Language of document : ECLI:EU:T:2022:179

Υπόθεση T337/17

(δημοσίευση αποσπασμάτων)

Air France-KLM

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

 Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τέταρτο πενταμελές τμήμα)
της 30ής Μαρτίου 2022

«Ανταγωνισμός – Συμπράξεις – Αγορά αερομεταφοράς εμπορευμάτων – Απόφαση με την οποία διαπιστώνεται παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, του άρθρου 53 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ και του άρθρου 8 της συμφωνίας αεροπορικών μεταφορών μεταξύ της Κοινότητας και της Ελβετίας – Συντονισμός στοιχείων τιμολόγησης των υπηρεσιών αερομεταφοράς εμπορευμάτων (επίναυλου καυσίμου, επίναυλου ασφαλείας, καταβολής προμήθειας επί των επιναύλων) – Ανταλλαγή πληροφοριών – Εδαφική αρμοδιότητα της Επιτροπής – Ενιαία και διαρκής παράβαση – Καταλογισμός της παραβατικής συμπεριφοράς – Προϋποθέσεις για τη χορήγηση του ευεργετήματος της απαλλαγής από το πρόστιμο – Ίση μεταχείριση - Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Ποσό του προστίμου – Αξία των πωλήσεων – Σοβαρότητα της παραβάσεως – Διάρκεια της συμμετοχής στην παράβαση – Ελαφρυντικές περιστάσεις – Ενθάρρυνση της αντίθετης προς τον ανταγωνισμό συμπεριφοράς από τις δημόσιες αρχές – Αναλογικότητα – Πλήρης δικαιοδοσία»

1.      Ανταγωνισμός – Μεταφορές – Κανόνες ανταγωνισμού – Αεροπορικές μεταφορές – Κανονισμός 411/2004 – Πεδίο εφαρμογής – Δρομολόγια Ένωσης-τρίτων χωρών και δρομολόγια εντός του ΕΟΧ πλην των δρομολογίων Ένωσης-τρίτων χωρών – Υπηρεσίες εισερχόμενων αερομεταφορών εμπορευμάτων – Εμπίπτει

(Άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρα 53 και 54 και παράρτημα XIII και πρωτόκολλο 21, όπως τροποποιήθηκαν με την απόφαση 40/2005 της Μεικτής Επιτροπής του ΕΟΧ· κανονισμοί του Συμβουλίου 1/2003, άρθρο 32, στοιχείο γʹ, και 411/2004, άρθρα 1 και 3)

(βλ. σκέψεις 90-97)

2.      Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Εδαφικό πεδίο εφαρμογής – Αρμοδιότητα της Επιτροπής – Παραδεκτό βάσει των κανόνων του δημοσίου διεθνούς δικαίου – Εφαρμογή ή ουσιαστικές επιπτώσεις των καταχρηστικών πρακτικών εντός του ΕΟΧ – Εναλλακτικά μέσα – Κριτήριο των άμεσων, ουσιαστικών και προβλέψιμων επιπτώσεων – Περιεχόμενο σε περίπτωση συμπεριφοράς που έχει ως αντικείμενο τον περιορισμό του ανταγωνισμού

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53)

(βλ. σκέψεις 99-101, 116, 118-127, 138-140, 146-154, 156-158, 167-173)

3.      Προσφυγή ακυρώσεως – Λόγοι ακυρώσεως – Αναρμοδιότητα του οργάνου που εξέδωσε την προσβαλλόμενη πράξη – Αυτεπάγγελτη εξέταση από τον δικαστή της Ένωσης – Προϋπόθεση – Τήρηση της αρχής της εκατέρωθεν ακροάσεως

(Άρθρο 263 ΣΛΕΕ)

(βλ. σκέψεις 188, 189)

4.      Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται παράβαση – Προσδιορισμός των παραβάσεων για τις οποίες επιβάλλονται κυρώσεις – Απαιτήσεις απορρέουσες από την αρχή της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας – Σαφήνεια και ακρίβεια του διατακτικού της αποφάσεως – Εκτίμηση – Υπεροχή του διατακτικού έναντι του σκεπτικού

