OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MACIEJA SZPUNARA
przedstawiona w dniu 25 stycznia 2024 r.(1)
Sprawa C‑27/23 [Hocinx](i)
FV
przeciwko
Caisse pour l’avenir des enfants
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Cour de cassation (sąd kasacyjny, Luksemburg)]
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 45 TFUE – Zabezpieczenie społeczne pracowników migrujących – Rozporządzenie (WE) nr 883/2004 – Artykuł 1 lit. i) – Swobodny przepływ osób – Równość traktowania – Przywileje socjalne – Rozporządzenie (UE) nr 492/2011 – Artykuł 7 ust. 2 – Dodatki rodzinne – Dyrektywa 2004/38/WE – Artykuł 2 pkt 2 – Pojęcie „członka rodziny” – Wykluczenie dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego – Odmienne traktowanie dziecka objętego pieczą zastępczą na terytorium państwa członkowskiego miejsca zamieszkania i dziecka niemieszkającego w tym państwie członkowskim – Brak uzasadnienia
I. Wprowadzenie
1. Czy państwo członkowskie może wykluczyć pracownika przygranicznego z kręgu osób uprawnionych do dodatku rodzinnego związanego z wykonywaniem przez niego pracy najemnej w tym państwie członkowskim na dziecko, z którym nie łączy go więź filiacyjna, umieszczone w jego gospodarstwie domowym, nad którym to dzieckiem sprawuje on pieczę zastępczą, podczas gdy dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych w tym państwie członkowskim są uprawnione do pobierania tego dodatku wypłacanego osobie fizycznej lub prawnej sprawującej nad nimi pieczę?
2. Takie jest w istocie pytanie postawione przez Cour de cassation (sąd kasacyjny, Luksemburg) w ramach sporu pomiędzy FV, pracownikiem przygranicznym zamieszkałym w Belgii, a Caisse pour l’avenir des enfants (kasą na rzecz przyszłości dzieci, zwaną dalej „CAE”) w przedmiocie odmowy przyznania przez tę ostatnią dodatku rodzinnego dziecku umieszczonemu na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym FV i niemającemu z tym ostatnim więzi filiacyjnej.
3. W tym kontekście zwrócono się do Trybunału o dokonanie ponownej wykładni art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia (UE) nr 492/2011(2) w związku z art. 67 rozporządzenia (WE) nr 883/2004(3) i art. 60 rozporządzenia (WE) nr 987/2009(4) oraz o ustalenie, czy występuje dyskryminacja pośrednia zakazana przez zasadę równego traktowania pracowników.
4. Niniejsza sprawa stanowi kontynuację sprawy, w której zapadł wyrok Caisse pour l’avenir des enfants (Dziecko współmałżonka pracownika przygranicznego)(5), dotyczącej tego samego dodatku rodzinnego z CAE, przy czym niniejsza sprawa daje Trybunałowi możliwość wyjaśnienia, na ile rozwiązanie przyjęte w tym wyroku można przenieść na grunt niniejszej sprawy, a to dzięki analizie w szczególności kwestii tego, czy dla celów przyznania owego dodatku rodzinnego pojęcie „członka rodziny” powinno obejmować również dziecko umieszczone w gospodarstwie domowym pracownika przygranicznego.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
1. Rozporządzenie nr 492/2011
5. Artykuł 7 rozporządzenia nr 492/2011 stanowi:
„1. Pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego nie może być na terytorium innego państwa członkowskiego traktowany – ze względu na swą przynależność państwową – odmiennie niż pracownicy krajowi pod względem warunków zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia oraz, w przypadku utraty pracy, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia.
2. Pracownik taki korzysta z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych jak pracownicy krajowi.
[…]”.
2. Rozporządzenie nr 883/2004
6. Zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 883/2004:
„Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia:
[…]
i) określenie »członek rodziny« oznacza:
1) i) każdą osobę określoną lub uznaną za członka rodziny lub określoną jako członek gospodarstwa domowego przez ustawodawstwo, na mocy którego przyznawane są świadczenia;
ii) w odniesieniu do świadczeń rzeczowych zgodnie z tytułem III rozdział 1, dotyczącym świadczeń z tytułu ubezpieczenia na wypadek choroby, macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca – każdą osobę określoną lub uznaną za członka rodziny lub określoną jako członek gospodarstwa domowego przez ustawodawstwo państwa członkowskiego, na terytorium którego osoba ta zamieszkuje;
2) jeżeli ustawodawstwo państwa członkowskiego, które ma zastosowanie zgodnie z akapitem pierwszym, nie dokonuje rozróżnienia pomiędzy członkami rodziny a innymi osobami, do których się ono stosuje, to za członków rodziny uważa się małżonków, nieletnie dzieci i dzieci pozostające na utrzymaniu, które osiągnęły pełnoletniość;
3) jeżeli, na podstawie ustawodawstwa, które ma zastosowanie zgodnie z akapitem pierwszym i drugim, osoba jest uważana za członka rodziny lub członka gospodarstwa domowego tylko wtedy, gdy mieszka ona w tym samym gospodarstwie co ubezpieczony albo emeryt lub rencista, to warunek ten uważa się za spełniony, jeśli wspomniana osoba pozostaje głównie na utrzymaniu ubezpieczonego albo emeryta lub rencisty;
[…]”.
7. Artykuł 4 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zasada równego traktowania”, stanowi:
„O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom na mocy ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego co jego obywatele”.
8. Zgodnie z art. 67 rozporządzenia nr 883/2004:
„Osoba jest uprawniona do świadczeń rodzinnych zgodnie z ustawodawstwem właściwego państwa członkowskiego, włącznie ze świadczeniami dla członków rodziny, którzy zamieszkują w innym państwie członkowskim, tak jak gdyby zamieszkiwali oni w pierwszym państwie członkowskim. Jednak emeryt lub rencista jest uprawniony do świadczeń rodzinnych zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego właściwego ze względu na emeryturę lub rentę”.
