CURIA - Documents

Home > Search form > List of results > Documents

Start printing

Language of document : ECLI:EU:C:2023:6

WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)

z dnia 12 stycznia 2023 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Przepisy regulujące dochodzenie na podstawie prawa krajowego roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej – Dyrektywa 2014/104/UE – Artykuły 5 i 6 – Ujawnianie dowodów – Dowody znajdujące się w aktach organu ochrony konkurencji – Toczące się przed Komisją Europejską postępowanie w przedmiocie naruszenia reguł konkurencji – Postępowanie krajowe dotyczące powództwa odszkodowawczego odnoszącego się do tego samego naruszenia – Warunki dotyczące ujawnienia dowodów

W sprawie C‑57/21

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Nejvyšší soud (sąd najwyższy, Czechy) postanowieniem z dnia 16 grudnia 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 1 lutego 2021 r., w postępowaniu:

RegioJet a.s.

przeciwko

České dráhy a.s.,

przy udziale:

Česká republika, Ministerstvo dopravy,

TRYBUNAŁ (druga izba),

w składzie: A. Prechal, prezes izby, M.L. Arastey Sahún, F. Biltgen, N. Wahl (sprawozdawca) i J. Passer, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Szpunar,

sekretarz: M. Ferreira, główna administratorka,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 3 lutego 2022 r.,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

– w imieniu RegioJet a.s. – O. Doležal, advokát,

– w imieniu České dráhy a.s. – J. Kindl, S. Mikeš i K. Muzikář, advokáti,

– w imieniu rządu greckiego – K. Boskovits, w charakterze pełnomocnika,

– w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierał F. Sclafani, avvocato dello Stato,

– w imieniu Komisji Europejskiej – B. Ernst, P. Němečková i C. Zois, w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 5 maja 2022 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 ust. 1 i 4, art. 6 ust. 5 lit. a) oraz art. 6 ust. 7 i 9 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego (Dz.U. 2014, L 349, s. 1).

2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy RegioJet a.s. a České dráhy a.s. w przedmiocie żądania ujawnienia dowodów zgłoszonego przez spółkę RegioJet w kontekście powództwa o naprawienie szkody, jaką miała ponieść ta spółka w wyniku antykonkurencyjnych działań spółki České dráhy.

Ramy prawne

Prawo Unii

Rozporządzenie (WE) nr 1/2003

3 Zgodnie z motywami 7 i 21 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1):

„(7) Sądy krajowe mają do odegrania zasadniczą rolę w dziedzinie stosowania [unijnych] reguł konkurencji. Kiedy rozstrzygają spór między podmiotami prywatnymi, chronią prawa przedmiotowe [podmiotowe] na mocy prawa [Unii], na przykład przyznając odszkodowanie poszkodowanym. Rola sądów krajowych w takim przypadku uzupełnia rolę organów ochrony konkurencji państw członkowskich. Dlatego sądy powinny być uprawnione do pełnego stosowania art. [101] i [102 TFUE].

[…]

(21) Jednolite stosowanie reguł konkurencji wymaga również ustalenia sposobu współpracy między sądami państw członkowskich i Komisją [Europejską]. Ma to znaczenie dla wszystkich sądów państw członkowskich, które stosują art. [101] i [102 TFUE], orzekających w procesach sądowych między podmiotami prywatnymi, orzekających jako organy stosujące prawo w interesie publicznym lub sądy odwoławcze. W szczególności sądy krajowe powinny mieć możliwość zwrócenia się do Komisji z prośbą o informację lub o opinię w sprawach dotyczących stosowania [unijnego] prawa konkurencji. […]”.

4 Artykuł 2 tego rozporządzenia, zatytułowany „Ciężar dowodu”, stanowi:

„W każdym krajowym lub [unijnym] postępowaniu w sprawie stosowania art. [101 i 102 TFUE] ciężar udowodnienia naruszenia art. [101] ust. 1 lub art. [102 TFUE] spoczywa na stronie lub organie zarzucający[ch] naruszenie. […]”.

5 Artykuł 5 wskazanego rozporządzenia ma następujące brzmienie:

„Organy ochrony konkurencji państw członkowskich mają prawo stosowania [art. 101 i 102 TFUE] w indywidualnych sprawach. W tym celu, działając z urzędu lub na wniosek, mogą wyda[wa]ć następujące decyzje:

– domagające się zaprzestania naruszenia,

– zarządzające środki tymczasowe,

– akceptujące zobowiązania,

– nakładające grzywny lub okresowe kary pieniężne, lub inne kary przewidziane w krajowych przepisach prawa.

Jeżeli na podstawie informacji, które posiadają organy ochrony konkurencji państw członkowskich, warunki ustanowienia zakazu nie zostały spełnione, mogą również zdecydować, że nie ma podstaw do działania z ich strony”.

6 Rozdział III tego rozporządzenia dotyczy decyzji, które Komisja przyjmuje na podstawie art. 101 i 102 TFUE. Decyzje te mogą polegać na stwierdzeniu i nakazaniu zaprzestania naruszenia (art. 7), przyjęciu środków tymczasowych (art. 8), uczynieniu zobowiązań wiążącymi (art. 9) i wreszcie, stwierdzeniu niestosowania art. 101 i 102 TFUE (art. 10).

7 Artykuł 11 rozporządzenia nr 1/2003, zatytułowany „Współpraca między Komisją i organami ochrony konkurencji państw członkowskich”, przewiduje w ust. 1 i 6:

„1. Komisja i organy ochrony konkurencji państw członkowskich stosują [unijne] reguły konkurencji w ścisłej współpracy.

[…]

6. Wszczęcie przez Komisję postępowania w celu przyjęcia decyzji na mocy rozdziału III pozbawia organy ochrony konkurencji państw członkowskich ich kompetencji w zakresie stosowania art. [101] i [102 TFUE]. Jeżeli organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego prowadzi już postępowanie w sprawie, Komisja wszczyna postępowanie po zasięgnięciu opinii krajowego organu ochrony konkurencji”.

8 Artykuł 16 tego rozporządzenia, zatytułowany „Jednolite stosowanie [unijnego] prawa konkurencji”, stanowi:

„1. Jeżeli krajowe sądy orzekają w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk na mocy art. [101] lub [102 TFUE], które są już przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą wydawać decyzji sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję. Sądy muszą również unikać wydawania decyzji pozostających w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie postępowania, które Komisja wszczęła. W tym celu sąd krajowy może rozważyć, czy konieczne jest zawieszenie toczącego się postępowania. Obowiązek ten pozostaje bez uszczerbku dla praw i obowiązków wynikających z art. [267 TFUE].

2. Jeżeli organy ochrony konkurencji państw członkowskich orzekają w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk na mocy art. [101] lub [102 TFUE], które już są przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą wydawać decyzji sprzecznych z decyzją przyjętą przez Komisję”.

Rozporządzenie (WE) nr 773/2004

9 Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. [101 i 102 TFUE] (Dz.U. 2004, L 123, s. 18), zmienionego rozporządzeniem Komisji (WE) nr 622/2008 z dnia 30 czerwca 2008 r. (Dz.U. 2008, L 171, s. 3), stanowi:

„Komisja może postanowić o wszczęciu postępowań w celu przyjęcia decyzji zgodnie z rozdziałem III rozporządzenia […] nr 1/2003 w dowolnym czasie, lecz nie później niż w dniu wydania wstępnej oceny, o której mowa w art. 9 ust. 1 tego rozporządzenia, przedstawienia oświadczenia w sprawie zarzutów lub zwrócenia się do stron o wyrażenie zainteresowania przystąpieniem do rozmów ugodowych albo też w dniu, w którym publikowane jest streszczenie sprawy, zgodnie z art. 27 ust. 4 tego rozporządzenia, w zależności od tego, co nastąpi wcześniej”.

Dyrektywa 2014/104

10 Zgodnie z motywami 6, 15, 21, 23 i 25–28 dyrektywy 2014/104:

„(6) Aby egzekwowanie prawa na drodze prywatnoprawnej na mocy prawa cywilnego oraz egzekwowanie prawa na drodze publicznoprawnej przez organy ochrony konkurencji było skuteczne, oba te narzędzia muszą ze sobą współdziałać w celu zapewnienia jak największej skuteczności reguł konkurencji. Należy spójnie uregulować sposób koordynacji tych dwóch rodzajów egzekwowania, na przykład w odniesieniu do dostępu do dokumentów znajdujących się w posiadaniu organów ochrony konkurencji. […]

[…]

(15) Dowody są ważnym elementem dochodzenia odszkodowania z tytułu szkód wynikających z naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji. Ponieważ jednak sprawy z zakresu prawa konkurencji charakteryzuje asymetria w dostępie do informacji, należy zapewnić powodom prawo skutecznego żądania ujawnienia dowodów dotyczących ich sprawy, bez konieczności wskazywania przez nich konkretnych materiałów dowodowych. Aby zapewnić stronom równe szanse, środki te powinny być udostępnione również pozwanym w postępowaniach o odszkodowanie, tak aby mogli oni zwrócić się o ujawnienie dowodów przez powoda. Sądy krajowe powinny również mieć możliwość nakazania ujawnienia dowodów przez osoby trzecie, w tym organy publiczne. Jeżeli sąd krajowy zamierza nakazać Komisji ujawnienie dowodów, zastosowanie mają: zasada lojalnej współpracy między Unią a państwami członkowskimi z art. 4 ust. 3 TUE oraz art. 15 ust. 1 rozporządzenia […] nr 1/2003 w odniesieniu do wniosków o przekazanie informacji. Jeżeli sądy krajowe nakazują organom publicznym, by ujawniły dowody, zastosowanie mają zasady współpracy prawnej i administracyjnej przewidziane w prawie unijnym lub krajowym.