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρα 8 και 11 § 2· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47)

(βλ. σκέψεις 195, 196, 200-205)

5.      Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Πραγματική άσκηση αποφασιστικής επιρροής επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής απορρέουσα από δέσμη ενδείξεων οι οποίες αφορούν οικονομικούς, οργανωτικούς και νομικούς δεσμούς με τη μητρική της εταιρία – Περιστάσεις που αποδεικνύουν την άσκηση αποφασιστικής επιρροής – Κατοχή του συνόλου σχεδόν του κεφαλαίου και σχεδόν του ημίσεος των δικαιωμάτων ψήφου της θυγατρικής – Επιρροή επί των στρατηγικών επιλογών – Κατοχή θέσεων εντός των εταιρικών οργάνων τόσο της μητρικής εταιρίας όσο και των εταιρικών οργάνων της θυγατρικής

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)

(βλ. σκέψεις 220, 221, 255, 270-278)

6.      Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής εκ μέρους της μητρικής εταιρίας επί των θυγατρικών το κεφάλαιο των οποίων κατέχει κατά 100 % – Μαχητός χαρακτήρας – Η μητρική εταιρία φέρει το βάρος αποδείξεως του αντιθέτου – Στοιχεία τα οποία δεν είναι επαρκή για την ανατροπή του τεκμηρίου

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)

(βλ. σκέψεις 223, 224, 254, 256, 258-268)

7.      Πράξεις των οργάνων – Αιτιολόγηση – Υποχρέωση – Περιεχόμενο – Απόφαση με την οποία επιβάλλονται πρόστιμα για παράβαση των κανόνων του ανταγωνισμού και αφορά διάφορους αποδέκτες – Καταλογισμός στη μητρική της εταιρία της ευθύνης για τις πρακτικές θυγατρικής – Απαίτηση περί επαρκούς αιτιολογίας – Συνδυασμός του τεκμηρίου της πραγματικής ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής εκ μέρους μητρικής εταιρίας επί της θυγατρικής της το κεφάλαιο της οποίας κατέχει κατά 100 % με άλλα αποδεικτικά στοιχεία

(Άρθρο 101 § 1, και 296 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2, στοιχείο γʹ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)

(βλ. σκέψεις 224-228)

8.      Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Παράβαση διαπραχθείσα από θυγατρική – Καταλογισμός στη μητρική εταιρία της ευθύνης που θεμελιώνεται στην άσκηση αποφασιστικής επιρροής επί της θυγατρικής αυτής μετά την απόκτησή της – Μετατροπή της μητρικής εταιρίας σε εταιρία χαρτοφυλακίου και αλλαγή εταιρικής επωνυμίας – Δεν ασκεί επιρροή

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)

(βλ. σκέψεις 243-248)

9.      Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Νομικό πρόσωπο ευθυνόμενο για την εκμετάλλευση της επιχειρήσεως κατά τον χρόνο διαπράξεως της παραβάσεως – Μετατροπή του νομικού αυτού προσώπου σε εταιρία χαρτοφυλακίου και μεταφορά των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων του σε άλλη εταιρία την οποία κατέχει η εταιρία χαρτοφυλακίου – Ευθύνη της εταιρίας χαρτοφυλακίου υπό την ιδιότητα του διαδόχου από νομική άποψη – Συμβατότητα με τις αρχές της προσωπικής ευθύνης και της εξατομικεύσεως των ποινών και των κυρώσεων

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)

(βλ. σκέψεις 245, 303, 309-313, 318)

10.    Προσφυγή ακυρώσεως – Προσφυγές που ασκήθηκαν χωριστά από τη μητρική εταιρία και τη θυγατρική της κατά αποφάσεως της Επιτροπής με την καταλογίστηκε σε αυτές ευθύνη για την παραβατική συμπεριφορά εταιρίας η οποία υπήρχε πριν από αυτές – Ευθύνη της μητρική εταιρίας υπό την ιδιότητα διαδόχου από νομική άποψη – Αμφισβήτηση από τη μητρική εταιρία του καταλογισμού στη θυγατρικής της ως διαδόχου από οικονομική άποψη της ευθύνης για την επίδικη συμπεριφορά – Απαράδεκτο της αιτιάσεως