3. Rozporządzenie nr 987/2009
9. Artykuł 60 rozporządzenia nr 987/2009, zatytułowany „Procedura dotycząca stosowania art. 67 i 68 rozporządzenia podstawowego”, stanowi w ust. 1:
„Wniosek o przyznanie świadczeń rodzinnych kierowany jest do instytucji właściwej. Do celów stosowania art. 67 i 68 rozporządzenia podstawowego uwzględnia się – w szczególności w odniesieniu do prawa danej osoby do ubiegania się o takie świadczenia – sytuację całej rodziny, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego i miały miejsca zamieszkania w tym państwie. W przypadku gdy osoba uprawniona do ubiegania się o świadczenia nie wykonuje swego prawa, instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie, uwzględnia wniosek o przyznanie świadczeń rodzinnych złożony przez drugiego rodzica, osobę traktowaną jak rodzic lub przez osobę lub instytucję występującą jako opiekun dziecka lub dzieci”.
4. Dyrektywa 2004/38/WE
10. Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38/WE(6):
„Do celów niniejszej dyrektywy:
[…]
2) »członek rodziny« oznacza:
[…]
c) bezpośrednich zstępnych, którzy nie ukończyli dwudziestego pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu, oraz tych [bezpośrednich zstępnych] współmałżonka lub partnera, jak zdefiniowano w lit. b);
d) bezpośrednich wstępnych pozostających na utrzymaniu oraz tych [bezpośrednich wstępnych] współmałżonka lub partnera, jak zdefiniowano w lit. b)”.
5. Dyrektywa 2014/54/UE
11. Artykuł 1 dyrektywy 2014/54/UE(7) stanowi:
„Niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy, które ułatwiają jednolite stosowanie i egzekwowanie w praktyce praw przyznanych na mocy art. 45 TFUE oraz art. 1–10 rozporządzenia [nr 492/2011]. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do obywateli Unii korzystających z tych praw i do członków ich rodzin […]”.
12. Zgodnie z art. 2 omawianej dyrektywy:
„1. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do następujących kwestii, o których mowa w art. 1–10 rozporządzenia [nr 492/2011], w obszarze swobodnego przepływu pracowników:
[…]
c) dostępu do przywilejów socjalnych i podatkowych;
[…]
2. Zakres stosowania niniejszej dyrektywy jest identyczny z zakresem stosowania rozporządzenia [nr 492/2011]”.
B. Prawo luksemburskie
13. Właściwymi przepisami są art. 269 i 270 kodeksu zabezpieczenia społecznego(8).
14. Artykuł 269 kodeksu, zatytułowany „Warunki przyznania”, stanowi w ust. 1:
„Wprowadza się dodatek służący zabezpieczeniu przyszłości dzieci, zwany dalej »dodatkiem rodzinnym«.
Prawo do dodatku rodzinnego przysługuje na:
a) każde dziecko, które faktycznie i w sposób ciągły przebywa w Luksemburgu oraz posiada tam prawne miejsce zamieszkania;
b) zdefiniowanych w art. 270 członków rodziny każdej osoby podlegającej ustawodawstwu luksemburskiemu i objętej zakresem stosowania rozporządzeń europejskich lub innej umowy dwu- lub wielostronnej zawartej przez Luksemburg w obszarze zabezpieczenia społecznego i przewidującej wypłatę dodatków rodzinnych stosownie do ustawodawstwa państwa miejsca zatrudnienia. Członkowie rodziny powinni zamieszkiwać w państwie określonym we wspomnianych rozporządzeniach lub umowach”.
15. Artykuł 270 wspomnianego kodeksu stanowi:
„Do celów stosowania art. 269 ust. 1 lit. b) członkami rodziny danej osoby, na rzecz których przysługuje prawo do dodatku rodzinnego, są dzieci pochodzące z małżeństwa, dzieci pozamałżeńskie oraz dzieci adoptowane przez tę osobę”.
16. Artykuł 273 ust. 4 tego kodeksu stanowi w odniesieniu do dzieci będących rezydentami:
„W przypadku umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego dodatek rodzinny wypłaca się osobie fizycznej lub prawnej, która sprawuje pieczę nad dzieckiem i u której dziecko ma prawne miejsce zamieszkania oraz faktyczne i stałe miejsce pobytu”.
III. Okoliczności faktyczne sporu w postępowaniu głównym, pytanie prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
17. FV, który pracuje w Luksemburgu i zamieszkuje w Belgii, posiada status pracownika przygranicznego i tym samym podlega luksemburskiemu systemowi dodatków rodzinnych. Z dniem 26 grudnia 2005 r. na mocy belgijskiego orzeczenia sądowego FV przejął pieczę zastępczą nad dzieckiem FW. FV otrzymywał od wielu lat luksemburskie dodatki rodzinne na dziecko FW ze względu na to, że był pracownikiem przygranicznym.
18. Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 23 lipca 2016 r., która zmieniła kodeks, FV przestał otrzymywać dodatki rodzinne na dziecko, nad którym sprawował pieczę zastępczą. Decyzją z dnia 7 lutego 2017 r. comité directeur (komitet zarządzający) CAE cofnął FV ze skutkiem wstecznym od dnia 1 sierpnia 2016 r. prawo do dodatku rodzinnego pobieranego na dziecko FW ze względu na to, że dziecko to, które nie ma więzi filiacyjnej z FV, zdaniem CAE nie posiada statusu „członka rodziny” w rozumieniu art. 270 kodeksu zabezpieczenia społecznego.
19. W dniu 27 stycznia 2022 r. conseil supérieur de la sécurité sociale (wysoka rada ds. zabezpieczenia społecznego) utrzymała w mocy decyzję CAE z dnia 7 lutego 2017 r. w drodze zmiany orzeczenia wydanego w niższej instancji. FV wniósł skargę kasacyjną do Cour de cassation (sądu kasacyjnego).