[…]

(21) Skuteczność i spójność stosowania art. 101 i 102 TFUE przez Komisję i krajowe organy ochrony konkurencji wymagają wspólnego podejścia w całej Unii do kwestii ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji. Ujawnianie dowodów nie powinno nadmiernie umniejszać skuteczności egzekwowania prawa konkurencji przez organ ochrony konkurencji. […]

[…]

(23) Wymóg proporcjonalności należy uważnie ocenić wtedy, gdy ujawnienie grozi zniweczeniem strategii dochodzeniowej organu ochrony konkurencji poprzez wskazanie, które dokumenty wchodzą w skład akt, lub gdy grozi to negatywnym oddziaływaniem na współpracę przedsiębiorstw z organem ochrony konkurencji. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapobieganie poszukiwaniom o charakterze rozpoznawczym, tzn. ogólnemu lub zbyt szerokiemu wyszukiwaniu informacji, które prawdopodobnie nie byłyby istotne dla stron procedury. Wnioski o ujawnienie dowodów nie powinny zatem zostać uznane za proporcjonalne, jeżeli dotyczą one ogólnego ujawnienia dokumentów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji dotyczących danej sprawy lub ogólnego ujawnienia dokumentów przedłożonych przez stronę w kontekście danej sprawy. Tak ogólnie sformułowane wnioski nie byłyby zgodne z obowiązkiem strony składającej wniosek polegającym na jak najdokładniejszym i jak najwęższym określeniu materiałów dowodowych lub kategorii dowodów.

[…]

(25) Wyjątek powinien mieć zastosowanie w przypadku każdego ujawnienia, które, jeśli zostałoby przyznane, stanowiłby nadmierną ingerencję w dochodzenie prowadzone przez organ ochrony konkurencji w sprawie naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji. Informacje przygotowane przez organ ochrony konkurencji w toku postępowania dotyczącego egzekwowania unijnego lub krajowego prawa konkurencji i przesłane stronom tego postępowania (np. pis[mo] [w sprawie] przedstawieni[a] zarzutów) lub przygotowane przez stronę takiego postępowania (np. odpowiedzi na wezwanie do udzielenia informacji wystosowane przez organ ochrony konkurencji lub zeznania świadków) powinny zatem móc być ujawniane w sądowych postępowaniach o odszkodowanie dopiero po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji, np. przez wydanie decyzji na mocy art. 5 lub rozdziału III rozporządzenia […] nr 1/2003, z wyjątkiem decyzji w sprawie środków tymczasowych.

(26) Ważnym narzędziem służącym egzekwowaniu unijnego prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej są programy łagodzenia kar i postępowania ugodowe, ponieważ przyczyniają się do wykrywania i skutecznego ścigania najpoważniejszych naruszeń prawa konkurencji, a także do karania za nie. […] Aby zadbać o stałą gotowość przedsiębiorstw do dobrowolnego zgłaszania się do organów ochrony konkurencji z oświadczeniami w ramach programu łagodzenia kar lub propozycjami ugodowymi, takie dokumenty powinny zostać wyłączone z zasady ujawniania dowodów. […]

(27) Przewidziane w niniejszej dyrektywie przepisy o ujawnieniu dokumentów innych niż oświadczenia przedsiębiorców w ramach programu łagodzenia kar i propozycje ugodowe zapewniają osobom poszkodowanym wystarczająco dużo innych możliwości uzyskania dostępu do istotnych dowodów niezbędnych im do przygotowania powództwa o odszkodowanie. Na wniosek powoda sądy krajowe powinny mieć same możliwość uzyskania dostępu do dokumentów, w przypadku których przywoływane jest to odstępstwo, aby móc stwierdzić, czy jego treść nie jest szersza niż ustanowiona w niniejszej dyrektywie definicja oświadczenia przedsiębiorców w ramach programu łagodzenia kar lub definicja propozycji ugodowej. Wszelkie treści wykraczające poza te definicje powinny móc zostać ujawnione na stosownych warunkach.

(28) Sądy krajowe powinny mieć możliwość, w dowolnym momencie, nakazać – w kontekście powództw o odszkodowanie – ujawnienie dowodów, które istnieją niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji (»wcześniej istniejące informacje«)”.

11 W myśl art. 2 pkt 17 dyrektywy 2014/104 „wcześniej istniejąca informacja” oznacza dowód istniejący niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, bez względu na to, czy taka informacja znajduje się w aktach organu ochrony konkurencji”.

12 Artykuł 5 tej dyrektywy, zatytułowany „Ujawnianie dowodów”, stanowi:

„1. Państwa członkowskie zapewniają, by w postępowaniu o odszkodowanie w Unii na wniosek powoda przedstawiającego uzasadnienie zawierające racjonalnie dostępne fakty i dowody, które są wystarczające do uprawdopodobnienia jego roszczenia odszkodowawczego, sądy krajowe miały możliwość nakazać pozwanemu lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów, które znajdują się w ich dyspozycji – zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym rozdziale. Państwa członkowskie zapewniają, aby sądy krajowe miały możliwość, na wniosek pozwanego, nakazać powodowi lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów.

[…]

2. Państwa członkowskie zapewniają, by sądy krajowe miały możliwość nakazać ujawnienie dokładnie określonych środków dowodowych lub istotnych kategorii dowodów jak najdokładniej i jak najwęziej określonych w oparciu o racjonalnie dostępne fakty przedstawione w uzasadnieniu.

3. Państwa członkowskie zapewniają, by sądy krajowe ograniczały ujawnianie dowodów, tak by było ono proporcjonalne. Ustalając, czy ujawnienie dowodów, o które wnioskuje strona, jest proporcjonalne, sądy krajowe biorą pod uwagę uzasadnione interesy wszystkich zainteresowanych stron i osób trzecich. W szczególności biorą one pod uwagę:

a) stopień, w jakim roszczenie lub argumentacja strony pozwanej są potwierdzone dostępnymi faktami i dowodami uzasadniającymi wniosek o ujawnienie dowodów;

b) zakres i koszt ujawnienia dowodów, szczególnie dla zainteresowanych osób trzecich, w tym by zapobiec ogólnemu wyszukiwaniu informacji, które prawdopodobnie nie byłyby istotne dla stron postępowania;

c) to, czy w dowodach, które mają zostać ujawnione, znajdują się informacje poufne, szczególnie dotyczące osób trzecich, oraz sposób ochrony takich informacji poufnych.

4. Państwa członkowskie zapewniają, by sądy krajowe były uprawnione do nakazania ujawnienia dowodów, w których znajdują się informacje poufne, w przypadku gdy uznają je za istotne dla postępowania o odszkodowanie. Państwa członkowskie zapewniają, by nakazując ujawnienie takich informacji, sądy krajowe dysponowały skutecznymi środkami ochrony takich informacji.

5. Interes przedsiębiorstwa polegający na uniknięciu powództwa o odszkodowanie po naruszeniu prawa konkurencji nie podlega ochronie.

[…]

8. Bez uszczerbku dla ust. 4 i 7 oraz art. 6 niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody dla utrzymania w mocy lub wprowadzenia przez państwa członkowskie przepisów prowadzących do szerszego ujawniania dowodów”.

13 Artykuł 6 wskazanej dyrektywy, zatytułowany „Ujawnianie dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji”, stanowi:

„1. Państwa członkowskie zapewniają, by do celów postępowań o odszkodowanie, gdy sądy krajowe nakazują ujawnienie dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, obok art. 5 miał zastosowanie niniejszy artykuł.

[…]

4. Oceniając, zgodnie z art. 5 ust. 3, proporcjonalność nakazu ujawnienia informacji, sądy krajowe biorą dodatkowo pod uwagę:

a) czy wniosek został sformułowany konkretnie, odnosząc się do charakteru, przedmiotu lub treści dokumentów przedłożonych organowi ochrony konkurencji lub znajdujących się w jego aktach, a nie w formie ogólnego wniosku dotyczącego dokumentów przedłożonych organowi ochrony konkurencji;

b) czy strona wnioskująca o ujawnienie czyni to w związku z powództwem o odszkodowanie wniesionym przed sąd krajowy; oraz

c) w odniesieniu do ust. 5 i 10 lub na wniosek organu ochrony konkurencji na mocy ust. 11 – konieczność zapewnienia skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej.

5. Sądy krajowe mogą nakazać ujawnienie wymienionych poniżej kategorii dowodów wyłącznie po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji w drodze wydania decyzji lub w inny sposób:

a) informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji;

b) informacje sporządzone przez organ ochrony konkurencji i przesłane stronom w trakcie postępowania; oraz

c) wycofane propozycje ugodowe.

6. Państwa członkowskie zapewniają, by do celów postępowań o odszkodowanie sądy krajowe nie mogły w żadnym momencie nakazać stronie lub osobie trzeciej ujawnienia żadnej z następujących kategorii dowodów:

a) oświadczenia w ramach programu łagodzenia kar; oraz

b) propozycje ugodowe.

7. Powód może wystąpić z uzasadnionym wnioskiem, by sąd krajowy uzyskał dostęp do dowodów, o których mowa w ust. 6 lit. a) lub b), wyłącznie w celu stwierdzenia, czy ich treść odpowiada definicjom zawartym w art. 2 pkt 16 oraz 18. Dokonując oceny, sądy krajowe mogą wystąpić o pomoc wyłącznie do właściwego organu ochrony konkurencji. Składający przedmiotowe dowody mogą także zostać wysłuchani. W żadnym wypadku sąd nie udziela dostępu do tych dowodów innym stronom ani osobom trzecim.

8. Jeżeli ust. 6 podlegają tylko fragmenty dowodu, o który wystąpiono, pozostałe fragmenty – zależnie od kategorii, do której należą – zostają ujawnione zgodnie z odpowiednimi ustępami niniejszego artykułu.

9. Ujawnieni[e] dowodów, które znajdują się w aktach organu ochrony konkurencji i które nie należą do żadnej z wymienionych w niniejszym artykule kategorii, można nakazać w każdym czasie [momencie] postępowania o odszkodowanie [i bez uszczerbku dla niniejszego artykułu].

