Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (όγδοο τμήμα)
της 9ης Δεκεμβρίου 2014 — Ferriere Nord κατά Επιτροπής

(Υπόθεση T‑90/10)

«Ανταγωνισμός — Συμπράξεις — Αγορά του οπλισμού σκυροδέματος σε ράβδους ή σε ρόλλους — Απόφαση με την οποία διαπιστώνεται παράβαση του άρθρου 65 ΑΧ μετά τη λήξη ισχύος της Συνθήκης ΕΚΑΧ, βάσει του κανονισμού (ΕΚ) 1/2003 — Καθορισμός των τιμών και των προθεσμιών πληρωμής — Περιορισμός ή έλεγχος της παραγωγής ή των πωλήσεων — Παράβαση ουσιώδους τύπου — Αρμοδιότητα της Επιτροπής — Δικαιώματα άμυνας — Διαπίστωση της παραβάσεως — Πρόστιμα — Υποτροπή — Ελαφρυντικές περιστάσεις — Συνεργασία — Πλήρης δικαιοδοσία»

1.                     Πράξεις των οργάνων — Επιλογή της νομικής βάσεως — Νομοθεσία της Ένωσης — Απαίτηση σαφήνειας και προβλεψιμότητας — Ρητή μνεία της νομικής βάσεως — Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται μετά τη λήξη ισχύος της Συνθήκης ΕΚΑΧ παράβαση του άρθρου 65 ΑΧ και επιβάλλονται κυρώσεις στην εμπλεκόμενη επιχείρηση — Νομική βάση αποτελούμενη από το άρθρο 7, παράγραφος 1, και το άρθρο 23, παράγραφος 2, του κανονισμού 1/2003 (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρα 7 § 1 και 23 § 2) (βλ. σκέψεις 59, 63)

2.                     Συμπράξεις — Συμπράξεις που υπάγονται ratione materiae και ratione temporis στο νομικό καθεστώς της Συνθήκης ΕΚΑΧ — Λήξη ισχύος της Συνθήκης ΕΚΑΧ — Συνέχιση του καθεστώτος ελεύθερου ανταγωνισμού υπό τη Συνθήκη ΕΚ — Η Επιτροπή εξακολουθεί να έχει εξουσία ελέγχου, ενεργώντας στο νομικό πλαίσιο του κανονισμού 1/2003 (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου) (βλ. σκέψεις 64-80)

3.                     Πράξεις των οργάνων — Διαχρονική εφαρμογή — Διαδικαστικοί κανόνες — Ουσιαστικοί κανόνες — Διάκριση — Λήξη ισχύος της Συνθήκης ΕΚΑΧ — Απόφαση περί εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού η οποία εκδίδεται μετά τη λήξη αυτή και αφορά πραγματικά περιστατικά προγενέστερα της εν λόγω λήξεως — Αρχές της ασφάλειας δικαίου, της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και nullum crimen nulla poena sine lege — Νομικές καταστάσεις που είχαν διαμορφωθεί πριν από τη λήξη ισχύος της Συνθήκης ΕΚΑΧ — Υπαγωγή στο νομικό καθεστώς της Συνθήκης ΕΚΑΧ (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 49 § 1) (βλ. σκέψεις 81, 82, 85-87, 121)

4.                     Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Αρχές — Αρχή της αναδρομικής εφαρμογής της ηπιότερης ποινής — Αρχή η οποία περιλαμβάνεται στις γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης και κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 49 § 1) (βλ. σκέψη 90)

5.                     Συμπράξεις — Επηρεασμός του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών — Κριτήρια εκτιμήσεως — Εκτίμηση βάσει πλειόνων παραγόντων οι οποίοι, εκτιμώμενοι μεμονωμένα, δεν θα ήταν κατ’ ανάγκην καθοριστικοί — Συμπράξεις οι οποίες εκτείνονται σε ολόκληρο το έδαφος κράτους μέλους — Ύπαρξη ισχυρού τεκμηρίου επηρεασμού (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ· άρθρο 81 § 1 ΕΚ) (βλ. σκέψεις 92-95, 98-103)

6.                     Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας — Περιεχόμενο της αρχής — Ακύρωση της αρχικής αποφάσεως με την οποία η Επιτροπή διαπίστωσε παράβαση — Έκδοση βάσει των προγενέστερων προπαρασκευαστικών πράξεων νέας αποφάσεως με άλλη νομική βάση — Επιτρέπεται — Υποχρέωση νέας ανακοινώσεως αιτιάσεων — Δεν υφίσταται — Υποχρέωση ρητής υπομνήσεως της δυνατότητας να ζητηθεί ακρόαση από τον σύμβουλο ακροάσεων — Δεν υφίσταται (Άρθρο 65 ΑΧ) (βλ. σκέψεις 118, 119, 122-124, 130, 139-141)

