία προκειμένου να μπορεί να προετοιμάσει την υπεράσπισή του και να διασφαλίζεται ο δίκαιος χαρακτήρας των διαδικασιών.
(28) Η ενημέρωση του υπόπτου ή κατηγορούμενου για την αξιόποινη πράξη για την οποία φέρεται ως ύποπτος ή κατηγορείται ότι έχει διαπράξει, θα πρέπει να παρέχεται άμεσα και το αργότερο πριν από την πρώτη επίσημη ανάκρισή του από την αστυνομία ή άλλη αρμόδια αρχή, και χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η διενέργεια των ερευνών. Η περιγραφή των πραγματικών περιστατικών, περιλαμβανομένων, όπου είναι γνωστοί, και του χρόνου και τόπου τέλεσης της αξιόποινης πράξης, για τη διάπραξη της οποίας το πρόσωπο είναι ύποπτο ή κατηγορείται, καθώς και του ενδεχόμενου νομικού χαρακτηρισμού της, θα πρέπει να αναφέρονται με επαρκείς λεπτομέρειες σε σχέση με το στάδιο της ποινικής διαδικασίας στο οποίο η περιγραφή αυτή παρέχεται, προκειμένου να διασφαλίζεται ο δίκαιος χαρακτήρας της διαδικασίας και να καθίσταται δυνατή η αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπεράσπισης.»
4 Κατά το άρθρο 1 της οδηγίας 2012/13, το οποίο φέρει τον τίτλο «Αντικείμενο»:
«Η παρούσα οδηγία ορίζει κανόνες σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης των υπόπτων ή κατηγορουμένων, σχετικά με τα δικαιώματά τους στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας και τις εναντίον τους κατηγορίες. Ορίζει επίσης κανόνες για το δικαίωμα ενημέρωσης των προσώπων που υπόκεινται στο Ευρωπαϊκό ένταλμα συλλήψεως σχετικά με τα δικαιώματά τους.»
5 Κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, της οδηγίας:
«Η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται από τη στιγμή που ένα πρόσωπο ενημερώνεται από τις αρμόδιες αρχές κράτους μέλους, ότι θεωρείται ύποπτο ή κατηγορείται για την τέλεση αξιόποινης πράξης μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας, ήτοι τον τελικό προσδιορισμό του εάν ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος έχει τελέσει την αξιόποινη πράξη, συμπεριλαμβανομένης, κατά περίπτωση, της επιμέτρησης της ποινής και της εκδίκασης τυχόν [ενδίκου μέσου].»
6 Το άρθρο 6 της οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με την ποινική κατηγορία», προβλέπει στις παραγράφους του 1 έως 3 τα εξής:
«1. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε ο ύποπτος ή κατηγορούμενος να ενημερώνεται για την αξιόποινη πράξη την οποία φέρεται, ή κατηγορείται, ότι διέπραξε. Η ενημέρωση αυτή είναι άμεση και δεόντως λεπτομερής προκειμένου να διασφαλισθούν ο δίκαιος χαρακτήρας της διαδικασίας και η αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπεράσπισης του κατηγορουμένου.
2. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε ο ύποπτος ή κατηγορούμενος να ενημερώνεται για τους λόγους της σύλληψης ή κράτησής του, συμπεριλαμβανομένης της αξιόποινης πράξης την οποία φέρεται, ή κατηγορείται, ότι διέπραξε.
3. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε το αργότερο με τη διαβίβαση του κατηγορητηρίου στο δικαστήριο να παρέχονται λεπτομερή στοιχεία για την ποινική κατηγορία, συμπεριλαμβανομένης της φύσης και του νομικού χαρακτηρισμού της αξιόποινης πράξης και του είδους της συμμετοχής του κατηγορουμένου.»
7 Το άρθρο 7 της οδηγίας, το οποίο φέρει τον τίτλο «Δικαίωμα πρόσβασης στο υλικό της δικογραφίας», προβλέπει στις παραγράφους 1 και 2 τα εξής:
«1. Όταν πρόσωπο συλλαμβάνεται και κρατείται σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής διαδικασίας, τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι χορηγούνται στον ίδιο ή τον συνήγορό του τα έγγραφα σχετικά με τη συγκεκριμένη υπόθεση τα οποία είναι στην κατοχή των αρμόδιων αρχών και τα οποία είναι ουσιώδη για την αποτελεσματική αμφισβήτηση, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, της νομιμότητας της σύλληψης και της κράτησης.
2. Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι αρμόδιες αρχές χορηγούν πρόσβαση τουλάχιστον στο σύνολο του αποδεικτικού υλικού που κατέχουν υπέρ ή κατά του υπόπτου ή του κατηγορουμένου στο εν λόγω άτομο ή στον συνήγορό του για τη διασφάλιση του δίκαιου χαρακτήρα της διαδικασίας και την προετοιμασία της υπεράσπισής του.»
8 Το άρθρο 8 της οδηγίας 2012/13, το οποίο φέρει τον τίτλο «Εξακρίβωση και ένδικα μέσα», προβλέπει στην παράγραφο 1 τα εξής:
«Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι, όταν παρέχονται πληροφορίες στον ύποπτο ή κατηγορούμενο σύμφωνα με τα άρθρα 3 έως 6, αυτό καταγράφεται σύμφωνα με τη διαδικασία καταγραφής που προβλέπεται από το δίκαιο του οικείου κράτους μέλους.»
Το βουλγαρικό δίκαιο
9 Κατά το άρθρο 22 του Zakon za administrativnite narushenia i nakazania (νόμου περί διοικητικών παραβάσεων και κυρώσεων, DV αριθ. 92, της 28ης Νοεμβρίου 1969):
«Για την πρόληψη και την εξάλειψη των διοικητικών παραβάσεων, καθώς και για την αποφυγή και εξάλειψη των επιζήμιων συνεπειών τους, είναι δυνατή η λήψη μέτρων διοικητικού καταναγκασμού.»
10 Το άρθρο 23 του ως άνω νόμου προβλέπει τα εξής:
«Οι περιπτώσεις στις οποίες μπορούν να εφαρμοστούν διοικητικά μέτρα καταναγκασμού, η φύση τους, οι αρχές που καλούνται να τα εφαρμόσουν και η έκταση της εφαρμογής τους, καθώς και τα ένδικα βοηθήματα κατά των μέτρων αυτών, προβλέπονται σε σχετικό νόμο ή διάταγμα.»
11 Το άρθρο 72 του zakon za Ministerstvo vatreshnite raboti (νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών, DV αριθ. 53, της 27ης Ιουνίου 2014), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως της κύριας δίκης (στο εξής: νόμος περί του Υπουργείου Εσωτερικών), προβλέπει τα εξής:
«(1) Οι αστυνομικές αρχές μπορούν να θέτουν υπό κράτηση πρόσωπο:
1. για το οποίο υπάρχουν ενδείξεις ότι τέλεσε αξιόποινη πράξη.
[…]
(4) Ο κρατούμενος έχει δικαίωμα να προσφύγει κατά της νομιμότητας της κρατήσεως ενώπιον του rayonen sad [(πρωτοδικείου)] της έδρας της αρχής. Το δικαστήριο αποφαίνεται αμελλητί επί της προσφυγής και κατά της αποφάσεώς του είναι δυνατή η άσκηση αναιρέσεως σύμφωνα με τον Administrativnoprotsesualen kodeks [κώδικα διοικητικής δικονομίας] ενώπιον του οικείου administrativen sad [διοικητικού δικαστηρίου].
