WYROK SĄDU (pierwsza izba)

z dnia 13 lipca 2011 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek kauczuku butadienowego i emulsyjnego kauczuku butadienowo‑styrenowego – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Grzywny – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające

W sprawie T‑38/07

Shell Petroleum NV, z siedzibą w Hadze (Niderlandy),

Shell Nederland BV, z siedzibą w Hadze,

Shell Nederland Chemie BV, z siedzibą w Rotterdamie (Niderlandy),

reprezentowane początkowo przez adwokatów T. Snoepa oraz J. Brockhoffa, a następnie przez T. Snoepa oraz S. Chamalauna,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez M. Kellerbauera, V. Bottkę oraz J. Samnaddę, a następnie przez M. Kellerbauera oraz V. Bottkę, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2006) 5700 wersja ostateczna z dnia 29 listopada 2006 r. odnoszącej się do postępowania na mocy art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/F/38.638 – Kauczuk butadienowy i emulsyjny kauczuk butadienowo‑styrenowy) w zakresie, w jakim decyzja dotyczy Shell Petroleum NV i Shell Nederland BV lub, tytułem żądania ewentualnego, wniosek o uchylenie grzywny nałożonej na Shell Petroleum, Shell Nederland i Shell Nederland Chemie BV lub obniżenie jej kwoty,

SĄD (pierwsza izba),

w składzie: F. Dehousse (sprawozdawca), pełniący obowiązki prezesa, I. Wiszniewska‑Białecka i N. Wahl, sędziowie,

sekretarz: K. Pocheć, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 12 października 2009 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności powstania sporu

1        Decyzją C(2006) 5700 wersja ostateczna z dnia 29 listopada 2006 r. (sprawa COMP/F/38.638 – Kauczuk butadienowy i emulsyjny kauczuk butadienowo‑styrenowy, zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”) Komisja Wspólnot Europejskich stwierdziła, że kilka przedsiębiorstw naruszyło art. 81 ust. 1 WE oraz art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) poprzez uczestnictwo w kartelu na rynku ww. produktów.

2        Adresatami zaskarżonej decyzji są następujące przedsiębiorstwa:

–        Bayer AG, z siedzibą w Leverkusen (Niemcy);

–        The Dow Chemical Company, z siedzibą w Midland, Michigan (Stany Zjednoczone) (zwana dalej „Dow Chemical”);

–        Dow Deutschland Inc., z siedzibą w Schwalbach (Niemcy);

–        Dow Deutschland Anlagengesellschaft mbH (dawniej Dow Deutschland GmbH & Co. OHG), z siedzibą w Schwalbach;

–        Dow Europe, z siedzibą w Horgen (Szwajcaria);

–        Eni SpA, z siedzibą w Rzymie (Włochy);

–        Polimeri Europa SpA, z siedzibą w Brindisi (Włochy) (zwana dalej „Polimeri”);

–        Shell Petroleum NV, z siedzibą w Hadze (Niderlandy);

–        Shell Nederland BV, z siedzibą w Hadze;

–        Shell Nederland Chemie BV, z siedzibą w Rotterdamie (Niderlandy);

–        Unipetrol a.s., z siedzibą w Pradze (Republika Czeska);

–        Kaučuk a.s., z siedzibą w Kralupach nad Vltavou (Republika Czeska);

–        Trade‑Stomil sp. z o.o., z siedzibą w Łodzi (Polska) (zwana dalej „Stomilem”).

3        Dow Deutschland, Dow Deutschland Anlagengesellschaft oraz Dow Europe są całkowicie kontrolowane, pośrednio lub bezpośrednio, przez Dow Chemical (zwane dalej razem „Dow”) (motywy 16–21 zaskarżonej decyzji).

4        Działalność Eni w zakresie produktów, których dotyczy postępowanie, początkowo prowadzona była przez EniChem Elastomeri Srl, pośrednio kontrolowaną przez Eni poprzez jej spółkę zależną EniChem SpA (zwaną dalej „EniChem SpA”). W dniu 1 listopada 1997 r. EniChem Elastomeri została połączona z EniChem SpA. Eni kontrolowała 99,97% spółki EniChem SpA. W dniu 1 stycznia 2002 r. EniChem SpA przeniosła swoją strategiczną działalność chemiczną (w tym działalność związaną z kauczukiem butadienowym i emulsyjnym kauczukiem butadienowo‑styrenowym) do swojej spółki zależnej, Polimeri, w której posiada 100% udziałów. Eni sprawuje bezpośrednią i całkowitą kontrolę nad Polimeri od dnia 21 października 2002 r. Począwszy od dnia 1 maja 2003 r. EniChem SpA zmieniła firmę spółki na Syndial SpA (motywy 26–32 zaskarżonej decyzji). Komisja używa w zaskarżonej decyzji nazwy „EniChem” dla określenia każdej spółki, w której udziały posiada Eni (zwanej dalej „EniChem”) (motyw 36 zaskarżonej decyzji).

5        Shell Nederland Chemie jest spółką zależną Shell Nederland, która jest całkowicie kontrolowana przez Shell Petroleum (motywy 38–40 zaskarżonej decyzji).

6        Kaučuk został utworzony w 1997 r. w wyniku połączenia Kaučuk Group a.s. oraz Chemopetrol Group a.s. W dniu 21 lipca 1997 r. Unipetrol nabył całość aktywów, praw i zobowiązań połączonych przedsiębiorstw. Unipetrol posiada 100% udziałów Kaučuka (motywy 45, 46 zaskarżonej decyzji). Ponadto zgodnie z zaskarżoną decyzją Tavorex s.r.o. (zwany dalej „Tavorexem”), z siedzibą w Republice Czeskiej, reprezentował Kaučuk (i jego poprzedniczkę Kaučuk Group) przy transakcjach eksportowych od 1991 r. do dnia 28 lutego 2003 r. Z zaskarżonej decyzji wynika także, że Tavorex reprezentował Kaučuk od 1996 r. podczas spotkań europejskiego stowarzyszenia kauczuku syntetycznego (motyw 49 zaskarżonej decyzji).

7        Stomil, zgodnie z zaskarżoną decyzją, reprezentował polskiego producenta Chemical Company Dwory SA (zwaną dalej „Dwory”) w ramach swej działalności eksportowej od mniej więcej 30 lat, przynajmniej do 2001 r. Nadal zgodnie z zaskarżoną decyzją Stomil reprezentował Dwory między 1997 r. a 2000 r. w trakcie spotkań europejskiego stowarzyszenia kauczuku syntetycznego (motyw 51 zaskarżonej decyzji).

8        Okres przyjęty jako czas trwania naruszenia rozciąga się od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 28 listopada 2002 r. (w odniesieniu do Bayera, Eni oraz Polimeri), od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 31 maja 1999 r. (w odniesieniu do Shell Petroleum, Shell Nederland oraz Shell Nederland Chemie), od dnia 1 lipca 1996 r. do dnia 28 listopada 2002 r. (w odniesieniu do Dow Chemical), od dnia 1 lipca 1996 r. do dnia 27 listopada 2001 r. (w odniesieniu do Dow Deutschland), od dnia 16 listopada 1999 r. do dnia 28 listopada 2002 r. (w odniesieniu do Unipetrolu i Kaučuka), od dnia 16 listopada 1999 r. do dnia 22 lutego 2000 r. (w odniesieniu do Stomilu), od dnia 22 lutego 2001 r. do dnia 28 lutego 2002 r. (w odniesieniu do Dow Deutschland Anlagengesellschaft) oraz od dnia 26 listopada 2001 r. do dnia 28 listopada 2002 r. (w odniesieniu do Dow Europe) (motywy 476–485, art. 1 sentencji zaskarżonej decyzji).

9        Kauczuk butadienowy (zwany dalej „KB”) oraz emulsyjny kauczuk
butadienowo‑styrenowy (zwany dalej „KSB”) są kauczukami syntetycznymi wykorzystywanymi przede wszystkim do produkcji opon. Te dwa produkty są zamienne, jak również mogą być zastąpione innymi kauczukami syntetycznymi lub kauczukiem naturalnym (motywy 3–6 zaskarżonej decyzji).

10      Poza producentami wskazanymi w zaskarżonej decyzji ograniczone ilości KB i KSB były sprzedawane na terytorium EOG przez innych producentów z Azji i z Europy Wschodniej. Ponadto znaczna część KB jest bezpośrednio wytwarzana przez dużych producentów opon (motyw 54 zaskarżonej decyzji).

11      W dniu 20 grudnia 2002 r. Bayer skontaktował się ze służbami Komisji i wyraził wolę współpracy dotyczącej KB i KSB na podstawie komunikatu Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy”). Jeśli chodzi o KSB, Bayer złożył ustne oświadczenie opisujące działalność kartelu. Owe ustne oświadczenie zostało utrwalone na kasecie (motyw 67 zaskarżonej decyzji).

12      W dniu 14 stycznia 2003 r. Bayer dostarczył ustne oświadczenie opisujące funkcjonowanie kartelu w zakresie KB. Oświadczenie to zostało utrwalone na kasecie. Bayer dostarczył również protokoły spotkań komitetu KB w ramach europejskiego stowarzyszenia kauczuku syntetycznego (motyw 68 zaskarżonej decyzji).

13      W dniu 5 lutego 2003 r. Komisja doręczyła Bayerowi swoją decyzję, na podstawie której spółce tej przyznano warunkowe zwolnienie z grzywny (motyw 69 zaskarżonej decyzji).

14      W dniu 27 marca 2003 r. Komisja, działając na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204), przeprowadziła kontrole w pomieszczeniach Dow Deutschland & Co. (motyw 70 zaskarżonej decyzji).

15      W okresie między wrześniem 2003 r. i lipcem 2006 r. Komisja zażądała od przedsiębiorstw wskazanych w zaskarżonej decyzji udzielenia informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17 oraz art. 18 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) (motyw 71 zaskarżonej decyzji).

16      W dniu 16 października 2003 r. doszło do spotkania między Dow Deutschland i Dow Deutschland & Co. ze służbami Komisji, w trakcie którego przedsiębiorstwa te wyraziły wolę współpracy na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. W trakcie tego spotkania dokonano ustnej prezentacji funkcjonowania kartelu w odniesieniu do KB i KSB. Ta ustna prezentacja została utrwalona. Przekazano także dokumenty dotyczące kartelu (motyw 72 zaskarżonej decyzji).

17      W dniu 4 marca 2005 r. Dow Deutschland został poinformowany o zamiarze Komisji udzielenia tej spółce obniżenia grzywny na poziomie między 30 a 50% (motyw 73 zaskarżonej decyzji).

18      W dniu 7 czerwca 2005 r. Komisja wszczęła postępowanie i skierowała pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów do przedsiębiorstw będących adresatami zaskarżonej decyzji, z wyjątkiem Unipetrolu, oraz do spółki Dwory. Pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zostało sporządzone również w odniesieniu do Tavorexu, lecz nie zostało ono jednak mu doręczone, ponieważ spółka ta znajdowała się w stanie upadłości od października 2004 r. Postępowanie w zakresie dotyczącym tego przedsiębiorstwa zostało więc umorzone (motywy 49, 74 zaskarżonej decyzji).

19      Przedsiębiorstwa, których dotyczyło to postępowanie, złożyły swoje uwagi na piśmie dotyczące tego pierwszego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 75 zaskarżonej decyzji). Uzyskały one również w pomieszczeniach Komisji dostęp do akt w formie CD‑ROM oraz do ustnych oświadczeń i związanych z nimi dokumentów (motyw 76 zaskarżonej decyzji).

20      W dniu 3 listopada 2005 r. francuska fabryka opon Michelin (zwana dalej „Michelin”) zgłosiła swoje przystąpienie do postępowania w charakterze interwenienta. W dniu 13 stycznia 2006 r. dostarczyła ona komentarze na piśmie (motyw 78 zaskarżonej decyzji).

21      W dniu 6 kwietnia 2006 r. Komisja sporządziła drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane do przedsiębiorstw będących adresatami zaskarżonej decyzji. Przedsiębiorstwa te złożyły w tym zakresie uwagi na piśmie (motyw 84 zaskarżonej decyzji).

22      W dniu 12 maja 2006 r. Michelin złożyła skargę do Komisji na podstawie art. 5 rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. L 123, s. 18) (motyw 85 zaskarżonej decyzji).

23      W dniu 22 czerwca 2006 r. przedsiębiorstwa będące adresatami zaskarżonej decyzji – z wyjątkiem Stomilu – jak również Michelin, uczestniczyły w przesłuchaniu przed Komisją (motyw 86 zaskarżonej decyzji).

24      Wobec braku wystarczających dowodów na udział spółki Dwory w kartelu Komisja zadecydowała o umorzeniu postępowania w stosunku do tego przedsiębiorstwa (motyw 88 zaskarżonej decyzji). Komisja zdecydowała także o umorzeniu postępowania w stosunku do Syndialu (motyw 89 zaskarżonej decyzji).

25      Ponadto, podczas gdy pierwotnie używano dwóch oddzielnych numerów spraw (jeden dla KB i jeden dla KSB) (COMP/E‑1/38.637 oraz COMP/E‑1/38.638), Komisja, po skierowaniu pierwszego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, posługiwała się jednym numerem sprawy (COMP/F/38.638) (motywy 90, 91 zaskarżonej decyzji).

26      Postępowanie administracyjne zostało zakończone wydaniem przez Komisję zaskarżonej decyzji w dniu 29 listopada 2006 r.