(Άρθρο 101 και 263 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8)

(βλ. σκέψεις 313, 314)

11.    Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται παράβαση – Χρησιμοποίηση πληροφοριών και αποδεικτικών στοιχείων τα οποία παρέσχε επιχείρηση σε αίτηση περί απαλλαγής – Παραδεκτό ανεξαρτήτως της τύχης της αιτήσεως περί επιείκειας

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· ανακοίνωση της Επιτροπής 2006/C 45/03, σημείο 11, στοιχείο βʹ, και σημείο 33, και ανακοίνωση 2006/C 210/02, σημεία 31 και 37)

(βλ. σκέψεις 326-338)

12.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Εκτίμηση σε συνάρτηση με την ατομική συμπεριφορά της επιχειρήσεως – Μη επιβολή κυρώσεως σε άλλον οικονομικό φορέα – Δεν ασκεί επιρροή – Η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως πρέπει να συμβιβάζεται με την τήρηση της αρχής της νομιμότητας – Περιεχόμενο της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως

(Άρθρα 101 και 296 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 20)

(βλ. σκέψεις 347, 351, 352, 357-361)

13.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ποσό – Προσδιορισμός – Καθορισμός του βασικού ποσού – Προσδιορισμός της αξίας των πωλήσεων – Πραγματοποιηθείσες πωλήσεις που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την παράβαση – Σύμπραξη στον τομέα των υπηρεσιών αερομεταφοράς εμπορευμάτων – Σύμπραξη που αφορά πλείονα στοιχεία τιμολόγησης των υπηρεσιών αερομεταφοράς εμπορευμάτων – Επιτρέπεται – Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας και της αρχής της νομιμότητας των αξιόποινων πράξεων και των ποινών – Δεν συντρέχει

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 §§ 2 και 3· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημεία 6 και 13)

(βλ. σκέψεις 401-408, 410-421, 423-430)

14.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ποσό – Προσδιορισμός– Καθορισμός του βασικού ποσού – Καθορισμός της αξίας των πωλήσεων – Συνεκτίμηση μόνον της αξίας των πραγματοποιηθεισών πωλήσεων που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την παράβαση εντός του οικείου γεωγραφικού χώρου – Πραγματοποιηθείσες πωλήσεις εντός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου – Σύμπραξη στον τομέα των υπηρεσιών αερομεταφοράς εμπορευμάτων – Συνεκτίμηση της αξίας των πωλήσεων υπηρεσιών εισερχόμενων αερομεταφορών εμπορευμάτων – Επιτρέπεται

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση της Επιτροπής 2006/C 210/02, σημείο 13)

(βλ. σκέψεις 439-451)

15.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ύψος – Προσδιορισμός – Καθορισμός του βασικού ποσού – Σοβαρότητα της παραβάσεως – Κριτήρια εκτιμήσεως – Φύση της παραβάσεως – Οριζόντια σύμπραξη σε θέματα τιμολόγησης – Σοβαρότητα εγγενής σε τέτοιου είδους παράβαση η οποία δικαιολογεί την επιλογή υψηλού συντελεστή σοβαρότητας

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 §§ 2 και 3· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημεία 19 έως 23)

(βλ. σκέψεις 470-475)

16.    Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται παράβαση – Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως της παραβάσεως και της διάρκειάς της – Περιεχόμενο του βάρους αποδείξεως – Απόδειξη διακοπής της παραβάσεως

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2 και 23 §§ 2 και 3)

(βλ. σκέψεις 534-547)

17.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ποσό – Προσδιορισμός – Προσαρμογή του βασικού ποσού – Ελαφρυντικές περιστάσεις – Συμμετοχή η οποία φέρεται ότι υπήρξε αποτέλεσμα εξαναγκασμού – Περιεχόμενο της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως την οποία υπέχει η Επιτροπή

