WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)
z dnia 11 listopada 2021 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona bezpieczeństwa i zdrowia pracowników – Organizacja czasu pracy – Dyrektywa 2003/88/WE – Artykuł 2 – Pojęcie „czasu pracy” – Członek ochotniczej straży pożarnej – Dyżur pozazakładowy – Wykonywanie, w okresie dyżuru, indywidualnej działalności zawodowej – Ograniczenia wynikające z systemu dyżuru pozazakładowego
W sprawie C‑214/20
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Labour Court (sąd pracy, Irlandia) postanowieniem z dnia 6 maja 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 20 maja 2020 r., w postępowaniu
MG
przeciwko
Dublin City Council,
TRYBUNAŁ (piąta izba),
w składzie: E. Regan, prezes izby, K. Lenaerts, prezes Trybunału, pełniący obowiązki sędziego piątej izby, C. Lycourgos (sprawozdawca), prezes czwartej izby, I. Jarukaitis i M. Ilešič, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Pitruzzella,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu MG – B. O’Brien,
– w imieniu Dublin City Council – E. Hunt, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu belgijskiego – L. Van den Broeck oraz M. Van Regemorter, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu francuskiego – E. de Moustier oraz N. Vincent, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu niderlandzkiego – K. Bulterman, C.S. Schillemans oraz H.S. Gijzen, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu fińskiego – początkowo S. Hartikainen oraz A. Laine, a następnie H. Leppo oraz A. Laine, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – początkowo D. Recchia, C. Valero oraz M. Wilderspin, a następnie D. Recchia oraz C. Valero, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. 2003, L 299, s. 9 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 4, s. 381).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między MG a Dublin City Council (radą miejską Dublina, Irlandia) w przedmiocie obliczenia godzin pracy świadczonej na rzecz tej ostatniej w trakcie okresów dyżuru pozazakładowego.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 89/391/EWG
3 Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.U. 1989, L 183, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 1, s. 349) stanowi:
„Pracodawca ponosi odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikom w każdym aspekcie odnoszącym się do ich pracy”.
4 Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:
„W zakresie swoich obowiązków pracodawca powinien przedsięwziąć środki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włącznie z zapobieganiem zagrożeniom związanym z wykonywaniem czynności służbowych, informowaniem i szkoleniem, jak również zapewnieniem niezbędnych ram organizacyjnych i środków.
[…]”.
Dyrektywa 2003/88
5 Artykuł 1 dyrektywy 2003/88, zatytułowany „Cel i zakres”, stanowi:
„1. Niniejsza dyrektywa ustala minimalne wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w odniesieniu do organizacji czasu pracy.
2. Niniejszą dyrektywę stosuje się do:
a) minimalnych okresów dobowego odpoczynku, odpoczynku tygodniowego oraz corocznego urlopu wypoczynkowego, przerw oraz maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy; oraz
b) niektórych aspektów pracy w porze nocnej, pracy w systemie zmianowym oraz harmonogramów pracy.
[…]”.
6 Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, przewiduje:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
1) »czas pracy«: oznacza każdy okres, podczas którego pracownik pracuje, jest do dyspozycji pracodawcy oraz wykonuje swoje działania lub spełnia obowiązki, zgodnie z przepisami krajowymi lub praktyką krajową;
2) »okres odpoczynku« oznacza każdy okres, który nie jest czasem pracy;
[…]”.
7 Zgodnie z art. 3 rzeczonej dyrektywy, zatytułowanym „Odpoczynek dobowy”:
„Państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że każdy pracownik jest uprawniony do minimalnego dobowego odpoczynku w wymiarze 11 nieprzerwanych godzin, w okresie 24-godzinnym”.
8 Artykuł 5 tejże dyrektywy, zatytułowany „Tygodniowy okres odpoczynku” przewiduje:
„Państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony w okresie siedmiodniowym do minimalnego nieprzerwanego okresu odpoczynku w wymiarze 24 godzin oraz również do odpoczynku dobowego w wymiarze 11 godzin, określonego w art. 3.
[…]”
9 Artykuł 6 dyrektywy 2003/88, zatytułowany „Maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy”, stanowi:
„Państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że zgodnie z potrzebą zapewnienia ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników:
a) wymiar tygodniowego czasu pracy jest ograniczony w drodze przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, lub układów zbiorowych pracy, lub porozumień zawartych między partnerami społecznymi;
b) przeciętny wymiar czasu pracy w okresie siedmiodniowym, łącznie z pracą w godzinach nadliczbowych, nie przekracza 48 godzin”.