(5) Από τη στιγμή που τίθεται υπό κράτηση, ο κρατούμενος έχει δικαίωμα υπερασπίσεως, πρέπει δε να ενημερωθεί και για τη δυνατότητα παραιτήσεως από αυτό, καθώς και για τις συνέπειες της παραιτήσεως, όπως επίσης για το δικαίωμα σιωπής σε περίπτωση κρατήσεως δυνάμει της παραγράφου 1, σημείο 1.
[…]»
12 Κατά το άρθρο 73 του ως άνω νόμου, το πρόσωπο που τίθεται υπό κράτηση υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 72, παράγραφος 1, σημεία 1 έως 4, δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε άλλους περιορισμούς πλην εκείνων του δικαιώματος στην ελευθερία κινήσεως. Στις περιπτώσεις αυτές, η διάρκεια της κρατήσεως δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 24 ώρες.
13 Το άρθρο 74 του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών προβλέπει τα εξής:
«(1) Για τα πρόσωπα που αναφέρονται στο άρθρο 72, παράγραφος 1, εκδίδεται έγγραφη διαταγή [(zapoved)] κράτησης.
(2) Στη διαταγή κράτησης της παραγράφου 1 πρέπει να αναφέρονται:
1. το όνομα, η ιδιότητα και ο τόπος υπηρεσίας του εκδίδοντος τη διαταγή αστυνομικού οργάνου·
2. οι πραγματικοί και νομικοί λόγοι της κράτησης·
3. τα στοιχεία ταυτότητας του κρατουμένου·
4. η ημερομηνία και η ώρα της θέσης υπό κράτηση·
5. ο περιορισμός των δικαιωμάτων του κρατουμένου δυνάμει του άρθρου 73·
6. το δικαίωμα του κρατουμένου:
a) να προσφύγει δικαστικώς κατά της νομιμότητας της κράτησης·
b) σε συνήγορο υπερασπίσεως από τη στιγμή της θέσης υπό κράτηση·
[…]
(3) Ο κρατούμενος συμπληρώνει δήλωση ότι έχει λάβει γνώση των δικαιωμάτων του και ότι προτίθεται να ασκήσει ή να μην ασκήσει τα δικαιώματά του εκ της παραγράφου 2, σημείο 6, στοιχεία b έως f. Η διαταγή κράτησης υπογράφεται από το αστυνομικό όργανο και τον κρατούμενο.
(4) Η άρνηση ή η αδυναμία του κρατουμένου να υπογράψει τη διαταγή κράτησης βεβαιώνεται με την υπογραφή ενός μάρτυρα.
[…]
(6) Αντίγραφο της διαταγής κράτησης παραδίδεται στον κρατούμενο έναντι υπογεγραμμένης βεβαίωσης παραλαβής.»
14 Το άρθρο 21, παράγραφος 1, του Administrativnoprotsesualen kodeks (κώδικα διοικητικής διαδικασίας, DV αριθ. 30, της 11ης Απριλίου 2006), ως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως της κύριας δίκης, προβλέπει τα εξής:
«Ατομική διοικητική πράξη συνιστούν η έκφραση της βουλήσεως, που εξωτερικεύεται με ρητή πράξη ή με ενέργεια ή παράλειψη διοικητικής αρχής ή άλλης αρχής ή οργανισμού που έχει εξουσιοδοτηθεί από τον νόμο προς τούτο, προσώπων που ασκούν δημόσια καθήκοντα και οργανισμών που παρέχουν δημόσιες υπηρεσίες, διά της οποίας δημιουργούνται δικαιώματα ή υποχρεώσεις ή θίγονται άμεσα τα δικαιώματα, οι ελευθερίες ή τα έννομα συμφέροντα μεμονωμένων ιδιωτών ή οργανισμών, καθώς και η άρνηση εκδόσεως τέτοιας πράξεως.»
15 Το άρθρο 145 του κώδικα διοικητικής διαδικασίας προβλέπει τα εξής:
«(1) Η νομιμότητα διοικητικών πράξεων δύναται να προσβληθεί δικαστικώς.
(2) Είναι δυνατή η άσκηση προσφυγής κατά:
1. της αρχικής ατομικής διοικητικής πράξεως, συμπεριλαμβανομένης της αρνήσεως εκδόσεως τέτοιας πράξεως·
[…]».
16 Το άρθρο 1 του Ukaz no 904 za borba s drebnoto khuliganstvo (διατάγματος 904 για την καταπολέμηση του χουλιγκανισμού ήπιας μορφής), της 28ης Δεκεμβρίου 1963 (DV αριθ. 102, της 31ης Δεκεμβρίου 1963), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως της κύριας δίκης, προβλέπει τα εξής:
«(1) Σε περίπτωση χουλιγκανισμού ήπιας μορφής, όταν ο δράστης έχει συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας του, επιβάλλονται οι ακόλουθες διοικητικές κυρώσεις:
1. κράτηση έως 15 ημέρες σε δομή του Υπουργείου Εσωτερικών·
2. πρόστιμο ύψους 100 έως 500 BGN (περίπου 50 έως 255 ευρώ).
(2) “Χουλιγκανισμό ήπιας μορφής”, κατά την έννοια του παρόντος διατάγματος, συνιστά η ανάρμοστη συμπεριφορά η οποία εκδηλώνεται με βλασφημίες, ύβρεις ή άλλες απρεπείς εκφράσεις σε δημόσιο χώρο ενώπιον σημαντικού αριθμού προσώπων, με προσβλητική στάση και συμπεριφορά έναντι των πολιτών, των δημοσίων αρχών ή του κοινού ή με διαπληκτισμό, συμπλοκή ή άλλες παρόμοιες πράξεις οι οποίες διασαλεύουν τη δημόσια τάξη και την κοινωνική ειρήνη, πλην όμως δεν αποτελούν αξιόποινη πράξη κατά το άρθρο 325 του ποινικού κώδικα λόγω του χαμηλότερου βαθμού διακινδυνεύσεως της δημόσιας τάξης.»
Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα
17 Στις 2 Σεπτεμβρίου 2020, ο RK, αστυνομικός του τμήματος της δεύτερης αστυνομικής περιφέρειας της διευθύνσεως εσωτερικών υποθέσεων της Πρωτεύουσας (Βουλγαρία), εξέδωσε διαταγή περί εφαρμογής μέτρου διοικητικού καταναγκασμού κατά του XN, ήτοι διαταγή θέσεώς του υπό κράτηση για χρονικό διάστημα έως 24 ωρών, λόγω υπονοιών για την τέλεση αξιόποινων πράξεων.
18 Στην εν λόγω διαταγή, η οποία έφερε την υπογραφή του RK, αναφέρονταν οι νομικοί και πραγματικοί λόγοι της κρατήσεως του ΧΝ ως εξής: «άρθρο 72, παράγραφος 1, σημείο 1, του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών» και «διασάλευση της δημοσίας τάξεως». Ο XΝ αρνήθηκε να υπογράψει την εν λόγω διαταγή. Στην οπίσθια όψη της διαταγής, αναφερόταν ότι ο XN είχε αφεθεί ελεύθερος στις 3 Σεπτεμβρίου 2020 στις 11:10, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την υπογραφή του. Αμέσως μετά τη θέση υπό κράτηση, ο XN υποβλήθηκε σε σωματική έρευνα για την οποία συντάχθηκε πρακτικό, του παραδόθηκε δε δήλωση προς συμπλήρωση, στην οποία απαριθμούνται τα δικαιώματα που απορρέουν από τα άρθρα 72 έως 74 του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών.