(Άρθρο 101§ 1, και 296 ΣΛΕΕ· συμφωνία για τον ΕΟΧ, άρθρο 53· συμφωνία αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, άρθρο 8· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 §§ 2 και 3· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημείο 29)

(βλ. σκέψεις 553, 554, 564-576)

18.    Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Ποσό – Προσδιορισμός – Δικαστικός έλεγχος – Πλήρης δικαιοδοσία του δικαστή της Ένωσης – Περιεχόμενο – Όρια – Τήρηση της αρχής της απαγορεύσεως των διακρίσεων – Συνεκτίμηση των κατευθυντήριων γραμμών για τον υπολογισμό των προστίμων

(Άρθρο 261 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 31· ανακοίνωση της Επιτροπής 2006/C 210/02)

(βλ. σκέψεις 586-592)

Σύνοψη

Η προσφεύγουσα, Air France-KLM, είναι εταιρία η οποία προέκυψε από τη μετατροπή σε εταιρία χαρτοφυλακίου και την αλλαγή εταιρικού σκοπού και εταιρικής επωνυμίας της πρώην εταιρίας Air France. Κατέχει το 100 % των δικαιωμάτων ψήφου και των οικονομικών δικαιωμάτων στην εταιρία Air France (στο εξής: Air France) και το 49 % των δικαιωμάτων ψήφου και το 93,63 % των οικονομικών δικαιωμάτων στην Koninklijke Luchtvaartmaatschappij N. V. (στο εξής: KLM), δύο εταιρίες αεροπορικών μεταφορών οι οποίες δραστηριοποιούνται στην αγορά των υπηρεσιών αερομεταφοράς εμπορευμάτων.

Η προσφεύγουσα, η Air France και η KLM συγκαταλέγονται μεταξύ των 19 αποδεκτών της αποφάσεως C(2017) 1742 final της Επιτροπής, της 17ης Μαρτίου 2017, σχετικά με διαδικασία βάσει του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, του άρθρου 53 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ και του άρθρου 8 της συμφωνίας αεροπορικών μεταφορών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας (Υπόθεση AT.39258 – Aερομεταφορές εμπορευμάτων) (στο εξής: προσβαλλόμενη απόφαση). Με την απόφαση αυτή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε την ύπαρξη ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως των διατάξεων αυτών, μέσω της οποίας οι εμπλεκόμενες επιχειρήσεις, κατά περιόδους από το 1999 έως το 2006, συντόνισαν τη συμπεριφορά τους σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά την τιμολόγηση υπηρεσιών αερομεταφοράς εμπορευμάτων. Συνεπώς, η Επιτροπή, καθόσον θεώρησε την προσφεύγουσα υπεύθυνη για την παράβαση αυτή, ως προς τις ενέργειες της Air France από τις 7 Δεκεμβρίου 1999 έως τις 14 Φεβρουαρίου 2006, και ως προς τις ενέργειες της KLM από τις 5 Μαΐου 2004 έως τις 14 Φεβρουαρίου 2006, επέβαλε δύο πρόστιμα, το πρώτο ποσού 182 920 000 ευρώ στην προσφεύγουσα από κοινού και εις ολόκληρον με την Air France, και το δεύτερο ποσού 124 440 000 ευρώ από κοινού και εις ολόκληρον με την KLM.

