Συνεκδικασθείσες υποθέσεις T‑479/11 RENV και T‑157/12 RENV
Γαλλική Δημοκρατία και IFP Énergies nouvelles
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (όγδοο τμήμα) της 5ης Οκτωβρίου 2020
«Κρατικές ενισχύσεις – Πετρελαϊκή έρευνα – Σύστημα ενισχύσεων που έθεσε σε εφαρμογή η Γαλλία ‐ Έμμεση και απεριόριστη εγγύηση του Δημοσίου υπέρ του IFPEN μέσω της μετατροπής του σε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου βιομηχανικού και εμπορικού χαρακτήρα (EPIC) – Πλεονέκτημα – Τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος – Αναλογικότητα»
1. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση πλεονεκτήματος στους δικαιούχους – Εγγύηση του Δημοσίου υπέρ επιχειρήσεως μη υποκείμενης στις διαδικασίες εξυγιάνσεως και εκκαθαρίσεως του κοινού δικαίου – H Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως της ύπαρξης πλεονεκτήματος – Εκτίμηση βάσει όλων των κρίσιμων στοιχείων – Τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος στις σχέσεις μεταξύ της επιχειρήσεως που απολαύει της εν λόγω εγγυήσεως και των προμηθευτών και πελατών της – Προϋποθέσεις – Προηγούμενη εξέταση της υπάρξεως συνθηκών της αγοράς που να θεμελιώνουν δικαιολογημένα παραδοχή περί υπάρξεως πλεονεκτήματος ανάλογου με εκείνο που υφίσταται στις σχέσεις της δικαιούχου επιχειρήσεως με τους τραπεζικούς και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς – Δεν χωρεί
(βλ. σκέψεις 74, 75, 82, 83, 87-92, 94-104)
2. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση πλεονεκτήματος στους δικαιούχους – Εγγύηση του Δημοσίου υπέρ επιχειρήσεως μη υποκείμενης στις διαδικασίες εξυγιάνσεως και εκκαθαρίσεως του κοινού δικαίου – Απόδειξη της υπάρξεως πλεονεκτήματος μέσω τεκμηρίου βελτιώσεως της χρηματοοικονομικής θέσεως της επιχειρήσεως αυτής – Ανατροπή του εν λόγω τεκμηρίου – Προϋποθέσεις – Απόδειξη της μη παροχής πραγματικού οικονομικού πλεονεκτήματος στο παρελθόν και στο μέλλον
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 77, 124-132, 140-151)
3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απόφαση της Επιτροπής – Εκτίμηση της νομιμότητας βάσει των διαθέσιμων πληροφοριακών στοιχείων κατά τον χρόνο εκδόσεως της αποφάσεως
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 132, 133)
4. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Διοικητική διαδικασία – Υποχρεώσεις της Επιτροπής – Επιμελής και αμερόληπτη εξέταση – Συνεκτίμηση των κατά το δυνατόν πληρέστερων και πλέον αξιόπιστων στοιχείων – Περιεχόμενο της σχετικής υποχρεώσεως
(Άρθρα 107 και 108 § 2 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 134-143)
5. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Απόφαση που κηρύσσει την ενίσχυση συμβατή με την εσωτερική αγορά υπό ορισμένες προϋποθέσεις – Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 202‑207)
Σύνοψη
Ο οργανισμός Institut français du pétrole, που σήμερα έχει την επωνυμία IFP Énergies nouvelles (στο εξής: IFPEN), είναι γαλλικός δημόσιος οργανισμός επιφορτισμένος με καθήκοντα έρευνας και αναπτύξεως, καταρτίσεως καθώς και πληροφορήσεως και τεκμηριώσεως. Μέχρι το 2006, ο IFPEN είχε τη μορφή νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου, υπαγομένου, σύμφωνα με τις διατάξεις του γαλλικού δικαίου, στον οικονομικό και δημοσιονομικό έλεγχο της Γαλλικής Κυβερνήσεως. Το 2006, ο IFPEN μετατράπηκε σε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, και συγκεκριμένα σε δημόσιο οργανισμό βιομηχανικού και εμπορικού χαρακτήρα (στο εξής: EPIC).