[…]

11. Jeżeli organ ochrony konkurencji chce wyrazić swój pogląd na temat proporcjonalności wniosków o ujawnienie, organ ten może, działając z własnej inicjatywy, przedstawić swoje uwagi sądowi krajowemu, do którego wpłynął wniosek o wydanie nakazu ujawnienia”.

14 Artykuł 22 dyrektywy 2014/104, zatytułowany „Zastosowanie czasowe”, stanowi:

„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby środki krajowe przyjęte na mocy art. 21 w celu zapewnienia zgodności z istotnymi [materialnymi] przepisami niniejszej dyrektywy nie były stosowane z mocą wsteczną.

2. Państwa członkowskie zapewniają, aby wszelkie środki krajowe przyjęte na mocy art. 21, inne niż te, o których mowa w ust. 1, nie miały zastosowania w sprawach o odszkodowanie, rozpoznawanych przez sądy krajowe przed dniem 26 grudnia 2014 r.”.

Prawo czeskie

Ustawa nr 143/2001

15 Zákon č. 143/2001 Sb. o ochraně hospodářské soutěže (ustawa nr 143/2001 o ochronie konkurencji), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwana dalej „ustawą nr 143/2001”), przewiduje w § 1 ust. 1, że akt ów „organizuje ochronę konkurencji na rynku towarów i usług […] przed wszelkiego rodzaju praktykami utrudniającymi, ograniczającymi, zakłócającymi konkurencję lub zagrażającymi konkurencji”.

16 Paragraf 21ca ust. 2 ustawy nr 143/2001 stanowi zasadniczo, że dokumenty i informacje przygotowane i złożone na potrzeby postępowania administracyjnego toczącego się przed krajowym organem ochrony konkurencji mogą być ujawnione organom władzy publicznej dopiero po zakończeniu dochodzenia lub po ostatecznej decyzji krajowego organu ochrony konkurencji o zakończeniu postępowania administracyjnego.

Ustawa nr 262/2017

17 Zákon č. 262/2017 Sb. o náhradě škody v oblasti hospodářské soutěže (ustawa nr 262/2017 o odszkodowaniu z tytułu naruszenia konkurencji, zwana dalej „ustawą nr 262/2017”) ma na celu dokonanie transpozycji dyrektywy 2014/104 do czeskiego porządku prawnego.

18 Paragraf 2 ust. 2 lit. c) tej ustawy stanowi, że informacjami poufnymi chronionymi obowiązkiem zachowania poufności są w szczególności „dokumenty uzupełniające i informacje przedstawione specjalnie na potrzeby postępowania administracyjnego lub sprawowania nadzoru przez [krajowy] organ ochrony konkurencji”.

19 Z § 10 ust. 1 wskazanej ustawy wynika zasadniczo, że przed wszczęciem postępowania w sprawie powództwa o odszkodowanie za szkodę spowodowaną ograniczeniem konkurencji prezes izby – na wniosek strony, która wniosła to powództwo i która uprawdopodobni, w stopniu odpowiadającym dostępnym okolicznościom faktycznym, istnienie swego prawa do naprawienia szkody spowodowanej ograniczeniem konkurencji, w sytuacji gdy okaże się to niezbędne i proporcjonalne do skorzystania z przysługującego powodowi prawa do naprawienia szkody – nakaże osobom, w których posiadaniu znajdują się określone dokumenty umożliwiające zbadanie sytuacji, ich ujawnienie.

20 Paragraf 15 ust. 4 tej ustawy stanowi, że „[u]jawnienia poufnych informacji, o których mowa w § 2 ust. 2 lit. c) tej ustawy, można zażądać najwcześniej wtedy, kiedy decyzja organu ochrony konkurencji dotycząca zakończenia postępowania administracyjnego stanie się ostateczna”.

21 Paragraf 16 ust. 1 lit. c) ustawy nr 262/2017 stanowi zasadniczo, że w przypadku wniosku o udzielenie dostępu do dokumentów zawierających informacje poufne, znajdujących się w aktach krajowego organu ochrony konkurencji, prezes izby bada, czy ich ujawnienie nie zagroziłoby skutecznemu stosowaniu przepisów w dziedzinie konkurencji. Z § 16 ust. 3 tej ustawy wynika, że dokumenty zawierające informacje poufne mogą zostać ujawnione dopiero po zakończeniu dochodzenia lub po wydaniu ostatecznej decyzji krajowego organu ochrony konkurencji o zakończeniu postępowania administracyjnego.

22 Na podstawie § 18 ust. 1 tej ustawy prezes izby może na warunkach określonych w §§ 10 i 16 wspomnianej ustawy nakazać ujawnienie dowodów również po wszczęciu postępowania co do istoty sprawy.

23 Paragraf 27 ust. 1 tej ustawy stanowi, że w ramach postępowania w przedmiocie powództwa o odszkodowanie sąd jest związany orzeczeniem innego sądu, Úřad pro ochranu hospodářské soutěže (urzędu ochrony konkurencji, zwanego dalej „ÚOHS”) i Komisji dotyczącym istnienia ograniczenia konkurencji i tożsamości sprawcy.

Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

24 W dniu 25 stycznia 2012 r. ÚOHS wszczął z urzędu postępowanie administracyjne dotyczące możliwego nadużycia pozycji dominującej przez spółkę České dráhy, będącą krajowym przewoźnikiem kolejowym należącym do państwa czeskiego.

25 W 2015 r. RegioJet, przedsiębiorstwo, które oferuje między innymi usługi kolejowych przewozów pasażerskich na trasie Praga–Ostrawa (Czechy), wniosło powództwo o odszkodowanie przeciwko spółce České dráhy do Městský soud v Praze (sądu miejskiego w Pradze, Czechy), żądając naprawienia szkody poniesionej z powodu zarzucanych tej spółce działań sprzecznych z regułami konkurencji.

26 W dniu 10 listopada 2016 r. Komisja postanowiła wszcząć formalne postępowanie wyjaśniające na podstawie art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 773/2004 w celu ustalenia, czy spółka České dráhy rzeczywiście stosowała drapieżne ceny w związku ze świadczeniem usług kolejowych przewozów pasażerskich w Czechach, w szczególności na trasie Praga–Ostrawa (sprawa nr AT.40156 – Czech Rail).

27 W dniu 14 listopada 2016 r. ÚOHS zawiesił postępowanie administracyjne, nie zamykając go jednak formalnie, ze względu na to, że sama Komisja wszczęła postępowanie, które – biorąc pod uwagę jego przedmiot – dotyczyło tych samych działań co działania będące przedmiotem postępowania administracyjnego.

28 W dniu 11 października 2017 r. spółka RegioJet w ramach powództwa o odszkodowanie złożyła wniosek o ujawnienie dokumentów na podstawie przepisów ustawy nr 262/2017. Spółka RegioJet zażądała mianowicie ujawnienia dokumentów, które jej zdaniem znajdowały się w dyspozycji spółki České dráhy, między innymi szczegółowych wykazów i sprawozdań dotyczących publicznego transportu kolejowego i dokumentów księgowych dotyczących komercyjnego obszaru działalności tej spółki.

29 Opierając się na § 21ca ust. 2 ustawy nr 143/2001, ÚOHS wskazał, że żądanych dokumentów, którymi dysponował on w ramach postępowania administracyjnego, nie można ujawnić do czasu ostatecznego zakończenia tego postępowania administracyjnego. Ponadto wskazał on, że pozostałe żądane dokumenty mieszczą się w kategorii dokumentów, które stanowią kompletny zbiór, i odmówił ich ujawnienia, uzasadniając to tym, że ich ujawnienie mogłoby doprowadzić do obniżenia poziomu skuteczności polityki ścigania naruszeń prawa konkurencji.

30 W dniu 26 lutego 2018 r. w odpowiedzi na pytanie przedstawione w dniu 12 stycznia 2018 r. przez Městský soud v Praze (sąd miejski w Pradze) Komisja podkreśliła, że orzekając o ujawnieniu środków dowodowych, sąd powinien w trosce o ochronę uzasadnionych interesów wszystkich uczestników postępowania i osób trzecich stosować w szczególności zasadę proporcjonalności i przyjmować środki mające na celu ochronę takich informacji. Instytucja ta wskazała ponadto, że zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, w sytuacji gdy sądy krajowe mają rozstrzygnąć kwestie wchodzące w zakres art. 101 i 102 TFUE, nie mogą wydawać orzeczeń sprzecznych z decyzjami wydanymi przez Komisję. Sądy krajowe powinny również unikać wydawania decyzji pozostających w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie postępowania, które instytucja ta wszczęła. W związku z tym do sądu krajowego zwrócono się o rozważenie, czy konieczne jest zawieszenie toczącego się przed nim postępowania.

31 W dniu 14 marca 2018 r. wspomniany sąd krajowy nakazał spółce České dráhy ujawnienie zbioru dokumentów poprzez dołączenie ich do akt sprawy. Dokumenty te zawierały, po pierwsze, informacje przygotowane przez spółkę specjalnie na potrzeby postępowania przed ÚOHS i, po drugie, informacje, które są obowiązkowo tworzone i przechowywane niezależnie od tego postępowania, takie jak szczegółowe wykazy dotyczące połączeń kolejowych, kwartalne sprawozdania dotyczące publicznego transportu kolejowego oraz wykaz połączeń obsługiwanych przez spółkę České dráhy. Sąd ten oddalił natomiast żądania spółki RegioJet mające na celu, po pierwsze, ujawnienie dokumentów księgowych dotyczących komercyjnego obszaru działalności spółki České dráhy, w tym kodów skomunikowania pociągów z podaniem połączenia i rodzaju pociągu, a po drugie, ujawnienia protokołów z posiedzeń zarządu spółki České dráhy w okresie od września do października 2011 r.