Στις 7 Δεκεμβρίου 2005, η Επιτροπή έλαβε, βάσει της ανακοινώσεως του 2002 περί επιείκειας (1), αίτηση περί απαλλαγής από το πρόστιμο, την οποία υπέβαλαν η Lufthansa και δύο από τις θυγατρικές της (στο εξής: Lufthansa). Στην αίτηση αυτή αναφέρονται επαφές αντίθετες προς τους κανόνες του ανταγωνισμού μεταξύ διαφόρων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα (στο εξής: αερομεταφορείς), οι οποίες αφορούσαν διάφορα συστατικά στοιχεία της τιμής των υπηρεσιών που παρέχονται στο πλαίσιο αυτό, συγκεκριμένα τη θέσπιση επίναυλου «καυσίμων» και επίναυλου «ασφαλείας», καθώς και, κατ’ ουσίαν, την άρνηση καταβολής στους μεταφορείς επιστροφής επί των επιναύλων αυτών. Στις 19 Δεκεμβρίου 2007, με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε και τις έρευνες που πραγματοποίησε, η Επιτροπή απηύθυνε σε 27 αερομεταφορείς έκθεση αιτιάσεων, και στη συνέχεια, στις 9 Νοεμβρίου 2010, εξέδωσε μια πρώτη απόφαση (2) σε βάρος 21 αερομεταφορέων, μεταξύ των οποίων ήταν η προσφεύγουσα, η Air France και η KLM. Ωστόσο, η απόφαση αυτή ακυρώθηκε από το Γενικό Δικαστήριο, με αποφάσεις της 16ης Δεκεμβρίου 2015 (3), σύμφωνα με τα αντίστοιχα σχετικά ακυρωτικά αιτήματα για τον σκοπό αυτό, λόγω αντιφάσεων που αφορούσαν την αιτιολογία της εν λόγω αποφάσεως.

Με την απόφασή του, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει το αίτημα περί ακυρώσεως της προσβαλλομένης αποφάσεως, καθώς και το αίτημα περί μειώσεως του ποσού των προστίμων που επιβλήθηκαν στις προσφεύγουσες. Επομένως, επικυρώνει, μεταξύ άλλων, την αιτιολογία που έγινε δεκτή όσον αφορά τον καταλογισμό στην προσφεύγουσα της ευθύνης ως προς τις επίμαχες ενέργειες των θυγατρικών της και της πρώην εταιρίας Air France. Παρέχει ωστόσο διευκρινίσεις ως προς τη χρήση αποδεικτικών στοιχείων τα οποία παρασχέθηκαν από επιχείρηση στο πλαίσιο αιτήσεως περί απαλλαγής από τα πρόστιμα, όσον αφορά την εδαφική αρμοδιότητα της Επιτροπής σε περίπτωση που εφαρμόστηκαν πρακτικές, εν μέρει, εκτός της Ένωσης, και όσον αφορά την εφαρμογή των κριτηρίων για τον προσδιορισμό του ποσού των προστίμων σε αυτές τις περιστάσεις.

Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου

Πρώτον, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι η Επιτροπή, χωρίς να υπερβεί τα όρια της εδαφικής της αρμοδιότητας, διαπίστωσε ότι υπήρξε ενιαία και διαρκής παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, του άρθρου 53 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ καθώς και του άρθρου 8 της συμφωνίας αεροπορικών μεταφορών ΕΚ-Ελβετίας, στα δρομολόγια που αναφέρονται, και εντός των εδαφικών ορίων και των χρονικών περιόδων που περιγράφονται στην προσβαλλόμενη απόφαση (4).

Δεύτερον, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η Επιτροπή δεν μπορεί να επικριθεί από το Γενικό Δικαστήριο για το ότι καταλόγισε στην προσφεύγουσα την ευθύνη για τις αθέμιτες πρακτικές της Air France και της KLM. Κατά πρώτον, επισημαίνει ότι η προσφεύγουσα μπορούσε να θεωρηθεί υπεύθυνη για τις αθέμιτες πρακτικές της πρώην εταιρίας Air France. Συγκεκριμένα, κατά το Γενικό Δικαστήριο, η προσφεύγουσα και η πρώην εταιρία Air France είναι ένα και το αυτό νομικό πρόσωπο, καθόσον η δεύτερη «έγινε» η πρώτη την 15η Οκτωβρίου 2004, διά της μετατροπής της σε εταιρία χαρτοφυλακίου μαζί με αλλαγή του εταιρικού της σκοπού και της εταιρικής της επωνυμίας.