Το 2011 (1), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε ότι η υπαγωγή στο ανωτέρω νομικό καθεστώς είχε ως αποτέλεσμα να παράσχει στον IFPEN απεριόριστη κρατική εγγύηση για το σύνολο των δραστηριοτήτων του. Εξ αυτού συνήγαγε ότι η κάλυψη, από την εγγύηση αυτή, των οικονομικών δραστηριοτήτων του IFPEN (όπως των δραστηριοτήτων μεταφοράς τεχνολογίας και έρευνας επί συμβάσει) συνιστούσε κρατική ενίσχυση. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι ο IFPEN αποκόμιζε οικονομικό πλεονέκτημα από την έμμεση και απεριόριστη κρατική εγγύηση όχι μόνο στο πλαίσιο των σχέσεών του με τους τραπεζικούς και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, αλλά και στις σχέσεις του με τους προμηθευτές και τους πελάτες του. Κατά την Επιτροπή, το ως άνω πλεονέκτημα ήταν επιλεκτικό, στο μέτρο που οι ανταγωνιστές του IFPEN, οι οποίοι υπόκεινται στις διαδικασίες αφερεγγυότητας του κοινού δικαίου, δεν τύγχαναν παρόμοιας κρατικής εγγυήσεως. Εντούτοις, η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, υπό την επιφύλαξη της τηρήσεως ορισμένων προϋποθέσεων, η χορηγηθείσα κρατική ενίσχυση μπορούσε να θεωρηθεί συμβατή με την εσωτερική αγορά.
Η Γαλλική Δημοκρατία και ο IFPEN προσέφυγαν ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζητώντας την ακύρωση της προσβαλλομένης αποφάσεως. Με την αρχική απόφαση της 26ης Μαΐου 2016 (2), το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε εν μέρει τις προσφυγές και ακύρωσε την προσβαλλόμενη απόφαση κατά το μέρος που χαρακτήριζε ως κρατική ενίσχυση την εγγύηση που απέρρεε από το νομικό καθεστώς του IFPEN ως EPIC. Με την αρχική απόφασή του, το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι η Επιτροπή, προκειμένου να αποδείξει την ύπαρξη οικονομικού πλεονεκτήματος υπέρ του IFPEN, δεν μπορούσε να στηριχθεί στο τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος παρεχόμενου σε EPIC μέσω της έμμεσης και απεριόριστης κρατικής εγγυήσεως που είναι σύμφυτη με το νομικό καθεστώς ενός τέτοιου οργανισμού, τεκμήριο το οποίο έχει καθιερωθεί από το Δικαστήριο (3). Επίσης, το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι, όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ του IFPEN και των τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών οργανισμών, το τεκμήριο αυτό είχε ανατραπεί για τον λόγο ότι, κατά τη διάρκεια του εξετασθέντος με την προσβαλλόμενη απόφαση χρονικού διαστήματος, δεν είχε παρασχεθεί στον IFPEN κανένα πραγματικό οικονομικό πλεονέκτημα υπό τη μορφή προσφοράς ευνοϊκότερων όρων δανεισμού. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε επίσης ότι, δεδομένης της ανατροπής του τεκμηρίου όσον αφορά το κρίσιμο χρονικό διάστημα που εξετάστηκε με την προσβαλλόμενη απόφαση, δεν μπορούσε να γίνει επίκλησή του για το μέλλον, χωρίς να έχει υπάρξει ουσιώδης μεταβολή των συνθηκών υπό τις οποίες το τεκμήριο αυτό είχε ανατραπεί.
Το Δικαστήριο, επιληφθέν αιτήσεως αναιρέσεως που άσκησε η Επιτροπή, έκρινε, με την αναιρετική απόφασή του (4), ότι το Γενικό Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη το περιεχόμενο του τεκμηρίου υπάρξεως οικονομικού πλεονεκτήματος. Καταρχάς, απλώς και μόνον το γεγονός ότι ο δικαιούχος έμμεσης και απεριόριστης κρατικής εγγυήσεως δεν αποκόμισε, κατά το παρελθόν, κανένα πραγματικό οικονομικό πλεονέκτημα από το νομικό καθεστώς του ως EPIC δεν αρκεί, αυτό καθεαυτό, για να ανατρέψει το τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος. Κατά το Δικαστήριο, το εν λόγω μαχητό τεκμήριο μπορεί να ανατραπεί μόνον εφόσον αποδειχθεί ότι ο οικείος EPIC δεν αποκόμισε κατά το παρελθόν και δεν πρόκειται να αποκομίσει κατά πάσα πιθανότητα στο μέλλον οποιοδήποτε πραγματικό οικονομικό πλεονέκτημα από την επίμαχη εγγύηση. Εν συνεχεία, το Δικαστήριο έκρινε ότι το Γενικό Δικαστήριο υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο δεχόμενο ότι το τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος περιορίζεται στις σχέσεις που περιλαμβάνουν πράξη χρηματοδοτήσεως, ιδίως δε στις σχέσεις μεταξύ του EPIC και των τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Διευκρίνισε, πάντως, ότι το τεκμήριο αυτό δεν μπορεί να εφαρμοστεί άνευ ετέρου στις σχέσεις του EPIC με τους προμηθευτές και τους πελάτες του, χωρίς να εξεταστεί προηγουμένως αν, λαμβανομένης υπόψη της συμπεριφοράς των εν λόγω φορέων στην αγορά, το πλεονέκτημα που μπορεί να αντλήσει ο οργανισμός αυτός είναι παρόμοιο με εκείνο που αντλεί από τις σχέσεις του με τους τραπεζικούς και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, πράγμα το οποίο εναπόκειται στην Επιτροπή να εξακριβώσει.