19 Στις 3 Σεπτεμβρίου 2020 ο XN αμφισβήτησε τη νομιμότητα της διαταγής κρατήσεως ενώπιον του Sofiyski rayonen sad (πρωτοδικείου Σόφιας, Βουλγαρία), ήτοι ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου.
20 Στη σχετική δικογραφία συμπεριελήφθησαν οι εκθέσεις αστυνομικών οργάνων της 2ας, της 3ης και 4ης Σεπτεμβρίου 2020, στις οποίες αναφέρεται ότι στις 2 Σεπτεμβρίου 2020 και περί ώρα 11:20 ο ΧΝ, συμμετέχοντας σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας στη Σόφια (Βουλγαρία), επιχείρησε, έμπροσθεν του κτιρίου της Narodno Sabranie (Εθνοσυνελεύσεως, Βουλγαρία), να διασπάσει τον κλοιό που είχαν σχηματίσει αστυνομικοί, χτυπώντας με χέρια και πόδια τις ασπίδες των αστυνομικών και απευθύνοντας προσβλητικά σχόλια προς αυτούς, με συνέπεια να καταστεί επιβεβλημένη η θέση του υπό κράτηση.
21 Δεν αποδείχθηκε ότι, όταν ο ΧΝ τέθηκε υπό κράτηση, του δόθηκαν οι γραπτές εκθέσεις των αστυνομικών της 2ας και της 3ης Σεπτεμβρίου 2020 προς ενημέρωσή του.
22 Στις γραπτές παρατηρήσεις που υπέβαλε στις 2 Σεπτεμβρίου 2020, ο ΧΝ δήλωσε ότι ήταν παρών στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και ότι, κατά την κλιμάκωση της εντάσεως, το πλήθος τον έσπρωξε προς τον κλοιό που είχαν σχηματίσει οι αστυνομικοί και ότι, στη συνέχεια, τέθηκε υπό κράτηση από τα όργανα του Υπουργείου Εσωτερικών, τα οποία άσκησαν παράνομη σωματική βία εις βάρος του. Αρνήθηκε ότι διασάλευσε τη δημόσια τάξη.
23 Στις 8 Σεπτεμβρίου 2020, κατόπιν εντολής της εισαγγελίας Σόφιας, αστυνομικός του αστυνομικού τμήματος της δεύτερης αστυνομικής περιφέρειας Σόφιας συνέταξε εις βάρος του XN πράξη βεβαιώσεως «χουλιγκανισμού ήπιας μορφής», την οποία υπέβαλε προς έλεγχο στο Sofiyski rayonen sad (πρωτοδικείο Σόφιας) και στην οποία αναφερόταν ότι ο XN, με τις πράξεις που μνημονεύθηκαν στη σκέψη 20 της παρούσας αποφάσεως, είχε διαπράξει το διοικητικό αδίκημα του άρθρου 1, παράγραφος 2, του διατάγματος 904 της 28ης Δεκεμβρίου 1963, ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως της κύριας δίκης.
24 Με απόφαση της 8ης Σεπτεμβρίου 2020, το Sofiyski rayonen sad (πρωτοδικείο Σόφιας) κήρυξε τον XN αθώο και τον απάλλαξε λόγω μη αποδείξεως της αξιόποινης πράξεως για την οποία είχε κατηγορηθεί. Η εν λόγω δικαστική απόφαση είναι αμετάκλητη.
25 Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, στο πλαίσιο της υποθέσεως της κύριας δίκης, καλείται να εξετάσει τη νομιμότητα της διαταγής κρατήσεως του ΧΝ.
26 Συγκεκριμένα, το αιτούν δικαστήριο διευκρινίζει ότι η θέση υπό κράτηση πολιτών για τους οποίους υπάρχουν στοιχεία ότι έχουν τελέσει αξιόποινη πράξη συνιστά μέτρο διοικητικού καταναγκασμού, κατά την έννοια του άρθρου 22 του νόμου περί διοικητικών παραβάσεων και κυρώσεων, το οποίο έχει χαρακτήρα ατομικής διοικητικής πράξεως και το οποίο αποσκοπεί στο να εμποδίσει το περί ου ο λόγος πρόσωπο να διαφύγει ή να τελέσει αξιόποινη πράξη.
27 Κατά τη νομολογία των εθνικών δικαστηρίων, για την επιβολή ενός τέτοιου μέτρου δεν είναι αναγκαίο να έχουν συγκεντρωθεί αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία από τα οποία να αποδεικνύεται κατηγορηματικά και πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο ενδιαφερόμενος έχει διαπράξει αδίκημα κατά την έννοια του ποινικού κώδικα, δεδομένου ότι τέτοια αποδεικτικά στοιχεία πρέπει να προσκομιστούν στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας και όχι στο πλαίσιο διοικητικής διαδικασίας. Αρκεί να υπάρχουν «πληροφορίες», γραπτές ή προφορικές, από τις οποίες να προκύπτει ότι διαπράχθηκε παράβαση και να δικαιολογούν την υποψία ότι το εν λόγω πρόσωπο είχε κατά πάσα πιθανότητα συμμετοχή σε αυτήν.
28 Το αιτούν δικαστήριο διευκρινίζει ότι, δυνάμει του άρθρου 74, παράγραφος 2, σημείο 2, του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών, η παράθεση των πραγματικών και νομικών λόγων της κρατήσεως συνιστά ουσιώδες στοιχείο της διαταγής που εκδίδει η αστυνομική αρχή. Ωστόσο, το Varhoven administrativen sad (Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, Βουλγαρία) φέρεται να ερμηνεύει τη σχετική διάταξη υπό την έννοια ότι επιτρέπεται οι πληροφορίες αυτές να περιλαμβάνονται όχι στη γραπτή απόφαση με την οποία διατάσσεται η κράτηση, αλλά σε άλλα συνοδευτικά αυτής έγγραφα, τα οποία συντάχθηκαν προηγουμένως ή μεταγενέστερα, ακόμη και αν τα έγγραφα αυτά δεν γνωστοποιούνται στον ενδιαφερόμενο κατά τον χρόνο του περιορισμού της ελευθερίας του.
29 Το αιτούν δικαστήριο, όμως, εκτιμά ότι η ως άνω νομολογία του Varhoven administrativen sad (Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου) δεν συνάδει με το άρθρο 6, παράγραφος 2, και το άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13, ούτε με το άρθρο 5, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της ΕΣΔΑ, όπως έχει ερμηνευθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
30 Ειδικότερα, κατά το αιτούν δικαστήριο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι δεν έχει μεταφερθεί στο βουλγαρικό δίκαιο η διάταξη του άρθρου 7 της οδηγίας 2012/13, με την οποία κατοχυρώνεται το δικαίωμα προσβάσεως στη δικογραφία προσώπων που έχουν την ιδιότητα του «υπόπτου», με συνέπεια να μην διασφαλίζεται το δικαίωμα αυτό υπέρ των εν λόγω προσώπων. Η πρόσβαση διασφαλίζεται μόνο υπέρ των «κατηγορουμένων», σύμφωνα με τον Nakazatelno protsesualen kodeks (κώδικα ποινικής δικονομίας).