32 Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2018 r. sąd ten, na podstawie § 27 ust. 1 ustawy nr 262/2017, zawiesił postępowanie co do istoty w przedmiocie powództwa o odszkodowanie do czasu zakończenia postępowania, o którym mowa w pkt 26 niniejszego wyroku.

33 Spółki RegioJet i České dráhy odwołały się od postanowienia z dnia 14 marca 2018 r. do Vrchní soud v Praze (sądu apelacyjnego w Pradze, Czechy). Postanowieniem z dnia 29 listopada 2019 r. sąd ten utrzymał w mocy postanowienie z dnia 14 marca 2018 r. i w celu zapewnienia ochrony ujawnionych dowodów przyjął środki polegające na tym, że dowody te zostaną złożone do depozytu sądowego i będą ujawniane wyłącznie uczestnikom postępowania, ich pełnomocnikom i biegłym na podstawie pisemnego wniosku z uzasadnieniem, po uprzednim wyrażeniu zgody przez sąd rozpoznający sprawę w zależności od podziału pracy.

34 Spółka České dráhy wniosła skargę kasacyjną na to postanowienie z dnia 29 listopada 2019 r. do sądu odsyłającego, Nejvyšší soud (sądu najwyższego, Czechy).

35 W tym stanie rzeczy Nejvyšší soud (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1) Czy zgodny z wykładnią art. 5 ust. 1 [dyrektywy 2014/104] jest sposób postępowania polegający na tym, że sąd rozstrzyga o nakazaniu ujawnienia dowodów, mimo iż jednocześnie Komisja prowadzi postępowanie w celu wydania decyzji na mocy rozdziału III [rozporządzenia nr 1/2003], w wyniku czego sąd na tej podstawie zawiesza postępowanie o naprawienie szkody wywołanej wskutek naruszenia przepisów prawa konkurencji?

2) Czy wykładnia art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 sprzeciwia się takiemu uregulowaniu krajowemu, które ogranicza ujawnienie wszystkich informacji, które zostały przedłożone w ramach postępowania na żądanie organu ochrony konkurencji, również wtedy, gdy chodzi o informacje, które uczestnik postępowania ma obowiązek wytwarzać i przechowywać (lub je wytwarza i przechowuje) na podstawie innych przepisów prawa, niezależnie od postępowania o naruszenie prawa konkurencji?

3) Czy za zakończenie postępowania w inny sposób w rozumieniu art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 można uważać również sytuację, w której krajowy organ ochrony konkurencji zawiesił postępowanie, gdy tylko Komisja wszczęła postępowanie celem wydania decyzji na mocy rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003?

4) Czy przy uwzględnieniu funkcji i celów dyrektywy 2014/104 pozostaje w zgodzie z art. 5 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 5 tej dyrektywy taki sposób postępowania sądu krajowego, że stosuje on uregulowanie krajowe transponujące art. 6 ust. 7 dyrektywy przez analogię do takich kategorii informacji jak informacje, o których mowa w art. 6 ust. 5 dyrektywy, a więc zdecyduje o ujawnieniu dowodów, z zastrzeżeniem, że kwestią tego, czy środki dowodowe obejmują informacje przygotowane przeze osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji (w rozumieniu art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104), sąd będzie się zajmować dopiero po ujawnieniu mu tych dowodów?

5) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na poprzednie pytanie – czy art. 5 ust. 4 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że zastosowane przez sąd skuteczne środki ochrony informacji poufnych mogą prowadzić do wyłączenia dostępu powoda lub innych uczestników postępowania i ich pełnomocników do ujawnionych dowodów, zanim sąd ostatecznie rozstrzygnie, czy ujawnione dowody lub niektóre z nich mieszczą się w kategorii dowodów zgodnie z art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy?”.

W przedmiocie pytań prejudycjalnych

W przedmiocie stosowania ratione temporis art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104

36 Na wstępie, jeśli chodzi o stosowanie ratione temporis dyrektywy 2014/104, należy przypomnieć, że dyrektywa ta zawiera przepis szczególny, który wyraźnie określa warunki stosowania w czasie jej przepisów materialnych oraz przepisów innych niż materialne (wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in.., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

37 Z jednej strony bowiem zgodnie z art. 22 ust. 1 dyrektywy 2014/104 państwa członkowskie zapewniają, aby środki krajowe przyjęte na mocy jej art. 21 w celu zapewnienia zgodności z materialnymi przepisami tej dyrektywy nie były stosowane z mocą wsteczną.

38 Z drugiej strony zgodnie z art. 22 ust. 2 dyrektywy 2014/104 państwa członkowskie zapewniają, aby żadne środki krajowe, inne niż te, o których mowa w art. 22 ust. 1 tej dyrektywy, nie miały zastosowania do powództw o odszkodowanie, które zostały wytoczone przed sądem krajowym przed dniem 26 grudnia 2014 r.

39 W związku z tym w celu ustalenia czasowego stosowania przepisów dyrektywy 2014/104 w pierwszej kolejności należy ustalić, czy dany przepis stanowi przepis materialny, przy czym kwestię tę należy oceniać – w braku odesłania do prawa krajowego w art. 22 tej dyrektywy – w świetle prawa Unii, a nie w świetle mającego zastosowanie prawa krajowego (wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

40 W tym względzie, po pierwsze, należy zauważyć, że art. 5 i 6 wskazanej dyrektywy mają na celu przyznanie sądom krajowym możliwości nakazania stronie pozwanej lub stronie trzeciej, pod pewnymi warunkami, ujawnienia istotnych dowodów znajdujących się w ich posiadaniu, a zatem określają one przebieg postępowania dotyczącego powództwa o odszkodowanie.

41 W zakresie, w jakim przepisy te zobowiązują państwa członkowskie do przyznania tym sądom szczególnych uprawnień w ramach rozpoznawania sporów dotyczących powództw o odszkodowanie mających na celu naprawienie szkody poniesionej w wyniku naruszenia prawa konkurencji, mają one na celu usunięcie asymetrii w dostępie do informacji, która co do zasady charakteryzuje te spory na niekorzyść poszkodowanego, jak przypomniano w motywie 15 dyrektywy 2014/104, i która utrudnia tej osobie uzyskanie informacji niezbędnych do wytoczenia powództwa o odszkodowanie (zob. podobnie wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

42 Po drugie, ze względu na to, że art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104 mają właśnie na celu umożliwienie stronie powodowej w takich sporach skompensowania deficytu informacji, który jej dotyczy, prowadzą one niewątpliwie do udostępnienia tej stronie, w sytuacji gdy zwraca się ona w tym celu do sądu krajowego, atutów, których nie posiadała. Niemniej jednak artykuły te dotyczą wyłącznie środków proceduralnych mających zastosowanie przed sądami krajowymi, przyznających im szczególne uprawnienia w celu ustalenia okoliczności faktycznych, na które powołują się strony w ramach sporów dotyczących roszczeń odszkodowawczych z tytułu takich naruszeń, a zatem nie wpływają bezpośrednio na sytuację prawną tych stron, ponieważ przepisy te nie dotyczą konstytutywnych elementów pozaumownej odpowiedzialności cywilnej.

43 W szczególności nie wydaje się, aby art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104 ustanawiały nowe obowiązki materialne ciążące na jednej ze stron tego rodzaju sporów, co pozwalałoby uznać te przepisy za materialne w rozumieniu art. 22 ust. 1 tej dyrektywy (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

44 Należy zatem stwierdzić, że art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104 nie zaliczają się do materialnych przepisów tej dyrektywy w rozumieniu jej art. 22 ust. 1 i że w konsekwencji należą one do innych przepisów, o których mowa w art. 22 ust. 2 wspomnianej dyrektywy, a konkretnie do przepisów proceduralnych, jak zasadniczo wskazał rzecznik generalny w pkt 29 i 34 opinii.

45 W drugiej kolejności z art. 22 ust. 2 dyrektywy 2014/104 wynika, że państwa członkowskie dysponują uprawnieniami dyskrecjonalnymi w zakresie decydowania w ramach transpozycji tej dyrektywy, czy przepisy krajowe mające na celu transpozycję przepisów proceduralnych rzeczonej dyrektywy mają zastosowanie do powództw o odszkodowanie wytoczonych po dniu 26 grudnia 2014 r., ale przed datą transpozycji tej dyrektywy, czy też do powództw wytoczonych najpóźniej przed upływem terminu jej transpozycji, czyli dniem 27 grudnia 2016 r. (wyrok z dnia 28 marca 2019 r., Cogeco Communications, C‑637/17, EU:C:2019:263, pkt 28).

46 W niniejszej sprawie z ustawy nr 262/2017 wynika, że ustawodawca czeski postanowił, iż przepisy krajowe transponujące przepisy proceduralne dyrektywy 2014/104 mają zastosowanie w sposób bezpośredni i bezwarunkowy również do powództw wniesionych przed datą transpozycji, ale po dniu 26 grudnia 2014 r. Tymczasem powództwo o odszkodowanie, na potrzeby którego przedstawiono żądanie ujawnienia dokumentów, zostało wniesione w dniu 25 listopada 2015 r.

47 Z powyższych rozważań wynika, że art. 5 i 6 mają zastosowanie ratione temporis w postępowaniu głównym i że należy zatem udzielić odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące tych przepisów.

Co do istoty

Uwagi wstępne

48 Należy przypomnieć, że pełna skuteczność reguł konkurencji ustanowionych w art. 101 i 102 TFUE, a w szczególności skuteczność (effet utile) zakazów ustanowionych w tych przepisach przyczynia się do zapewnienia każdej osobie możliwości żądania naprawienia szkody, która została jej wyrządzona przez umowę lub zachowanie mogące ograniczyć lub zakłócić konkurencję w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, czy też przez noszące znamiona nadużycia zachowanie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą w rozumieniu art. 102 TFUE (zob. podobnie wyroki: z dnia 20 września 2001 r., Courage i Crehan, C‑453/99, EU:C:2001:465, pkt 26; z dnia 6 października 2021 r., Sumal, C‑882/19, EU:C:2021:800, pkt 33).