20. W tych okolicznościach Cour de cassation (sąd kasacyjny) postanowieniem z dnia 19 stycznia 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 stycznia 2023 r., postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy zasada równego traktowania gwarantowana przez art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia [nr 492/2011] oraz art. 67 rozporządzenia [nr 883/2004] i art. 60 rozporządzenia [nr 987/2009] stoją na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, zgodnie z którymi pracownicy przygraniczni nie mogą pobierać dodatku rodzinnego związanego z wykonywaniem przez nich pracy najemnej w tym państwie członkowskim na dzieci umieszczone u nich na mocy orzeczenia sądowego, podczas gdy wszystkie dzieci umieszczone w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego i zamieszkałe w rzeczonym państwie członkowskim są uprawnione do otrzymywania tego dodatku wypłacanego osobie fizycznej lub prawnej, która sprawuje pieczę nad dzieckiem i u której dziecko ma prawne miejsce zamieszkania oraz faktyczne i stałe miejsce pobytu? Czy na odpowiedź na postawione pytanie może mieć wpływ fakt, że pracownik przygraniczny uczestniczy w utrzymaniu tego dziecka?”.
21. Uwagi na piśmie zostały przedstawione Trybunałowi przez FV, CAE oraz Komisję Europejską. Trybunał zadecydował o nieprzeprowadzaniu rozprawy w niniejszej sprawie.
IV. Analiza
22. Poprzez swoje pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 w związku z art. 67 rozporządzenia nr 883/2004 i art. 60 rozporządzenia nr 987/2009 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego, zgodnie z którym pracownicy transgraniczni nie mogą pobierać dodatku rodzinnego związanego z wykonywaniem przez nich pracy najemnej w tym państwie członkowskim na dzieci, nad którymi sprawują pieczę zastępczą, podczas gdy dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych w rzeczonym państwie członkowskim są uprawnione do pobierania tego dodatku, wypłacanego osobie fizycznej lub prawnej, która sprawuje pieczę nad dzieckiem, i czy okoliczność, że pracownik przygraniczny uczestniczy w utrzymaniu dziecka, ma wpływ na odpowiedź na to pytanie.
23. W odniesieniu do sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym pragnę przypomnieć, że decyzją z dnia 7 lutego 2017 r. CAE stwierdziła na podstawie art. 269 i 270 kodeksu, że FV nie przysługuje już dodatek rodzinny na dziecko FW, ze skutkiem wstecznym od dnia 1 sierpnia 2016 r., ze względu na to, że dziecko to nie ma z nim żadnego związku pokrewieństwa, a w konsekwencji nie można uznać go za członka rodziny pracownika na podstawie art. 270 tego kodeksu(9). Jak bowiem wskazuje sąd odsyłający, sytuacja dziecka umieszczonego na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego nie jest przewidziana w tym kodeksie, a zatem nie daje prawa do rozpatrywanego świadczenia rodzinnego(10).
24. W kwestii rozpatrywanych przepisów sąd odsyłający wyjaśnia, że dziecko będące rezydentem ma w każdym wypadku bezpośrednie prawo do wypłaty świadczeń rodzinnych(11). Natomiast w przypadku dzieci niebędących rezydentami takie prawo jest przewidziane jedynie jako prawo wtórne dla „członków rodziny” pracownika transgranicznego, które to pojęcie nie obejmuje dzieci umieszczone na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym takiego pracownika (12). Sąd ten zmierza zatem do ustalenia, czy to odmienne traktowanie jest zgodne z prawem Unii, odnosząc się przy tym, w szczególności, do wyroku Caisse pour l’avenir des enfants. Z wyroku tego wynika bowiem, że przez wyrażenie „dziecko pracownika transgranicznego”, które może pośrednio korzystać z przywilejów socjalnych, należy rozumieć również dziecko mające więź pokrewieństwa z małżonkiem lub zarejestrowanym partnerem odnośnego pracownika.
25. FV i Komisja uważają, że przepisy będące przedmiotem postępowania głównego stanowią dyskryminację pośrednią ze względu na przynależność państwową. Natomiast CAE podnosi, że w niniejszej sprawie dziecko FW nie jest w żaden sposób spokrewnione z pracownikiem transgranicznym ani jego małżonką. Organ ten utrzymuje zatem, że FV nie może powoływać się na zasadę równego traktowania ani bezpośrednio i osobiście, ani w odniesieniu do członków swojej rodziny.
26. W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie zadane przez sąd odsyłający w pierwszej kolejności zbadam pokrótce możliwość zastosowania rozporządzeń nr 883/2004 i 492/2011 do okoliczności faktycznych takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym (sekcja A). W drugiej kolejności przedstawię właściwe orzecznictwo Trybunału dotyczące zasady równego traktowania w kontekście swobodnego przepływu pracowników, odwołując się w szczególności do wyroku Caisse pour l’avenir des enfants (sekcja B). W trzeciej kolejności dokonam analizy pojęcia „członka rodziny” na potrzeby przyznawania dodatku rodzinnego (sekcja C). W czwartej kolejności zajmę się wykładnią art. 45 TFUE w związku, między innymi, z rozporządzeniem nr 883/2004 i rozporządzeniem nr 492/2011 w świetle wspomnianego orzecznictwa, aby ustalić, czy przepisy rozpatrywane w postępowaniu głównym stanowią dyskryminację pośrednią w rozumieniu art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011, a przy tym zbadam, w szczególności, argumenty przedstawione przez CAE (sekcja D). Wreszcie w piątej i ostatniej kolejności wyjaśnię, jaki wpływ na proponowaną odpowiedź ma okoliczność, że pracownik przygraniczny uczestniczy w utrzymaniu dziecka (sekcja E).