31 Επομένως, ελλείψει συγκεκριμένων πληροφοριών σχετικά με τους πραγματικούς και νομικούς λόγους της κρατήσεως και δεδομένου ότι δεν διασφαλίζεται το δικαίωμα προσβάσεως στη δικογραφία, όπου αναφέρονται οι λόγοι αυτοί, το πρόσωπο για το οποίο υπάρχουν υπόνοιες ότι τέλεσε αξιόποινη πράξη στερείται της δυνατότητας να οργανώσει επαρκώς και αποτελεσματικά το δικαίωμα υπερασπίσεώς του και να αμφισβητήσει ενώπιον του δικαστή τη νομιμότητα της πράξεως με την οποία διατάχθηκε η κράτησή του.
32 Παράλληλα, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται ως προς το περιεχόμενο και τον βαθμό λεπτομέρειας των πληροφοριών σχετικά με την παραβατική συμπεριφορά για την οποία ένα συλληφθέν πρόσωπο τίθεται υπό κράτηση, οι οποίες πρέπει να γνωστοποιούνται στο πρόσωπο αυτό δυνάμει του άρθρου 6 της οδηγίας 2012/13.
33 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Sofiyski Rayonen sad (πρωτοδικείο Σόφιας) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1) Έχει το άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας [2012/13], σε συνδυασμό με το άρθρο 6, παράγραφος 2, αυτής, την έννοια ότι αντίκειται σε εθνική ρύθμιση την οποία η πάγια νομολογία του οικείου κράτους μέλους της Ένωσης διορθώνει ερμηνευτικά, ώστε η ενημέρωση για τους λόγους της σύλληψης υπόπτου, συμπεριλαμβανομένης της αξιόποινης πράξης για την τέλεση της οποίας θεωρείται ύποπτος, να επιτρέπεται να μην περιλαμβάνεται στο έγγραφο της διαταγής κράτησης παρά μόνο σε άλλα συνοδευτικά έγγραφα (που έχουν προηγηθεί ή έπονται), τα οποία δεν παραδίδονται παραχρήμα, ο δε κρατούμενος μπορεί να λάβει γνώση τους εκ των υστέρων στο πλαίσιο ενδεχόμενης ένδικης προσφυγής κατά της νομιμότητας της κράτησης;
2) Έχει το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας [2012/13] την έννοια ότι η ενημέρωση για την αξιόποινη πράξη για την τέλεση της οποίας ο συλληφθείς θεωρείται ύποπτος πρέπει να περιέχει πληροφορίες σχετικά με τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο τέλεσης, τον ακριβή βαθμό συμμετοχής του προσώπου στην αξιόποινη πράξη και την ποινική αξιολόγηση που προκύπτει από αυτά, προκειμένου να διασφαλισθεί η αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπεράσπισης;»
Επί των προδικαστικών ερωτημάτων
Επί της δυνατότητας εφαρμογής της οδηγίας 2012/13
34 Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, κατά το βουλγαρικό δίκαιο, κράτηση δυνάμει του άρθρου 72, παράγραφος 1, σημείο 1, του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, συνιστά μέτρο διοικητικού καταναγκασμού το οποίο έχει τον χαρακτήρα ατομικής διοικητικής πράξεως. Επιπλέον, πάντοτε κατά το αιτούν δικαστήριο, η ευθύνη προσώπου για την αξιόποινη πράξη για την οποία τέθηκε υπό κράτηση εξετάζεται χωριστά στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας. Λαμβανομένων υπόψη αυτών των στοιχείων, πρέπει να εξακριβωθεί αν η οδηγία 2012/13 έχει εφαρμογή στην υπόθεση της κύριας δίκης.
35 Η οδηγία 2012/13, σύμφωνα με το άρθρο 1 αυτής, ορίζει κανόνες σχετικά με το δικαίωμα ενημερώσεως των υπόπτων ή κατηγορουμένων όσον αφορά τα δικαιώματά τους στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας και τις εναντίον τους κατηγορίες.
36 Επιπροσθέτως, κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13, αυτή εφαρμόζεται από τη στιγμή που ένα πρόσωπο ενημερώνεται από τις αρμόδιες αρχές κράτους μέλους, ότι θεωρείται ύποπτο ή κατηγορείται για την τέλεση αξιόποινης πράξης μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας, ήτοι τον τελικό προσδιορισμό του εάν ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος έχει τελέσει την αξιόποινη πράξη, συμπεριλαμβανομένης, κατά περίπτωση, της επιμέτρησης της ποινής και της εκδίκασης τυχόν προσφυγής.
37 Εν προκειμένω, από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως προκύπτει ότι η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης διαταγή κρατήσεως μνημονεύει, ως πραγματικό και νομικό λόγο της επίμαχης κρατήσεως, το «άρθρο 72, παράγραφος 1, σημείο 1, του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών» και τη «διασάλευση της δημοσίας τάξεως». Η διάταξη αυτή προβλέπει την κράτηση προσώπων για τα οποία υπάρχουν στοιχεία ότι έχουν τελέσει αξιόποινη πράξη. Επιπροσθέτως, από τα στοιχεία που παρέσχε το αιτούν δικαστήριο προκύπτει ότι η αξιόποινη πράξη για την οποία ήταν ύποπτος ο XN εμπίπτει στις διατάξεις του ποινικού κώδικα.
38 Εξάλλου, ανεξαρτήτως των πληροφοριών που πράγματι διαβιβάστηκαν στον XN από τις εθνικές αστυνομικές αρχές, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, λόγω της συλλήψεως και της θέσεώς του υπό κράτηση, ο XN ενημερώθηκε ότι ήταν ύποπτος τελέσεως ποινικού αδικήματος, όπερ συνεπάγεται ότι πληρούται η προϋπόθεση εφαρμογής της οδηγίας 2012/13, την οποία προβλέπει το άρθρο 2, παράγραφος 1, αυτής.
39 Από τα προεκτεθέντα προκύπτει ότι η οδηγία 2012/13 έχει εφαρμογή στην υπόθεση της κύριας δίκης.
Επί του πρώτου προδικαστικού ερωτήματος
40 Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 6, παράγραφος 2, και το άρθρο 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13 έχουν την έννοια ότι αντιτίθενται στην εφαρμογή εθνικής νομοθεσίας κατά την οποία οι λόγοι κρατήσεως υπόπτων ή κατηγορουμένων για την τέλεση αξιόποινης πράξεως, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών σχετικά με την αξιόποινη πράξη για την οποία τα πρόσωπα αυτά θεωρούνται ύποπτα ή την οποία κατηγορούνται ότι τέλεσαν, δύνανται να εκτίθενται σε άλλα έγγραφα, πλην της πράξεως περί θέσεως υπό κράτηση, τα οποία γνωστοποιούνται στα εν λόγω πρόσωπα μόνο στο πλαίσιο ενδεχόμενης ένδικης προσφυγής με την οποία αμφισβητείται η νομιμότητα της κρατήσεως.
41 Πρέπει να επισημανθεί ευθύς εξαρχής ότι, λαμβανομένου υπόψη του αντικείμενου αυτού του ερωτήματος, δεν τίθεται ζήτημα ερμηνείας του άρθρου 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13. Ειδικότερα, το εν λόγω άρθρο επιτάσσει τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι, όταν παρέχονται πληροφορίες στον ύποπτο ή κατηγορούμενο σύμφωνα με τα άρθρα 3 έως 6, αυτό καταγράφεται σύμφωνα με τη διαδικασία καταγραφής που προβλέπεται από το δίκαιο του οικείου κράτους μέλους. Πλην όμως, δεν προκύπτει από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως ότι αυτή η υποχρέωση καταγραφής πληροφοριών είναι κρίσιμη για την απάντηση στο εν λόγω ερώτημα.