Prawo irlandzkie
10 Organisation of Working Time Act 1997 (ustawa o organizacji czasu pracy z 1997 r.) wdrożyła do prawa irlandzkiego dyrektywę Rady 93/104/WE dotyczącą niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. 1993, L 307, s. 18 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 2, s. 197), którą uchylono i zastąpiono dyrektywą 2003/88.
11 Artykuł 2 ust. 1 tej ustawy stanowi:
„[…]
»[C]zas pracy« oznacza czas, w którym pracownik:
a) przebywa w miejscu pracy lub pozostaje do dyspozycji pracodawcy, oraz
b) wykonuje swoje działania lub spełnia obowiązki związane ze swoją pracą
[…]”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
12 MG jest członkiem ochotniczej straży pożarnej, zatrudnionym w niepełnym wymiarze godzin przez radę miejską Dublina. Pozostaje on zgodnie z systemem dyżuru pozazakładowego do dyspozycji jednostki remizy, przez którą został wyszkolony.
13 MG ma obowiązek uczestniczyć w 75% interwencji tej jednostki z uprawnieniem do nieuczestniczenia w pozostałych interwencjach. Nie będąc zobowiązanym do obecności w określonym miejscu w okresach dyżuru, powinien on, po otrzymaniu nagłego wezwania do udziału w interwencji, starać się przybyć do remizy w ciągu pięciu minut od wezwania i, w każdym przypadku, przestrzegać maksymalnego czasu przybycia wynoszącego dziesięć minut.
14 Ten okres dyżuru pozazakładowego trwa zasadniczo 7 dni w tygodniu i 24 godziny na dobę. Zostaje on przerwany jedynie na okresy urlopu, jak również na zgłoszone z wyprzedzeniem przez MG okresy niedyspozycyjności, pod warunkiem, że rada miejska Dublina wyrazi na nie zgodę.
15 MG otrzymuje wypłacane miesięcznie wynagrodzenie zasadnicze, którego celem jest wynagrodzenie go za pełnienie dyżuru pozazakładowego, a także dodatkowe wynagrodzenie za każdą interwencję.
16 Może on wykonywać działalność zawodową na własny rachunek lub na rzecz drugiego pracodawcy, pod warunkiem, że działalność ta nie przekracza średnio 48 godzin tygodniowo. MG nie może jednak wykonywać takiej działalności w trakcie „aktywnych godzin pracy” w charakterze członka ochotniczej straży pożarnej, które obejmują nie tylko czas spędzony na interwencji w związku z danym zdarzeniem, ale także czas spędzony na innych działaniach jednostki, takich jak szkolenia.
17 MG ma obowiązek mieszkać i wykonywać swoją działalność zawodową w „rozsądnej odległości” od remizy swojej jednostki, tak aby być w stanie przestrzegać czasu przybycia do tej remizy.
18 Uznając, że godziny, w których pozostaje on w stanie gotowości dla rady miejskiej Dublina, powinny zostać zakwalifikowane jako „czas pracy” w rozumieniu ustawy o organizacji czasu pracy z 1997 r. i dyrektywy 2003/88, MG wniósł w tym celu skargę do Workplace Relations Commission (komisji ds. stosunków w miejscu pracy, Irlandia).
19 Z uwagi na to, że skarga ta została oddalona, wniósł on apelację do Labour Court (sądu pracy, Irlandia), który jest sądem odsyłającym.
20 MG zauważa przed tym sądem, że zawsze musi być w stanie szybko zareagować na nagłe wezwanie. Uniemożliwia mu to swobodne poświęcenie się zajęciom rodzinnym i społecznym, a także działalności zawodowej kierowcy taksówki. Wskazuje on, że okoliczność niewywiązania się swoich obowiązków wobec rady miejskiej Dublina może skutkować podjęciem środków dyscyplinarnych, a nawet zwolnieniem. Nakładając obowiązek pełnienia dyżuru przez 7 dni w tygodniu i 24 godziny na dobę oraz odmawiając uznania godzin dyżuru za czas pracy, rada miejska Dublina narusza jego zdaniem przepisy w zakresie odpoczynku dobowego, tygodniowego okresu odpoczynku i maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy.
21 Rada miejska Dublina odpowiada, że członkowie ochotniczej straży pożarnej nie są zobowiązani do przebywania w określonym miejscu podczas pełnienia dyżuru. Ponadto, jeśli członek ochotniczej straży pożarnej nie przybędzie do remizy w maksymalnym czasie przybycia, konsekwencją będzie po prostu to, że nie otrzyma on wynagrodzenia. Biorąc pod uwagę elastyczność rozpatrywanego systemu dyżuru pozazakładowego, nie jest uzasadnione kwalifikowanie godzin dyżuru jako „czasu pracy”.