A. W przedmiocie możliwości zastosowania rozporządzeń nr 883/2004 i 492/2011 do okoliczności faktycznych takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym
27. Biorąc pod uwagę bogate orzecznictwo Trybunału dotyczące świadczeń z zabezpieczenia społecznego i przywilejów socjalnych, z których pracownicy migrujący i transgraniczni mogą korzystać na rzecz swoich dzieci(13), a w szczególności fakt, że w wyroku Caisse pour l’avenir des enfants Trybunał wypowiedział się już w przedmiocie stosowania rozporządzeń nr 883/2004 i 492/2011 do dodatku rodzinnego takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, kwestię tę zbadam jedynie pokrótce(14).
28. Pragnę przede wszystkim zauważyć, że pracownik taki jak FV, który pracuje w Luksemburgu i w związku z tym podlega luksemburskiemu ustawodawstwu w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, lecz zamieszkuje w Belgii(15), zgodnie z art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 jest objęty podmiotowym zakresem stosowania tego rozporządzenia(16).
29. Następnie, co się tyczy zakresu stosowania ratione materiae rozporządzenia nr 883/2004, Trybunał orzekł już w wyroku Caisse pour l’avenir des enfants, że dodatek rodzinny, taki jak przewidziany w art. 269 ust. 1 lit. a) kodeksu, stanowi świadczenie z zabezpieczenia społecznego wchodzące w zakres świadczeń rodzinnych w rozumieniu art. 1 lit. z) tego rozporządzenia(17). Trybunał wyjaśnił, że taki dodatek rodzinny, z jednej strony, jest wypłacany na rzecz każdego dziecka zamieszkałego w Luksemburgu oraz na rzecz wszystkich niezamieszkujących w Luksemburgu dzieci pracowników, które łączy z nimi więź filiacyjna. Świadczenie to jest w konsekwencji przyznawane z wyłączeniem jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny potrzeb osobistych, na podstawie prawnie określonej sytuacji(18). Z drugiej strony, jak wskazał Trybunał, chodzi tu o świadczenie stanowiące publiczny wkład w budżet rodzinny mający na celu zmniejszenie obciążeń wynikających z utrzymania dzieci(19).
30. Wreszcie, co się tyczy rozporządzenia nr 492/2011(20), Trybunał wielokrotnie przypominał, że z celu polegającego na osiągnięciu równego traktowania, który ma realizować art. 7 ust. 2 tego rozporządzenia, wynika, że pojęcie „przywileju socjalnego”, rozszerzone przez ten przepis na pracowników będących obywatelami innych państw członkowskich, obejmuje wszelkie przywileje związane lub niezwiązane z umową o pracę, z jakich korzystają zwykle pracownicy krajowi, głównie z powodu tego, że są pracownikami albo po prostu z racji zamieszkiwania na terytorium krajowym. Rozszerzenie tych przywilejów na pracowników będących obywatelami innych państw członkowskich jawi się zatem jako sprzyjające ich mobilności w ramach Unii, a tym samym ich integracji w przyjmującym państwie członkowskim(21).
31. W świetle tego pojęcia Trybunał stwierdził również, że dodatek rodzinny związany z wykonywaniem pracy najemnej przez pracownika przygranicznego, takiego jak w niniejszej sprawie FV, stanowi przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 tego rozporządzenia nr 492/2011(22).
32. W związku z tym nie ulega wątpliwości, że dodatek rodzinny, taki jak wskazany w art. 269 ust. 1 lit. a) kodeksu, należy do przedmiotowego zakresu stosowania prawa Unii jako świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. j) rozporządzenia nr 883/2004 oraz jako przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011(23).
B. Orzecznictwo Trybunału
1. Krótki przegląd orzecznictwa dotyczącego zasady równego traktowania w kontekście swobodnego przepływu pracowników
33. Jak wiemy, art. 45 TFUE zapewnia swobodny przepływ pracowników w Unii. Swoboda ta stanowi jeden z fundamentów Unii. W szczególności ustęp 2 tego artykułu stanowi, że swobodny przepływ pracowników oznacza zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami państw członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.
34. W wyroku Kempf(24) Trybunał po raz pierwszy powołał się na zasadę, zgodnie z którą przepisy dotyczące swobodnego przepływu pracowników należy interpretować szeroko(25). Taka szeroka wykładnia wynika z faktu, że pojęcie „pracownika” – jak również pojęcie „pracy najemnej” – definiuje zakres stosowania jednej z podstawowych swobód gwarantowanych przez traktat(26).
35. W tym kontekście zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 stanowi – w konkretnym obszarze przywilejów socjalnych – szczególny wyraz zasady równego traktowania, ustanowionej w art. 45 ust. 2 TFUE, w związku z czym należy go interpretować w ten sam sposób jak to drugie postanowienie(27). Tym samym pracownicy, którzy uzyskali już dostęp do rynku pracy, jak to jest w przypadku FV, mogą ubiegać się na podstawie tego pierwszego przepisu o takie same przywileje socjalne jak pracownicy krajowi(28). Trybunał wielokrotnie stwierdzał bowiem, że przepis ten nadaje uprawnienia zarówno pracownikom migrującym, jak i pracownikom przygranicznym(29).
36. Ponadto, jak Trybunał wielokrotnie przypominał, zasada równego traktowania ustanowiona w art. 45 ust. 2 TFUE i w art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 zakazuje nie tylko dyskryminacji bezpośredniej ze względu na przynależność państwową, lecz również wszelkich pośrednich form dyskryminacji, które poprzez zastosowanie innych kryteriów rozróżnienia prowadzą w rzeczywistości do tego samego rezultatu(30).