Με την απόφαση της 5ης Οκτωβρίου 2020, η οποία εκδόθηκε κατόπιν αναπομπής από το Δικαστήριο, το Γενικό Δικαστήριο ακυρώνει εν μέρει την προσβαλλόμενη απόφαση, για τον λόγο ότι, στην απόφαση αυτή, η Επιτροπή δεν απέδειξε την ύπαρξη πλεονεκτήματος που φέρεται να αποκόμισε ο IFPEN από την κρατική εγγύηση στις σχέσεις του με τους προμηθευτές και τους πελάτες του, με αποτέλεσμα οι υποχρεώσεις τις οποίες επέβαλε προς διασφάλιση της συμβατότητας του επίμαχου μέτρου να κριθούν δυσανάλογες.
Το Γενικό Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, προκειμένου να μπορεί να εφαρμόσει το τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος στις σχέσεις ενός EPIC με τους προμηθευτές και τους πελάτες του, η Επιτροπή, συμφώνως προς την αναιρετική απόφαση, υποχρεούται να εξακριβώσει αν η συμπεριφορά των προμηθευτών και των πελατών στην αγορά θεμελιώνει δικαιολογημένα την παραδοχή ότι υφίσταται πλεονέκτημα ανάλογο προς εκείνο που υφίσταται στις σχέσεις μεταξύ του EPIC και των τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η Επιτροπή δεν προέβη σε τέτοιο προηγούμενο έλεγχο. Αφενός, όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ του IFPEN και των προμηθευτών του, η Επιτροπή παραδέχεται ότι στην προσβαλλόμενη απόφαση δεν περιλαμβάνεται απόδειξη της παραδοχής ότι υφίσταται πλεονέκτημα ανάλογο με εκείνο που υφίσταται στις σχέσεις μεταξύ του IFPEN και των τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Αφετέρου, όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ του IFPEN και των πελατών του, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι η Επιτροπή στηρίχθηκε σε υποθετικό συλλογισμό και δεν διενήργησε προηγούμενη εξέταση του οικονομικού και νομικού πλαισίου βάσει της οποίας θα μπορούσε να διαπιστωθεί ότι είναι εύλογη η παραδοχή κατά την οποία στις σχέσεις του IFPEN με τους πελάτες του υφίσταται πλεονέκτημα ανάλογο με εκείνο που υφίσταται στις σχέσεις του εν λόγω EPIC με τους τραπεζικούς και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Κατά συνέπεια, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι η Επιτροπή δεν ανταποκρίθηκε στην υποχρέωσή της να αποδείξει την ύπαρξη κρατικής ενισχύσεως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ του IFPEN και των προμηθευτών και των πελατών του. Λαμβανομένης υπόψη αυτής της διαπιστώσεως, η υποχρέωση που είχε επιβληθεί στον IFPEN –με σκοπό τον έλεγχο της συμβατότητας ενισχύσεων των οποίων η ύπαρξη δεν αποδείχθηκε– να υποβάλλει ετησίως στην Επιτροπή στοιχεία σχετικά με τα ποσά που δαπάνησε για την απόκτηση αγαθών από τους προμηθευτές του και με τα ποσά που αντιστοιχούν στις οικονομικές δραστηριότητες που άσκησε με τους πελάτες του κρίνεται ως μη κατάλληλη και ως μη αναγκαία για την επίτευξη των σκοπών που επιδιώκει η σχετική με τις κρατικές ενισχύσεις νομοθεσία. Ως εκ τούτου, το Γενικό Δικαστήριο δέχεται εν μέρει τον λόγο ακυρώσεως που αφορά παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας.
Αντιθέτως, το Γενικό Δικαστήριο εκτιμά ότι ορθώς η Επιτροπή διαπίστωσε ότι η εγγύηση της οποίας απολαύει ο IFPEN λόγω του νομικού καθεστώτος του ως EPIC του παρέχει οικονομικό πλεονέκτημα όσον αφορά τις σχέσεις του με τους τραπεζικούς και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι, μολονότι το τεκμήριο υπάρξεως πλεονεκτήματος ανετράπη για το παρελθόν, η Γαλλία και ο IFPEN δεν κατόρθωσαν να ανατρέψουν το τεκμήριο αυτό για το μέλλον, όπως απαιτείται με την αναιρετική απόφαση, διότι τα επιχειρήματα που προέβαλαν κρίθηκαν απαράδεκτα. Πράγματι, τα επιχειρήματα αυτά αφορούσαν πληροφοριακά στοιχεία που έπρεπε να είχαν γνωστοποιηθεί στην Επιτροπή κατά τη διάρκεια της επίσημης διαδικασίας εξετάσεως, καθώς και πληροφοριακά στοιχεία μεταγενέστερα της εκδόσεως της προσβαλλομένης αποφάσεως.