49 Jak stanowi motyw 7 rozporządzenia nr 1/2003, sądy krajowe mają do odegrania zasadniczą rolę w dziedzinie stosowania reguł konkurencji. Kiedy rozstrzygają spór między podmiotami prywatnymi, chronią prawa podmiotowe na mocy prawa Unii, na przykład przyznając odszkodowanie poszkodowanym w wyniku naruszeń. Rola sądów krajowych w takim przypadku uzupełnia rolę organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

50 O ile w sytuacji gdy sądy te orzekają w przedmiocie powództw o odszkodowanie, w kontekście, w którym nie istnieje ostateczna decyzja wydana przez organ ochrony konkurencji i dotycząca tych samych okoliczności faktycznych (powództwa określane jako „stand-alone”), sądy te powinny co do zasady wypowiedzieć się w przedmiocie istnienia naruszenia reguł konkurencji, a mianowicie w przedmiocie istnienia porozumień, decyzji lub praktyk w rozumieniu art. 101 ust. 1 i art. 102 TFUE, o tyle powództwa cywilne nie mogą zastąpić krajowych i unijnych postępowań dotyczących wykonywania art. 101 i 102 TFUE, które są prowadzone w sferze publicznej i w ramach których przewidziano, jak stanowi art. 2 rozporządzenia nr 1/2003, że ciężar dowodu naruszenia art. 101 ust. 1 lub art. 102 TFUE spoczywa na stronie lub organie zarzucających naruszenie.

51 W związku z tym wykładnia przepisów dyrektywy 2014/104 dotyczących ujawniania dowodów nie może prowadzić do obejścia zasad regulujących rozkład ciężaru dowodu istnienia zachowań antykonkurencyjnych, jeżeli okaże się, że przedmiot danego powództwa nie jest ściśle odszkodowawczy.

52 Przyjmując dyrektywę 2014/104, prawodawca Unii oparł się bowiem właśnie na stwierdzeniu, które przedstawiono w motywie 6 tej dyrektywy, że konieczne jest, aby oba narzędzia służące zapewnieniu skutecznego stosowania reguł konkurencji, czyli odpowiednio wprowadzanie w życie reguł konkurencji Unii przez organy publiczne (public enforcement) oraz powództwa o odszkodowanie za naruszenie tych reguł wytaczane na drodze prywatnoprawnej (private enforcement), współdziałały ze sobą w sposób spójny, w szczególności w odniesieniu do zasad dostępu do dokumentów znajdujących się w posiadaniu organów ochrony konkurencji.

53 Co się tyczy powództw o odszkodowanie za naruszenie reguł konkurencji wytaczanych na drodze prywatnoprawnej, przepisy mające zastosowanie do ujawniania dokumentów zawarte w rozdziale II (art. 5–8) dyrektywy 2014/104 odzwierciedlają równowagę pomiędzy z jednej strony skutecznością działań prowadzonych przez organy ochrony konkurencji a z drugiej strony skutecznością powództw o odszkodowanie wnoszonych przez osoby, które uważają się za poszkodowane przez praktyki antykonkurencyjne.

54 Tak więc, o ile ze względu na asymetrię w dostępie do informacji, która często charakteryzuje spory dotyczące powództw o odszkodowanie mających na celu naprawienie szkody poniesionej w wyniku naruszeń prawa konkurencji, dyrektywa 2014/104 zmierza do poprawy dostępu poszkodowanych zachowaniami antykonkurencyjnymi do dowodów, które są niezbędne do wykazania zasadności ich roszczeń odszkodowawczych, o tyle również wyznacza ścisłe ramy uzyskiwania dostępu do takich dowodów.

55 W pierwszej kolejności art. 5 dyrektywy 2014/104 ustanawia pewną liczbę reguł o charakterze ogólnym w dziedzinie ujawniania dowodów w postępowaniach dotyczących powództw o odszkodowanie za naruszenia prawa konkurencji.

56 W drugiej kolejności art. 6 tej dyrektywy przewiduje szczególne reguły dotyczące ujawniania dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, które świadczą w szczególności o zróżnicowanym poziomie ochrony w zależności od żądanych informacji oraz o konieczności zachowania skuteczności postępowań prowadzonych w sferze publicznoprawnej. W przepisie tym rozróżniono bowiem kilka kategorii dowodów.

57 Przede wszystkim, jeśli chodzi o dowody dotyczące oświadczeń złożonych w ramach programu łagodzenia kar oraz propozycji ugodowych (zwane dalej „dowodami umieszczonymi na liście czarnej”), art. 6 ust. 6 dyrektywy 2014/104 stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, aby sądy krajowe nie mogły w żadnym momencie nakazać ich ujawnienia.

58 Następnie, jeśli chodzi o informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, informacje sporządzone przez ten organ i przesłane stronom w trakcie postępowania oraz wycofane propozycje ugodowe, art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 przewiduje, że sądy krajowe mogą nakazać ujawnienie dowodów należących do tych kategorii (zwanych dalej „dowodami umieszczonymi na liście szarej”) wyłącznie po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji w drodze wydania decyzji lub w inny sposób.

59 Wreszcie, zgodnie z art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 ujawnienie dowodów, które znajdują się w aktach organu ochrony konkurencji i które nie należą do żadnej z wyżej wymienionych kategorii (zwanych dalej „dowodami umieszczonymi na liście białej”), można nakazać w każdym momencie postępowania o odszkodowanie i bez uszczerbku dla tego artykułu.

60 W trzeciej kolejności należy zauważyć, że – jak wynika z art. 5 ust. 3 i art. 6 ust. 4 dyrektywy 2014/104 – dyrektywa ta przewiduje zatem szczególny system mający zastosowanie do wniosków o ujawnienie dowodów, w ramach którego wnioski te nie są automatycznie uwzględniane, lecz są one oceniane z punktu widzenia zasady proporcjonalności oraz z uwzględnieniem istniejących okoliczności i uzasadnionych interesów. Zadaniem rozpatrującego sprawę sądu krajowego jest zatem przeprowadzenie rygorystycznej kontroli proporcjonalności, z uwzględnieniem w razie potrzeby uwag, jakie dany organ ochrony konkurencji może przedstawić temu sądowi zgodnie z art. 6 ust. 11 dyrektywy 2014/104.

61 Pytania prejudycjalne przedstawione przez sąd odsyłający należy rozpatrzyć właśnie w świetle tych wstępnych wyjaśnień.

W przedmiocie pytania pierwszego

62 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania wszczętego przed tym sądem i dotyczącego powództwa o odszkodowanie za naruszenie prawa konkurencji, mimo że przed Komisją toczy się dotyczące tego samego naruszenia postępowanie zmierzające do przyjęcia decyzji na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, skutkujące zawieszeniem przez ten sąd krajowy toczącego się przed nim postępowania.

63 Na wstępie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003 krajowe organy ochrony konkurencji państw członkowskich zostają pozbawione kompetencji w zakresie stosowania art. 101 i 102 TFUE w przypadkach, w których w odniesieniu do tych samych naruszeń postępowanie wszczęła Komisja.

64 Natomiast zgodnie z art. 16 ust. 1 tego rozporządzenia wszczęcie postępowania przez Komisję nie pozbawia automatycznie sądu krajowego, do którego wniesiono powództwo o odszkodowanie, kompetencji do stosowania art. 101 i 102 TFUE ani do orzekania w przedmiocie naruszeń badanych przez tę instytucję. Zgodnie z tym przepisem sądy krajowe powinny bowiem jedynie, po pierwsze, powstrzymać się od wydawania decyzji sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję, a po drugie, unikać wydawania decyzji pozostających w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie wszczętego przez nią postępowania i w tym celu ocenić, czy konieczne jest zawieszenie postępowania.

65 Ponadto z lektury całości przepisów dyrektywy 2014/104 wynika, że nie nakłada ona również na sądy krajowe państw członkowskich obowiązku zawieszenia toczących się przed tymi sądami postępowań dotyczących roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia reguł konkurencji z powodu wszczęcia dotyczącego tych samych naruszeń postępowania przed Komisją.

66 O ile, jak wskazano w pkt 52 niniejszego wyroku, z jednej strony wprowadzanie w życie reguł konkurencji Unii przez organy publiczne (public enforcement), a z drugiej strony powództwa o odszkodowanie za naruszenie tych reguł wytaczane na drodze prywatnoprawnej (private enforcement) muszą współdziałać ze sobą w sposób spójny, w szczególności w odniesieniu do zasad dostępu do dokumentów znajdujących się w posiadaniu organów ochrony konkurencji, o tyle oba te środki mają charakter komplementarny i co do zasady mogą być stosowane równolegle.

67 W tym względzie przepisy art. 6 ust. 5 i 9 dyrektywy 2014/104 przemawiają za wykładnią, zgodnie z którą postępowanie o odszkodowanie może być kontynuowane także wówczas, gdy postępowanie przed organem ochrony konkurencji jest w toku. O ile bowiem sądy krajowe mogą nakazać ujawnienie dowodów umieszczonych na liście szarej dopiero po zakończeniu postępowania przez taki organ (art. 6 ust. 5 tej dyrektywy), o tyle ujawnienie dowodów umieszczonych na liście białej można nakazać „w każdym czasie [momencie] postępowania o odszkodowanie” (art. 6 ust. 9 rzeczonej dyrektywy).

68 W tym kontekście pojawia się zatem pytanie, czy dyrektywa 2014/104 stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy nakazał ujawnienie dowodów na podstawie przepisów krajowych mających na celu transpozycję art. 5 i 6 tej dyrektywy, pomimo zawieszenia – ze względu na toczące się postępowanie przed Komisją – postępowania krajowego wszczętego w ramach powództwa o odszkodowanie.