Όσον αφορά τις πρακτικές της Air France μετά την ημερομηνία αυτή, αφενός, το Γενικό Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι από την κατοχή από την προσφεύγουσα του συνόλου του κεφαλαίου και των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της μπορεί να συναχθεί τεκμήριο ότι ασκούσε στη θυγατρική αυτή καθοριστική επιρροή. Η Επιτροπή εξέθεσε επαρκώς κατά νόμο και χωρίς να υποπέσει σε σφάλμα τους λόγους για τους οποίους κανένα από τα στοιχεία που πρόβαλε η προσφεύγουσα δεν αρκούσε για να ανατρέψει το τεκμήριο αυτό. Αφετέρου, η Επιτροπή ορθώς στηρίχθηκε σε ενδείξεις οι οποίες τεκμηριώνουν ότι η προσφεύγουσα άσκησε καθοριστική επιρροή επί της Air France, συγκεκριμένα τις εξουσίες διευθύνσεως, χάραξης των κατευθύνσεων, και ελέγχου που διέθετε η προσφεύγουσα ως προς τις δραστηριότητες της, την ύπαρξη κοινής δομής στην Air France και στην KLM ειδικά σχετικά με τον ναύλο και, τρίτον, στο γεγονός ότι διάφοροι διευθυντές κατείχαν θέσεις τόσο στην προσφεύγουσα όσο και στην Air France.

Όσον αφορά την KLM, η Επιτροπή δεν έλαβε υπόψη το τεκμήριο της ασκήσεως καθοριστικής επιρροής, αλλά στηρίχθηκε σε ενδείξεις παρόμοιες με εκείνες που ελήφθησαν υπόψη κατά της Air France για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η KLM δεν συμπεριφερόταν κατά τρόπο αυτόνομο στην αγορά.

Τρίτον, απαντώντας στον λόγο ακυρώσεως με τον οποίο η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι τα αποδεικτικά στοιχεία που παρέσχε η Lufthansa στο πλαίσιο της αιτήσεως της για απαλλαγή από τα πρόστιμα θα έπρεπε να αποσυρθούν από τη δικογραφία λόγω του ότι η Lufthansa δεν μπορούσε να τύχει τέτοιας απαλλαγής λαμβανομένης υπόψη της προβαλλόμενης συνέχισης των παραβατικών ενεργειών, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι οι όροι χορηγήσεως του ευεργετήματος της απαλλαγής από τα πρόστιμα δεν έχουν σχέση με τη νομιμότητα της συλλογής αποδείξεων από την οποία εξαρτάται, ενδεχομένως, η δυνατότητα χρήσεώς τους εκ μέρους της Επιτροπής. Εν πάση περιπτώσει, το Γενικό Δικαστήριο σημειώνει ότι το να εξαρτάται η χρήση των αποδεικτικών στοιχείων που παρασχέθηκαν στο πλαίσιο αιτήσεως περί απαλλαγής από την τήρηση των όρων αυτών θα διακύβευε την πρακτική αποτελεσματικότητα της διαδικασίας επιείκειας