37. W szczególności Trybunał orzekł w wyroku Caisse pour l’avenir des enfants, który ma centralne znaczenie dla pytania sądu odsyłającego, że prawo Unii stoi na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, na podstawie których pracownicy przygraniczni mogą otrzymywać dodatek rodzinny powiązany z faktem wykonywania przez nich pracy najemnej w tym państwie członkowskim jedynie na własne dzieci, z wyłączeniem dzieci ich współmałżonka, z którymi nie łączy ich więź filiacyjna, jednak w utrzymaniu których uczestniczą, podczas gdy prawo do pobierania tego dodatku przysługuje każdemu dziecku mającemu miejsce zamieszkania w tym państwie członkowskim(31).
38. Jak wskazałem we wprowadzeniu, powstaje pytanie, czy taką odpowiedź Trybunału można zastosować do rozpatrywanej w postępowaniu głównym sytuacji FV, czyli do sytuacji dziecka, które zostało umieszczone w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego na mocy orzeczenia sądowego. Należy zatem zbadać, czy w świetle podstawowych zasad wypracowanych w orzecznictwie Trybunału i przypomnianych powyżej rozpatrywane przepisy mogą powodować odmienne traktowanie pracowników przygranicznych, które mogłoby stanowić dyskryminację pośrednią ze względu na przynależność państwową.
39. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę różnice między sytuacją prawną dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego a sytuacją prawną dziecka mającego więź filiacyjną, w tym adopcyjną, z jednym lub obojgiem rodziców, z którymi dziecko mieszka, nasuwa się pytanie wstępne: czy na potrzeby przyznawania rozpatrywanego dodatku rodzinnego pojęcie „członka rodziny” powinno obejmować również dziecko umieszczone w gospodarstwie domowym pracownika przygranicznego?
40. Z przyczyn, które przedstawię poniżej, jestem przekonany, że na to pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.
2. Wyrok Caisse pour l’avenir des enfants: pojęcie „członka rodziny” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38
41. Pytanie, czy na potrzeby przyznawania dodatku rodzinnego pojęcie „członka rodziny” powinno obejmować również dziecko umieszczone w gospodarstwie domowym pracownika przygranicznego, jest istotne, ponieważ w wyroku Caisse pour l’avenir des enfants Trybunał oparł się na pojęciu „członka rodziny” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38(32).
42. W sprawie, w której zapadł wyrok Caisse pour l’avenir des enfants, sąd odsyłający dążył w pytaniu drugim do ustalenia, inaczej niż w niniejszej sprawie(33), czy definicja pojęcia „członka rodziny” znajdująca się w art. 2 ust. 2 dyrektywy 2004/38 ma zastosowanie do dodatku rodzinnego, o którym mowa w art. 269 ust. 1 lit. a) kodeksu, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, w pytaniu trzecim, czy wyłączenie dziecka małżonka z definicji pojęcia „członka rodziny” w art. 270 kodeksu stanowi dyskryminację pośrednią.
43. Odpowiadając na oba te pytania, Trybunał oparł się w szczególności na pkt 40 i 64 wyroku Depesme i in. i przypominał, po pierwsze, że członkowie rodziny pracownika migrującego są pośrednimi beneficjentami równego traktowania, z jakiego korzysta ten pracownik na mocy art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011, a po drugie, że wykładni art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 należy dokonywać w ten sposób, że przez dziecko pracownika przygranicznego, które może pośrednio korzystać z określonych w tym ostatnim przepisie przywilejów socjalnych, rozumie się nie tylko dziecko posiadające więź filiacyjną z tym pracownikiem, lecz również dziecko współmałżonka lub zarejestrowanego partnera tego pracownika, w sytuacji gdy ten ostatni uczestniczy w utrzymaniu tego dziecka(34). Trybunał orzekł zatem, że pojęcie „członka rodziny” pracownika przygranicznego, który może pośrednio korzystać z równości traktowania na podstawie art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011, stanowi odpowiednik pojęcia „członka rodziny” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38, które obejmuje współmałżonka lub partnera, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski(35).
44. Zgadzam się z tym wnioskiem. Pragnę przypomnieć, że w tym względzie Trybunał w szczególności wziął pod uwagę, po pierwsze, rozwój ustawodawstwa Unii(36) oraz fakt, że art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 jedynie przejął bez zmian treść art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68, a po drugie, brzmienie motywu 1, art. 1 i art. 2 ust. 2 dyrektywy 2014/54. Te ostatnie przepisy potwierdzają wolę prawodawcy Unii, aby w art. 2 dyrektywy 2004/38 przejąć pojęcie „członka rodziny” zdefiniowane w orzecznictwie Trybunału dotyczącym rozporządzenia nr 1612/68, uchylonego i zastąpionego rozporządzeniem nr 492/2011(37).
45. Oparcie się w tym wyroku przez Trybunał na pojęciu „członka rodziny” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38 może niewątpliwie sugerować, że okoliczność ta wyklucza objęcie pojęciem „członka rodziny” – na potrzeby przyznawania dodatku rodzinnego w kontekście swobodnego przepływu pracowników – w szczególności dziecka umieszczonego na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego.
46. Stoję jednak na stanowisku, że tak nie jest, a to z powodów, które przedstawię poniżej.
C. Pojęcie „członka rodziny” w szczególnym kontekście równego traktowania pracowników transgranicznych
47. W pierwszej kolejności, jak już wskazałem(38), inaczej niż w sprawie, w której zapadł wyrok Caisse pour l’avenir des enfants, sąd odsyłający nie zwraca się do Trybunału z pytaniem, czy zgodnie z art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38 należy rozszerzyć zakres stosowania art. 270 kodeksu na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego. Sąd ten ogranicza się do pytania, czy jeśli chodzi o rozpatrywane prawo do dodatków rodzinnych, odmienne traktowanie dziecka niebędącego rezydentem umieszczonego na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego i dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego, ale będącego rezydentem, jest zgodne z prawem Unii.