69 W tym względzie należy stwierdzić, że wspomniana dyrektywa nie stoi automatycznie na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy nakazał ujawnienie dowodów w ramach będącego w toku postępowania w przedmiocie powództwa o odszkodowanie za zarzucane naruszenie reguł konkurencji, w sytuacji gdy postępowanie dotyczące tego samego naruszenia prowadzone jest jednocześnie przez Komisję, a sąd krajowy zawiesił postępowanie w sprawie powództwa o odszkodowanie do czasu zakończenia postępowania przez Komisję.

70 Jeżeli bowiem sąd krajowy postanowi nakazać ujawnienie dowodów na potrzeby postępowania o odszkodowanie, które zostało zawieszone z powodu wszczęcia postępowania przez Komisję, nie wydaje on co do zasady rozstrzygnięcia, które może pozostawać w sprzeczności z decyzją rozważaną przez Komisję w tym postępowaniu w rozumieniu art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003.

71 W związku z tym, o ile sądy krajowe mogą nakazać pozwanemu lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów znajdujących się w ich posiadaniu, o tyle powinny przy tym zapewnić poszanowanie wymogów wynikających z dyrektywy 2014/104.

72 Tak więc rozpoznające powództwo sądy krajowe, które są zobowiązane ograniczyć ujawnienie dowodów do tego, co jest ściśle istotne, proporcjonalne i konieczne, powinny zapewnić, by decyzja dotycząca ujawnienia dowodów nie stanowiłaby nadmiernej ingerencji w dochodzenie prowadzone przez organ ochrony konkurencji w sprawie naruszenia. Sądy te są zatem zobowiązane do przeprowadzenia rygorystycznej analizy przedstawionego im wniosku w odniesieniu do znaczenia objętych tym wnioskiem dowodów, związku między tymi dowodami a przedstawionym żądaniem odszkodowawczym, wystarczającego stopnia szczegółowości owych dowodów oraz ich proporcjonalności.

73 Jak wskazano w motywie 23 tej dyrektywy, wymóg proporcjonalności należy uważnie ocenić wtedy, gdy ujawnienie grozi zniweczeniem strategii dochodzeniowej organu ochrony konkurencji poprzez wskazanie, które dokumenty wchodzą w skład akt, lub gdy grozi to negatywnym oddziaływaniem na współpracę przedsiębiorstw z organem ochrony konkurencji. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapobieganie poszukiwaniom o charakterze rozpoznawczym, to znaczy ogólnemu lub zbyt szerokiemu wyszukiwaniu informacji, które prawdopodobnie nie byłyby istotne dla stron procedury.

74 W tym względzie w art. 6 ust. 4 lit. b) dyrektywy 2014/104 uściślono, że gdy sądy krajowe oceniają proporcjonalność nakazu ujawnienia informacji, biorą dodatkowo pod uwagę, czy „strona wnioskująca o ujawnienie czyni to w związku z powództwem o odszkodowanie wniesionym przed sąd krajowy”.

75 Można z tego wywnioskować, że w ramach oceny proporcjonalności nakazu ujawnienia dowodów, którą to ocenę należy przeprowadzić w sposób staranny, zwłaszcza gdy chodzi o dowody znajdujące się w aktach organu ochrony konkurencji, sąd krajowy powinien również wziąć pod uwagę okoliczność, iż postępowanie w przedmiocie powództwa o odszkodowanie uległo zawieszeniu.

76 Chociaż nakaz ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania dotyczącego powództwa o odszkodowanie nie należy bowiem a priori do „decyzji”, o których mowa w art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, to jednak zarówno zasada lojalnej współpracy ustanowiona w art. 4 ust. 3 TUE z jednej strony, jak i cel polegający na skutecznym i jednolitym stosowaniu prawa konkurencji Unii z drugiej strony wymagają, aby sąd krajowy przy wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć lub przyjmowaniu środków w trakcie postępowania dotyczącego powództwa o odszkodowanie uwzględnił postępowanie toczące się przed Komisją, zwłaszcza jeśli dane rozstrzygnięcie lub środek wiąże się ze stwierdzeniem istnienia identycznego lub podobnego naruszenia prawa konkurencji.

77 W związku z tym, w sytuacji gdy sąd nakazuje stronom lub osobom trzecim ujawnienie dowodów w ramach powództwa o odszkodowanie, które zostało zawieszone z powodu wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez Komisję, powinien on upewnić się, że owo ujawnienie, które powinien poprzedzać wystarczająco sprecyzowany i uzasadniony wniosek, jest konieczne i proporcjonalne do celów dalszego prowadzenia tego postępowania.

78 W świetle wszystkich powyższych rozważań odpowiedź na pytanie pierwsze powinna brzmieć: art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie nakazaniu przez sąd krajowy ujawnienia dowodów na potrzeby postępowania krajowego wszczętego przed tym sądem i dotyczącego powództwa o odszkodowanie za naruszenie prawa konkurencji, mimo że przed Komisją toczy się dotyczące tego samego naruszenia postępowanie zmierzające do przyjęcia decyzji na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, skutkujące zawieszeniem przez ten sąd krajowy toczącego się przed nim postępowania. Sąd krajowy powinien jednak upewnić się, że wnioskowane na tym etapie postępowania ujawnienie dowodów, które musi spełniać warunki określone w art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104, nie wykracza poza to, co jest konieczne w kontekście rozpatrywanego przezeń żądania odszkodowawczego.

W przedmiocie pytania trzeciego

79 Poprzez pytanie trzecie, które należy zbadać przed pytaniem drugim, sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że zawieszenie przez krajowy organ ochrony konkurencji toczącego się przed nim postępowania administracyjnego ze względu na to, że Komisja wszczęła postępowanie na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, można utożsamiać z zakończeniem tego postępowania administracyjnego przez ten organ „w drodze wydania decyzji lub w inny sposób” w rozumieniu tego przepisu.

80 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 6 ust. 5 tej dyrektywy sądy krajowe mogą nakazać ujawnienie dowodów umieszczonych na liście szarej „wyłącznie po zakończeniu postępowania przez organ ochrony konkurencji w drodze wydania decyzji lub w inny sposób”.

81 Literalna wykładnia tego przepisu, kontekst, w jaki się on wpisuje, oraz cele, których realizacji on służy, wskazują, że zawieszenia postępowania dotyczącego powództwa o odszkodowanie, takiego jak to, o którym mowa w postępowaniu głównym, nie można utożsamiać z zakończeniem postępowania.

82 Przede wszystkim w dosłownym znaczeniu „zawieszenie” oznacza czasowe wstrzymanie postępowania. Postępowanie nie jest zatem zakończone, gdyż po ustaniu przyczyny zawieszenia jest ono kontynuowane.

83 Znajduje to potwierdzenie w motywie 25 dyrektywy 2014/104, w którym podano przykłady decyzji kończących postępowanie, przywołując w szczególności decyzje, które mogą być podejmowane przez Komisję zgodnie z rozdziałem III rozporządzenia nr 1/2003. I tak w motywie tym uściślono, że postępowanie może zostać zakończone na przykład poprzez wydanie decyzji na mocy art. 5 rozporządzenia nr 1/2003, „z wyjątkiem decyzji w sprawie środków tymczasowych”.

84 Co więcej, zważywszy, że dyrektywa 2014/104 odnosi się do zakończenia postępowania w drodze wydania decyzji lub „w inny sposób”, chodzi o środki, które co do ich istoty i celu podejmuje się, gdy krajowy organ ochrony konkurencji postanowi, iż w świetle informacji zebranych w toku postępowania jest możliwe, a nawet konieczne wydanie rozstrzygnięcia i zakończenie postępowania.

85 W związku z tym okoliczności, że krajowy organ ochrony konkurencji zawiesza postępowanie administracyjne – nawet jeśli takie zawieszenie zostało uzasadnione wszczęciem postępowania przez Komisję – nie można utożsamiać z zakończeniem tego postępowania administracyjnego przez ten organ „w inny sposób”.

86 Ponadto zawieszenie postępowania administracyjnego, o którym zadecydował krajowy organ ochrony konkurencji na podstawie art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003, należy rozpatrywać w kontekście przepisów regulujących kompetencje równoległe z jednej strony Komisji, a z drugiej strony krajowych organów ochrony konkurencji.

87 Jak orzekł Trybunał, wszczęcie postępowania przez Komisję nie pozbawia w sposób trwały i ostateczny krajowych organów ochrony konkurencji ich kompetencji w zakresie stosowania krajowych przepisów w dziedzinie konkurencji, ponieważ kompetencje krajowych organów ochrony konkurencji zostają przywrócone z chwilą zakończenia postępowania wszczętego przez Komisję (wyrok z dnia 14 lutego 2012 r., Toshiba Corporation i in., C‑17/10, EU:C:2012:72, pkt 79, 80).

88 Co więcej, zgodnie z art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 organy ochrony konkurencji państw członkowskich zachowują swoje uprawnienia do działania zarówno w ramach prawa Unii, jak i krajowego prawa konkurencji, nawet jeśli Komisja podjęła już decyzję, pod warunkiem że nie wydają decyzji sprzecznych z decyzją wydaną przez Komisję (zob. podobnie wyrok z dnia 14 lutego 2012 r., Toshiba Corporation i in., C‑17/10, EU:C:2012:72, pkt 84–86).

89 Zawieszenie postępowania administracyjnego do czasu zakończenia przez Komisję dochodzenia w danej sprawie nie stanowi zatem zakończenia tego postępowania w tym znaczeniu, że wydano akt końcowy dotyczący danego naruszenia, lecz należy je uznać za środek tymczasowy. Jeżeli zatem Komisja postanowi zakończyć postępowanie bez wydawania decyzji dotyczącej naruszenia, dany krajowy organ ochrony konkurencji może co do zasady podjąć decyzję o wznowieniu postępowania.