42 Για την ερμηνεία του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όχι μόνον το γράμμα της οικείας διατάξεως αλλά και το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται και ο σκοπός που επιδιώκεται με τη ρύθμιση της οποίας αποτελεί μέρος [απόφαση της 2ας Μαρτίου 2023, Staatsanwaltschaft Graz (Υπηρεσία Φορολογικών Υποθέσεων του Ντίσελντορφ), C‑16/22, EU:C:2023:148, σκέψη 25 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].
43 Πρώτον, όσον αφορά το γράμμα του άρθρου 6, παράγραφος 2, τούτο προβλέπει ότι τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε ο ύποπτος ή κατηγορούμενος να ενημερώνεται για τους λόγους της συλλήψεως ή κρατήσεώς του, συμπεριλαμβανομένης της αξιόποινης πράξεως την οποία φέρεται, ή κατηγορείται, ότι διέπραξε. Επομένως, η διάταξη αυτή δεν παρέχει καμία ένδειξη ως προς το χρονικό σημείο κατά το οποίο πρέπει να γνωστοποιηθούν οι λόγοι της θέσεως υπό κράτηση.
44 Δεύτερον, όσον αφορά το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, επισημαίνεται ότι η παράγραφος 1 του ίδιου άρθρου προβλέπει, στην πρώτη περίοδο, την υποχρέωση των κρατών μελών να ενημερώνουν τους υπόπτους ή κατηγορουμένους σχετικά με την αξιόποινη πράξη την οποία φέρονται ή κατηγορούνται ότι διέπραξαν. Στη δεύτερη περίοδο διευκρινίζεται ότι η ενημέρωση αυτή πρέπει να είναι «άμεση» και δεόντως λεπτομερής προκειμένου να διασφαλισθούν ο δίκαιος χαρακτήρας της διαδικασίας και η αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπερασπίσεως του κατηγορουμένου.
45 Συναφώς, από την αιτιολογική σκέψη 28 της οδηγίας προκύπτει ότι στα οικεία πρόσωπα θα πρέπει να παρέχεται «άμεσα» ενημέρωση σχετικά με την αξιόποινη πράξη την οποία φέρονται ή κατηγορούνται ότι τέλεσαν, και το αργότερο πριν από την πρώτη επίσημη ανάκρισή τους από την αστυνομία ή άλλη αρμόδια αρχή.
46 Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 41 των προτάσεών του, το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13 θεσπίζει μια γενική υποχρέωση ενημερώσεως σχετικά με την αξιόποινη πράξη, στην οποία προστίθεται, σε περίπτωση σύλληψης ή κράτησης του υπόπτου ή του κατηγορουμένου, η προβλεπόμενη στο άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας υποχρέωση παροχής πρόσθετων πληροφοριών σχετικά με τους λόγους της σύλληψης ή της κράτησης. Από τη συναρμογή των δύο αυτών διατάξεων συνάγεται ότι η χρονική απαίτηση της παραγράφου 1 του άρθρου 6, κατά την οποία ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος πρέπει να ενημερώνεται «άμεσα» για την αξιόποινη πράξη την οποία φέρεται ή κατηγορείται ότι τέλεσε, ισχύει και στην περίπτωση συλλήψεως ή κρατήσεως κατά την έννοια της παραγράφου 2 του άρθρου 6.
47 Τρίτον, όσον αφορά τον σκοπό που επιδιώκει η οδηγία 2012/13, από τον συνδυασμό του άρθρου 1 και των αιτιολογικών σκέψεων 14 και 27 προκύπτει ότι αυτή αποσκοπεί, διά του καθορισμού ελάχιστων προτύπων για την ενημέρωση των υπόπτων ή κατηγορουμένων για την τέλεση αξιόποινης πράξεως, στο να παράσχει σε αυτούς τη δυνατότητα να προετοιμάσουν την υπεράσπισή τους και στο να διασφαλιστεί ο δίκαιος χαρακτήρας της διαδικασίας [πρβλ. απόφαση της 28ης Ιανουαρίου 2021, Spetsializirana prokuratura (Έγγραφο δικαιωμάτων), C‑649/19, EU:C:2021:75, σκέψη 58].
48 Η κατά το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13 άμεση γνωστοποίηση της αξιόποινης πράξεως την οποία οι ύποπτοι ή οι κατηγορούμενοι φέρονται ή κατηγορούνται ότι τέλεσαν συμβάλλει στην επίτευξη του ανωτέρω σκοπού, καθόσον παρέχει στα εν λόγω πρόσωπα τη δυνατότητα να προετοιμάσουν αποτελεσματικά την υπεράσπισή τους.
49 Όταν οι ύποπτοι ή οι κατηγορούμενοι συλλαμβάνονται ή κρατούνται, ο σκοπός της διασφαλίσεως του δίκαιου χαρακτήρα της διαδικασίας και της αποτελεσματικής ασκήσεως των δικαιωμάτων υπερασπίσεως επιβάλλει, επιπλέον, όπως προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 22 της οδηγίας 2012/13, να έχουν τα εν λόγω πρόσωπα τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν αποτελεσματικά τη νομιμότητα της συλλήψεως ή της κρατήσεώς τους, να επιτύχουν την επανεξέταση της κρατήσεως ή να ζητήσουν προσωρινή απόλυση όταν και στον βαθμό που στο οικείο κράτος μέλος υφίσταται το δικαίωμα στην απόλυση. Προς τον σκοπό αυτόν, πρέπει να πληροφορηθούν άμεσα τους λόγους της συλλήψεως ή της κρατήσεώς τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 προβλέπει τη γνωστοποίηση των επίμαχων λόγων και το άρθρο 7, παράγραφος 1, της οδηγίας επιβάλλει να τίθενται στη διάθεση του συλληφθέντος ή κρατουμένου, ή του δικηγόρου του, τα έγγραφα που είναι ουσιώδη για την αποτελεσματική αμφισβήτηση της νομιμότητας της συλλήψεως ή της κρατήσεως.
50 Εξάλλου, η οδηγία 2012/13 δεν ρυθμίζει λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να παρέχεται στον ύποπτο ή κατηγορούμενο η ενημέρωση για την οποία γίνεται λόγος στο άρθρο 6. Ωστόσο, ο τρόπος αυτός δεν μπορεί να θίγει τον σκοπό ο οποίος επιδιώκεται με το προαναφερθέν άρθρο [πρβλ. απόφαση της 23ης Νοεμβρίου 2021, IS (Μη σύννομο της διατάξεως περί παραπομπής), C‑564/19, EU:C:2021:949, σκέψη 128 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία], και ειδικότερα τον σκοπό που επιδιώκει η παράγραφος 2 του προαναφερθέντος άρθρου, ο οποίος υπομνήσθηκε στην προηγούμενη σκέψη της παρούσας αποφάσεως.
51 Επομένως, εφόσον διασφαλίζεται ο σκοπός τον οποίο επιδιώκει το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, οι πληροφορίες σχετικά με τους λόγους της συλλήψεως ή της κρατήσεως των υπόπτων ή κατηγορουμένων, συμπεριλαμβανομένης της αξιόποινης πράξεως την οποία φέρονται ή κατηγορούνται ότι διέπραξαν, μπορούν να τους γνωστοποιούνται με άλλα έγγραφα, εκτός της πράξεως περί θέσεώς τους υπό κράτηση.
52 Πράγματι, το γεγονός ότι η εν λόγω πράξη δεν περιέχει επαρκείς πληροφορίες σχετικά με τους λόγους κρατήσεως δεν εμποδίζει αυτό καθεαυτό τα πρόσωπα που συλλαμβάνονται ή κρατούνται να αμφισβητήσουν αποτελεσματικά τη νομιμότητα της συλλήψεως ή της κρατήσεώς τους, υπό την προϋπόθεση ότι τα στοιχεία που περιλαμβάνονται σε άλλα έγγραφα τα οποία έχουν καταρτίσει οι αρμόδιες αρχές και τα οποία έχουν γνωστοποιηθεί στα εν λόγω πρόσωπα τους παρέχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν τους λόγους της κρατήσεώς τους.
53 Επιπλέον, από τις εκτιμήσεις που διατυπώθηκαν ιδίως στις σκέψεις 46 και 49 της παρούσας αποφάσεως προκύπτει ότι οι πληροφορίες για τις οποίες γίνεται λόγος στο άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 πρέπει να γνωστοποιούνται άμεσα στα πρόσωπα που συλλαμβάνονται ή κρατούνται, προκειμένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος με τη διάταξη αυτή σκοπός. Όπως επισήμανε, κατ’ ουσίαν, ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 44 των προτάσεών του, εξ αυτού συνάγεται ότι τα πρόσωπα αυτά πρέπει να ενημερώνονται άμεσα για τους λόγους της συλλήψεως ή της κρατήσεώς τους, ήτοι κατά τον χρόνο της στερήσεως της ελευθερίας ή λίγο μετά την έναρξη αυτής.
54 Ως εκ τούτου, η πράξη περί θέσεως υπό κράτηση ή άλλα έγγραφα πλην της πράξεως αυτής τα οποία περιέχουν τις αναγκαίες πληροφορίες σχετικά με τους λόγους της συλλήψεως ή της κρατήσεως θα πρέπει να γνωστοποιούνται το ταχύτερο δυνατόν στα πρόσωπα που συλλαμβάνονται ή κρατούνται. Ωστόσο, το ακριβές χρονικό σημείο της ενημερώσεως αυτής δύναται να καθοριστεί ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις που περιβάλλουν τη στέρηση της ελευθερίας.
55 Μια τέτοια ερμηνεία του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 επιβεβαιώνεται από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ, στην οποία αναφέρεται ρητώς η αιτιολογική σκέψη 14 της οδηγίας 2012/13. Πράγματι, το ΕΔΔΑ έχει ήδη κρίνει ότι όποιος έχει το δικαίωμα να ασκήσει προσφυγή για την ταχεία έκδοση αποφάσεως σχετικά με τη νομιμότητα της κρατήσεώς του δεν μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικά το εν λόγω δικαίωμα εάν δεν του γνωστοποιηθούν το συντομότερο δυνατόν και σε επαρκή βαθμό οι λόγοι για τους οποίους στερήθηκε την ελευθερία του (απόφαση του ΕΔΔΑ της 12ης Απριλίου 2005, Chamaïev κ.λπ. κατά Γεωργίας και Ρωσίας, CE:ECHR:2005:0412JUD003637802, § 413).
56 Επιπλέον, το ΕΔΔΑ έχει κρίνει ότι το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ θεσπίζει, στην παράγραφο 2, τη βασική εγγύηση ότι κάθε συλληφθείς πρέπει να γνωρίζει τους λόγους της συλλήψεώς του. Ενσωματωμένη στο σύστημα προστασίας που παρέχει το εν λόγω άρθρο, η παράγραφος 2 επιβάλλει την υποχρέωση το εν λόγω πρόσωπο να πληροφορείται σε γλώσσα απλή και κατανοητή τους νομικούς και πραγματικούς λόγους της στερήσεως της ελευθερίας του, προκειμένου να δύναται να αμφισβητήσει τη νομιμότητά της ενώπιον δικαστηρίου δυνάμει της παραγράφου 4 του εν λόγω άρθρου. Το εν λόγω πρόσωπο πρέπει να έχει στη διάθεσή του τις συγκεκριμένες πληροφορίες «το συντομότερο δυνατό», αλλά τα όργανα που του στερούν την ελευθερία του μπορούν να μην του παράσχουν επιτόπου το σύνολο αυτών των πληροφοριών. Προκειμένου να διαπιστωθεί αν το εν λόγω πρόσωπο έλαβε τις πληροφορίες εγκαίρως πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες της υποθέσεως (απόφαση του ΕΔΔΑ της 15ης Δεκεμβρίου 2016, Khlaifia κ.λπ. κατά Ιταλίας, CE:ECHR:2016:1215JUD001648312, § 115).
57 Όσον αφορά τις ειδικές περιστάσεις της διαφοράς της κύριας δίκης, επισημαίνεται ότι ο σκοπός τον οποίο επιδιώκει η προβλεπόμενη στο άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 υποχρέωση ενημερώσεως των υπόπτων και κατηγορουμένων για τους λόγους της κρατήσεώς τους, σκοπός ο οποίος συνίσταται στην παροχή στον ενδιαφερόμενο της δυνατότητας να αμφισβητήσει αποτελεσματικά τη νομιμότητα της στερήσεως της ελευθερίας του, δεν μπορεί να επιτευχθεί στην περίπτωση που οι πληροφορίες σχετικά με τους λόγους της κρατήσεως παρέχονται μόνον εφόσον το οικείο πρόσωπο έχει ασκήσει προσφυγή προς αμφισβήτηση της νομιμότητάς της. Πράγματι, πρέπει να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να υποχρεούται το εν λόγω πρόσωπο να αμφισβητήσει τη νομιμότητα της αποφάσεως περί θέσεως υπό κράτηση προκειμένου να μπορέσει να λάβει γνώση των λόγων της κρατήσεως, δεδομένου ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, δεν θα μπορούσε να προετοιμάσει αποτελεσματικά την προσφυγή του ούτε να εκτιμήσει τις πιθανότητες ευδοκιμήσεώς της.
58 Από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται στην εφαρμογή εθνικής νομοθεσίας κατά την οποία οι λόγοι κρατήσεως των υπόπτων ή κατηγορουμένων για την τέλεση αξιόποινης πράξεως, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών σχετικά με την αξιόποινη πράξη για την οποία τα πρόσωπα αυτά θεωρούνται ύποπτα ή την οποία κατηγορούνται ότι τέλεσαν, δύνανται να εκτίθενται σε άλλα έγγραφα πλην της πράξεως περί θέσεως υπό κράτηση. Αντιθέτως, η προαναφερθείσα διάταξη δεν επιτρέπει να γνωστοποιούνται οι επίμαχες πληροφορίες στα συγκεκριμένα πρόσωπα μόνο στο πλαίσιο ενδεχόμενης ένδικης προσφυγής με την οποία αμφισβητείται η νομιμότητα της κρατήσεως και όχι κατά τον χρόνο της στερήσεως της ελευθερίας τους ή λίγο μετά την έναρξη αυτής.
Επί του δευτέρου προδικαστικού ερωτήματος
59 Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί αν το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 έχει την έννοια ότι απαιτεί οι λόγοι κρατήσεως οι οποίοι γνωστοποιούνται στους υπόπτους ή στους κατηγορουμένους για την τέλεση αξιόποινης πράξεως να περιλαμβάνουν στοιχεία σχετικά με τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο τελέσεως της αξιόποινης πράξεως, τον ακριβή βαθμό συμμετοχής των προσώπων αυτών στην αξιόποινη πράξη, καθώς και τον νομικό χαρακτηρισμό που απορρέει από την εν λόγω συμμετοχή.