27      Zgodnie z art. 1 sentencji zaskarżonej decyzji poniższe przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 WE oraz art. 53 EOG, uczestnicząc we wskazanych poniżej okresach w jednolitym i ciągłym porozumieniu, w ramach którego dokonywały one uzgodnień w przedmiocie docelowych cen i podziału klientów w drodze zawarcia porozumień o nieagresji oraz wymieniały się informacjami niejawnymi dotyczącymi cen, konkurentów i klientów w sektorach KB i KSB:

a)      Bayer, od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 28 listopada 2002 r.;

b)      Dow Chemical, od dnia 1 lipca 1996 r. do dnia 28 listopada 2002 r.; Dow Deutschland, od dnia 1 lipca 1996 r. do dnia 27 listopada 2001 r.; Dow Deutschland Anlagengesellschaft, od dnia 22 lutego 2001 r. do dnia 28 lutego 2002 r.; Dow Europe, od dnia 26 listopada 2001 r. do dnia 28 listopada 2002 r.;

c)      Eni, od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 28 listopada 2002 r.; Polimeri, od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 28 listopada 2002 r.;

d)      Shell Petroleum, od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 31 maja 1999 r.; Shell Nederland, od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 31 maja 1999 r.; Shell Nederland Chemie, od dnia 20 maja 1996 r. do dnia 31 maja 1999 r.;

e)      Unipetrol, od dnia 16 listopada 1999 r. do dnia 28 listopada 2002 r.; Kaučuk, od dnia 16 listopada 1999 r. do dnia 28 listopada 2002 r.;

f)      Stomil, od dnia 16 listopada 1999 r. do dnia 22 lutego 2000 r.

28      Na podstawie ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych dokonanych w zaskarżonej decyzji Komisja nałożyła na przedsiębiorstwa, do których została skierowana ta decyzja, grzywny, których wysokość obliczono przy zastosowaniu metodologii zawartej w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi”), jak również w komunikacie w sprawie współpracy.

29      W art. 2 sentencji zaskarżonej decyzji nałożone zostają następujące grzywny:

a)      Bayer: 0 EUR;

b)       Dow Chemical: 64,575 mln EUR, w tym:

i)       60,27 mln EUR solidarnie z Dow Deutschland;

ii)      47,355 mln EUR solidarnie z Dow Deutschland Anlagengesellschaft oraz Dow Europe;

c)       Eni i Polimeri, solidarnie: 272,25 mln EUR;

d)       Shell Petroleum, Shell Nederland oraz Shell Nederland Chemie, solidarnie: 160,875 mln EUR;

e)       Unipetrol i Kaučuk, solidarnie: 17,55 mln EUR;

f)       Stomil: 3,8 mln EUR.

30      Artykuł 3 sentencji zaskarżonej decyzji nakazuje przedsiębiorstwom wymienionym w art. 1 natychmiastowe zaprzestanie naruszeń wskazanych w tym artykule, o ile dotychczas jeszcze tego nie uczyniły, oraz zaniechanie w przyszłości wszelkich działań lub zachowań opisanych w art. 1, jak również wszelkich działań mających równoważny cel lub skutek.

 Przebieg postępowania i żądania stron

31      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 16 lutego 2007 r. Shell Petroleum, Shell Nederland i Shell Nederland Chemie (zwane dalej łącznie „Shell”) wniosły niniejszą skargę.

32      Decyzją prezesa Sądu z dnia 2 kwietnia 2009 r. N. Wahl został wyznaczony w celu uzupełnienia składu izby, wobec niemożności uczestniczenia w obradach jednego z jej członków.

33      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (pierwsza izba) postanowił o otwarciu procedury ustnej.

34      Podczas rozprawy w dniu 12 października 2009 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania ustne postawione przez Sąd.

35      Shell Petroleum wnosi do Sądu o:

–        tytułem żądania głównego – stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w całości, w zakresie, w jakim ona jej dotyczy;

–        tytułem żądania ewentualnego:

–        stwierdzenie nieważności art. 2 lit. d) zaskarżonej decyzji;

–        lub obniżenie kwoty grzywny w zakresie, w jakim jest niewłaściwa;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

36      Shell Nederland wnosi do Sądu o:

–        tytułem żądania głównego – stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w całości, w zakresie, w jakim ona jej dotyczy;

–        tytułem żądania ewentualnego:

–        stwierdzenie nieważności art. 2 lit. d) zaskarżonej decyzji;

–        lub obniżenie kwoty grzywny w zakresie, w jakim jest niewłaściwa;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

37      Shell Nederland Chemie wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 2 lit. d) zaskarżonej decyzji lub zmniejszenie wysokości grzywny w zakresie, w jakim jest niewłaściwa;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

38      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi jako bezzasadnej;

–        obciążenie skarżących kosztami postępowania.

 Co do prawa

39      Shell podnosi cztery zarzuty na poparcie swych żądań. W ramach zarzutu pierwszego Shell kwestionuje fakt, że Komisja przypisała naruszenie spółce Shell Petroleum i spółce Shell Nederland. W ramach swojego drugiego zarzutu Shell kwestionuje zastosowane w związku z powrotem do naruszenia podwyższenie o 50% podstawowej kwoty grzywny. W ramach swojego trzeciego zarzutu Shell uważa, że Komisja popełniła błąd w zakresie zastosowania mnożnika o celu odstraszającym. W ramach swojego czwartego zarzutu Shell podnosi, że Komisja popełniła błąd przy ustalaniu wyjściowej kwoty grzywny.

40      Na wstępie Shell podnosi, że w swoich pismach Komisja stwierdziła, iż spółka ta nie kwestionuje żadnych okoliczności faktycznych przedstawionych w zaskarżonej decyzji, w szczególności stopnia swojego uczestnictwa w kartelu. Podobnie, odsyłając do zaskarżonej decyzji i do oświadczeń spółki Bayer, Komisja stwierdziła, że Shell odgrywała dominującą rolę podczas dyskusji w sprawie ustalenia cen zarówno KB, jak i KSB. Stwierdzenia te pozwalają przypuszczać, że Shell przyznała się do odgrywania dominującej roli w naruszeniu. Tymczasem tak nie jest, pomimo przyznania przez Shell, że Shell Nederland Chemie naruszyła art. 81 WE. W toku postępowania administracyjnego Shell zakwestionowała w szczególności twierdzenia spółki Bayer. Komisja nie wyciągnęła ponadto żadnych konsekwencji prawnych w związku z twierdzeniami spółki Bayer.

1.     W przedmiocie żądań dotyczących stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji

 W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na niezgodnym z prawem przypisaniu naruszenia spółce Shell Petroleum i spółce Shell Nederland

41      Shell twierdzi, że Komisja naruszyła art. 81 WE, art. 7 ust. 1 oraz art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, przypisując naruszenie spółce Shell Petroleum i spółce Shell Nederland.

42      Pierwszy zarzut Shell składa się z trzech części. W ramach części pierwszej Shell utrzymuje, że Komisja zastosowała błędne kryterium oceny odpowiedzialności spółki dominującej. W ramach części drugiej Shell podnosi, że w każdym razie Shell Petroleum i Shell Nederland obaliły przyjęte na ich niekorzyść domniemanie. W ramach trzeciej części zarzutu Shell wyciąga konsekwencje z błędu Komisji.

 W przedmiocie części pierwszej, opartej na błędnym zastosowaniu przesłanek przypisania naruszenia

–       Argumenty stron

43      Shell podnosi, że przypisanie spółkom Shell Nederland i Shell Petroleum odpowiedzialności za naruszenie pomija fakt, że Shell Nederland Chemie (która bezpośrednio uczestniczyła w naruszeniu) posiada odrębną osobowość prawną.

44      Zgodnie z wyrokiem Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑31/99 ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1881, pkt 60, Komisja musi odpowiedzieć na dwa pytania. Po pierwsze, które przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE popełniło naruszenie? Po drugie, do jakiej osoby fizycznej lub prawnej należy skierować decyzję i jakiej osobie fizycznej lub prawnej można przypisać naruszenie? W kontekście pytania pierwszego znaczenie będzie miało pojęcie jednostki gospodarczej, które nie będzie miało znaczenia w kontekście pytania drugiego. Jakkolwiek w celu przypisania odpowiedzialności decydujące znaczenie ma pojęcie przedsiębiorstwa, naruszenie popełnione przez spółkę należącą do grupy spółek zawsze i automatycznie zostanie przypisane spółce dominującej, stojącej na czele struktury organizacyjnej grupy.

45      Zdaniem Shell działania spółki zależnej można przypisać spółce dominującej tylko w przypadku występowania „pewnych okoliczności” (wyrok Trybunału z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69 Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, Rec. s. 619, pkt 135). Oznacza to, że spółka dominująca musiała rzeczywiście wywierać decydujący wpływ na spółkę zależną, jeśli chodzi o jej zachowanie (ww. wyrok Trybunału w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 137; wyroki: z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 52/69 Geigy przeciwko Komisji, Rec. s. 787, pkt 45; z dnia 21 lutego 1973 r. w sprawie 6/72 Europemballage i Continental Can przeciwko Komisji, Rec. s. 215, pkt 16). Wyrok Trybunału z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82
AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 50, nie świadczy o innym podejściu w tym względzie. Trybunał stwierdził w tej sprawie istnienie „pewnych okoliczności” pozwalających przypisać spółce dominującej odpowiedzialność za naruszenie. Ponadto w pkt 29 wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9925 (zwanym dalej „wyrokiem w sprawie Stora”) Trybunał uznał, że Sąd miał prawo przypuszczać, że spółka dominująca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej, „w szczególności po” stwierdzeniu, iż w toku postępowania administracyjnego spółka dominująca sama przedstawiła się jako jedyny partner do rozmów z Komisją. Według Shell jest to dowodem na to, że nie istnieje domniemanie, zgodnie z którym, wobec braku innych dowodów spółka dominująca wywiera decydujący wpływ na swoją spółkę zależną.

46      Zdaniem Shell naruszenie popełnione przez spółkę zależną, w której spółka dominująca posiada wszystkie udziały, może zostać przypisane tej spółce dominującej wyłącznie w przypadku występowania szczególnych okoliczności wskazujących na to, że spółka ta rzeczywiście wywierała wpływ na zachowanie spółki zależnej. To Komisja winna wykazać istnienie tej okoliczności poprzez przedstawienie odpowiednich dowodów, które o tym świadczą. Shell dodaje, że wyrok Sądu z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑109/02, T‑118/02, T‑122/02, T‑125/02, T‑126/02, T‑128/02, T‑129/02, T‑132/02 i T‑136/02 Bolloré i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑947, potwierdza, iż fakt posiadania przez spółkę dominującą całego kapitału spółki zależnej nie oznacza automatycznego odwrócenia ciężaru dowodu, lecz że przypisanie spółce dominującej zachowania spółki w pełni od niej zależnej znajduje uzasadnienie wyłącznie wówczas, gdy z pewnych okoliczności wynika, iż rzeczona spółka dominująca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej.

47      Komisja naruszyła zasady ustanowione w orzecznictwie Trybunału i Sądu poprzez przypisanie naruszenia Shell Petroleum i Shell Nederland wyłącznie w oparciu o domniemanie, że ze względu na fakt bezpośredniej lub pośredniej pełnej kontroli tych spółek względem Shell Nederland Chemie, wywierały one decydujący wpływ na zachowanie tej spółki, bez wskazania okoliczności faktycznych świadczących o istnieniu tego wpływu.

48      Komisja wnosi o oddalenie pierwszej części zarzutu pierwszego. Uważa ona zasadniczo, że jeżeli spółka dominująca posiada cały kapitał spółki zależnej, to istnieje domniemanie, że spółka dominująca ma decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej.

–       Ocena Sądu

49      W zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, że spółkę dominującą można uznać za odpowiedzialną za niezgodne z prawem postępowanie spółki zależnej w sytuacji, gdy ta spółka zależna nie kształtuje w sposób autonomiczny swego zachowania na rynku. Komisja odwołuje się w tym względzie w szczególności do pojęcia przedsiębiorstwa w prawie konkurencji (motywy 333, 334 zaskarżonej decyzji). Komisja wskazuje ponadto, iż można domniemywać, że spółka zależna, w której spółka dominująca posiada 100% udziałów, stosuje się zasadniczo do instrukcji, jakich udziela jej spółka dominująca bez konieczności badania, czy spółka dominująca rzeczywiście korzysta z tego uprawnienia. To spółka dominująca bądź jej spółka zależna winna obalić to domniemanie poprzez dostarczenie dowodów, które świadczą o tym, że spółka zależna kształtuje w sposób autonomiczny swe zachowanie na rynku, zamiast stosować instrukcje spółki dominującej, wobec czego pojęcie przedsiębiorstwa przestaje mieć do nich zastosowanie (motyw 335 zaskarżonej decyzji).

50      Komisja utrzymuje dalej, że Shell Nederland Chemie ponosi odpowiedzialność za swe bezpośrednie uczestnictwo w naruszeniu. Instytucja ta wyjaśnia, że w trakcie trwania naruszenia Shell Nederland Chemie była w całości kontrolowana przez Shell Nederland, która sama była w 100% kontrolowana przez Shell Petroleum. Można by zatem przyjąć domniemanie, że spółka dominująca wywierała decydujący wpływ na postępowanie jej spółek zależnych. W niniejszej sprawie domniemanie to wzmacniają więzi łączące te trzy spółki. Komisja wywnioskowała stąd, że zaskarżoną decyzję należy skierować do Shell Nederland Chemie, Shell Nederland i Shell Petroleum, które powinny ponosić odpowiedzialność solidarną za naruszenie (motywy 402–412 zaskarżonej decyzji).

51      Pierwsza część zarzutu pierwszego podniesionego przez Shell opiera się zasadniczo na postulacie prawnym, zgodnie z którym nie istnieje domniemanie, że spółka dominująca posiadająca 100% kapitału swojej spółki zależnej ma decydujący wpływ na jej zachowanie.

52      Należy przypomnieć w tym względzie, że wspólnotowe prawo konkurencji dotyczy działalności przedsiębiorstw oraz że pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot wykonujący działalność gospodarczą, niezależnie od jego statusu prawnego i sposobu jego finansowania. Trybunał wyjaśnił też, że pojęcie przedsiębiorstwa w tym kontekście należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych. Jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza zasady konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej. Naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji musi być przypisane bez wątpienia podmiotowi prawa, któremu będzie można nałożyć grzywny; również do tego podmiotu winno być skierowane pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Ważne jest również, by pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazywało, w jakim charakterze danemu podmiotowi prawa zarzucane są określone okoliczności (zob. wyrok Trybunału z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C‑97/08 P Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8237, pkt 54–57 i przytoczone tam orzecznictwo).

53      Ponadto z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej, zwłaszcza w przypadku gdy mimo posiadania odrębnej osobowości prawnej spółka zależna nie określa w sposób autonomiczny swojego zachowania rynkowego, lecz stosuje zasadniczo instrukcje dawane jej przez spółkę dominującą, w szczególności z uwzględnieniem więzów ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych łączących oba te podmioty prawa. Jest tak bowiem dlatego, że w tego rodzaju sytuacji spółka dominująca i jej spółka zależna są częścią tej samej jednostki gospodarczej, a tym samym tworzą jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu orzecznictwa przywołanego powyżej. Zatem okoliczność, że spółka dominująca i jej spółka zależna stanowią jedno przedsiębiorstwo, pozwala Komisji na skierowanie decyzji nakładającej grzywny do spółki dominującej, bez konieczności ustalania jej bezpośredniego zaangażowania w naruszenie (zob. ww. w pkt 52 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58, 59 i przytoczone tam orzecznictwo).

54      W szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału swej spółki zależnej, która popełniła naruszenie wspólnotowych zasad konkurencji, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej, a po drugie, istnieje wzruszalne domniemanie, że spółka dominująca rzeczywiście wywiera taki decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej. W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał spółki zależnej znajduje się w posiadaniu spółki dominującej, aby przyjąć, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę handlową swej spółki zależnej. Komisja będzie zatem mogła uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną z tytułu zapłaty grzywny nałożonej na spółkę zależną, chyba że spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia domniemania, przedstawi wystarczające dowody mogące wykazać, że jej spółka zależna działa na rynku w sposób autonomiczny. Trybunał wprawdzie w pkt 28 i 29 ww. w pkt 45 wyroku w sprawie Stora wskazał także inne okoliczności poza faktem posiadania 100% kapitału spółki zależnej, takie jak brak zakwestionowania wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na politykę handlową jej spółki zależnej i wspólną reprezentację dwóch spółek w trakcie postępowania administracyjnego, niemniej jednak wymienione okoliczności zostały przytoczone przez Trybunał jedynie w celu przedstawienia całego szeregu elementów, na których Sąd oparł swoje rozumowanie, a nie w celu uzależnienia zastosowania domniemania, o którym mowa powyżej, od przedstawienia dodatkowych wskazówek dotyczących rzeczywistego wywierania przez spółkę dominującą wpływu (zob. ww. w pkt 52 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 60–62 i przytoczone tam orzecznictwo).

55      Wynika stąd, że wbrew twierdzeniom Shell istnieje wzruszalne domniemanie, iż spółka dominująca posiadająca 100% kapitału spółki zależnej wywiera decydujący wpływ na jej zachowanie. Postulat prawny Shell jest zatem błędny.

56      Wobec powyższego pierwszą część pierwszego zarzutu podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części drugiej, opartej na argumentach Shell Petroleum i Shell Nederland poniesionych w celu obalenia domniemania

–       Argumenty stron

57      Nawet gdyby Sąd uznał, że Komisja słusznie przypisała naruszenie spółkom Shell Nederland i Shell Petroleum w oparciu o domniemanie, którego istnienie zostało zakwestionowane w ramach części pierwszej niniejszego zarzutu, Shell twierdzi, że to domniemanie zostało obalone. W ww. w pkt 45 wyroku w sprawie AEG‑Telefunken przeciwko Komisji potwierdzono, że rozstrzygającymi kryteriami w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za zachowanie spółki zależnej noszące znamiona naruszenia są posiadanie kapitału, fakt udzielania instrukcji i świadomość naruszenia.

58      Shell podnosi, odsyłając do dołączonych do skargi odpowiedzi na pierwsze i drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, że w okresie, którego dotyczy naruszenie, ani Shell Nederland, ani Shell Petroleum nie wywierały w istocie decydującego wpływu na zachowanie Shell Nederland Chemie.

59      Co się tyczy Shell Nederland, spółka ta była subholdingiem, który w okresie trwania naruszenia posiadał akcje ponad 20 spółek zależnych. Z praktycznego punktu widzenia nie byłaby więc ona w stanie wywierać decydującego wpływu na działalność handlową wszystkich swoich spółek zależnych.

60      Co się tyczy Shell Petroleum, spółka ta, w okresie, którego dotyczy naruszenie, była jedną z dwóch głównych spółek holdingowych grupy, posiadającą, bezpośrednio lub pośrednio, 95% lub więcej udziałów w ponad 500 spółkach subholdingowych. Shell przedstawia w tym względzie listę 283 bezpośrednich udziałów posiadanych przez Shell Petroleum w dniu 31 grudnia 1996 r. Rola Shell Petroleum w odniesieniu do swoich spółek zależnych ograniczała się do wyznaczania celów finansowych, tworzenia synergii kosztowych między poszczególnymi działalnościami oraz określania globalnej i ogólnej strategii. Shell przedstawia w tym względzie informator dotyczący struktury organizacyjnej grupy, w którym wyjaśniono między innymi, że „[s]półki holdingowe grupy zajmują się przede wszystkim kwestiami związanymi z globalnym finansowaniem oraz z wykonywaniem praw akcjonariuszy” oraz „pobierają dywidendy […], lecz same w żaden sposób nie angażują się w działalność operacyjną”. W rezultacie spółce dominującej nie można przypisać żadnej odpowiedzialności, gdyż jej jedyną rolą było określanie kierunków ogólnej strategii grupy, bez wywierania decydującego wpływu na działalność spółki zależnej na rynku, którego dotyczy naruszenie.

61      Zdaniem Shell w okresie, którego dotyczy naruszenie, spółki operacyjne prowadzące działalność w sektorze chemicznym, w tym Shell Nederland Chemie, co do zasady działały autonomicznie, jednocześnie otrzymując wsparcie ze strony spółek usługowych funkcjonujących w obrębie tej samej sfery działalności (w niniejszym przypadku Shell Chemicals Europe Ltd i Shell Chemicals Ltd). Na tym tle role Shell Nederland i Shell Petroleum były bardzo ograniczone.

62      Ograniczona rola Shell Nederland i Shell Petroleum względem Shell Nederland Chemie znajduje także potwierdzenie w sprawozdaniach z posiedzeń zarządów tych dwóch spółek, które odbywały się w okresie, którego dotyczy naruszenie. Shell przedłożyła te sprawozdania Sądowi. Działalność związana z KB i KSB była poruszana tylko pokrótce. Shell dodaje, że dowód z tych protokołów jest dopuszczalny przed Sądem w zakresie, w jakim został on przedstawiony na potwierdzenie argumentów już wysuniętych w toku postępowania administracyjnego. Ponadto okoliczność, że zarząd Shell Nederland omawiał możliwość przeniesienia działalności związanej z KB i KSB nie stanowi żadnego dowodu na to, że spółka ta – a tym bardziej Shell Petroleum – brała udział w działalności operacyjnej przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie, w szczególności Shell Nederland Chemie.

63      Shell dodaje, że wyrok Sądu z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie T‑11/89 Shell przeciwko Komisji, Rec. s. II‑757, pkt 312, który powołuje Komisja w swoich pismach, dotyczył spółki Shell International Chemical Company Ltd, czyli jednej ze spółek świadczących usługi na rzecz operacyjnych spółek grupy, nie zaś, jak w niniejszej sprawie, zwykłej spółki holdingowej, która nie wywierała żadnego wpływu na zachowanie handlowe uczestniczącej w naruszeniu spółki operacyjnej.

64      Akta Komisji nie zawierają wreszcie żadnego dowodu na to, że z wyjątkiem dwóch pracowników spółki Shell Nederland Chemie, którzy uczestniczyli w naruszeniu, jakikolwiek pracownik grupy Shell, a tym bardziej spółek Shell Nederland i Shell Petroleum, uczestniczył w naruszeniu, czy też o nim wiedział. Gdyby którykolwiek pracownik spółek Shell Petroleum lub Shell Nederland wiedział o naruszeniu, natychmiast by zareagował. Shell dodaje, że bezsporne jest, iż gdyby Shell Petroleum i Shell Nederland wiedziały o naruszeniu, byłyby w stanie wywrzeć decydujący wpływ na Shell Nederland Chemie, aby ta zaprzestała naruszenie. Nie oznacza to jednak, że spółki te rzeczywiście wpływały na zachowanie Shell Nederland Chemie na przedmiotowym rynku w okresie naruszenia.

65      Komisja wnosi o oddalenie drugiej części zarzutu pierwszego. Twierdzi ona zasadniczo, że okoliczności wskazane przez Shell nie wystarczają do tego, by obalić istniejące w niniejszej sprawie domniemanie.

–       Ocena Sądu

66      Ze względów przedstawionych w ramach analizy pierwszej części zarzutu pierwszego Komisja mogła przyjąć domniemanie, iż wobec objęcia w sposób bezpośredni lub pośredni całości kapitału zakładowego swych spółek zależnych, Shell Petroleum wywierała decydujący wpływ na ich zachowanie.

67      Do Shell należało zatem obalenie tego domniemania poprzez wykazanie, że rzeczone spółki zależne kształtowały swą politykę handlową w sposób autonomiczny, wobec czego nie stanowiły wraz z nią jednolitego podmiotu gospodarczego, a tym samym jednego przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 WE.

68      Mówiąc ściślej, Shell powinna przedstawić wszystkie dowody dotyczące związków organizacyjnych, ekonomicznych i prawnych pomiędzy nią samą a jej spółką zależną, które jej zdaniem mogłyby wykazać, iż razem nie stanowią jednego podmiotu gospodarczego. Przy dokonywaniu oceny Sąd winien bowiem wziąć pod uwagę wszystkie przedstawione dowody, których charakter i znaczenie mogą się różnić w zależności od konkretnych okoliczności każdej rozpatrywanej sprawy (wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T‑112/05 Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5049, pkt 65).

69      W tym względzie należy stwierdzić, że przy pomocy swoich argumentów Shell zamierza zasadniczo wykazać, że mając na względzie role przypisane spółkom Shell Nederland i Shell Petroleum, spółki te nie mogły wywierać decydującego wpływu na działalność handlową Shell Nederland Chemie, w szczególności na rynku, którego dotyczy naruszenie. Ściślej rzecz biorąc, żaden z pracowników Shell Nederland i Shell Petroleum nie brał udziału w naruszeniu ani o nim nie wiedział.

70      Tymczasem to nie stosunek podżegania do naruszenia istniejący między spółką dominującą a zależną, ani tym bardziej udział tej pierwszej w tym naruszeniu, lecz fakt, że stanowią one jedno przedsiębiorstwo w opisanym powyżej rozumieniu, upoważnia Komisję do skierowania decyzji nakładającej grzywny na spółkę dominującą w ramach grupy spółek. Przypisanie zatem spółce dominującej zachowania o znamionach naruszenia jej spółki zależnej nie wymaga bowiem dowodu, że spółka dominująca wpływa na politykę swej spółki zależnej w określonej dziedzinie będącej przedmiotem naruszenia (ww. w pkt 68 wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58, 83). W szczególności okoliczność, że spółka Shell Petroleum jest jedynie nieprowadzącą działalności operacyjnej spółką holdingową, ingerującą w niewielkim stopniu w kwestie zarządzania swoich spółek zależnych, nie wystarczy, aby wykluczyć, iż spółka ta wywiera decydujący wpływ na zachowanie wspomnianych spółek zależnych, w szczególności koordynując inwestycje finansowe w obrębie grupy. W kontekście bowiem grupy spółek spółka holdingowa, która koordynuje inwestycje finansowe w ramach grupy, ma za zadanie łączyć udziały w różnych spółkach oraz zapewniać jednolitość kierownictwa, w szczególności poprzez sprawowanie wskazanego nadzoru budżetowego (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 30 września 2009 r. w sprawie T‑168/05 Arkema przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II-180*, pkt 76).

71      Dodatkowo należy stwierdzić, że domniemanie, które Komisja przyjęła w zaskarżonej decyzji w odniesieniu do spółek dominujących, wzmacniają w niniejszej sprawie więzi łączące Shell Nederland Chemie i odpowiednio Shell Nederland i Shell Petroleum. Mówiąc ściślej, Komisja utrzymuje, że niektórzy pracownicy Shell Nederland Chemie podlegali innym pracownikom Shell Nederland i Shell Petroleum. Shell nie zakwestionowała tych okoliczności przed Sądem.

72      Wreszcie twierdzenie Shell, zgodnie z którym, gdyby którakolwiek z osób zatrudnionych przez Shell Petroleum lub Shell Nederland wiedziała o naruszeniu, natychmiast by zareagowała, nie pozwala wykazać autonomiczności spółki Shell Nederland Chemie. Przeciwnie, twierdzenie to raczej potwierdza domniemanie, zgodnie z którym spółki dominujące wywierały w niniejszej sprawie decydujący wpływ na zachowanie swoich spółek zależnych.

73      Z okoliczności tych wynika, że przy pomocy argumentów podniesionych przez Shell nie da się podważyć faktu, że Shell Petroleum i jej spółki zależne mogą być uznawane za jeden podmiot gospodarczy. W konsekwencji drugą część pierwszego zarzutu podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części trzeciej dotyczącej konsekwencji błędu popełnionego przez Komisję

–       Argumenty stron

74      Shell podkreśla, że stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy ona Shell Nederland lub Shell Petroleum, miałoby wpływ na wysokość kwoty grzywny.

75      Stwierdzenie przez Sąd nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy ona Shell Nederland i Shell Petroleum lub wyłącznie Shell Petroleum, miałoby wpływ na zastosowanie przez Komisję mnożnika o charakterze odstraszającym (którego podstawą w zaskarżonej decyzji jest obrót Shell Petroleum) oraz na podwyższenie grzywny ze względu na powrót do naruszenia. W konsekwencji, w zależności od przypadku, grzywna nałożona na Shell Nederland Chemie lub też Shell Nederland Chemie i Shell Nederland musiałaby ulec obniżeniu.

76      Ponadto, gdyby Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim została ona skierowana do Shell Nederland i Shell Petroleum, kwota grzywny, która zostanie nałożona na Shell Nederland Chemie, nie mogłaby przekroczyć 10% jej obrotu uzyskanego w trakcie roku obrachunkowego poprzedzającego wydanie zaskarżonej decyzji.

77      Komisja wnosi o oddalenie trzeciej części zarzutu pierwszego. Mając na względzie argumenty przedstawione w ramach części pierwszej i drugiej, uważa ona, że nie popełniła błędu, przypisując naruszenie Shell Nederland i Shell Petroleum i ustalając, zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, kwotę grzywny na podstawie obrotu przedsiębiorstwa, któremu przypisała naruszenie.

–       Ocena Sądu

78      Trzecia część zarzutu pierwszego podniesionego przez Shell opiera się na założeniu, zgodnie z którym Sąd uwzględniłby pierwszą lub drugą część tego zarzutu.

79      Ze względu na to, że części pierwsza i druga zarzutu podniesionego przez Shell zostały oddalone jako bezzasadne, część trzecią tego zarzutu również należy oddalić jako bezzasadną.

80      W rezultacie zarzut pierwszy podniesiony przez Shell należy oddalić w całości.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na bezzasadnym powiększeniu podstawowej kwoty grzywny z uwagi na powrót do naruszenia

81      Shell twierdzi, że Komisja naruszyła art. 81 WE i art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, podwyższając o 50% nałożoną na nią podstawową kwotę grzywny z uwagi na powrót do naruszenia.

82      Drugi zarzut Shell składa się z dwóch części. W ramach pierwszej części Shell uważa, że Komisja naruszyła zasady pewności prawa i proporcjonalności. W ramach drugiej części Shell podnosi, że Komisja uchybiła spoczywającemu na niej obowiązkowi uzasadnienia na podstawie art. 253 WE.

 W przedmiocie części pierwszej, opartej na naruszeniu zasad pewności prawa i proporcjonalności

–       Argumenty stron

83      Shell przyznaje, że ani art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, ani wytyczne nie przewidują maksymalnego okresu, w trakcie którego Komisja może uznać, że przedsiębiorstwo powróciło do naruszenia. Niemniej, odsyłając do wyroku Trybunału z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie C‑3/06 P Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1331, oraz do opinii rzecznika generalnego M. Poiaresa Madura w tej sprawie, Zb.Orz. s. I‑1337, Shell podnosi, że Komisja powinna była wziąć pod uwagę wszystkie istotne okoliczności sprawy.

84      Shell podnosi w tym względzie, po pierwsze, że naruszenia stwierdzone w decyzji Komisji 86/398/EWG z dnia 23 kwietnia 1986 r., dotyczącej postępowania przewidzianego w art. [81 WE] (sprawa IV/31.149 – Polipropylen) (Dz.U. L 230, s. 1, zwanej dalej „decyzją w sprawie Polipropylen”) i w decyzji Komisji 94/599/WE z dnia 27 lipca 1994 r., dotyczącej postępowania na mocy art. [81 WE] (sprawa IV/31.865 – PVC) (Dz.U. L 239, s. 14, zwanej dalej „decyzją w sprawie PVC II”), na które powołuje się Komisja w celu uzasadnienia swojej analizy dotyczącej powrotu do naruszenia, zostały popełnione ponad 20 lat temu i ustały pod koniec 1983 r. Ponadto dwie początkowe decyzje Komisji w tych dwóch sprawach zostały wydane w drugiej połowie lat 80.

85      Po drugie, Shell udowodniła Komisji, że zmieniła swoje zachowanie w następstwie naruszeń, w których wydano decyzje w sprawie Polipropylen i w sprawie PVC II. Mówiąc ściślej, w 1992 r. Shell wprowadziła program mający na celu zapewnienie przestrzegania reguł zakazujących karteli. Shell odsyła w tym zakresie do szeregu dokumentów dostarczonych Komisji w toku postępowania administracyjnego, w których opisała strukturę, organizację i zakres wdrożonego programu. Shell nie toleruje naruszeń reguł konkurencji popełnianych przez swoich pracowników, a w przypadku wystąpienia takich naruszeń stosuje surowe środki dyscyplinarne. Wprowadzenie programu zgodności w związku z wcześniejszymi naruszeniami oraz bezwarunkowe wdrożenie tego programu pokazuje, że Shell nie zlekceważyła grzywien, które zostały na nią nałożone w przeszłości, lecz, przeciwnie, podjęła wszelkie możliwe kroki, aby zapobiec powtórzeniu się w przyszłości podobnych naruszeń. Spółka ta podnosi, że obecne naruszenie należy przypisać nieuczciwemu zachowaniu dwóch pracowników, którzy działali niezależnie i którzy ponadto przeszli szkolenie dotyczące przestrzegania reguł konkurencji. Shell podkreśla w tym względzie, że istnieje różnica między odpowiedzialnością przedsiębiorstwa w kontekście naruszenia – którego istnienia Shell w żaden sposób nie kwestionuje w odniesieniu do Shell Nederland Chemie – i podwyższeniem grzywny z tytułu powrotu do naruszenia. Shell nie twierdzi, jak podnosi Komisja, że wprowadzenie między innymi programów mających na celu zapewnienie przestrzegania reguł konkurencji zwalnia spółki dominujące z odpowiedzialności.

86      Po trzecie, szczerość zobowiązania Shell do przestrzegania przepisów z zakresu ochrony konkurencji ilustruje fakt, że w toku całego dochodzenia Shell przez cały czas współpracowała z Komisją. Shell wykroczyła nawet poza obowiązek współpracy normalnie wymaganej w toku tego rodzaju postępowania. W szczególności, pomimo że w 1999 r. Shell sprzedała Dow Chemical swoją działalność związaną z KB i KSB, jeden z pracowników, których dotyczy naruszenie, przeszedł w 1997 r. na emeryturę, zaś drugi chwilowo odszedł z przedsiębiorstwa, Shell przeprowadziła gruntowne dochodzenie w celu dostarczenia Komisji znaczącej ilości dowodów. Komisja w bardzo szerokim zakresie wykorzystała odpowiedź Shell na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, w szczególności aby wzmocnić swoje argumenty użyte w ramach drugiego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. W zaskarżonej decyzji Komisja wykorzystała również obszerne fragmenty oświadczeń Shell złożonych w charakterze dowodów na popełnienie naruszenia. Shell współpracowała przez większość czasu nawet w momencie, gdy „złożenie wniosku o zwolnienie z grzywny nie [pozwalało] jej mieć żadnych uzasadnionych oczekiwań co do skutków przyznania się do popełnienia czynów” (motyw 318 zaskarżonej decyzji). Shell dodaje w swoich pismach, że zamiarem Komisji jest pomniejszenie zakresu jej współpracy w toku postępowania administracyjnego. Mimo to, mając na uwadze kontekst sprawy, przeniesienie działalności związanej z KB i KSB na rzecz Dow Chemical w 1999 r. oraz spóźnione odkrycie naruszenia wewnątrz spółki, Shell uważa, że w pełni współpracowała z Komisją. Podobnie, po otrzymaniu pierwszego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, Shell przyznała się do naruszenia popełnionego przez Shell Nederland Chemie. Shell pragnie ponadto podkreślić, że kwestia uwzględnienia jej współpracy w ramach podwyższenia kwoty grzywny ze względu na powrót do naruszenia jest kwestią niezależną od kwestii stosowania komunikatu w sprawie współpracy.

87      Nadzwyczajny zbieg okoliczności w niniejszej sprawie, które w szczególności odróżniają ją od postępowania, które zakończyło się wydaniem ww. w pkt 83 wyroku w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, powinno było doprowadzić Komisję do stwierdzenia, że nie dysponowała ona wystarczającą ilością dowodów by uznać, że Shell ma skłonność do naruszenia reguł konkurencji.

88      Z powyższych względów Shell twierdzi, że podwyższenie o 50% podstawowej kwoty grzywny ze względu na powrót do naruszenia należy uznać za nieproporcjonalne i sprzeczne z zasadą pewności prawa. W konsekwencji należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w tym zakresie lub ewentualnie zmniejszyć kwotę grzywny nałożonej na Shell.

89      Komisja wnosi o oddalenie pierwszej części zarzutu drugiego. Twierdzi ona zasadniczo, że okoliczności niniejszej sprawy uzasadniają zastosowanie podwyższenia o 50% podstawowej kwoty grzywny ze względu na powrót do naruszenia.

–       Ocena Sądu

90      Punkt 2 wytycznych wskazuje, jako przykład okoliczności obciążających, na „powtarzające się naruszenie [powrót do naruszenia] tego samego typu przez to samo przedsiębiorstwo albo te same przedsiębiorstwa”.

91      Pojęcie powrotu do naruszenia – tak jak jest ono rozumiane w niektórych krajowych porządkach prawnych – oznacza, że osoba popełniła nowe naruszenia po ukaraniu jej za naruszenia podobne (wyroki Sądu: z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑141/94 Thyssen Stahl przeciwko Komisji, Rec. s. II‑347, pkt 617; wyrok z dnia 30 września 2003 r. w sprawie T‑203/01 Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 284).

92      Ewentualny powrót do naruszenia jest jednym z czynników, jakie należy wziąć pod uwagę przy przeprowadzaniu analizy wagi spornego naruszenia (wyroki Trybunału: z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 91; ww. w pkt 83 wyrok w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 26).

93      Komisja dysponuje swobodnym uznaniem w zakresie wyboru czynników, jakie należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu wysokości kwoty grzywien, takich jak między innymi szczególne okoliczności sprawy, kontekst sprawy i odstraszający charakter grzywien, przy czym nie ma ona obowiązku ustalania wiążącego czy wyczerpującego wykazu kryteriów, jakie obowiązkowo należy wziąć pod uwagę. Ustalenie i ocena szczególnych cech danej sytuacji powrotu do naruszenia stanowią część rzeczonych uprawnień uznaniowych Komisji i nie jest ona związana żadnym potencjalnym terminem przedawnienia w zakresie tego typu ustalenia (ww. w pkt 83 wyrok w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 37, 38).

94      W niniejszej sprawie Komisja podnosi w zaskarżonej decyzji, że Shell była już adresatem decyzji Komisji w dziedzinie karteli (zob. ww. w pkt 84 decyzje: w sprawie Polipropylen; w sprawie PVC II). Dowodzi to, że wcześniejsze grzywny nie wystarczyły do tego, aby Shell zmieniła swoje zachowanie. Komisja stąd wnioskuje zatem, że powrót do naruszenia stanowi okoliczność obciążającą, która uzasadnia podwyższenie o 50% podstawowej kwoty grzywny Shell (motyw 487 zaskarżonej decyzji).

95      Po pierwsze, należy zauważyć, że naruszenie stwierdzone w zaskarżonej decyzji rozpoczęło się trochę ponad dziesięć lat po wydaniu decyzji w sprawie Polipropylen i mniej niż dwa lata po wydaniu decyzji w sprawie PVC II. Powrót przez Shell do zachowania noszącego znamiona naruszenia, w szczególności krótko po wydaniu decyzji w sprawie PVC II, która sama została wydana mniej niż dziesięć lat po wydaniu decyzji w sprawie Polipropylen, świadczy o tym, że Shell nie była skłonna wyciągnąć odpowiednich wniosków ze stwierdzenia w odniesieniu do niej naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 355; z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie T‑410/03 Hoechst przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑881, pkt 464). Dlatego też nic nie stało na przeszkodzie temu, by Komisja oparła się na decyzjach w sprawie Polipropylen i w sprawie PVC II, aby w niniejszej sprawie stwierdzić powrót Shell do naruszenia i to bez naruszania zasady pewności prawa, na którą powołuje się Shell.

96      Po drugie, jeśli chodzi o kroki podjęte przez Shell w celu zapewnienia przestrzegania prawa konkurencji, to nie zmieniają one faktu, że w niniejszej sprawie popełniono naruszenie oraz stwierdzono powrót do naruszenia (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑101/05 i T‑111/05 BASF i UCB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4949, pkt 52). Dlatego przyjęcie programu zgodności ze wspólnotowym prawem konkurencji przez dane przedsiębiorstwo nie zobowiązuje Komisji do obniżenia grzywny ze względu na tę okoliczność (wyrok Sądu z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑15/02 BASF przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑497, pkt 266, 267; ww. wyrok w sprawach połączonych BASF i UCB przeciwko Komisji, pkt 52). Należy ponadto zaznaczyć, że niemożliwe jest określenie stopnia skuteczności środków wewnętrznych podejmowanych przez przedsiębiorstwo w celu zapobieżenia ponownemu popełnianiu naruszeń prawa konkurencji (wyrok Sądu z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑73/04 Carbone‑Lorraine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2661, pkt 144). Należy podkreślić, że w niniejszej sprawie środki przyjęte przez Shell nie przyczyniły się do ujawnienia kartelu, gdyż spółka ta podjęła współpracę dopiero po poinformowaniu jej o istnieniu przeciwko niej zarzutów.

97      Po trzecie, w podobnym tonie, współpraca Shell w toku postępowania administracyjnego nie może pozbawiać faktu powrotu przez nią do naruszenia charakteru okoliczności obciążającej. W rezultacie argumenty wysuwane w tym względzie przez Shell są nieistotne dla sprawy.

98      Odnośnie wreszcie do argumentu Shell, że zastosowane podwyższenie grzywny jest nieproporcjonalne, należy przypomnieć, że Komisja dysponuje swobodnym uznaniem przy ustalaniu kwoty grzywny i że nie ma ona obowiązku stosować określonego wzoru matematycznego. Co więcej, Komisja przy określaniu kwoty grzywny musi zapewnić swym działaniom odstraszający skutek. Powrót do naruszenia jest tymczasem okolicznością, która uzasadnia znaczne podwyższenie podstawowej kwoty grzywny. Powrót do naruszenia stanowi bowiem dowód na to, że uprzednio nałożona kara nie odniosła wystarczająco odstraszającego skutku (ww. w pkt 91 wyrok Sądu w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 293; ww. w pkt 95 wyrok Sądu z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 348; wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie
T‑53/03 BPB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1333, pkt 398). Należy ponadto zauważyć, że Komisja przy określaniu stopy podwyżki ze względu na powrót do naruszenia może uwzględnić czynniki, które potwierdzają skłonność danego przedsiębiorstwa do łamania reguł konkurencji, w tym okres czasu, jaki upłynął pomiędzy danymi naruszeniami (wyrok Sądu z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie
T‑122/04 Outokumpu i Luvata przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1135, pkt 62). W niniejszej sprawie należy przede wszystkim zauważyć, że przedmiotowe naruszenie jest trzecim tego samego rodzaju naruszeniem, z tytułu którego względem Shell została wydana decyzja Komisji. W szczególności należy stwierdzić, że naruszenia będące przedmiotem decyzji w sprawie Polipropylen i w sprawie PVC II dotyczyły, podobnie jak w przypadku naruszenia leżącego u podstaw niniejszej sprawy, ustalania poziomu cen bądź podziału części rynku. Ponadto, jak już zauważono w pkt 95 powyżej, przedmiotowe naruszenie rozpoczęło się mniej niż dwa lata po wydaniu decyzji w sprawie PVC II. Tymczasem, pomimo wydania tej decyzji, Shell krótko potem ponownie dopuściła się zachowania noszącego znamiona naruszenia. W tych okolicznościach żaden z powołanych argumentów nie pozwala stwierdzić, że podwyższenie kwoty podstawowej grzywny o 50% w celu skłonienia Shell do zachowania się zgodnie z regułami konkurencji jest nieproporcjonalne.

99      W świetle powyższych okoliczności pierwszą część zarzutu drugiego podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części drugiej, opartej na braku uzasadnienia

–       Argumenty stron

100    Na wypadek gdyby Sąd uznał, że podwyższenie o 50% podstawowej kwoty grzywny nie naruszało zasad proporcjonalności i pewności prawa, Shell podnosi tytułem żądania ewentualnego, że Komisja nie dochowała obowiązku uzasadnienia wynikającego z art. 253 WE.

101    Shell podkreśla w tym względzie, że w swojej odpowiedzi na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, stwierdziła, iż podwyższenie kwoty podstawowej grzywny z tytułu powrotu do naruszenia jest niepotrzebne i niezasadne, z uwagi na bezwarunkowe wprowadzenie przez nią programu w sprawie przestrzegania przepisów w zakresie ochrony konkurencji.

102    Tymczasem w zaskarżonej decyzji Komisja nie ustosunkowała się do argumentów Shell. Zamiast tego, w motywach 488 i 489 zaskarżonej decyzji, Komisja ustosunkowała się do wielu innych kwestii, które nie zostały podniesione przez Shell. Spółka ta twierdzi, że Komisja ustosunkowała się w istocie do argumentów podniesionych przez niektóre przedsiębiorstwa należące do jej grupy w ramach innej sprawy. Shell odsyła w tym względzie do motywów 337 i 338 decyzji Komisji C(2006) 4090 wersja ostateczna z dnia 13 października 2006 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 WE (sprawa COMP/F/38.456 – Bitum – Niderlandy, zwana dalej „decyzją w sprawie Bitum”), załączonej do skargi. Wniosku tego nie zmienia okoliczność, że Komisja nie miała w danym wypadku obowiązku ustosunkować się do wszystkich argumentów stron.

103    Okoliczność, że Komisja całkowicie zignorowała argumenty, które Shell podniosła w istocie w odpowiedziach na pierwsze i drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oraz w uwagach poprzedzających przesłuchanie, zaś ustosunkowała się do argumentów podniesionych w ramach postępowania, które zakończyło się wydaniem decyzji w sprawie Bitum, nosi znamiona braku uzasadnienia sprzecznego z art. 253 WE. W konsekwencji należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w tym zakresie.

104    Komisja wnosi o oddalenie drugiej części zarzutu drugiego. Uważa ona zasadniczo, że zaskarżona decyzja spełnia istotne wymogi formalne, do których należy obowiązek uzasadnienia.

–       Ocena Sądu

105    Uzasadnienie indywidualnej decyzji powinno opisywać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętych środków, a właściwemu sądowi dokonać ich kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności, w jakich ten akt został wydany (zob. wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63).

106    Istotne wymogi formalne tego obowiązku uzasadnienia są spełnione wtedy, gdy Komisja w swej decyzji wskaże te elementy oceny, które umożliwiły jej zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia (wyroki Trybunału: z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑291/98 P Sarrió przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9991, pkt 73; z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, pkt 463).

107    W niniejszej sprawie wystarczy stwierdzić, że w motywie 487 zaskarżonej decyzji Komisja wyraźnie wskazała elementy oceny, które pozwoliły jej przyjąć względem Shell okoliczność obciążającą ze względu na powrót do naruszenia. Co się ponadto tyczy środków przyjętych przez Shell w celu zapewnienia przestrzegania prawa konkurencji, nie mają one znaczenia do celu oceny istnienia naruszenia lub powrotu do naruszenia (zob. pkt 96 powyżej). Tym samym okoliczność, że Komisja nie ustosunkowała się do argumentów podniesionych w tym względzie przez Shell w toku postępowania administracyjnego, nie oznacza, że zaskarżona decyzja nosi znamiona braku uzasadnienia. Należy również przypomnieć, że Komisja nie musi zajmować stanowiska wobec wszystkich argumentów zainteresowanych stron, wystarczy bowiem przedstawienie faktów i względów prawnych o zasadniczym znaczeniu dla decyzji (zob. ww. w pkt 70 wyrok w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 127 i przytoczone tam orzecznictwo). Co się wreszcie tyczy okoliczności, że Komisja wskazała na względy niezwiązane z kartelem dotyczącym KB i KSB, wystarczy zauważyć, że okoliczność ta, zakładając że została potwierdzona, nie ma wpływu na zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, gdyż, jak właśnie stwierdzono, została ona uzasadniona zgodnie z wymogami prawa.

108    Wobec powyższego drugą część drugiego zarzutu podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną, a w konsekwencji oddalić należy cały zarzut drugi.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na błędnym zastosowaniu mnożnika dla celu odstraszającego

109    Shell twierdzi, że Komisja naruszyła art. 81 WE i art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, stosując mnożnik w celu ustalenia wyjściowej kwoty grzywny.

110    Trzeci zarzut Shell składa się z dwóch części. W ramach części pierwszej Shell utrzymuje, że Komisja naruszyła zasady równego traktowania i proporcjonalności. W ramach części drugiej Shell podnosi, że Komisja uchybiła ciążącemu na niej obowiązkowi uzasadnienia.

 W przedmiocie części pierwszej, opartej na naruszeniu zasady równego traktowania i proporcjonalności

–       Argumenty stron

111    Shell przypomina, że w celu ustalenia kwoty wyjściowej grzywny w dotyczącym jej zakresie (motyw 474 zaskarżonej decyzji) Komisja zastosowała mnożnik wynoszący trzy. Komisja posłużyła się w tym celu obrotem Shell Petroleum za rok 2005, czyli kwotą 246,549 mld EUR.

112    Tymczasem w decyzji w sprawie Bitum Komisja zasadniczo oparła się na tym samym obrocie Shell Petroleum za rok 2005, lecz postanowiła zastosować mnożnik wynoszący dwa.

113    Różnicę tę należy uznać za naruszenie zasad równego traktowania i proporcjonalności. Shell podnosi w tym zakresie, że okoliczności niniejszej sprawy i okoliczności sprawy, która zakończyła się wydaniem decyzji w sprawie Bitum, są porównywalne, gdyż obie decyzje zostały wydane w 2006 r. w odstępie dwóch i pół miesiąca, naruszenie zostało przypisane Shell Petroleum, a mnożnik opiera się na światowym obrocie tej spółki, aby zapewnić, mając na względzie jej rozmiar, że grzywna będzie miała wystarczająco odstraszający skutek. Ze względu na okoliczność, że w obu przypadkach mnożnik, który zostanie zastosowany, powinien opierać się na rozmiarze przedsiębiorstwa, które należy ukarać, jest taki sam, odmienne traktowanie nie jest obiektywnie uzasadnione. Shell dodaje, że zasada równego traktowania znajduje zastosowanie nawet wtedy, gdy Komisja prawidłowo zastosowała wytyczne. Ponadto ze względu na to, że okoliczności niniejszej sprawy są wyjątkowe, sądy Unii nie wypowiedziały się jeszcze w ich przedmiocie.

114    Lakoniczne odwołanie się przez Komisję do „okoliczności niniejszej sprawy” nie uzasadnia odmiennego traktowania. W sytuacji, gdy Komisja postanawia podwyższyć kwotę grzywny, co stanowi odrębny etap przy ustalaniu podstawowej kwoty grzywny, wybór mnożnika powinien opierać się wyłącznie na rozmiarze przedsiębiorstwa, które Komisja zamierza ukarać. U podłoża tego rozumowania leży założenie, że przedsiębiorstwo dysponujące znacznymi zasobami finansowymi może łatwiej pozyskać fundusze konieczne do zapłaty grzywny. W tym względzie wbrew temu, co Komisja twierdzi w swoich pismach, Shell była też, jak wynika z decyzji w sprawie Bitum, największym przedsiębiorstwem, które popełniło naruszenie. Ponadto „relatywne różnice związane z całkowitym rozmiarem” występujące między przedsiębiorstwami biorącymi udział w naruszeniu w obu sprawach nie uzasadniają zastosowania odmiennych mnożników w odniesieniu do Shell. W obu przypadkach bowiem przedsiębiorstwa, w odniesieniu do których zastosowano mnożnik wynoszący jeden, miały obrót nieprzekraczający 10 mld EUR. W obu przypadkach uznano, że największym przedsiębiorstwem uczestniczącym w naruszeniu była Shell, której obrót wynosił 246,549 mld EUR.

115    Z powyższych powodów należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji lub ewentualnie obniżyć kwotę grzywny nałożonej na Shell, stosując mnożnik wynoszący nie trzy, lecz dwa.

116    Ponadto, odsyłając do zarzutu pierwszego, Shell dodaje, że zastosowanie do grzywny nałożonej na Shell Nederland Chemie mnożnika wynoszącego trzy jest nieproporcjonalne i narusza zasadę równego traktowania, jeżeli naruszenia nie można przypisać Shell Nederland ani Shell Petroleum. W takim przypadku wybór mnożnika powinien opierać się na światowym obrocie netto Shell Nederland za rok 2005 (25,041 mld EUR) lub na obrocie Shell Nederland Chemie za ten sam rok (1,186 mld EUR). Oznaczałoby to, że w przypadku grzywny, która zostanie nałożona na Shell Nederland Chemie lub Shell Nederland Chemie i Shell Nederland, nie należy stosować żadnego mnożnika lub co najwyżej mnożnik wynoszący 1,5.

117    Komisja wnosi o oddalenie pierwszej części zarzutu trzeciego. Twierdzi ona zasadniczo, że mnożnik stosuje się w celu uwzględnienia relatywnych różnic związanych z całkowitym rozmiarem oraz że mnożnik zastosowany w niniejszej sprawie w odniesieniu do Shell nie jest nieproporcjonalny.

–       Ocena Sądu

118    Wytyczne przewidują, że oprócz charakteru naruszenia, jego rzeczywistego wpływu na rynek oraz zakresu geograficznego tego rynku należy też uwzględnić rzeczywiste ekonomiczne możliwości wyrządzenia przez sprawców naruszenia znacznej szkody innym podmiotom działającym na rynku, w szczególności konsumentom, oraz określić kwotę grzywny na poziomie, który zapewni jej wystarczająco odstraszający charakter (pkt 1A akapit czwarty wytycznych).

119    Uprawnienie Komisji do nakładania grzywien na przedsiębiorstwa, które umyślnie lub przez niedbalstwo dopuściły się naruszenia postanowień art. 81 WE, stanowi jeden z instrumentów nadanych Komisji w celu umożliwienia jej spełnienia misji nadzorczej przyznanej jej przez prawo wspólnotowe, obejmującej obowiązek prowadzenia ogólnej polityki mającej na celu stosowanie w dziedzinie konkurencji reguł ustalonych w traktacie i doprowadzenia do tego, ażeby zachowania przedsiębiorstw były z nimi zgodne. Z powyższych uwag wynika, że Komisja musi zapewnić swym działaniom odstraszający skutek, dokonując oceny wagi naruszenia w celu ustalenia kwoty grzywny, przede wszystkim jeśli chodzi o naruszenia wyjątkowo szkodliwe dla realizacji celów Wspólnoty (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 105, 106; ww. w pkt 44 wyrok w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, pkt 166; ww. w pkt 95 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 169).

120    Wymaga to dostosowania kwoty grzywny przy uwzględnieniu jej pożądanego oddziaływania na przedsiębiorstwo, na które została nałożona, po to, by grzywna nie była zbyt niska ani zbyt wysoka, w szczególności w świetle możliwości finansowych danego przedsiębiorstwa, zgodnie z wymogami dotyczącymi po pierwsze, konieczności zapewnienia skuteczności grzywny, i, po drugie, przestrzegania zasady proporcjonalności. Przedsiębiorstwo o dużym rozmiarze, dysponujące znacznymi środkami finansowymi w porównaniu z innymi członkami kartelu, może łatwiej pozyskać fundusze konieczne do zapłaty grzywny, co uzasadnia – w świetle wymogu zapewnienia wystarczająco odstraszającego skutku grzywny – nałożenie na nie, w szczególności poprzez zastosowanie mnożnika, grzywny proporcjonalnie wyższej niż grzywna nałożona za to samo naruszenie na przedsiębiorstwo, które nie dysponuje takimi zasobami (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1181, pkt 241, 243; zob. podobnie ww. w pkt 44 wyrok w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, pkt 170; ww. w pkt 96 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 235).

121    Trzeba dodać, że Trybunał podkreślił w szczególności znaczenie uwzględniania przy ustalaniu kwoty grzywny całkowitego obrotu każdego z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu (zob. podobnie ww. w pkt 106 wyrok Trybunału w sprawie Sarrió przeciwko Komisji, pkt 85, 86; wyrok Trybunału z dnia 14 lipca 2005 r. w sprawie C‑57/02 P Acerinox przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6689, pkt 74, 75; zob. także wyrok Trybunału z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie
C‑289/04 P Showa Denko przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5859, pkt 17).

122    Należy wreszcie podkreślić, że cel odstraszający, jaki Komisja może realizować przy ustalaniu kwoty grzywny, dotyczy zapewnienia przestrzegania przez przedsiębiorstwa ustanowionych w traktacie reguł konkurencji, przy prowadzeniu przez nie działalności w ramach Wspólnoty bądź EOG. Oznacza to, że czynnik odstraszający, który może zostać uwzględniony przy obliczaniu grzywny, jest określany przy wzięciu pod uwagę szeregu elementów, a nie tylko szczególnej sytuacji zainteresowanego przedsiębiorstwa. Zasada ta znajduje zastosowanie w szczególności w sytuacji, gdy Komisja określiła „mnożnik odstraszający”, który wpływa na wysokość nałożonej na przedsiębiorstwo grzywny (zob. podobnie ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Showa Denko przeciwko Komisji, pkt 23, 24).

123    W niniejszej sprawie Komisja przyjęła w zaskarżonej decyzji przede wszystkim, że w obrębie kategorii naruszeń bardzo poważnych skala sankcji umożliwia ustalenie kwoty grzywien na poziomie, który zapewnia im wystarczająco odstraszający charakter, przy uwzględnieniu rozmiaru każdego przedsiębiorstwa. Następnie Komisja stwierdziła, opierając się na uzyskanym w 2005 r. światowym obrocie uczestniczących w kartelu przedsiębiorstw, że istnieje duża różnica między rozmiarem przedsiębiorstw Kaučuk (2,718 mld EUR obrotu) i Stomil (38 mln EUR obrotu), z jednej strony, a pozostałymi badanymi przedsiębiorstwami, a w szczególności spółką Bayer (27,383 mld EUR obrotu), czyli pierwszym z dużych przedsiębiorstw, o których mowa w zaskarżonej decyzji, z drugiej strony. Na tej podstawie i biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy, Komisja uznała, że wobec spółek Kaučuk i Stomil nie należy stosować mnożnika o celu odstraszającym oraz że w odniesieniu do Bayera właściwy będzie mnożnik 1,5. Wreszcie na tej samej podstawie i biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy, Komisja zastosowała mnożniki o charakterze odstraszającym wynoszące 1,75 dla Dow (37,221 mld EUR obrotu), 2 dla EniChem (73,738 mld EUR obrotu) i 3 dla Shell (246,549 mld EUR obrotu) (motyw 474 zaskarżonej decyzji).

124    Argumenty Shell opierają się zasadniczo na twierdzeniu, że zastosowany w niniejszej sprawie mnożnik nie powinien był przewyższać współczynnika zastosowanego w decyzji w sprawie Bitum, mając na uwadze konieczność przestrzegania zasady równości traktowania.

125    W tym względzie należy przypomnieć, że Komisja dysponuje szerokim zakresem swobodnego uznania przy ustalaniu kwoty grzywien i że nie jest ona związana ocenami, jakich dokonała wcześniej (wyrok Trybunału z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie C‑510/06 P Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1843, pkt 82). Wynika stąd, że Shell nie może powoływać się przed sądem unijnym na praktykę decyzyjną Komisji (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 24 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑125/07 P, C‑133/07 P, C‑135/07 P i C‑137/07 P Erste Bank der österreichischen Sparkassen przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8681, pkt 123).

126    W każdym razie należy przypomnieć, że zasada równego traktowania jest naruszona tylko wtedy, gdy porównywalne sytuacje są traktowane w różny sposób lub różne sytuacje są traktowane w identyczny sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (wyroki Trybunału: z dnia 13 grudnia 1984 r. w sprawie 106/83 Sermide, Rec. s. 4209, pkt 28; z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie C‑174/89 Hoche, Rec. s. I‑2681, pkt 25; wyrok Sądu z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie T‑303/02 Westfalen Gassen Nederland przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4567, pkt 152).

127    Tymczasem w niniejszej sprawie Shell nie może słusznie twierdzić, że przedmiotowe sytuacje są identyczne. Prawdą jest, że całkowity obrót każdego przedsiębiorstwa jest czynnikiem, który ma znaczenie w celu zastosowania mnożnika o celu odstraszającym, oraz że w tym względzie obrót Shell przyjęty w decyzji w sprawie Bitum jest identyczny z obrotem przyjętym w zaskarżonej decyzji. Mimo to należy również zauważyć, że w zaskarżonej decyzji Komisja rozpoczęła od ustalenia mnożników o celu odstraszającym mających zastosowanie wobec spółek Kaučuk i Stomil i uznała, że biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy, nie należy wobec nich stosować żadnego współczynnika. Na tej podstawie i porównując relatywne rozmiary przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie, Komisja ustaliła mnożnik o celu odstraszającym mający zastosowanie do pozostałych przedsiębiorstw, w szczególności zaś do spółki Shell. Wynika stąd, że ustalenie w niniejszej sprawie mnożników o celu odstraszającym polegało, z jednej strony, na wzięciu pod uwagę całkowitego obrotu każdego przedsiębiorstwa, lecz również, z drugiej strony, relatywnego rozmiaru każdego przedsiębiorstwa. Tymczasem relatywny rozmiar przedsiębiorstw będących adresatami zaskarżonej decyzji różni się do rozmiaru przedsiębiorstw będących adresatami decyzji w sprawie Bitum. Ponadto z zaskarżonej decyzji wynika, że mnożniki zostały ustalone najpierw w odniesieniu do najmniejszych przedsiębiorstw. Shell nie podniósł konkretnych argumentów na podważenie metody zastosowanej przez Komisję ani przyjętych w tym względzie współczynników. Co się wreszcie tyczy argumentu Shell, zgodnie z którym spółka ta była w świetle zaskarżonej decyzji, jak również w świetle decyzji w sprawie Bitum, największym przedsiębiorstwem, należy zauważyć, po pierwsze, że różnica między całkowitym obrotem Shell i poprzedzających go przedsiębiorstw, była znacznie większa w niniejszej sprawie, jak wynika z zaskarżonej decyzji, oraz, po drugie, że mnożniki, które posłużyły jako podstawa porównania przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie, były w obu decyzjach różne.

128    Dodatkowo należy zauważyć, że co się tyczy postępowania, które zakończyło się wydaniem decyzji w sprawie Bitum, Komisja przyjęła, podobnie jak w niniejszej sprawie, że przedmiotowe naruszenie było bardzo poważne (motyw 316 decyzji w sprawie Bitum). Mimo to w decyzji w sprawie Bitum Komisja przyjęła również, że przedmiotowe naruszenie dotyczyło tylko jednego państwa członkowskiego, że wartość rynku była relatywnie niska (a konkretnie wynosiła 62 mln EUR za rok 2001, czyli ostatni pełny rok naruszenia), oraz że liczba uczestników kartelu była wysoka (czternaście przedsiębiorstw) (motyw 317 decyzji w sprawie Bitum). W niniejszej sprawie żadna z tych okoliczności nie wystąpiła.

129    W rezultacie zastrzeżenie oparte na naruszeniu zasady równego traktowania należy oddalić.

130    W zakresie, w jakim zastrzeżenie Shell mające na celu podważenie proporcjonalności przyjętego mnożnika opiera się również na porównaniu z decyzją w sprawie Bitum oraz ze względu na brak bardziej szczegółowych argumentów, należy je oddalić z tych samych powodów.

131    W świetle powyższych okoliczności pierwszą część zarzutu trzeciego podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części drugiej, opartej na braku uzasadnienia

–       Argumenty stron

132    Na wypadek gdyby Sąd uznał, że zastosowanie mnożnika wynoszącego trzy nie narusza zasad równego traktowania i proporcjonalności, Shell podnosi tytułem żądania ewentualnego, że Komisja uchybiła obowiązkowi uzasadnienia ciążącego na niej na mocy art. 253 WE. Odwołując się bowiem do „okoliczności niniejszej sprawy” w celu zastosowania wspomnianego mnożnika, Komisja nie wskazała, jakie okoliczności ma na myśli, w jaki sposób uzasadniają one zastosowanie mnożnika wynoszącego trzy oraz w jakim zakresie różnią się one od okoliczności postępowania, które zakończyło się wydaniem decyzji w sprawie Bitum, że obie sprawy potraktowano odmiennie z punktu widzenia skutku odstraszającego. Shell wywodzi z tego, że należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji.

133    Komisja wnosi o oddalenie drugiej części zarzutu trzeciego. W szczególności twierdzi ona, że istnieją obiektywne różnice między niniejszą sprawą i postępowaniem, które zakończyło się wydaniem decyzji w sprawie Bitum. Komisja nie miała zatem obowiązku wskazać powodów, dla których kwota użyta w celu ustalenia grzywny nie była w niniejszej sprawie taka sama.

–       Ocena Sądu

134    Mając na względzie orzecznictwo powołane w pkt 105 i 106 powyżej, należy zauważyć, że w niniejszej sprawie Komisja wskazała, iż w celu zapewnienia wystarczająco odstraszającego charakteru grzywny wzięła ona pod uwagę rozmiary każdego przedsiębiorstwa. Na tej podstawie Komisja wykorzystała całkowity obrót za rok 2005 przedsiębiorstw, które uczestniczyły w kartelu. Ponadto Komisja porównała rozmiary poszczególnych przedsiębiorstw w celu ustalenia współczynników mnożenia o celu odstraszającym. Mówiąc ściślej, w odniesieniu do Shell Komisja wskazała, że całkowity obrót tego przedsiębiorstwa był wielokrotnie wyższy od każdego innego przedsiębiorstwa, którego dotyczy naruszenie. Wynika stąd, że elementy, dzięki którym Komisja ustaliła mnożnik grzywny, która zostanie nałożona na Shell, wyraźnie wynikają z zaskarżonej decyzji.

135    Fakt, że Komisja odwołała się ponadto do „okoliczności niniejszej sprawy”, nie podważa tego wniosku. Z zaskarżonej decyzji nie wynika bowiem, że Komisja wyraźnie odwołała się do innych czynników niż całkowity obrót i rozmiar przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie, w celu ustalenia mnożników o celu odstraszającym, co ponadto Komisja potwierdziła na rozprawie. Co więcej, sformułowanie „okoliczności niniejszej sprawy” można doskonale rozumieć jako odnoszące się właśnie do obrotów i rozmiarów przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie.

136    Co się wreszcie tyczy nawiązania do postępowania, które zakończyło się wydaniem decyzji w sprawie Bitum, oraz mając na względzie to, że okoliczności faktyczne tamtejszego postępowania i niniejszej sprawy są odmienne, w szczególności w odniesieniu do relatywnych rozmiarów przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie (zob. pkt 127, 128 powyżej), należy uznać, że Komisja nie miała obowiązku wskazywać powodów, dla których przyjęty mnożnik o celu odstraszającym nie był identyczny.

137    Wobec powyższego drugą część trzeciego zarzutu podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną, a w konsekwencji oddalić należy zarzut trzeci w całości.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na błędnym określeniu wyjściowej kwoty grzywny

138    Shell twierdzi, że Komisja naruszyła art. 81 WE i art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, błędnie określając wyjściową kwotę grzywny w dotyczącym jej zakresie.

139    Zarzut czwarty Shell składa się z czterech części. W ramach części pierwszej Shell twierdzi, że Komisja w nieuzasadniony sposób odmiennie potraktowała wyjściowe kwoty grzywny. W ramach części drugiej Shell podnosi, że ustalone przez Komisję kwoty grzywien były niewłaściwe. W ramach części trzeciej Shell wskazuje, że wyjściowa kwota przyjęta w odniesieniu do tej spółki narusza zasady proporcjonalności i równego traktowania. W ramach części czwartej Shell podkreśla, że Komisja nie dochowała ciążącego na niej obowiązku uzasadnienia.

 W przedmiocie części pierwszej, opartej na nieuzasadnionym zastosowaniu zróżnicowanego podejścia do wyjściowych kwot grzywny.

–       Argumenty stron

140    Shell podnosi, że zgodnie z motywem 466 zaskarżonej decyzji Komisja zastosowała zróżnicowane podejście do wyjściowych kwot grzywny, tak aby „uwzględnić konkretną wagę każdego przedsiębiorstwa, a tym samym rzeczywisty wpływ na konkurencję jego niezgodnego z prawem zachowania”. Jednakże Komisja pozostaje w sprzeczności ze swoim stanowiskiem wyrażonym w motywie 462 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którym „nie da się zmierzyć rzeczywistego wpływu na rynek EOG systemu porozumień stanowiących naruszenie” i w związku z tym Komisja „przy ustalaniu kwoty grzywien, które należy zastosować w niniejszej sprawie, nie weźmie pod uwagę wpływu kartelu na rynek”. Jak Komisja przyznała w swoich pismach, zróżnicowane podejście do wyjściowych kwot grzywny opiera się na fakcie, że „rzeczywiste ekonomiczne możliwości” do „wyrządzenia znacznej szkody konkurencji” są tym wyższe, im wyższa jest wielkość sprzedaży (i odpowiadający jej udział w rynku) danego przedsiębiorstwa na właściwym rynku.

141    Shell przypomina w tym względzie, że informacje, które przekazała Komisji w toku postępowania administracyjnego, wskazują na brak wpływu kartelu na rynek. Ani w drugim piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, ani w zaskarżonej decyzji Komisja nie przedstawiła żadnego konkretnego dowodu na to, że porozumienia lub uzgodnione praktyki miały wpływ na rynek.

142    Ponadto stwierdzenie, zgodnie z którym „porozumienia antykonkurencyjne zostały wprowadzone w życie przez producentów i ich wprowadzenie miało rzeczywisty wpływ na rynek” (motyw 462 zaskarżonej decyzji) w zasadniczej części pozostaje bezzasadne. W zaskarżonej decyzji czy w aktach sprawy nie ma żadnego konkretnego dowodu, z którego wynikałoby, że porozumienia lub uzgodnione praktyki zostały wprowadzone w życie oraz że miały wpływ na rynek.

143    Komisja nie mogła zatem wykazać różnicy między wyjściowymi kwotami grzywien, aby uwzględnić realny wpływ naruszenia na konkurencję. Zamiast tego Komisja była zmuszona zastosować tę samą kwotę wyjściową grzywny względem wszystkich adresatów zaskarżonej decyzji, w oparciu o obiektywny charakter naruszenia. W niniejszej sprawie Shell zwraca uwagę, że Komisja ustaliła wyjściową kwotę grzywny Stomila na 5,5 mln EUR. Nic nie uzasadnia przyjęcia wyższej wyjściowej kwoty grzywny w odniesieniu do Shell.

144    W każdym razie Komisja, ustalając kwoty wyjściowe grzywien przypisała zbyt dużą wagę domniemanemu – lecz nie wykazanemu – wpływowi każdego z uczestników kartelu na naruszenie. Jak Komisja sama przyznała w motywie 461 zaskarżonej decyzji, najistotniejszym czynnikiem branym pod uwagę przy ustalaniu wyjściowej kwoty grzywny jest obiektywny ciężar (lub charakter) naruszenia. Tymczasem w niniejszej sprawie Komisja przyjęła w odniesieniu do Shell kwotę wyjściową grzywny pięć razy wyższą od kwoty grzywny ustalonej dla spółki Stomil. Ze wszystkich tych względów grzywna nałożona na Shell powinna zostać znacznie obniżona.

145    Komisja wnosi o oddalenie pierwszej części zarzutu czwartego. W szczególności twierdzi ona, że Shell zdaje się mylić zróżnicowane traktowanie ze stwierdzeniem wpływu naruszenia.

–       Ocena Sądu

146    Wytyczne rozróżniają naruszenia o małym znaczeniu, naruszenia poważne i naruszenia bardzo poważne (pkt 1A akapity pierwszy i drugi wytycznych). Ponadto zróżnicowanie dokonane w odniesieniu do przedsiębiorstw polega na określeniu, zgodnie z pkt 1A akapity trzeci, czwarty i szósty wytycznych, indywidualnego wkładu każdego przedsiębiorstwa – pod względem rzeczywistych ekonomicznych możliwości – w sukces kartelu, w celu zaliczenia tego przedsiębiorstwa do odpowiedniej kategorii (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych T‑71/03, T‑74/03, T‑87/03 i T‑91/03 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 225; zob. także ww. w pkt 95 wyrok w sprawie Hoechst przeciwko Komisji, pkt 360).

147    Komisja w niniejszej sprawie po stwierdzeniu, że przedmiotowe naruszenie było bardzo poważne (motyw 464 zaskarżonej decyzji), zróżnicowała traktowanie przedsiębiorstw, których dotyczy naruszenie, w oparciu o łączną kwotę obrotu w sektorze KB i KSB za rok 2001, czyli za ostatni pełny rok naruszenia, z wyjątkiem spółki Shell (1998) i spółki Stomil (1999). Komisja podzieliła badane przedsiębiorstwa na pięć kategorii, przy czym Shell została zaliczona do kategorii trzeciej (kwota wyjściowa grzywny wynosząca 27,5 mln EUR) (motywy 465–473 zaskarżonej decyzji).

148    W istocie Shell podnosi zasadniczo, że Komisja popełniła błąd, biorąc pod uwagę określoną wagę każdego przedsiębiorstwa, czyli rzeczywiste oddziaływanie jego bezprawnego zachowania na konkurencję, podczas gdy jednocześnie twierdzi ona, że nie da się zmierzyć rzeczywistego oddziaływania naruszenia na rynek.

149    Tymczasem indywidualny wkład każdego przedsiębiorstwa – pod względem rzeczywistej siły ekonomicznej – w sukces kartelu należy odróżnić od rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek, o którym mowa w pkt 1A akapit pierwszy wytycznych. W tym drugim wypadku rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek, o ile da się go zmierzyć, brany jest pod uwagę przy klasyfikowaniu naruszeń jako naruszenie o małym znaczeniu, naruszenie poważne lub bardzo poważne. Z kolei indywidualny wkład każdego z przedsiębiorstw jest brany pod uwagę w celu wyważenia kwot ustalonych na podstawie wagi naruszenia.

150    Dlatego nawet w braku możliwego do zmierzenia rzeczywistego wpływu na rynek Komisja może zdecydować zgodnie z pkt 1A akapity trzeci, czwarty i szósty wytycznych, po zakwalifikowaniu naruszenia jako naruszenie o małym znaczeniu, naruszenie poważne lub bardzo poważne, że każde z uczestniczących w naruszeniu przedsiębiorstw zostanie potraktowane inaczej.

151    Należy zatem oddalić argumenty podniesione przez Shell w tym względzie.

152    Odnośnie do argumentów podniesionych subsydiarnie Shell uważa zasadniczo, że Komisja nadała zbyt duże znaczenie „szczególnej wadze” przedsiębiorstw będących członkami kartelu i zbyt małe znaczenie wadze naruszenia. Dokonane przez Komisję rozróżnienie między uczestniczącymi w naruszeniu przedsiębiorstwami jest zatem nieuzasadnione, skoro waga naruszenia jest identyczna dla wszystkich tych przedsiębiorstw.

153    Należy uznać, iż poprzez swoje argumenty Shell podnosi w istocie, że naruszona została zasada równego traktowania. Shell nie zaprzecza jednak istnieniu między przedsiębiorstwami różnic – niekiedy nawet znaczących – dotyczących ich obrotów uwzględnianych przez Komisję, odpowiednio w sektorze KB i KSB. Ponadto z pkt 1A akapit szósty wytycznych wynika, że Komisja może ważyć kwoty grzywien w celu wzięcia pod uwagę określonej wagi noszącego znamiona naruszenia zachowania każdego z przedsiębiorstw.

154    Ustalając wyjściową kwotę grzywny na poziomie wyższym dla przedsiębiorstw mających relatywnie większy udział w rynku niż inne przedsiębiorstwa, Komisja uwzględniła realny wpływ, jaki przedsiębiorstwo to wywiera na rynek. Element ten jest bowiem wyrazem większej odpowiedzialności za zawarcie tajnego kartelu przez przedsiębiorstwa, które mają odpowiednio większy udział w danym rynku od innych na danym rynku, za szkody wyrządzone konkurencji, a w konsekwencji konsumentom (wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑43/02 Jungbunzlauer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3435, pkt 230).

155    W tych okolicznościach należy oddalić argumenty Shell podniesione subsydiarnie.

156    W świetle powyższych okoliczności pierwszą część zarzutu czwartego podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części drugiej, opartej na niewłaściwym ustaleniu wyjściowych kwot grzywien

–       Argumenty stron

157    Na wypadek gdyby Sąd uznał, że Komisja miała podstawy, by inaczej potraktować wyjściowe kwoty grzywien, Shell podnosi, że w każdym razie kwoty przyjęte przez Komisję, a w szczególności kwota wyjściowa przyjęta w odniesieniu do Shell, naruszają wytyczne. W szczególności Shell podnosi, że Komisja powinna była uznać niniejsze naruszenie za naruszenie poważne w rozumieniu wytycznych, nie zaś za bardzo poważne.

158    Shell twierdzi zatem, że przedmiotowe naruszenie nie stanowiło, mówiąc ściślej, zorganizowanego kartelu, w ramach którego konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa uzgadniały między sobą ceny sprzedaży bądź podział części rynku, wzajemnie kontrolowały swoją politykę w dziedzinie cen i sprzedaży, wprowadzając mechanizm kompensat w celu zagwarantowania przestrzegania kartelu i sankcjonując odstępstwa od stosowania docelowych cen. Wręcz przeciwnie, przedmiotowe porozumienia były zawierane w sposób nieformalny, zazwyczaj przy okazji dwustronnych lub trójstronnych wymian handlowych, niż w ramach oficjalnych spotkań całej grupy uczestników. Ponadto naruszenie nie miało wpływu na rynek. W tym względzie Shell podnosi, że motywy 134–159 zaskarżonej decyzji, powołane przez Komisję w jej pismach, w żaden sposób nie udowadniają, że kartel faktycznie został wprowadzony w życie. Wręcz przeciwnie, brak sankcji oraz fakt, że przedsiębiorstwa, których dotyczy naruszenie, krytykowały się wzajemnie za nieprzestrzeganie przedmiotowych porozumień, tylko wzmacnia wniosek, zgodnie z którym wspomniane porozumienia nie zostały w rzeczywistości wprowadzone w życie.

159    Ponadto, odwołując się do trzech wcześniejszych decyzji Komisji wydanych w innych sprawach, Shell uznaje, że Komisja zakwalifikowała do kategorii poważnych naruszeń naruszenia, których stopień wyrafinowania był przynajmniej równy naruszeniu, będącemu przedmiotem niniejszej sprawy.

160    Shell wywodzi z tego, że w przypadku poważnego naruszenia kwota wyjściowa grzywny nie może przekraczać 20 mln EUR. Ustalając kwotę wyjściową grzywny nałożonej na Shell na 27,5 mln EUR, Komisja złamała wytyczne.

161    Komisja wnosi o oddalenie drugiej części zarzutu czwartego. W szczególności podkreśla ona, że tajne kartele, jak kartel będący przedmiotem niniejszej sprawy, stanowią najpoważniejsze naruszenia, w związku z czym prawidłowo zakwalifikowała niniejsze naruszenie jako bardzo poważne. Ponadto nie ma potrzeby dokonywania oceny wprowadzenia kartelu w życie czy jego wpływu na rynek, aby stwierdzić istnienie bardzo poważnego naruszenia.

–       Ocena Sądu

162    Wagę naruszeń należy ustalić na podstawie licznych okoliczności, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, przy czym nie ma potrzeby ustalania wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić (ww. w pkt 106 wyrok w sprawie Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 465; wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P,
C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 241).

163    Wśród okoliczności, które mogą wpływać na ocenę wagi naruszeń, znajdują się: zachowanie każdego przedsiębiorstwa, rola odgrywana przez każde z nich w ustanowieniu kartelu, korzyść z niego odniesiona, rozmiary przedsiębiorstw i wartość danych towarów oraz zagrożenie, jakie stanowi ten rodzaj naruszeń dla celów Wspólnoty (zob. wyrok Trybunału z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawie
C‑407/04 P Dalmine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑829, pkt 130 i przytoczone tam orzecznictwo).

164    Ponadto wytyczne stanowią w szczególności, że przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę jego charakter, rzeczywisty wpływ na rynek tam, gdzie może to być zmierzone, oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego. Naruszenia zostały zatem podzielone na trzy kategorie, a mianowicie naruszenia o małym znaczeniu, naruszenia poważne i naruszenia bardzo poważne (pkt 1A akapity pierwszy i drugi wytycznych).

165    W niniejszej sprawie Komisja przyjęła w zaskarżonej decyzji przede wszystkim, że wskazane w tym akcie przedsiębiorstwa zawarły porozumienia dotyczące ustalania cen i podziału rynku, a także wymieniały poufne informacje handlowe. W ocenie Komisji naruszenia te, ze względu na sam ich charakter, są naruszeniami bardzo poważnymi (motyw 461 i art. 1 sentencji zaskarżonej decyzji). Następnie Komisja wskazała, że nie jest możliwe dokładne zmierzenie wpływu, jaki kartel wywiera na rynek EOG. Dodała także, że chociaż zmierzenie konkretnego wpływu kartelu na rynek nie jest możliwe, to jednak analizowane porozumienia zostały wprowadzone w życie przez będące ich stronami przedsiębiorstwa, a zatem wywarły skutek na rynku. Komisja stwierdziła w rezultacie, że przy ustalaniu kwoty grzywien nie weźmie pod uwagę wpływu kartelu na rynek (motyw 462 zaskarżonej decyzji). Instytucja ta podniosła wreszcie, że naruszenie obejmuje całe terytorium EOG (motyw 463 zaskarżonej decyzji). Z tych względów Komisja uznała, że analizowane naruszenie można uznać za bardzo poważne (motyw 464 zaskarżonej decyzji).

166    Po pierwsze, należy stwierdzić, że Shell w ramach swojej skargi nie zakwestionował okoliczności, że kartel realizował niezgodny z prawem cel, określony w zaskarżonej decyzji, a w szczególności w art. 1 sentencji tego aktu. W tym względzie z zawartego w wytycznych opisu bardzo poważnych naruszeń wynika, że porozumienia i uzgodnione praktyki, których przedmiotem jest w szczególności, tak jak w niniejszej sprawie, ustalanie poziomu cen bądź podział części rynku, mogą być kwalifikowane jako „bardzo poważne” naruszenia na podstawie samego ich charakteru, a Komisja nie ma obowiązku wykazania rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 3 września 2009 r. w sprawie C‑534/07 P Prym i Prym Consumer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑7415, pkt 75; zob. także wyrok Sądu z dnia 27 lipca 2005 r. w sprawach połączonych od T‑49/02 do T‑51/02 Brasserie nationale i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3033, pkt 178; ww. w pkt 95 wyrok w sprawie Hoechst przeciwko Komisji, pkt 345). Podobnie, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, kartele o charakterze horyzontalnym w dziedzinie cen stanowią najpoważniejsze naruszenia wspólnotowego prawa konkurencji i same w sobie mogą zostać uznane za bardzo poważne (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawach połączonych T‑202/98, T‑204/98 i T‑207/98 Tate & Lyle i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2035, pkt 103; ww. w pkt 95 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 147).