90 Wreszcie, co się tyczy celów realizowanych przez art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104, należy zauważyć, że – jak wynika z motywu 25 tej dyrektywy – ochrona mająca zastosowanie do dowodów umieszczonych na liście szarej ma na celu zagwarantowanie, by ujawnienie dokumentów nie stanowiło nadmiernej ingerencji w dochodzenie prowadzone przez organ ochrony konkurencji w sprawie naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji. Umożliwienie ujawnienia dowodów umieszczonych na liście szarej po zawieszeniu postępowania zarządzonego przez krajowy organ ochrony konkurencji, ale w trakcie dochodzenia prowadzonego przez Komisję, mogłoby poważnie osłabić skuteczność tego dochodzenia Komisji, a tym samym udaremnić realizację celów rzeczonej dyrektywy.

91 W świetle wszystkich powyższych rozważań odpowiedź na pytanie trzecie powinna brzmieć: art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że zawieszenia przez krajowy organ ochrony konkurencji toczącego się przed nim postępowania administracyjnego ze względu na to, że Komisja wszczęła postępowanie na podstawie rozdziału III rozporządzenia nr 1/2003, nie można utożsamiać z zakończeniem tego postępowania administracyjnego przez ten organ „w drodze wydania decyzji lub w inny sposób” w rozumieniu tego przepisu.

W przedmiocie pytania drugiego

92 Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby nie tylko przeformułować przedłożone mu pytania, ale także wziąć pod uwagę normy prawa Unii, na które sąd krajowy nie powołał się w treści swego pytania (wyrok z dnia 13 października 2022 r., Herios, C‑593/21, EU:C:2022:784, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).

93 W tym względzie, o ile drugie pytanie prejudycjalne w brzmieniu nadanym mu przez sąd odsyłający dotyczy wyraźnie jedynie wykładni art. 6 ust. 5 i 9 dyrektywy 2014/104, o tyle – jak wynika z treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – sąd ten zmierza do ustalenia, czy dyrektywa ta stoi na przeszkodzie przyjęciu uregulowania krajowego rozszerzającego zakres informacji, których ujawnienie jest wykluczone w czasie trwania postępowania przed organem ochrony konkurencji. Tymczasem, ponieważ zakres swobody, jakim dysponują państwa członkowskie w odniesieniu do transpozycji art. 5 i 6 rzeczonej dyrektywy, określono w przepisach art. 5 ust. 8 tej dyrektywy, należy przeformułować drugie pytanie prejudycjalne i poszerzyć jego zakres o ten ostatni przepis.

94 W związku z tym należy uznać, że poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 5 ust. 8, art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że przepisy te stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które na podstawie art. 6 ust. 5 tej dyrektywy ogranicza w czasie nie tylko ujawnianie informacji „przygotowanych” specjalnie na potrzeby postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji, ale również informacji „przedłożonych” na potrzeby owego postępowania.

95 W tym względzie należy, po pierwsze, wypowiedzieć się w przedmiocie dopuszczalności tego drugiego pytania, która została zakwestionowana przez spółkę České dráhy, w ocenie której pytanie to jest przedwczesne i hipotetyczne, ponieważ do chwili obecnej czeskie sądy krajowe nie wypowiedziały się jeszcze w kwestii, czy dokumenty, których ujawnienia przez spółkę České dráhy w charakterze dowodów zażądano, zostały przygotowane specjalnie do celów postępowania wszczętego przez ÚOHS lub postępowania prowadzonego przez Komisję.

96 W tym względzie wystarczy przypomnieć, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego przedstawionego przez sąd krajowy jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia przepisu prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedłożone (wyrok z dnia 6 października 2021 r., Sumal, C‑882/19, EU:C:2021:800, pkt 27, 28).

97 Tymczasem w niniejszej sprawie sytuacja taka nie ma miejsca. Celem odpowiedzi na drugie pytanie zadane przez sąd odsyłający jest ułatwienie temu sądowi zidentyfikowania dowodów, które są umieszczone nie na liście szarej, lecz na liście białej i które w danym wypadku mogą, niezależnie od okoliczności, że organ ochrony konkurencji nie zakończył postępowania, być przedmiotem wniosku o ujawnienie dokumentów na podstawie przepisów krajowych transponujących dyrektywę 2014/104.

98 Wobec powyższego pytanie drugie jest dopuszczalne.

99 Po drugie, co do istoty sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o wypowiedzenie się w przedmiocie zakresu informacji, które korzystają z tymczasowej ochrony przewidzianej w art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 w odniesieniu do dowodów umieszczonych na liście szarej.

100 Sąd odsyłający zauważa w tym kontekście, że z brzmienia § 16 ust. 3 ustawy nr 262/2017 w związku z jej § 2 ust. 2 lit. c) wynika, iż ograniczenie czasowe mające zastosowanie do ujawniania dowodów w okresie trwania postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji stosuje się do wszystkich informacji przedłożonych organowi ochrony konkurencji do celów tego postępowania, a nie tylko do informacji „przygotowanych wyraźnie” do celów tego postępowania.

101 W tym względzie z brzmienia art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104 w związku z jej motywem 25 wynika jednoznacznie, że czasowa ochrona przyznana na podstawie tego przepisu dotyczy nie wszystkich informacji, które zostały przedłożone wyraźnie, w sposób spontaniczny lub na żądanie organu ochrony konkurencji, na potrzeby takiego postępowania, lecz wyłącznie informacji, które zostały przygotowane konkretnie na potrzeby postępowania wszczętego przez ów organ.

102 Wniosek ten znajduje potwierdzenie w wykładni systemowej analizowanego przepisu.

103 W tym względzie należy w pierwszej kolejności odnieść się do art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104, który dotyczy dowodów umieszczonych na liście białej i który stanowi, że ujawnienie dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji, które nie są umieszczone na liście szarej ani na liście czarnej, można nakazać w każdym momencie postępowania w przedmiocie powództwa o odszkodowanie. W motywie 28 tej dyrektywy wyjaśniono zakres tego przepisu, posługując się wyrażeniem „dowod[y], które istnieją niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji (»wcześniej istniejące informacje«)” w celu zilustrowania dowodów, których ujawnienie nie jest automatycznie zakazane przez rzeczoną dyrektywę ze względu na ich przynależność do listy szarej lub czarnej.

104 W drugiej kolejności należy również przypomnieć, że w art. 2 pkt 17 tej dyrektywy zdefiniowano pojęcie „wcześniej istniejącej informacji” jako „dowód istniejący niezależnie od postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji, bez względu na to, czy taka informacja znajduje się w aktach organu ochrony konkurencji”.

105 Z definicji tej wynika, że dowody znajdujące się w takich aktach również mogą przynależeć do listy białej. W szczególności informacje, które uczestnik postępowania ma obowiązek przygotować i przechowywać (lub je przygotowuje i przechowuje) na podstawie innych przepisów prawa, niezależnie od postępowania o naruszenie prawa konkurencji, stanowią informacje wcześniej istniejące, których ujawnienie sądy krajowe mogą co do zasady nakazać w każdej chwili, jako że chodzi tu o dowody umieszczone na liście białej.

106 W trzeciej kolejności trzeba zauważyć, że art. 6 ust. 8 tej dyrektywy odzwierciedla koncepcję, zgodnie z którą, po pierwsze, ochronę dowodów umieszczonych na listach szarej i czarnej należy ograniczyć do przypadków, w których ochrona ta jest rzeczywiście konieczna, a tym samym właściwa z punktu widzenia celów dyrektywy 2014/104, a po drugie, należy umożliwić rozsądnie szeroki dostęp do dowodów, w związku z czym przepis ów przewiduje, że jeśli do listy czarnej przynależą tylko niektóre części wymaganych dowodów, pozostałe części podlegają ujawnieniu, zależnie od kategorii, do której należą, zgodnie z odpowiednimi ustępami art. 6 tej dyrektywy.

107 W czwartej kolejności z art. 5 ust. 8 dyrektywy 2014/104, który upoważnia państwa członkowskie do przyjęcia przepisów, które prowadziłyby do szerszego ujawnienia dowodów, bez uszczerbku dla ust. 4 i 7 tego artykułu oraz art. 6 tej dyrektywy, wynika, że przy transpozycji dyrektywy 2014/104 państwa członkowskie nie są uprawnione do różnicowania warunków, zgodnie z którymi dowody są sklasyfikowane jako dowody umieszczone na listach szarej, czarnej lub białej.

108 W szczególności upoważnienie państw członkowskich do rozszerzenia zakresu informacji umieszczonych na liście szarej prowadziłoby do bardziej ograniczonego ujawniania dowodów, co byłoby sprzeczne z logiką art. 5 ust. 8 tej dyrektywy. Realizowany poprzez tę dyrektywę cel harmonizacji byłby zatem zagrożony, gdyby państwa członkowskie miały w dziedzinie ujawniania dowodów możliwość wprowadzenia uregulowań bardziej restrykcyjnych niż te, które zawarto w art. 5 i 6 dyrektywy.

109 Tak więc przepisy krajowe ograniczające czasowo ujawnianie wszystkich informacji przedłożonych w toku postępowania na wniosek organu ochrony konkurencji lub w sposób spontaniczny, w tym wcześniej istniejących informacji, nie są zgodne z art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104.

110 Wniosek ten nie oznacza, że sąd, do którego wpłynął wniosek o ujawnienie dowodów w ramach postępowania dotyczącego powództwa o odszkodowanie z tytułu naruszenia reguł konkurencji, jest zobowiązany do nakazania ujawnienia wszystkich dokumentów, które nie zostały wyraźnie przygotowane do celów postępowania toczącego się przed organem ochrony konkurencji.

111 W każdym wypadku zadaniem sądu krajowego, zwłaszcza w sytuacji gdy postępowanie zostało zawieszone do czasu zakończenia postępowania administracyjnego wszczętego przez organ ochrony konkurencji, jest bowiem upewnienie się, że wnioskowane ujawnienie dowodów na tym etapie postępowania, które powinno spełniać warunki określone w art. 5 i 6 dyrektywy 2014/104, nie wykracza poza to, co jest konieczne w związku z rozpatrywanym przezeń żądaniem odszkodowawczym.