48. Problemem prawnym stanowiącym istotę sporu w postępowaniu głównym nie jest zatem możliwość uznania dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego za „członków rodziny” w porządku prawnym państw członkowskich, lecz prawo do swobodnego przemieszczania się i równego traktowania pracownika transgranicznego. Tymczasem, o ile osoby uprawnione do świadczeń rodzinnych są określane zgodnie z prawem krajowym(39), o tyle, jak wielokrotnie przypominał Trybunał, przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie muszą przestrzegać prawa Unii, w tym wypadku postanowień dotyczących swobodnego przepływu pracowników(40).
49. W tym kontekście przy określaniu „członków rodziny” pracownika warto pamiętać, jak już wskazałem(41), że swoboda przepływu pracowników w ramach Unii opiera się na pewnej liczbie zasad, w tym na zasadzie równego traktowania. Wdrożenie tej zasady w dziedzinie zabezpieczenia społecznego zapewnia ponadto uregulowanie Unii, które opiera się w szczególności na zasadzie stosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w tej dziedzinie(42). I tak w celu jak najlepszego zagwarantowania równego traktowania wszystkich osób pracujących na terytorium państwa członkowskiego, zgodnie z art. 4 rozporządzenia nr 883/2004 w związku z jego motywem 8(43), osoba wykonująca, między innymi, pracę najemną w państwie członkowskim podlega co do zasady ustawodawstwu tego państwa członkowskiego i zgodnie z tym artykułem powinna korzystać w nim z tych samych świadczeń co obywatele tego państwa. Trybunał wielokrotnie orzekał, że pracownicy przyczyniają się do finansowania polityki społecznej przyjmującego państwa członkowskiego poprzez podatki i składki socjalne, które płacą w tym państwie w związku z wykonywaniem w nim pracy najemnej. Powinni zatem móc korzystać z niej na takich samych zasadach jak pracownicy krajowi(44).
50. Podobnie art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 przewiduje, że pracownik z innego państwa członkowskiego korzysta z takich samych przywilejów socjalnych jak pracownicy krajowi. Jak już przypomniałem, oba te przepisy konkretyzują w odpowiednich dziedzinach zasadę równego traktowania przewidzianą w art. 45 ust. 2 TFUE, która chroni zainteresowanych pracowników przed dyskryminacją ze względu na przynależność państwową, zarówno bezpośrednią, jak i pośrednią, wynikającą z przepisów krajowych państw członkowskich, i należy je interpretować w ten sam sposób jak to ostatnie postanowienie(45).
51. W drugiej kolejności należy pamiętać o zasadzie, zgodnie z którą przepisy dotyczące swobody przemieszczania się pracowników, stanowiącej jedną z podstaw Unii, należy interpretować szeroko(46). Oznacza to moim zdaniem, że w kontekście równego traktowania pracowników pojęcie „członka rodziny” należy rozumieć szeroko, jako obejmujące ewentualnie również osoby inne niż wymienione w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38, na przykład dziecko umieszczone w pieczy zastępczej pod opieką prawną na mocy orzeczenia sądowego, jeżeli znajdują się one w sytuacji porównywalnej do sytuacji dziecka, o którym mowa w tym przepisie(47).
52. W tym względzie przypominam, że motyw 31 dyrektywy 2004/38 stanowi, że dyrektywa ta przestrzega podstawowych praw i wolności oraz stosuje się do zasad ustanowionych, w szczególności, w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej „kartą”).
53. Zasada pierwszeństwa najlepszego interesu dziecka, ustanowiona w art. 24 ust. 2 karty, stanowi jedną z zasad leżących u podstaw porządku prawnego Unii(48). Trybunał przyjął tę zasadę za pryzmat, przez który należy odczytywać przepisy prawa Unii(49). W swoim orzecznictwie Trybunał bierze pod uwagę również interes dzieci w kontynuowaniu ich życia rodzinnego, chronionego przez art. 7 karty(50), odpowiadający art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności(51). Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika zaś, że przy ustalaniu istnienia faktycznego życia rodzinnego między rodzicami przyjmującymi a dzieckiem, nad którym sprawują pieczę zastępczą, należy uwzględnić szereg czynników, takich jak długość wspólnego życia, jakość relacji oraz rola odgrywana przez osobę dorosłą wobec dziecka(52).
54. W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego oraz z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynikają okoliczności opisane poniżej. Po pierwsze, dziecko FW zostało umieszczone pod pieczą zastępczą FV i jego małżonki na mocy orzeczenia sądowego państwa członkowskiego, mianowicie Belgii, a para ta ma dwoje wspólnych dzieci biologicznych; po drugie, umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego ma charakter trwały, ponieważ dziecko FW mieszka w gospodarstwie domowym FV od 2005 r., to znaczy od wczesnego dzieciństwa(53); po trzecie, FV ma prawo do pieczy nad dzieckiem FW i bezpośrednio uczestniczy w jego utrzymaniu, i wreszcie po czwarte, dziecko FW ma swoje prawne miejsce zamieszkania oraz faktyczne i stałe miejsce pobytu z FV.
55. Właściwe organy powinny wziąć te czynniki pod uwagę przy ustalaniu, po zbadaniu rzeczywistej sytuacji rodzinnej danego pracownika, czy dziecko umieszczone w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego jest faktycznie „członkiem rodziny” tego pracownika na potrzeby przyznania dodatków rodzinnych.
56. Wreszcie w trzeciej kolejności pragnę przypomnieć, że zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. d) rozporządzenia (UE) 2019/1111(54) umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej jest objęte zakresem stosowania tego rozporządzenia, zaś z art. 30 ust. 1 tego rozporządzenia wynika, iż orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania. W związku z tym w niniejszej sprawie przy przyznawaniu rozpatrywanego dodatku rodzinnego właściwe organy luksemburskie są zobowiązane do uznania orzeczenia sądowego o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej.