22 Sąd odsyłający stwierdza, że wykładnia pojęcia „czasu pracy” ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, ponieważ rada miejska Dublina jest przekonana, że przestrzega przepisów w zakresie odpoczynku dobowego, tygodniowego okresu odpoczynku i maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, podczas gdy MG utrzymuje, że rada miejska Dublina narusza te przepisy.
23 Sąd ten przypomina, że w wyroku z dnia 21 lutego 2018 r., Matzak (C‑518/15, EU:C:2018:82), Trybunał orzekł, że okres dyżuru pełnionego przez członka straży pożarnej w miejscu zamieszkania w połączeniu z obowiązkiem stawienia się na wezwanie pracodawcy w ciągu ośmiu minut znacząco ogranicza możliwość skupienia się tego pracownika na innych sprawach i należy go zatem zakwalifikować jako „czas pracy” w rozumieniu art. 2 dyrektywy 2003/88.
24 Sytuację, która doprowadziła do wydania tego wyroku, należy jednak odróżnić od sytuacji będącej przedmiotem postępowania głównego, ponieważ rada miejska Dublina nie wymaga, by MG przebywał w określonym miejscu, gdy pozostaje w stanie gotowości, a ponadto zezwala mu na pracę na własny rachunek, co czyni jako kierowca taksówki, lub na pracę na rzecz innego pracodawcy.
25 W tych okolicznościach Labour Court (sąd pracy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 2 [dyrektywy 2003/88] należy interpretować w ten sposób, że dla pracownika pozostającego »w stanie gotowości« – który przebywa w wybranym przez siebie miejscu lub miejscach, nie będąc jednocześnie zobowiązanym do informowania pracodawcy o miejscu, w którym przebywa, kiedy znajduje się w stanie gotowości, będąc natomiast zobowiązanym wyłącznie do odpowiedzi na »wezwanie« w optymalnym czasie 5 minut i maksymalnym czasie 10 minut – czas takiego stanu gotowości stanowi czas pracy?
2) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze, czy czas spędzony »w stanie gotowości« przez pracownika, na którym nie ciążą inne ograniczenia niż wymóg odpowiedzi na wezwanie w optymalnym czasie 5 minut i maksymalnym czasie 10 minut, a który będąc »w stanie gotowości«, może bez ograniczeń podejmować równoczesne zatrudnienie u innego pracodawcy lub prowadzić działalność gospodarczą na własny rachunek – należy uznać za »czas pracy« na rzecz pracodawcy, dla którego pozostaje »w stanie gotowości«?
3) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie drugie, czy czas, w którym pracownik pozostając »w stanie gotowości«, faktycznie świadczy pracę na rzecz drugiego pracodawcy – który w razie wezwania przez pierwszego pracodawcę jest zobowiązany zwolnić go z obowiązków – należy uznać za czas pracy świadczonej w ramach stosunku pracy z pierwszym pracodawcą?
4) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie trzecie, czy pracownikowi, który świadczy pracę na rzecz drugiego pracodawcy, pozostając »w stanie gotowości« w stosunku do pierwszego pracodawcy, nalicza się czas pracy jednocześnie u pierwszego i drugiego pracodawcy?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie dopuszczalności
26 Należy przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby tenże sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., The Department for Communities in Northern Ireland, C‑709/20, EU:C:2021:602, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).
27 Niemniej jednak Trybunał nie może odpowiadać na zadane przez sąd krajowy pytanie, gdy oczywiste jest, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskuje sąd krajowy, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 13 grudnia 2018 r., Rittinger i in., C‑492/17, EU:C:2018:1019, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).
28 W tym względzie należy przypomnieć, że konieczność przedstawienia wykładni prawa Unii, która byłaby użyteczna dla sądu krajowego, wymaga, aby sąd krajowy skrupulatnie przestrzegał wymogów dotyczących treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wyraźnie uregulowanych w art. 94 regulaminu postępowania przed Trybunałem. Jest zatem zwłaszcza niezbędne, jak stanowi art. 94 lit. a) i c) tego regulaminu, by samo postanowienie odsyłające zawierało omówienie okoliczności faktycznych sprawy, na jakich oparte są pytania, oraz powodów, dla których sąd odsyłający rozpatruje kwestię wykładni lub ważności określonych przepisów prawa Unii (wyrok z dnia 13 grudnia 2018 r., Rittinger i in., C‑492/17, EU:C:2018:1019, pkt 38, 39 i przytoczone tam orzecznictwo).