60 Όπως επισημάνθηκε και στη σκέψη 46 της παρούσας αποφάσεως, το ποιοτικό κριτήριο που προβλέπεται στο άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 2012/13, κατά το οποίο οι πληροφορίες πρέπει να παρέχονται με «δεόντως λεπτομερή» τρόπο, πρέπει να εφαρμόζεται και στην περίπτωση συλλήψεως ή κρατήσεως, κατά την έννοια της παραγράφου 2 του άρθρου 6.
61 Συναφώς, η αιτιολογική σκέψη 28 αναφέρει ότι περιγραφή των πραγματικών περιστατικών, συμπεριλαμβανομένων, όπου είναι γνωστοί, και του χρόνου και τόπου τελέσεως της αξιόποινης πράξεως, για τη διάπραξη της οποίας το πρόσωπο είναι ύποπτο ή κατηγορείται, καθώς και του ενδεχόμενου νομικού χαρακτηρισμού της, θα πρέπει να αναφέρονται με επαρκείς λεπτομέρειες σε σχέση με το στάδιο της ποινικής διαδικασίας στο οποίο η περιγραφή αυτή παρέχεται, προκειμένου να διασφαλίζεται ο δίκαιος χαρακτήρας της διαδικασίας και να καθίσταται δυνατή η αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπερασπίσεως.
62 Επομένως, προκειμένου να διασφαλισθεί ο σκοπός τον οποίο επιδιώκει το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, πρέπει να γνωστοποιούνται στον κρατούμενο όλες οι πληροφορίες που του είναι αναγκαίες για να μπορέσει να αμφισβητήσει αποτελεσματικά τη νομιμότητα της κρατήσεώς του.
63 Ειδικότερα, αφενός, πρέπει να γνωστοποιείται στο εν λόγω πρόσωπο η περιγραφή των κρίσιμων πραγματικών περιστατικών τα οποία είναι γνωστά στις αρμόδιες αρχές και αφορούν την αξιόποινη πράξη για την τέλεση της οποίας το εν λόγω πρόσωπο είναι ύποπτο ή κατηγορείται. Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 58 των προτάσεών του, η περιγραφή αυτή πρέπει να περιλαμβάνει, πέραν του γνωστού χρόνου και τόπου των πραγματικών περιστατικών, και τη φύση της συμμετοχής του οικείου προσώπου στην επίμαχη αξιόποινη πράξη.
64 Αφετέρου, είναι επίσης αναγκαίο να περιλαμβάνεται στην ενημέρωση αυτή ο νομικός χαρακτηρισμός, ο οποίος έγινε προσωρινώς δεκτός από τις αρμόδιες αρχές, του ποινικού αδικήματος για την τέλεση του οποίου το οικείο πρόσωπο είναι ύποπτο ή κατηγορείται, δεδομένου ότι εν λόγω ο χαρακτηρισμός δύναται να παράσχει στο πρόσωπο αυτό ή στον συνήγορό του τη δυνατότητα να κατανοήσουν καλύτερα τους λόγους της κρατήσεως και, ενδεχομένως, να αμφισβητήσουν αποτελεσματικά τη νομιμότητά τους ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου.
65 Ωστόσο, επισημαίνεται ότι, όπως προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 28 της οδηγίας 2012/13, ο βαθμός λεπτομέρειας των πληροφοριών για τις οποίες έγινε λόγος στις δύο προηγούμενες σκέψεις πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με το στάδιο της ποινικής διαδικασίας, ώστε να μη θίγεται η πρόοδος μιας εν εξελίξει έρευνας και να διασφαλίζεται συγχρόνως η παροχή επαρκών πληροφοριών στον συλληφθέντα ή κρατούμενο ώστε αυτός να κατανοήσει τους λόγους της συλλήψεως ή της κρατήσεώς του και να έχει, ενδεχομένως, τη δυνατότητα να αμφισβητήσει αποτελεσματικά τη νομιμότητά της.
66 Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ, η οποία παρατέθηκε στις σκέψεις 55 και 56 της παρούσας αποφάσεως, επιβεβαιώνει την ως άνω εκτεθείσα ερμηνεία του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, καθόσον επιτάσσει να γνωστοποιούνται σε επαρκή βαθμό οι λόγοι της συλλήψεως ή της κρατήσεως (απόφαση του ΕΔΔΑ της 12ης Απριλίου 2005, Chamaïev κ.λπ. κατά Γεωργίας και Ρωσίας, CE:ECHR:2005:0412JUD003637802, § 413) και να περιλαμβάνουν τους νομικούς και πραγματικούς λόγους στερήσεως της ελευθερίας, προκειμένου ο ενδιαφερόμενος να δύναται να αμφισβητήσει τη νομιμότητά της ενώπιον δικαστηρίου δυνάμει της παραγράφου 4 του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ (απόφαση του ΕΔΔΑ της 15ης Δεκεμβρίου 2016, Khlaifia κ.λπ. κατά Ιταλίας, CE:ECHR:2016:1215JUD001648312, § 115).
67 Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει αποφανθεί ότι, στο πλαίσιο του άρθρου 5, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της ΕΣΔΑ, η αιτιολογία της αποφάσεως με την οποία διατάσσεται η κράτηση συνιστά κρίσιμο στοιχείο όταν πρόκειται να κριθεί αν η κράτηση ενός προσώπου πρέπει να θεωρηθεί αυθαίρετη. Επομένως, στο πλαίσιο της πρώτης πτυχής της διατάξεως αυτής, η οποία επιτρέπει την κράτηση προσώπου όταν υπάρχουν εύλογες υπόνοιες ότι αυτό έχει διαπράξει αδίκημα, το ΕΔΔΑ έχει κρίνει ότι η παντελής έλλειψη αιτιολογίας δικαστικών αποφάσεων που επιτρέπουν την κράτηση για παρατεταμένο χρονικό διάστημα δεν συνάδει με την αρχή της προστασίας έναντι της αυθαιρεσίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ. Αντιθέτως, το ΕΔΔΑ έχει κρίνει ότι η προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος δεν μπορεί να θεωρηθεί αυθαίρετη αν το αρμόδιο δικαστήριο έχει εκθέσει ορισμένους λόγους που δικαιολογούν τη συνέχιση της κρατήσεώς του, εκτός αν οι παρατιθέμενοι λόγοι είναι εξαιρετικά λακωνικοί και δεν περιέχουν καμία αναφορά σε νομικές διατάξεις στις οποίες στηρίζεται η κράτηση (απόφαση του ΕΔΔΑ της 22ας Οκτωβρίου 2018, S., V. και A. κατά Δανίας, CE:ECHR:2018:1022JUD003555312, § 92 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
68 Εντούτοις, το άρθρο 5, παράγραφος 2, της ΕΣΔΑ δεν υποχρεώνει τις αρμόδιες αρχές να γνωστοποιούν στον ενδιαφερόμενο κατά τη σύλληψή του το σύνολο των κατηγοριών που έχουν απαγγελθεί εναντίον του (απόφαση του ΕΔΔΑ της 19ης Απριλίου 2011, Gasiņš κατά Λεττονίας, CE:ECHR:2011:0419JUD006945801, § 53).
69 Εν προκειμένω, το αιτούν δικαστήριο διευκρινίζει ότι, δυνάμει του άρθρου 74, παράγραφος 2, σημεία 2 έως 4, του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών, η απόφαση με την οποία διατάσσεται η κράτηση πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων στοιχείων, τους πραγματικούς και νομικούς λόγους της κρατήσεως, τα στοιχεία ταυτοποιήσεως του υπό κράτηση προσώπου καθώς και την ημερομηνία και την ώρα της θέσεως υπό κράτηση.