57. W świetle tych rozważań uważam, że dziecko, nad którym pracownik przygraniczny sprawuje pieczę zastępczą, powinno na potrzeby przyznawania dodatku rodzinnego zostać objęte zakresem pojęcia „członka rodziny”, ponieważ pojęcie to obejmuje również osoby inne niż wymienione w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38.
58. Należy jeszcze zbadać, czy w świetle podstawowych zasad wypracowanych w orzecznictwie Trybunału, które przypomniałem(55), rozpatrywane przepisy mogą powodować odmienne traktowanie pracowników przygranicznych, które mogłoby stanowić dyskryminację pośrednią ze względu na przynależność państwową.
D. Czy rozpatrywane przepisy stanowią dyskryminację pośrednią w rozumieniu art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011?
1. W przedmiocie odmiennego traktowania ze względu na miejsce zamieszkania
59. CAE, opierając się na pkt 51 wyroku Caisse pour l’avenir des enfants, podnosi, że ponieważ dziecko umieszczone na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego, nie ma więzi filiacyjnej z tym pracownikiem ani z jego małżonką, wspomniany pracownik nie może powoływać się na zasadę równego traktowania tego dziecka. CAE utrzymuje, że niniejszą sprawę należy zatem odróżnić od sprawy, w której zapadł rzeczony wyrok.
60. Nie podzielam tego stanowiska. Chociaż sprawy te różnią się od siebie w pewnym stopniu, to jestem zdania, że różnice te nie dotyczą jednak porównywalności sytuacji zainteresowanych dzieci pod kątem przyznania im rozpatrywanego dodatku rodzinnego.
61. Przede wszystkim, o ile wprawdzie sytuacja dzieci, które zostały umieszczone w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego, różni się pod względem prawnym od sytuacji dzieci posiadających więź filiacyjną, w tym adopcyjną, z jednym lub obojgiem rodziców, z którymi mieszkają, to jednak zgodnie z orzecznictwem dyskryminacja występuje w wypadku stosowania różnych norm do porównywalnych sytuacji lub też na stosowaniu tej samej normy do różnych sytuacji(56). Utrwalone orzecznictwo wskazuje, że obiektywną porównywalność dwóch grup należy badać z uwzględnieniem celu realizowanego przez rozpatrywane przepisy(57). Jak już wskazałem, dodatek rodzinny rozpatrywany w postępowaniu głównym stanowi przywilej socjalny wchodzący w zakres stosowania art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011(58), który zakazuje wszelkich pośrednich form dyskryminacji.
62. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału takie rozróżnienie oparte na miejscu zamieszkania, które może działać bardziej na niekorzyść obywateli innych państw członkowskich, ponieważ nierezydentami są najczęściej obcokrajowcy, stanowi dyskryminację pośrednią ze względu na przynależność państwową, która może być dopuszczalna tylko pod warunkiem obiektywnego uzasadnienia(59).
63. W odniesieniu do niniejszej sprawy pragnę przypomnieć, że z postanowienia odsyłającego wynika, iż zgodnie z art. 269 ust. 1 lit. a) kodeksu prawo do dodatku rodzinnego przysługuje wszystkim dzieciom faktycznie i w sposób ciągły zamieszkującym w Luksemburgu, które mają tam też prawne miejsce zamieszkania. W odniesieniu do tej kategorii dzieci będących rezydentami art. 273 ust. 4 tego kodeksu stanowi, że w przypadku umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego dodatek ów wypłaca się osobie fizycznej lub prawnej, która sprawuje pieczę nad tym dzieckiem i u której dziecko ma prawne miejsce zamieszkania oraz faktyczne i stałe miejsce pobytu. Natomiast na dziecko umieszczone na mocy orzeczenia sądowego u pracownika przygranicznego, a tym samym niebędącego rezydentem, który sprawuje nad nim pieczę, dodatek ten nie przysługuje. Zgodnie bowiem z art. 269 ust. 1 lit. b) i art. 270 kodeksu prawo do dodatku rodzinnego dla pracownika przygranicznego przysługuje wyłącznie na dzieci pochodzące z małżeństwa, dzieci pozamałżeńskie oraz dzieci adoptowane przez tę osobę.
64. Z ustawodawstwa krajowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym wynika, że każde dziecko mające miejsce zamieszkania w Luksemburgu może ubiegać się o wspomniany dodatek rodzinny, co oznacza, że o dodatek ten mogą ubiegać się wszystkie dzieci będące członkami gospodarstwa domowego pracownika mającego miejsce zamieszkania w Luksemburgu, w tym dzieci umieszczone w gospodarstwie domowym owego pracownika na mocy orzeczenia sądowego. Natomiast pracownicy niebędący rezydentami nie mogą się o niego ubiegać w odniesieniu do dzieci umieszczonych w ich gospodarstwach domowych na mocy orzeczenia sądowego, z którymi nie łączy ich więź filiacyjna.
65. Uważam zatem, że w zakresie prawa do dodatku rodzinnego przepisy te ustanawiają dwa różne systemy, w zależności od tego, czy dzieci zamieszkują w Luksemburgu, czy też nie, wprowadzając w ten sposób odmienne traktowanie oparte na kryterium miejsca zamieszkania, a zatem zakazane przez art. 45 ust. 2 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011. Takie rozróżnienie w odniesieniu do przyznawania przywileju socjalnego oparte na miejscu zamieszkania może, moim zdaniem, działać bardziej na niekorzyść pracowników transgranicznych, a tym samym stanowić dyskryminację pośrednią ze względu na przynależność państwową, która może być dopuszczalna tylko pod warunkiem obiektywnego uzasadnienia(60).