112 W świetle całości powyższych rozważań odpowiedź na pytanie drugie powinna brzmieć: art. 5 ust. 8, art. 6 ust. 5 lit. a) i art. 6 ust. 9 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że przepisy te stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które na podstawie art. 6 ust. 5 tej dyrektywy ogranicza w czasie nie tylko ujawnianie informacji „przygotowanych” specjalnie na potrzeby postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji, ale również informacji „przedłożonych” na potrzeby owego postępowania.

W przedmiocie pytania czwartego

113 Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 w związku z art. 6 ust. 5 lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie sprzeciwiają się temu, aby sąd krajowy orzekł w przedmiocie wniosku o ujawnienie dowodów i zarządził ich zabezpieczenie, odkładając rozstrzygnięcie kwestii, czy dowody te przynależą do listy szarej, jako że obejmują „informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, do momentu uzyskania przez ów sąd dostępu do rzeczonych dowodów.

114 Bez względu bowiem na odniesienie do art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104 sąd odsyłający zmierza ostatecznie do ustalenia, czy sąd może nakazać ujawnienie dowodów, o którym mowa w art. 5 ust. 1 tej dyrektywy, w celu dokonania oceny, czy dowody te zawierają „informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu art. 6 ust. 5 lit. a) rzeczonej dyrektywy.

115 W tym względzie należy przypomnieć, że w art. 6 ust. 7 dyrektywy 2014/104 w odniesieniu do dowodów umieszczonych na liście czarnej prawodawca przewidział mechanizm uprzedniej weryfikacji mający na celu zapewnienie, aby sąd krajowy uzyskał dostęp do takich dowodów jedynie dla upewnienia się, że ich treść odpowiada „oświadczeniu w ramach programu łagodzenia kar” lub „propozycji ugodowej”, które to pojęcia zdefiniowano w art. 2 pkt 16 i 18 tej dyrektywy, i że rzeczywiście chodzi zatem o dowody umieszczone na liście czarnej.

116 Taki mechanizm weryfikacji nie jest jednak przewidziany w odniesieniu do dowodów umieszczonych na liście szarej, które wchodzą w zakres stosowania art. 6 ust. 5 dyrektywy 2014/104. Powodem tego jest fakt, że w odróżnieniu od dowodów umieszczonych na liście czarnej ochrona, z której korzystają dowody umieszczone na liście szarej, jest jedynie tymczasowa.

117 W niniejszej sprawie pojawia się pytanie, czy dyrektywa 2014/104 stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy mógł – na podstawie uprawnienia przewidzianego w mającym zastosowanie krajowym prawie procesowym, co sąd odsyłający ma za zadanie zweryfikować – przyjąć środki w celu dokonania oceny, czy dowody, o których ujawnienie wniesiono na poparcie powództwa o odszkodowanie z tytułu naruszenia reguł konkurencji, mimo że postępowanie prowadzone przez organ ochrony konkurencji nadal się toczy, przynależą do listy szarej.

118 W sprawie w postępowaniu głównym sąd apelacyjny nakazał ujawnienie dowodów, przewidując z własnej inicjatywy zbadanie kwestii, czy wśród tych dowodów znajdują się dowody umieszczone na liście szarej, po ujawnieniu dowodów sądowi, lecz przed ich ujawnieniem powodowi w następstwie uzasadnionego wniosku złożonego przez tego ostatniego.

119 W tym względzie należy podkreślić, że – jak wynika również z motywu 21 dyrektywy 2014/104 – system przewidziany w art. 6 ust. 5 tej dyrektywy w zakresie dowodów umieszczonych na liście szarej ma na celu uniknięcie sytuacji, w której decyzja dotycząca ujawnienia dowodów stanowi nadmierną ingerencję w dochodzenie prowadzone przez organ ochrony konkurencji w sprawie naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji.

120 Wynika z tego, że przewidziana w tym przepisie pełna harmonizacja została przeprowadzona przez prawodawcę Unii przede wszystkim z myślą o interesie egzekwowania prawa konkurencji na drodze publicznoprawnej.

121 Realizacja takiego celu prowadzi do tego, że dostęp do dowodów umieszczonych na liście szarej nie zostanie udzielony wnioskodawcom ani innym osobom trzecim przed zakończeniem postępowania przez organ ochrony konkurencji.

122 Cel ten nie stoi natomiast na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, stosując krajowy instrument proceduralny, zarządził ujawnienie dowodów, które mogłyby zostać umieszczone na liście szarej, jedynie w celu zabezpieczenia wskazanych dokumentów i ujawnienia ich wnioskodawcy, na żądanie, dopiero po sprawdzeniu przez sąd, czy dokumenty te rzeczywiście zawierają dowody umieszczone na tej liście.

123 Z uwagi na konieczność zneutralizowania asymetrii w dostępie do informacji i zapewnienia skuteczności egzekwowania prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej, która to konieczność leży u podstaw przyjęcia dyrektywy 2014/104, dyrektywa ta zezwala co do zasady na to, aby sąd krajowy zastosował taki instrument krajowy, na podstawie obowiązującego krajowego prawa proceduralnego, w szczególności w celu przeciwdziałania nadmiernemu stosowaniu odstępstwa przewidzianego w art. 6 ust. 5 wspomnianej dyrektywy.

124 Ten instrument proceduralny może przyczynić się do skuteczności dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na drodze prywatnoprawnej, przy jednoczesnym zachowaniu ochrony, z jakiej powinny korzystać dowody umieszczone na liście szarej, dopóki organ ochrony konkurencji nie zakończy w taki czy inny sposób swojego postępowania.

125 Posłużenie się takim instrumentem musi jednak spełniać wymogi wynikające z zasady proporcjonalności, określone w art. 5 ust. 3 i w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2014/104.

126 Należy w szczególności wziąć pod uwagę zakres i koszt ujawnienia dowodów, znaczenie dowodów, których ujawnienia zażądano w celu uzasadnienia zasadności roszczenia odszkodowawczego, a także kwestię, czy wniosek o ujawnienie dowodów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji został sformułowany konkretnie, w odniesieniu do charakteru, przedmiotu lub treści objętych nim dokumentów.

127 Jak przypomniano w motywie 23 dyrektywy 2014/104, należy przeciwdziałać uwzględnianiu sformułowanych w sposób ogólny lub zbyt szeroki wniosków o udostępnienie informacji, które prawdopodobnie nie byłyby istotne dla stron procedury. Wnioski o ujawnienie dowodów dotyczące ogólnego ujawnienia dokumentów znajdujących się w aktach organu ochrony konkurencji dotyczących danej sprawy lub ogólnego ujawnienia dokumentów przedłożonych przez stronę w kontekście danej sprawy powinny być zatem przedmiotem szczególnej uwagi, a zatem nie należy ich z zasady uznawać za proporcjonalne.

128 W świetle całości powyższych rozważań odpowiedź na pytanie czwarte powinna brzmieć: art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 w związku z art. 6 ust. 5 lit. a) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że przepisy te nie sprzeciwiają się temu, aby sąd krajowy, stosując instrument proceduralny prawa krajowego, orzekł w przedmiocie ujawnienia dowodów i zarządził ich zabezpieczenie, odkładając rozstrzygnięcie kwestii, czy dowody te obejmują „informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, do momentu uzyskania przez ów sąd dostępu do tych dowodów. Posłużenie się takim instrumentem musi jednak spełniać wymogi wynikające z zasady proporcjonalności, określone w art. 5 ust. 3 i w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2014/104.

W przedmiocie pytania piątego

129 Poprzez pytanie piąte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd krajowy odkłada zbadanie kwestii, czy dowody, o których ujawnienie wystąpiono, obejmują „informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji”, sąd ten może odmówić wnioskodawcy lub innym stronom postępowania, jak też ich przedstawicielom, dostępu do tych dowodów zgodnie z art. 5 ust. 4 tej dyrektywy.

130 W tym względzie wystarczy przypomnieć, że zgodnie z art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 sądy krajowe mają nie tylko prawo, lecz również obowiązek zapewnienia, aby druga strona postępowania w toku postępowania wszczętego przez organ ochrony konkurencji nie miała dostępu do informacji przygotowanych przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby tego postępowania.

131 Jeżeli zatem sąd krajowy, stosując instrument proceduralny prawa krajowego, nakazuje ujawnienie dowodów, które mogą zostać umieszczone na liście szarej, w celu zbadania, czy przynależą one do tej właśnie listy, sąd ów powinien zapewnić, i to niezależnie od tego, czy owe dokumenty zawierają informacje poufne, aby druga strona postępowania nie miała dostępu do tych dowodów, w przypadku gdy przynależą one do listy białej, dopóki sąd nie ukończy tego badania, a w przypadku gdy owe dowody przynależą do listy szarej – dopóki właściwy organ ochrony konkurencji nie zakończy postępowania.

132 Odpowiedź na pytanie piąte powinna zatem brzmieć: art. 6 ust. 5 lit. a) dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd krajowy, stosując instrument proceduralny prawa krajowego, odkłada zbadanie kwestii, czy dowody, o których ujawnienie wystąpiono, obejmują „informacje przygotowane przez osobę fizyczną lub prawną specjalnie na potrzeby postępowania prowadzonego przez organ ochrony konkurencji”, sąd ten powinien zapewnić, aby wnioskodawca lub inne strony postępowania, jak też ich przedstawiciele, nie mieli dostępu do tych dowodów, w przypadku gdy przynależą one do listy białej, dopóki sąd nie ukończy tego badania, a w przypadku gdy owe dowody przynależą do listy szarej – dopóki właściwy organ ochrony konkurencji nie zakończy postępowania.

W przedmiocie kosztów

133 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

1) Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego,