Sprawa C‑665/20 PPU
X
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Rechtbank Amsterdam)
Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 29 kwietnia 2021 r.
Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Europejski nakaz aresztowania – Podstawy fakultatywnej odmowy wykonania – Artykuł 4 pkt 5 – Osoba, której dotyczy nakaz, w stosunku do której zapadło prawomocne orzeczenie dotyczące tych samych czynów w państwie trzecim – Orzeczona kara, która została wykonana lub nie może być dłużej wykonywana w świetle prawa państwa, w którym nastąpiło skazanie – Wprowadzenie w życie – Zakres uznania przysługujący wykonującemu nakaz organowi sądowemu – Pojęcie „tych samych czynów” – Złagodzenie kary przyznane przez organ pozasądowy w postaci powszechnego środka łagodzenia kar
1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Powody fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Osoba, której dotyczy nakaz, w stosunku do której zapadło prawomocne orzeczenie dotyczące tych samych czynów w państwie trzecim – Zakres uznania przysługujący wykonującemu nakaz organowi sądowemu – Zakres
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 4 pkt 5)
(zob. pkt 43, 44, 47, 49–53, 55, 59, 60, 67, pkt 1 sentencji)
2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzje ramowe mające na celu zbliżanie ustawodawstw – Wykonanie przez państwa członkowskie – Skutki prawne decyzji ramowych – Obowiązek powstrzymania się od stosowania przepisu krajowego sprzecznego z decyzją ramową – Brak – Obowiązek wykładni zgodnej prawa krajowego – Zakres – Konieczność zapewnienia pełnej skuteczności decyzji ramowej
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299)
(zob. pkt 62–64)
3. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Powody fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Osoba, której dotyczy nakaz, w stosunku do której zapadło prawomocne orzeczenie dotyczące tych samych czynów w państwie trzecim – Obligatoryjna odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Osoba, której dotyczy nakaz, w stosunku do której zapadło prawomocne orzeczenie dotyczące tych samych czynów w państwie członkowskim – Pojęcie „tych samych czynów” – Jednolita wykładnia
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 3 pkt 2, art. 4 pkt 5)
(zob. pkt 70, 72, 75,–78, 83, pkt 2 sentencji)
4. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi – Powody fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania – Osoba, której dotyczy nakaz, w stosunku do której zapadło prawomocne orzeczenie dotyczące tych samych czynów w państwie trzecim – Orzeczona kara, która została wykonana, lub nie może być dłużej wykonywana w świetle prawa państwa w którym nastąpiło skazanie – Pojęcie – Orzeczona kara wykonana w części we wspomnianym państwie przed złagodzeniem kary – Włączenie – Złagodzenie kary przyznane przez organ pozasądowy w postaci powszechnego środka łagodzenia kar – Brak wpływu
(decyzja ramowa Rady 2002/584, zmieniona decyzją ramową 2009/299, art. 4 pkt 5)
(zob. pkt 86–88, 92, 94, 98–104, pkt 3 sentencji)
Streszczenie
Trybunał wyjaśnił zakres zasady ne bis in idem mającej zastosowanie do wykonania europejskiego nakazu aresztowania w odniesieniu do czynów, wobec których zapadł uprzednio w państwie trzecim wyrok skazujący
We wrześniu 2019 r. niemieckie organy sądowe wydały przeciwko X europejski nakaz aresztowania (zwany dalej „ENA”) w celu przeprowadzenia postępowania karnego w związku z czynami popełnionymi w 2012 r. w stosunku do jego partnerki i jej córki. W marcu 2020 r. X został zatrzymany w Niderlandach. Sprzeciwił się on następnie przekazaniu go tym organom, podnosząc, że był już ścigany i został prawomocnie skazany za te same czyny w Iranie. Dokładniej rzecz ujmując, został on uniewinniony od części tych czynów i skazany za drugą część na karę pozbawienia wolności, którą wykonał prawie w całości przed uzyskaniem złagodzenia kary. Złagodzenie to zostało mu przyznane w ramach powszechnego środka łagodzenia kar ogłoszonego przez będącego organem pozasądowym Najwyższego Przywódcę Iranu z okazji 40 rocznicy rewolucji islamskiej. W związku tym, zdaniem X, z uwagi na jego uprzednie skazanie w Iranie zasada ne bis in idem, ustanowiona w art. 4 pkt 5 decyzji ramowej w sprawie ENA(1) i transponowana do prawa niderlandzkiego, stoi na przeszkodzie wykonaniu dotyczącego go ENA.
Zgodnie z tym artykułem wykonujący nakaz organ sądowy może odmówić wykonania ENA, jeżeli w stosunku do osoby, której dotyczy nakaz, zapadł odnośnie do tych samych czynów prawomocny wyrok w państwie trzecim, z zastrzeżeniem, że jeśli została orzeczona kara, to została ona wykonana lub jest aktualnie wykonywana, albo w świetle prawa państwa, w którym nastąpiło skazanie,,nie może być już wykonywana. Ta podstawa „fakultatywnej odmowy wykonania” jest podobna do podstawy „obligatoryjnej odmowy wykonania” przewidzianej w art. 3 pkt 2 decyzji ramowej, jeżeli tylko ta ostatnia dotyczy wyroku wydanego nie „przez państwo trzecie”, lecz „przez państwo członkowskie”.
W tym kontekście Rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie, Niderlandy) postanowił zwrócić się do Trybunału o dokonanie wykładni art. 4 pkt 5 decyzji ramowej. W istocie sąd ten, który miał wypowiedzieć się w przedmiocie przekazania X, zastanawiał się nad zakresem uznania, jakim dysponuje on w takim przypadku, nad zawartym w rzeczonym artykule pojęciem „tych samych czynów”, ponieważ sądy irańskie nie wypowiedziały się wyraźnie co do pewnych czynów zarzucanych X w Niemczech, a także nad zakresem przesłanki wymagającej, aby w przypadku skazania, orzeczona kara „została wykonana albo w myśl prawa państwa, w którym nastąpiło skazanie, nie mogła być już wykonywana”.
W wyroku wydanym w trybie pilnym Trybunał orzekł przede wszystkim, że wykonujący nakaz organ sądowy, oceniając, czy należy odmówić wykonania ENA z danego powodu, powinien dysponować pewnym zakresem uznania. Następnie stwierdził on, że pojęcie „tych samych czynów”(2) powinno podlegać jednolitej wykładni. Wreszcie jego zdaniem przesłanka dotycząca wykonania kary została spełniona w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym.
Ocena Trybunału
W pierwszej kolejności Trybunał przypomniał, że decyzja ramowa wymienia z jednej strony podstawy obligatoryjnej odmowy wykonania ENA(3), a z drugiej strony podstawy fakultatywnej odmowy wykonania(4), które państwa członkowskie mogą, ale nie muszą, transponować do swojego prawa wewnętrznego. Jednakże w przypadku transpozycji tych ostatnich podstaw państwa członkowskie nie mogą postanowić, że organy sądowe są zobowiązane do automatycznej odmowy wykonania każdego danego ENA. Powinny one bowiem dysponować zakresem uznania umożliwiającym im przeprowadzenie indywidualnej analizy każdego przypadku z uwzględnieniem całokształtu istotnych okoliczności. Pozbawienie ich tej możliwości skutkowałoby przekształceniem zwykłej możliwości odmowy wykonania ENA w rzeczywisty obowiązek, podczas gdy taka odmowa stanowi wyjątek, a wykonanie ENA, zasadę ogólną.
Ponadto Trybunał podkreślił różnicę w stosunku do podstawy obligatoryjnej odmowy wykonania przewidzianej w art. 3 pkt 2 decyzji ramowej, której stosowanie nie pozostawia natomiast wykonującemu nakaz organowi sądowemu żadnego zakresu uznania. Zasady wzajemnego zaufania i wzajemnego uznawania, które obowiązują między państwami członkowskimi i wymagają od nich uznania, że każde z nich przestrzega prawa Unii, a w szczególności praw podstawowych, nie mają bowiem automatycznego zastosowania do wyroków orzekanych przez sądy państw trzecich. Tym samym nie można domniemywać, że wysoki poziom zaufania, jaki istnieje między państwami członkowskimi w ramach systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, istnieje w przypadku państw trzecich. Z tego względu wykonującemu nakaz organowi sądowemu należy przyznać pewien zakres uznania.
W drugiej kolejności Trybunał orzekł, że zawarte w art. 3 pkt 2 i w art. 4 pkt 5 decyzji ramowej pojęcie „tych samych czynów” powinno podlegać jednolitej wykładni. Ze względu na spójność i pewność prawa tym dwóm pojęciom, których treść została sformułowana w identyczny sposób, należy nadać bowiem ten sam zakres. Trybunał dodał, że okoliczność, iż art. 3 pkt 3 tej decyzji ramowej dotyczy wyroków wydanych w Unii, podczas gdy art. 4 pkt 5 odnosi się do wyroków wydanych w państwach trzecich, sama w sobie nie może uzasadniać nadania temu pojęciu odmiennego zakresu.
W trzeciej kolejności Trybunał orzekł, że przesłanka dotycząca wykonania kary, o której mowa w art. 4 pkt 5 decyzji ramowej, została spełniona w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym. W tym względzie Trybunał podkreślił, że artykuł ten odnosi się w sposób ogólny do „prawa państwa, w którym nastąpiło skazanie”, nie wskazując przy tym przyczyny niemożności wykonania kary. Należy zatem co do zasady uznać, że chodzi o ogół środków łagodzenia kar przewidzianych w prawie państwa, w którym nastąpiło skazanie, skutkujących tym, że orzeczona kara nie może już być wykonywana. Z tej perspektywy bez znaczenia są waga czynów, charakter organu, który zastosował ten środek, lub podstawy, na jakich się on opiera w sytuacji gdy, na przykład, środek ten nie znajduje oparcia w obiektywnych względach leżących u podstaw polityki karnej.
Jednakże Trybunał dodał, że w celu zastosowania podstawy fakultatywnej odmowy wykonania przewidzianej w art. 4 pkt 5 decyzji ramowej wykonujący nakaz organ sądowy powinien dokonać w ramach wykonywania przysługującego mu zakresu uznania wyważenia wchodzących w grę interesów. Chodzi o pogodzenie z jednej strony zapobiegania bezkarności osób skazanych i zwalczania przestępczości, a z drugiej strony zagwarantowania pewności prawa tym osobom poprzez poszanowanie orzeczeń organów publicznych, które stały się prawomocne. Zasada ne bis in idem, wyrażona w decyzji ramowej zarówno w art. 4 pkt 5, jak i w art. 3 pkt 2, obejmuje w istocie te dwa aspekty.