66. Trybunał wskazał wreszcie, że okoliczność, iż rozpatrywane w postępowaniu głównym ustawodawstwo krajowe przyznaje bezpośrednio prawo do dodatku rodzinnego, takiego jak będący przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym, dzieciom mającym miejsce zamieszkania w Luksemburgu, w tym dzieciom umieszczonym w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego, podczas gdy w przypadku pracowników niebędących rezydentami to prawo przysługuje pracownikowi transgranicznemu ze względu na członków jego rodziny definiowanych zgodnie z tym ustawodawstwem, pozostaje bez znaczenia w tym względzie. Z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że świadczeń rodzinnych z samej ich natury nie można uważać za należne danej osobie w oderwaniu od jej sytuacji rodzinnej(61).
2. W przedmiocie uzasadnienia dyskryminacji pośredniej pracowników transgranicznych
67. Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że aby taka dyskryminacja pośrednia była uzasadniona, powinna być ona właściwa do osiągnięcia uzasadnionego celu i nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia(62).
68. Tymczasem w niniejszej sprawie sąd odsyłający nie przedstawia żadnego uzasadnienia i z zastrzeżeniem ustaleń, których dokonanie jest jego zadaniem, nie widzę żadnego uzasadnionego celu, który pozwalałby uzasadnić dyskryminację między dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego na terytorium luksemburskim a dzieckiem umieszczonym na mocy orzeczenia sądowego w gospodarstwie domowym pracownika transgranicznego.
69. W związku z tym uważam, że art. 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 w związku z art. 67 rozporządzenia nr 883/2004 i art. 60 rozporządzenia nr 987/2009 należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego, zgodnie z którym pracownicy transgraniczni nie mogą pobierać dodatku rodzinnego związanego z wykonywaniem przez nich pracy najemnej w tym państwie członkowskim na dzieci umieszczone w ich rodzinach i nad którymi sprawują pieczę zastępczą, podczas gdy dzieci umieszczone w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego w rzeczonym państwie członkowskim są uprawnione do pobierania tego dodatku, wypłacanego osobie fizycznej lub prawnej, która sprawuje pieczę nad dzieckiem.
E. W przedmiocie wpływu na proponowaną odpowiedź okoliczności, że pracownik przygraniczny uczestniczy w utrzymaniu dziecka
70. Sąd odsyłający zmierza również do ustalenia, czy okoliczność, że pracownik przygraniczny uczestniczy w utrzymaniu dziecka, ma wpływ na odpowiedź na pytanie prejudycjalne.
71. Muszę zauważyć, że z pkt 50 wyroku Caisse pour l’avenir des enfants wynika, iż w odniesieniu do wymogu, aby pracownik przygraniczny uczestniczył w utrzymaniu dziecka, Trybunał stwierdził, że wymóg ten również powinien wynikać z sytuacji faktycznej, której ocena na podstawie dowodów przedstawionych przez zainteresowanego jest zadaniem organów administracji oraz, w stosownych przypadkach, sądów krajowych, przy czym nie jest konieczne ustalanie powodów tego uczestnictwa ani obliczanie jego dokładnego rozmiaru.
72. W tej kwestii warto moim zdaniem wyjaśnić, że jak słusznie podniosła Komisja, warunek ten należy stosować przy przyznawaniu dodatku rodzinnego pracownikowi niebędącemu rezydentem tylko wtedy, gdy ustawodawstwo krajowe przewiduje taki warunek przyznania tego dodatku osobie będącej rezydentem, która sprawuje pieczę nad dzieckiem umieszczonym w jej gospodarstwie domowym i u której to dziecko ma prawne miejsce zamieszkania oraz faktyczne i stałe miejsce pobytu. Odmienny wniosek byłby sprzeczny z zasadą równego traktowania pracowników niebędących rezydentami i pracowników będących rezydentami. W kontekście tych wyjaśnień jestem zdania, że ewentualnego wymogu warunkującego przyznanie dodatku rodzinnego, polegającego na tym, aby pracownik przygraniczny zaspokajał w całości potrzeby dziecka, nad którym sprawuje pieczę zastępczą, nie można uwzględnić, jeżeli wymóg ten nie ma zastosowania do osoby zamieszkałej w danym państwie członkowskim, która sprawuje pieczę zastępczą nad dzieckiem, ponieważ obowiązek alimentacyjny lub ewentualny udział w utrzymaniu dziecka przez rodziców biologicznych, jeśli są znani, nie powoduje faktycznie nieuczestniczenia pracownika transgranicznego w utrzymaniu dziecka, dla którego jest on rodziną zastępczą. W każdym wypadku udział rodziców biologicznych w utrzymaniu tego dziecka może być albo bardzo ograniczony, albo żaden, ze względu na ich często bardzo niepewną sytuację(63).
V. Wnioski
73. W świetle całości powyższych rozważań proponuję, aby na pytanie prejudycjalne zadane przez Cour de cassation (Luksemburg) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:
Artykuł 45 TFUE i art. 7 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 492/2011 z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii w związku z art. 67 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz art. 60 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
należy interpretować w ten sposób, że:
stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego, zgodnie z którym pracownicy transgraniczni nie mogą pobierać dodatku rodzinnego związanego z wykonywaniem przez nich pracy najemnej w tym państwie członkowskim na dzieci umieszczone u nich i nad którymi sprawują pieczę, podczas gdy dzieci umieszczone w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądowego w rzeczonym państwie członkowskim są uprawnione do pobierania tego dodatku, wypłacanego osobie fizycznej lub prawnej, która sprawuje pieczę nad dzieckiem. Warunek przyznania dodatku rodzinnego pracownikowi niebędącemu rezydentem, zgodnie z którym pracownik ten musi uczestniczyć w utrzymaniu dziecka, powinien mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy ustawodawstwo krajowe przewiduje taki warunek przyznania tego dodatku osobie będącej rezydentem, która sprawuje pieczę nad dzieckiem umieszczonym w jej gospodarstwie domowym i u której dziecko ma prawne miejsce zamieszkania oraz faktyczne i stałe miejsce pobytu.