29 W tym wypadku z postanowienia odsyłającego wynika, że MG jest członkiem ochotniczej straży pożarnej i wykonuje, w okresie pełnienia dyżuru w ramach tego zatrudnienia, działalność zawodową na własny rachunek jako kierowca taksówki.
30 Ponieważ jest zatem bezsporne, że działalność zawodowa wykonywana przez MG w ramach jego dyżurów dla rady miejskiej Dublina jest wykonywana na własny rachunek, postanowienie odsyłające nie wykazuje żadnego związku między pytaniami trzecim i czwartym a stanem faktycznym lub przedmiotem postępowania głównego.
31 Poprzez te pytania bowiem sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, w jaki sposób należy interpretować pojęcie „czasu pracy” w rozumieniu art. 2 pkt. 1 dyrektywy 2003/88 w sytuacji, gdy pracownik w okresie pełnienia dyżuru na rzecz pierwszego pracodawcy wykonuje działalność zawodową na rzecz drugiego pracodawcy. Jednakże, wobec braku wskazania okoliczności faktycznych pozwalających na zrozumienie, w jaki sposób taka sytuacja mogłaby zaistnieć w sprawie w postępowaniu głównym, Trybunał nie dysponuje informacjami niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na rzeczone pytania.
32 Wynika stąd, że pytania trzecie i czwarte są niedopuszczalne.
33 Natomiast pytania pierwsze i drugie, które należy rozpatrzyć łącznie, są dopuszczalne w zakresie, w jakim dotyczą wyraźnie wskazanej w pytaniu drugim hipotezy, zgodnie z którą członek ochotniczej straży pożarnej wykonuje podczas dyżuru pozazakładowego działalność zawodową na własny rachunek.
Co do istoty
34 Poprzez pytanie pierwsze i drugie, których rozpatrywanie należy ograniczyć w sposób wskazany w pkt 33 niniejszego wyroku, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88 należy interpretować w ten sposób, że okres dyżuru pozazakładowego pełnionego przez członka ochotniczej straży pożarnej, podczas którego pracownik ten wykonuje za zgodą pracodawcy działalność zawodową na własny rachunek, lecz w razie nagłego wezwania musi powrócić do remizy, do której został przydzielony, w maksymalnym czasie dziesięciu minut, stanowi „czas pracy” w rozumieniu tego przepisu.
35 Artykuł 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88 definiuje pojęcie „czasu pracy” jako „każdy okres, podczas którego pracownik pracuje, jest do dyspozycji pracodawcy oraz wykonuje swoje działania lub spełnia obowiązki, zgodnie z przepisami krajowymi lub praktyką krajową”. W art. 2 pkt 2 tej dyrektywy pojęcie „okresu odpoczynku” zostało zdefiniowane w sposób negatywny jako każdy okres, który nie jest czasem pracy. Ze względu na to, że te dwa pojęcia wzajemnie się wykluczają, okres dyżuru pracownika należy zakwalifikować bądź jako „czas pracy”, bądź jako „czas odpoczynku” do celów stosowania dyrektywy 2003/88, ponieważ dyrektywa ta nie przewiduje kategorii pośredniej (zob. podobnie wyrok z dnia 9 września 2021 r., Dopravní podnik hl. m. Prahy, C‑107/19, EU:C:2021:722, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).
36 O ile ostatecznie to do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy rozpatrywany w postępowaniu głównym okres dyżuru pozazakładowego należy zakwalifikować jako „czas pracy”, czy jako „czas odpoczynku”, o tyle do Trybunału należy dostarczenie mu wskazówek co do kryteriów, które podlegają uwzględnieniu podczas tego badania [zob. podobnie wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo].
37 W tym względzie należy przypomnieć, że dyrektywa 2003/88 ma na celu ustanowienie minimalnych wymogów mających poprawić warunki życia i pracy pracowników poprzez zbliżanie przepisów krajowych dotyczących w szczególności czasu pracy. Wymogi te stanowią zasady prawa socjalnego Unii o szczególnej wadze, z których powinien korzystać każdy pracownik. W szczególności poprzez ustanowienie prawa każdego pracownika do ograniczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy i do okresów dobowego i tygodniowego odpoczynku dyrektywa ta uściśla prawo podstawowe, wyraźnie zapisane w art. 31 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, a tym samym należy ją interpretować w świetle tego art. 31 ust. 2. Nie można dokonywać zatem zawężającej wykładni przepisów tej dyrektywy na niekorzyść praw wywodzonych przez pracownika z tej dyrektywy [wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 26–28 i przytoczone tam orzecznictwo].