70 Διαπιστώνεται ότι τα στοιχεία αυτά είναι, a priori, ικανά να διασφαλίσουν κατάλληλη ενημέρωση του κρατουμένου, καθόσον του παρέχουν τη δυνατότητα να κατανοήσει τους λόγους της κρατήσεώς του και, ενδεχομένως, να αμφισβητήσει αποτελεσματικά τη νομιμότητά της.
71 Ωστόσο, στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να εξακριβώσει αν τα πληροφοριακά στοιχεία που παρέχονται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση παρουσιάζουν επαρκή πληρότητα, σύμφωνα με τα εκτιθέμενα στις σκέψεις 63 έως 65 της παρούσας αποφάσεως.
72 Συναφώς, από τα στοιχεία που παρέσχε το αιτούν δικαστήριο προκύπτει ότι η διαταγή κρατήσεως που εκδόθηκε εις βάρος του ΧΝ αναφέρει τους νομικούς και πραγματικούς λόγους της κρατήσεως ως εξής: «άρθρο 72, παράγραφος 1, σημείο 1, [του νόμου περί του Υπουργείου Εσωτερικών]» και «διασάλευση της δημοσίας τάξεως». Πλην όμως, οι πληροφορίες αυτές δεν επαρκούν αφ’ εαυτών για την τήρηση των απαιτήσεων που απορρέουν από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, δεδομένου ότι δεν παρέχουν στον XN τη δυνατότητα να αμφισβητήσει αποτελεσματικά τη νομιμότητα της αποφάσεως.
73 Εξάλλου, το αιτούν δικαστήριο διευκρινίζει ότι, κατά το βουλγαρικό δίκαιο, η πρόσβαση στο υλικό της δικογραφίας, στην οποία αναφέρεται το άρθρο 7 της οδηγίας 2012/13, διασφαλίζεται μόνο για τα πρόσωπα που έχουν την ιδιότητα του «κατηγορουμένου». Επομένως, το πρόσωπο που συλλαμβάνεται ή κρατείται και το οποίο δεν φέρει τυπικώς την εν λόγω ιδιότητα δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στα σχετικά με την υπόθεση έγγραφα που έχουν στην κατοχή τους οι αρμόδιες αρχές.
74 Συναφώς, υπενθυμίζεται ότι η παράγραφος 1 του άρθρου 7 επιτάσσει να τίθενται στη διάθεση του προσώπου που συλλαμβάνεται ή κρατείται, ή του δικηγόρου του, τα έγγραφα τα οποία είναι ουσιώδη για την αποτελεσματική αμφισβήτηση της νομιμότητας της συλλήψεως ή της κρατήσεώς του, ώστε να συμπληρώνεται η υποχρέωση ενημερώσεως που προβλέπεται στο άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13. Πλην όμως, το άρθρο 7, παράγραφος 1, εφαρμόζεται σε κάθε πρόσωπο το οποίο συλλαμβάνεται ή κρατείται σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής διαδικασίας και, ως εκ τούτου, ανεξαρτήτως της νομικής καταστάσεως που του απονέμεται από το εθνικό δίκαιο.
75 Εάν η διαταγή κρατήσεως δεν περιέχει επαρκείς πληροφορίες σχετικές με τους λόγους που κατέστησαν την κράτηση επιβεβλημένη, όπως απαιτεί το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13, και εάν δεν παρέχεται πρόσβαση στα έγγραφα που είναι ουσιώδη για την αποτελεσματική αμφισβήτηση της νομιμότητας της συλλήψεως ή κρατήσεως, όπως προβλέπει το άρθρο 7, παράγραφος 1, της οδηγίας, πρόσωπο το οποίο, όπως ο XN, κρατείται ως ύποπτο για την τέλεση ποινικού αδικήματος στερείται επαρκών πληροφοριών ώστε να μπορεί να αμφισβητήσει αποτελεσματικά τη νομιμότητα της κρατήσεώς του.
76 Από τις ανωτέρω σκέψεις προκύπτει ότι το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13 έχει την έννοια ότι οι λόγοι κρατήσεως προσώπων που φέρονται ή κατηγορούνται ότι τέλεσαν αξιόποινη πράξη πρέπει να περιλαμβάνουν όλες τις πληροφορίες που είναι αναγκαίες για την αποτελεσματική αμφισβήτηση της νομιμότητας της κρατήσεώς τους. Λαμβανομένου υπόψη του σταδίου της ποινικής διαδικασίας, προκειμένου να μη θιγεί η πρόοδος μιας εν εξελίξει έρευνας, οι πληροφορίες αυτές πρέπει να περιλαμβάνουν περιγραφή των κρίσιμων πραγματικών περιστατικών που είναι γνωστά στις αρμόδιες αρχές, καθώς και τον χρόνο και τον τόπο των πραγματικών περιστατικών, τον ακριβή βαθμό συμμετοχής των οικείων προσώπων στην προσαπτόμενη αξιόποινη πράξη, καθώς και τον προσωρινό νομικό χαρακτηρισμό.
Επί των δικαστικών εξόδων
77 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σε αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τέταρτο τμήμα) αποφαίνεται:
1) Το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2012, σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών,
έχει την έννοια ότι:
δεν αντιτίθεται στην εφαρμογή εθνικής νομοθεσίας κατά την οποία οι λόγοι κρατήσεως των υπόπτων ή κατηγορουμένων για την τέλεση αξιόποινης πράξεως, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών σχετικά με την αξιόποινη πράξη για την οποία τα πρόσωπα αυτά θεωρούνται ύποπτα ή την οποία κατηγορούνται ότι τέλεσαν, δύνανται να εκτεθούν σε άλλα έγγραφα πλην της πράξεως περί θέσεως υπό κράτηση. Αντιθέτως, η προαναφερθείσα διάταξη δεν επιτρέπει να γνωστοποιούνται οι επίμαχες πληροφορίες στα συγκεκριμένα πρόσωπα μόνο στο πλαίσιο ενδεχόμενης ένδικης προσφυγής με την οποία αμφισβητείται η νομιμότητα της κρατήσεως και όχι κατά τον χρόνο της στερήσεως της ελευθερίας τους ή λίγο μετά την έναρξη αυτής.
2) Το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2012/13
έχει την έννοια ότι:
οι λόγοι κρατήσεως προσώπων που φέρονται ή κατηγορούνται ότι τέλεσαν αξιόποινη πράξη πρέπει να περιλαμβάνουν όλες τις πληροφορίες που είναι αναγκαίες για την αποτελεσματική αμφισβήτηση της νομιμότητας της κρατήσεώς τους. Λαμβανομένου υπόψη του σταδίου της ποινικής διαδικασίας, προκειμένου να μη θιγεί η πρόοδος μιας εν εξελίξει έρευνας, οι πληροφορίες αυτές πρέπει να περιλαμβάνουν περιγραφή των κρίσιμων πραγματικών περιστατικών που είναι γνωστά στις αρμόδιες αρχές, καθώς και τον χρόνο και τον τόπο των πραγματικών περιστατικών, τον ακριβή βαθμό συμμετοχής των οικείων προσώπων στην προσαπτόμενη αξιόποινη πράξη, καθώς και τον προσωρινό νομικό χαρακτηρισμό.
(υπογραφές)