167    Komisja nie popełniła w związku z tym błędu, przyjmując że przedmiotowe praktyki były, z uwagi na ich charakter, naruszeniami bardzo poważnymi.

168    Po drugie, wbrew temu, co zasadniczo podnosi Shell, należy uznać, że, mając na uwadze wielość i jednoczesność celów kartelu, chociaż charakteryzował się on niewielkim stopniem formalizmu, wykazywał jednak wysoki poziom dopracowania (zob. podobnie ww. w pkt 95 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 149).

169    Po trzecie, odnośnie do wcześniejszej praktyki decyzyjnej Komisji, na którą powołuje się Shell, wystarczy zauważyć, że Shell nie wykazała w czym sytuacja faktyczna i prawna, która doprowadziła do wydania zaskarżonej decyzji była porównywalna z powołanymi wcześniejszymi decyzjami. Co więcej, należy zauważyć, że okoliczności faktyczne tych spraw, w szczególności przedmiotowe praktyki antykonkurencyjne nie są identyczne.

170    W świetle powyższych okoliczności drugą część zarzutu czwartego podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części trzeciej, opartej na naruszeniu zasady proporcjonalności i równego traktowania

–       Argumenty stron

171    Zakładając, że naruszenie należy zakwalifikować jako poważne w rozumieniu wytycznych, Shell podnosi, że wyjściowa kwota grzywny w wysokości 27,5 mln EUR jest nieproporcjonalna i sprzeczna z zasadą równego traktowania. Mając na uwadze nieustrukturyzowany charakter kartelu i brak jego wpływu na rynek, Shell podkreśla, że kwoty wyjściowe grzywny ustalone w odniesieniu do EniChem (55 mln EUR), najważniejszego gracza na rynku, oraz w odniesieniu do Shell (27,5 mln EUR) nie mogą zostać uzasadnione wyłącznie poprzez zaklasyfikowanie naruszenia jako naruszenia bardzo poważnego i poprzez samo odwołanie się do zakresu geograficznego omawianego rynku (Shell odsyła w tym względzie do motywów 465–473 zaskarżonej decyzji).

172    Nieproporcjonalny charakter wyjściowej kwoty grzywny wynoszącej 55 mln EUR nałożonej na EniChem, ma tym większe znaczenie, jeśli porówna się tę kwotę z kwotami wyjściowymi ustalonymi przez Komisję w podobnych sprawach dotyczących postępowań na mocy art. 81 WE, w których naruszenie było znacznie bardziej usystematyzowane i ustrukturyzowane, czy też w których istniały oczywiste dowody na to, że naruszenie to miało wpływ na rynek. Shell odsyła w tym względzie do trzech decyzji wydanych przez Komisję.

173    Mając na uwadze wszystkie te czynniki, wyjściowe kwoty grzywny w wysokości 55 mln EUR w odniesieniu do EniChem oraz w wysokości 27,5 mln EUR w odniesieniu do Shell są oczywiście nieproporcjonalne i niezgodne z zasadą równego traktowania.

174    Komisja wnosi o oddalenie trzeciej części zarzutu czwartego. Podnosi ona, że kwoty wyjściowe grzywien nałożonych w sprawach powołanych przez Shell wynikają ze szczególnych okoliczności każdej z nich. Fakt, że w przeszłości Komisja stosowała grzywny w określonej wysokości w odniesieniu do pewnych rodzajów naruszeń nie może pozbawiać jej możliwości stosowania wyższego ich wymiaru, w granicach określonych przez rozporządzenie nr 1/2003, jak przypomniano w orzecznictwie (ww. w pkt 119 wyrok w sprawach połączonych Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, ww. w pkt 95 wyrok Sądu z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji; ww. w pkt 96 wyrok w sprawach połączonych BASF i UCB przeciwko Komisji; wyrok z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie T‑279/02 Degussa przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑897). Komisja twierdzi, że kwota wyjściowa grzywny ustalona w niniejszej sprawie w odniesieniu do Shell była proporcjonalna.

–       Ocena Sądu

175    Należy przypomnieć, że zasada proporcjonalności wymaga, aby akty wydawane przez instytucje wspólnotowe nie przekraczały granic tego, co jest stosowne i konieczne do realizacji wyznaczonego celu (zob. wyroki Sądu: z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie T‑260/94 Air Inter przeciwko Komisji, Rec. s. II‑997, pkt 144 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 23 października 2003 r. w sprawie T‑65/98 Van den Bergh Foods przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4653, pkt 201). W kontekście obliczania grzywien zasada proporcjonalności oznacza, że Komisja powinna ustalić grzywnę proporcjonalnie do czynników uwzględnionych w ocenie wagi naruszenia i w tym celu musi ocenić te czynniki w sposób spójny i obiektywnie uzasadniony (zob. podobnie ww. w pkt 166 wyrok Sądu w sprawie Tate & Lyle i in. przeciwko Komisji, pkt 106; wyroki Sądu: z dnia 19 marca 2003 r. w sprawie T‑213/00 CMA CGM i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑913, pkt 416–418; z dnia 30 września 2003 r. w sprawach połączonych T‑191/98, od T‑212/98 do T‑214/98 Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3275, pkt 1541).

176    W niniejszej sprawie, po pierwsze, należy przypomnieć, że Komisja słusznie uznała przedmiotowe naruszenie za bardzo poważne (zob. pkt 162–170 powyżej). W tym względzie należy podkreślić, że zainteresowane przedsiębiorstwa porozumiały się w przedmiocie ustalania poziomu cen, podziału klientów w drodze zawierania porozumień o nieagresji oraz wymiany poufnych informacji handlowych dotyczących cen, konkurentów i klientów. Ponadto badany kartel obejmował całość terytorium EOG.

177    Po drugie, należy przypomnieć, iż zgodnie z pkt 1A wytycznych przewidywana kwota grzywny za naruszenie bardzo poważne jest wyższa niż 20 mln EUR, oraz zaznaczyć, że kwota wyjściowa grzywny przyjęta dla Shell jest wynikiem pewnej liczby czynników, a w szczególności wartości sprzedaży KB i KSB dokonanej przez to przedsiębiorstwo na terytorium EOG w 1998 r. (czyli 86,66 mln EUR) (motyw 470 zaskarżonej decyzji).

178    Po trzecie, należy zaznaczyć, że kwota grzywny wymierzonej spółce Shell nie przekracza przewidzianej w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 górnej granicy 10% jej całkowitego obrotu uzyskanego w trakcie poprzedniego roku obrotowego, której wyznaczenie ma na celu uniknięcie sytuacji, w której dane przedsiębiorstwo nie będzie w stanie zapłacić nałożonej na nie grzywny (zob. podobnie ww. w pkt 119 wyrok w sprawach połączonych Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 119).

179    Po czwarte, odnośnie do nieustrukturyzowanego charakteru kartelu i braku jego wpływu na rynek, należy przypomnieć, że czynniki te nie pozwalają podważyć wniosku Komisji, zgodnie z którym przedmiotowe naruszenie było bardzo poważne (zob. pkt 162–170 powyżej). Poza tym należy przypomnieć, że ocena wagi naruszenia powinna być dokonywana w ramach ogólnej oceny, uwzględniającej wszystkie istotne okoliczności sprawy. W niniejszej sprawie, mając na względzie argumenty wysunięte przez Komisję w zaskarżonej decyzji oraz czynniki omówione w pkt 176–178 powyżej, Sąd jest zdania, że okoliczności powołane przez Shell, zakładając że zostały potwierdzone, nie pozwalają uznać, że przyjęta przez Komisję kwota wyjściowa grzywny jest nieproporcjonalna.

180    W tych okolicznościach oraz wobec braku bardziej konkretnych argumentów brak jest przesłanek pozwalających stwierdzić, że kwota wyjściowa grzywny w wysokości 27,5 mln EUR przyjętej wobec Shell narusza zasadę proporcjonalności.

181    Co się tyczy okoliczności, że kwoty wyjściowe grzywien nałożonych w niniejszej sprawie były wyższe od kwot grzywien nałożonych w innych sprawach dotyczących postępowań na mocy art. 81 WE i że tym samym doszło do naruszenia zasady równego traktowania, należy przypomnieć, że Komisji przysługują w dziedzinie ustalania wysokości grzywien znaczne uprawnienia dyskrecjonalne oraz że nie jest ona związana swoimi wcześniejszymi ocenami. Wynika stąd, że Shell nie powinna powoływać się przed sądami Unii na politykę decyzyjną Komisji (zob. podobnie ww. w pkt 125 orzecznictwo). Ponadto i dodatkowo Shell nie wykazała, w czym sytuacja faktyczna i prawna, która doprowadziła do wydania zaskarżonej decyzji, jest porównywalna z sytuacjami będącymi przedmiotem wcześniejszych decyzji przywołanymi przez tę spółkę.

182    W świetle powyższych okoliczności trzecią część zarzutu czwartego podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną.

 W przedmiocie części czwartej, opartej na braku uzasadnienia

–       Argumenty stron

183    Zakładając, że Komisja nie naruszyła zasad proporcjonalności i równego traktowania przy ustalaniu wyjściowej kwoty grzywny, Shell podnosi, że lakoniczne odwołanie się przez Komisję do zakwalifikowania naruszenia jako naruszenia bardzo poważnego oraz do wielkości geograficznej omawianego rynku nie wystarczy, aby wyjaśnić zastosowanie znacznie wyższej kwoty wyjściowej od kwot przyjętych w innych niedawnych porównywalnych sprawach.

184    W konsekwencji należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w tym względzie lub ewentualnie obniżyć kwotę grzywny, która zostanie nałożona na Shell w sposób uwzględniający nieustrukturyzowany charakter naruszenia oraz brak jego wpływu na rynek.

185    Komisja wnosi o oddalenie czwartej części zarzutu czwartego. Przypomina ona, że istotne wymogi formalne wynikające z obowiązku uzasadnienia są spełnione wtedy, gdy Komisja wskaże w swej decyzji te elementy oceny, które umożliwiły jej zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia. Komisja spełniła te wymogi w motywach 465–473 zaskarżonej decyzji. Ponadto Komisja nie miała obowiązku uzasadnienia swojej decyzji poprzez dokonanie porównania z innymi wcześniejszymi decyzjami.

–       Ocena Sądu

186    Mając na względzie orzecznictwo przytoczone w pkt 105 i 106 powyżej, wystarczy stwierdzić w niniejszej sprawie, że motywy 461–464 zaskarżonej decyzji zawierają elementy oceny, które pozwoliły Komisji uznać, że przedmiotowe naruszenie było bardzo poważne. Ponadto ze względów przedstawionych w ramach części trzeciej niniejszego zarzutu wcześniejsze decyzje, do których odwołuje się Shell na poparcie swoich argumentów, nie pozwalają podważyć legalności zaskarżonej decyzji. W rezultacie Komisja nie miała obowiązku uzasadnienia okoliczności, że kwoty wyjściowe grzywien przyjęte w niniejszej sprawie są wyższe od kwot przyjętych w sprawach, które zakończyły się wydaniem wcześniejszych decyzji.

187    Wobec powyższego czwartą część zarzutu czwartego podniesionego przez Shell należy oddalić jako bezzasadną, a w konsekwencji oddalić należy cały zarzut czwarty.

188    W rezultacie zarzuty zmierzające do stwierdzenia części zaskarżonej decyzji należy oddalić w całości.

2.     W przedmiocie zarzutów zmierzających do obniżenia kwoty grzywny

189    W zakresie, w jakim zarzuty podniesione przez Shell zostały wysunięte na poparcie żądań zmierzających do obniżenia kwoty grzywny, wystarczy stwierdzić, że jak wynika z powyższego, zarzuty te są bezzasadne i tym samym nie mogą prowadzić do obniżenia kwoty grzywny. Żądania te należy zatem oddalić.

190    W związku z powyższym skargę należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

191    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ strony skarżące przegrały sprawę w niniejszym przypadku, zgodnie z żądaniem Komisji należy obciążyć je kosztami postępowania w całości.

Z powyższych względów

SĄD (pierwsza izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Shell Petroleum NV, Shell Nederland BV i Shell Nederland Chemie BV zostają obciążone kosztami postępowania.

Dehousse Wiszniewska‑Białecka Wahl

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 13 lipca 2011 r.

Podpisy

Spis treści

Okoliczności powstania sporu

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

1.  W przedmiocie żądań dotyczących stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji

W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na niezgodnym z prawem przypisaniu naruszenia spółce Shell Petroleum i spółce Shell Nederland

W przedmiocie części pierwszej, opartej na błędnym zastosowaniu przesłanek przypisania naruszenia

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części drugiej, opartej na argumentach Shell Petroleum i Shell Nederland poniesionych w celu obalenia domniemania

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części trzeciej dotyczącej konsekwencji błędu popełnionego przez Komisję

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na bezzasadnym powiększeniu podstawowej kwoty grzywny z uwagi na powrót do naruszenia

W przedmiocie części pierwszej, opartej na naruszeniu zasad pewności prawa i proporcjonalności

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części drugiej, opartej na braku uzasadnienia

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na błędnym zastosowaniu mnożnika dla celu odstraszającego

W przedmiocie części pierwszej, opartej na naruszeniu zasady równego traktowania i proporcjonalności

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części drugiej, opartej na braku uzasadnienia

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na błędnym określeniu wyjściowej kwoty grzywny

W przedmiocie części pierwszej, opartej na nieuzasadnionym zastosowaniu zróżnicowanego podejścia do wyjściowych kwot grzywny.

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części drugiej, opartej na niewłaściwym ustaleniu wyjściowych kwot grzywien

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części trzeciej, opartej na naruszeniu zasady proporcjonalności i równego traktowania

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

W przedmiocie części czwartej, opartej na braku uzasadnienia

–  Argumenty stron

–  Ocena Sądu

2.  W przedmiocie zarzutów zmierzających do obniżenia kwoty grzywny

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: angielski.