38 W odniesieniu do kwalifikacji okresów dyżuru Trybunał orzekł, że pojęcie „czasu pracy” w rozumieniu dyrektywy 2003/88 obejmuje wszystkie okresy dyżuru, w tym pełnione w systemie dyżuru pozazakładowego, w trakcie których nałożone na pracownika ograniczenia mają taki charakter, że obiektywnie i bardzo znacząco wpływają na jego zdolność do swobodnego zarządzania podczas tych okresów czasem, w którym nie wymaga się od niego świadczenia pracy, oraz do poświęcania się wówczas własnym sprawom [zob. wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 38].
39 I na odwrót, jeżeli ograniczenia nałożone na pracownika w trakcie danego okresu dyżuru nie osiągają takiego stopnia natężenia i pozwalają mu na zarządzanie swoim czasem oraz zajmowanie się własnymi sprawami bez istotnych ograniczeń, jedynie czas związany ze świadczeniem pracy, która w danym przypadku rzeczywiście zostaje wykonana w trakcie takiego okresu, stanowi „czas pracy” do celów stosowania dyrektywy 2003/88 [wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo].
40 Aby ocenić, czy dyżur pozazakładowy obiektywnie powoduje istotne ograniczenia, które mają bardzo znaczący wpływ na zarządzanie przez danego pracownika czasem, w którym nie wymaga się od niego świadczenia pracy, należy wziąć pod uwagę w szczególności czas, jakim dysponuje ten pracownik w celu podjęcia czynności zawodowych u pracodawcy, dla którego pełni ten dyżur, licząc od momentu, w którym pracodawca ten tego zażąda, w połączeniu w danym wypadku ze średnią częstotliwością interwencji, które rzeczony pracownik rzeczywiście będzie musiał podjąć w tym okresie [wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 45].
41 W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że w sytuacji gdy czas ten jest, podczas okresu dyżuru, ograniczony do kilku minut, okres ten należy co do zasady traktować w całości jako „czas pracy”. Niemniej konieczne jest, jak uściślił również Trybunał, by oszacować wpływ takiego czasu na reakcję po przeprowadzeniu konkretnej oceny, która uwzględnia w danym wypadku inne ograniczenia nałożone na pracownika, podobnie jak przyznane mu ułatwienia w trakcie tego okresu [wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 47, 48 i przytoczone tam orzecznictwo].
42 Do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny w świetle wszystkich okoliczności sprawy i w oparciu o wskazówki przypomniane w pkt 38–41 niniejszego wyroku, czy MG podlegał w trakcie okresów dyżuru pozazakładowego ograniczeniom o takiej intensywności, że obiektywnie i bardzo znacząco wpłynęły one na jego zdolność do swobodnego zarządzania w tych okresach czasem, w którym nie wymagano świadczenia przez niego pracy w charakterze członka ochotniczej straży pożarnej.
43 W tym względzie zaoferowana MG możliwość wykonywania innej działalności zawodowej podczas okresów dyżuru stanowi ważną wskazówkę tego, że szczegółowe zasady systemu dyżuru pozazakładowego nie nakładają na tego pracownika istotnych ograniczeń, które mają bardzo znaczący wpływ na zarządzanie jego czasem, pod warunkiem, że okaże się, iż jego prawa i obowiązki wynikające z jego umowy o pracę, układów zbiorowych i przepisów danego państwa członkowskiego są ukształtowane w sposób pozwalający na skuteczne wykonywanie takiej działalności przez znaczną część tych okresów.
44 Okoliczności, że MG nie ma obowiązku przebywania w określonym miejscu podczas okresów dyżuru pozazakładowego, że nie jest zobowiązany do uczestniczenia we wszystkich interwencjach przeprowadzanych z remizy, do której został przydzielony, z których jedna czwarta może w tym wypadku mieć miejsce podczas jego nieobecności, oraz że ma prawo do wykonywania innej działalności zawodowej w wymiarze nieprzekraczającym średnio 48 godzin tygodniowo, mogą stanowić obiektywne elementy pozwalające uznać, że jest on w stanie rozwijać, kierując się własnym interesem, tę inną działalność zawodową w tych okresach i poświęcać jej znaczną część czasu w tych okresach, chyba że średnia częstotliwość nagłych wezwań i średni czas trwania interwencji stanowią skuteczną przeszkodę w wykonywaniu działalności zawodowej, którą można by połączyć z zatrudnieniem w charakterze członka ochotniczej straży pożarnej, co podlega ocenie sądu odsyłającego.