Τέταρτον, το Γενικό Δικαστήριο εξετάζει τις αιτιάσεις της προσφεύγουσας κατά του προσδιορισμού του ποσού των προστίμων τα οποία της επέβαλε η Επιτροπή, ειδικότερα αυτά που αφορούν τη συνεκτίμηση, εκ μέρους της Επιτροπής, της σοβαρότητας και της διάρκειας της ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως, υπό τις προϋποθέσεις που περιγράφονται στις κατευθυντήριες γραμμές του 2006 (5). Συναφώς, κατά πρώτον, κρίνει ότι η επιλογή συντελεστή σοβαρότητας 16 % σε κλίμακα από 0 έως 30 %, είναι ορθή. Συγκεκριμένα, αφενός, ένας τέτοιος συντελεστής σοβαρότητας είναι πολύ ευνοϊκός για την προσφεύγουσα, λαμβανομένης υπόψη της σοβαρότητας η οποία είναι εγγενής στις επίδικες πρακτικές, οι οποίες πρέπει να χαρακτηριστούν ως συμφωνία ή οριζόντια πρακτική στον τομέα των τιμών. Αφετέρου, η προσφεύγουσα είτε δεν αμφισβήτησε είτε δεν μπόρεσε να αμφισβητήσει τους τρεις πρόσθετους παράγοντες στους οποίους στηρίχθηκε η Επιτροπή για να καθορίσει τον συντελεστή σοβαρότητας, ήτοι τα συνολικά μερίδια αγοράς των εμπλεκομένων αερομεταφορέων, τη γεωγραφική έκταση της ενιαίας και διαρκούς παραβάσεως και την εφαρμογή στην πράξη των επίδικων πρακτικών. Κατά δεύτερον, στο μέτρο που η προσφεύγουσα πρόβαλε ότι δεν υπήρχαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία τα οποία τεκμηριώνουν τη συμμετοχή της Air France στην παράβαση κατά τρόπο αδιάλειπτο καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου που αφορά η παράβαση, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι δεν υφίστανται άμεσες αποδείξεις όσον αφορά την ύπαρξη αθέμιτων επαφών επί έντεκα μήνες και δέκα τρεις ημέρες κατά τη διάρκεια της περιόδους διαπράξεως της παραβάσεως. Ωστόσο, καθόσον η Air France ουδόλως αποστασιοποιήθηκε δημοσίως ούτε αποδείχθηκε ότι υιοθέτησε συμπεριφορά θεμιτού ανταγωνισμού και ανεξαρτησίας στη σχετική αγορά κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, το Γενικό Δικαστήριο σημειώνει ότι τέτοιες περιστάσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν ως διακοπή της συμμετοχής της στην ενιαία και διαρκή παράβαση, αλλά εξηγούνται από τη φύση της παραβάσεως και από τη λειτουργία της αγοράς της αερομεταφοράς εμπορευμάτων και της επίδικης συμπράξεως.

Τέλος, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει τα αιτήματα για τη μείωση του ποσού των προστίμων που επιβλήθηκαν χωρίς να αποκλίνει από τη μέθοδο υπολογισμού που ακολούθησε η Επιτροπή στην προσβαλλόμενη απόφαση.


1      Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη μη επιβολή και τη μείωση των προστίμων σε υποθέσεις συμπράξεων (καρτέλ) (ΕΕ 2002, C 45, σ. 3).


2      Απόφαση C(2010) 7694 τελικό, της 9ης Νοεμβρίου 2020, σχετικά με διαδικασία βάσει του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, του άρθρου 53 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ και του άρθρου 8 της συμφωνίας αεροπορικών μεταφορών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας (Υπόθεση AT.39258 – Αερομεταφορές εμπορευμάτων).


3      Αποφάσεις της 16ης Δεκεμβρίου 2015, Air Canada κατά Επιτροπής (T‑9/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:994), Koninklijke Luchtvaart Maatschappij κατά Επιτροπής (T‑28/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:995), Japan Airlines κατά Επιτροπής (T‑36/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:992), Cathay Pacific Airways κατά Επιτροπής (T‑38/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:985), Cargolux Airlines κατά Επιτροπής (T‑39/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:991), Latam Airlines Group και Lan Cargo κατά Επιτροπής (T‑40/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:986), Singapore Airlines και Singapore Airlines Cargo Pte κατά Επιτροπής (T‑43/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:989), Deutsche Lufthansa κ.λπ.κατά Επιτροπής (T‑46/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:987), British Airways κατά Επιτροπής (T‑48/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:988), SAS Cargo Group κ.λπ. κατά Επιτροπής (T‑56/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:990), Air France-KLM κατά Επιτροπής (T‑62/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:996), Air France κατά Επιτροπής (T‑63/11, μη δημοσιευθείσα, EU:T:2015:993), και Martinair Holland κατά Επιτροπής (T‑67/11, EU:T:2015:984).


4      Πρβλ. το περιεχόμενο της αποφάσεως της 30ής Μαρτίου 2022, Japan Airlines κατά Επιτροπής (T‑340/17).


5      Κατευθυντήριες γραμμές για τη μέθοδο υπολογισμού των προστίμων που επιβάλλονται, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 23, παράγραφος 2, σημείο αʹ, του κανονισμού 1/2003 (ΕΕ 2006, C 210, σ. 2).