45 Należy również uściślić, że nie można brać pod uwagę trudności organizacyjnych, które mogą wynikać z wyborów dokonanych przez danego pracownika, takich jak wybór miejsca zamieszkania lub miejsca wykonywania innej działalności zawodowej, które są mniej lub bardziej oddalone od miejsca, do którego powinien on być w stanie dotrzeć w wyznaczonym czasie w ramach jego zatrudnienia w charakterze członka ochotniczej straży pożarnej [zob. analogicznie wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 41, 42 i przytoczone tam orzecznictwo].
46 Gdyby okazało się, w świetle wszystkich okoliczności istotnych dla sprawy w postępowaniu głównym, że rzeczone okresy dyżurów nie spełniają przesłanek do zakwalifikowania ich jako „czas pracy” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88, oznaczałoby to, jak wynika z pkt 35 niniejszego wyroku, że te same okresy należy uznać, z wyjątkiem czasu związanego z rzeczywistym świadczeniem pracy, za „okresy odpoczynku” w rozumieniu art. 2 pkt 2 tej dyrektywy.
47 Niemniej jednak zakwalifikowanie okresu dyżuru jako „okresu odpoczynku” do celów stosowania dyrektywy 2003/88 pozostaje bez uszczerbku dla obowiązku przestrzegania przez pracodawców konkretnych obowiązków ciążących na nich na mocy art. 5 i 6 dyrektywy 89/391 w celu ochrony bezpieczeństwa i zdrowia ich pracowników. Wynika z tego, że pracodawcy nie mogą wprowadzać na tyle długich lub częstych okresów dyżurów, aby stanowiły one zagrożenie dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, niezależnie od tego, czy okresy te kwalifikuje się jako „okresy odpoczynku” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2003/88. Do państw członkowskich należy określenie w prawie krajowym szczegółowych zasad wykonania tego obowiązku [wyrok z dnia 9 marca 2021 r., Stadt Offenbach am Main (okres pozostawania w gotowości do pracy przez strażaka), C‑580/19, EU:C:2021:183, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo].
48 W świetle całości powyższych rozważań, na pytania pierwsze i drugie trzeba odpowiedzieć tak, iż art. 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88 należy interpretować w ten sposób, że okres dyżuru pozazakładowego pełnionego przez członka ochotniczej straży pożarnej, podczas którego pracownik ten wykonuje za zgodą pracodawcy działalność zawodową na własny rachunek, lecz w razie nagłego wezwania powinien w maksymalnym czasie dziesięciu minut powrócić do remizy, do której został przydzielony, nie stanowi „czasu pracy” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli z całościowej oceny wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności z zakresu i szczegółowych zasad tej możliwości wykonywania innej działalności zawodowej, jak również z braku obowiązku uczestniczenia we wszystkich interwencjach przeprowadzanych w tej remizie wynika, że ograniczenia nałożone na wspomnianego pracownika w tym okresie nie mają takiego charakteru, że obiektywnie i bardzo znacząco wpływają na jego zdolność do swobodnego zarządzania podczas rzeczonego okresu czasem, w którym nie wymaga się od niego świadczenia pracy w charakterze członka straży pożarnej.
W przedmiocie kosztów
49 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy należy interpretować w ten sposób, że okres dyżuru pozazakładowego pełnionego przez członka ochotniczej straży pożarnej, podczas którego pracownik ten wykonuje za zgodą pracodawcy działalność zawodową na własny rachunek, lecz w razie nagłego wezwania powinien w maksymalnym czasie dziesięciu minut powrócić do remizy, do której został przydzielony, nie stanowi „czasu pracy” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli z całościowej oceny wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności z zakresu i szczegółowych zasad tej możliwości wykonywania innej działalności zawodowej, jak również z braku obowiązku uczestniczenia we wszystkich interwencjach przeprowadzanych w tej remizie wynika, że ograniczenia nałożone na wspomnianego pracownika w tym okresie nie mają takiego charakteru, że obiektywnie i bardzo znacząco wpływają na jego zdolność do swobodnego zarządzania podczas rzeczonego okresu czasem, w którym nie wymaga się od niego świadczenia pracy w charakterze członka straży pożarnej.
Podpisy