7.                     Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Ανακοίνωση αιτιάσεων — Υποχρεωτικό περιεχόμενο — Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας — Μνεία των κύριων πραγματικών και νομικών στοιχείων που μπορούν να επισύρουν πρόστιμο — Επαρκής μνεία σε σχέση με το δικαίωμα ακροάσεως ως προς τον καθορισμό του ποσού του προστίμου — Υποχρέωση ρητής μνείας ότι πρόκειται να ληφθεί υπόψη ως επιβαρυντική περίσταση η υποτροπή — Δεν υφίσταται (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 27 § 1) (βλ. σκέψεις 132-135)

8.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Επιβαρυντικές περιστάσεις — Υποτροπή — Δεν προβλέπεται προθεσμία παραγραφής που αποκλείει παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής) (βλ. σκέψη 137)

9.                     Επιτροπή — Αρχή της συλλογικότητας — Περιεχόμενο — Απόφαση εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού — Διατάξεις εφαρμογής του εσωτερικού κανονισμού της Επιτροπής οι οποίες καθορίζουν το εφαρμοστέο γλωσσικό καθεστώς — Παραβίαση — Δεν ασκεί επιρροή — Κοινοποίηση χωρίς τα παραρτήματα — Παραβίαση της αρχής της συλλογικότητας — Δεν συντρέχει — Στοιχεία που έχουν εκτεθεί επαρκώς κατά νόμον στο περιεχόμενο της αποφάσεως (Άρθρο 219 ΕΚ· εσωτερικός κανονισμός της Επιτροπής, άρθρα 15 και 16) (βλ. σκέψεις 158, 166-168)

10.                     Πράξεις των οργάνων — Πράξεις της Επιτροπής — Αρμοδιότητα — Περιεχόμενο — Εξουσία εκδόσεως πράξεως, στην οποία περιλαμβάνεται η εξουσία τροποποιήσεως της πράξεως αυτής, τηρουμένων των κανόνων περί αρμοδιότητας και του προβλεπομένου από τις Συνθήκες τύπου (βλ. σκέψη 189)

11.                     Συμπράξεις — Εναρμονισμένη πρακτική — Έννοια — Συντονισμός και συνεργασία που δεν συνάδουν με την υποχρέωση εκάστης επιχειρήσεως να καθορίζει αυτοτελώς τη συμπεριφορά της στην αγορά — Ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ανταγωνιστών — Τεκμήριο περί χρήσεως των πληροφοριών για τον καθορισμό της συμπεριφοράς στην αγορά — Απουσία άμεσης συνάφειας μεταξύ εναρμονισμένης πρακτικής και λιανικής τιμής — Δεν ασκεί επιρροή (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ) (βλ. σκέψεις 202-206, 248, 252, 307)

12.                     Συμπράξεις — Σύνθετη παράβαση που εμφανίζει στοιχεία συμφωνίας και στοιχεία εναρμονισμένης πρακτικής — Ενιαίος χαρακτηρισμός της ως «συμφωνίας και/ή εναρμονισμένης πρακτικής» — Επιτρέπεται (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ) (βλ. σκέψεις 206, 207, 209)

13.                     Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται παράβαση — Τρόπος αποδείξεως — Προσφυγή σε μια δέσμη ενδείξεων — Απαιτούμενος βαθμός αποδεικτικής ισχύος όσον αφορά τις επιμέρους ενδείξεις — Επιτρέπεται η συνολική εκτίμηση δέσμης ενδείξεων (Άρθρο 65 ΑΧ) (βλ. σκέψεις 208-210)

14.                     Ανταγωνισμός — Διοικητική διαδικασία — Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται παράβαση — Μη διαπίστωση παραβάσεως άλλης επιχειρήσεως ευρισκόμενης σε παρόμοια κατάσταση — Δεν ασκεί επιρροή (Άρθρο 65 ΑΧ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23) (βλ. σκέψεις 247, 277)

15.                     Συμπράξεις — Συμμετοχή σε συσκέψεις με αντικείμενο αντίθετο προς τους κανόνες του ανταγωνισμού — Γεγονός από το οποίο, ελλείψει αποστασιοποιήσεως από τις ληφθείσες αποφάσεις, μπορεί να συναχθεί συμμετοχή στην επακολουθήσασα σύμπραξη — Δημόσια αποστασιοποίηση — Περιοριστική ερμηνεία (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ) (βλ. σκέψη 251)

16.                     ΕΚΑΧ — Τιμές — Τιμοκατάλογοι — Υποχρεωτική δημοσίευση — Συμβατό προς την απαγόρευση των συμπράξεων (Άρθρα 60 ΑΧ και 65 § 1 ΑΧ) (βλ. σκέψεις 267-269)

17.                     Πράξεις των οργάνων — Αιτιολογία — Υποχρέωση αιτιολογήσεως — Περιεχόμενο (Άρθρα 15 ΑΧ και 36 ΑΧ) (βλ. σκέψη 275)

18.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Δεν υφίσταται δεσμευτικός ή εξαντλητικός κατάλογος κριτηρίων (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 1 A) (βλ. σκέψη 286)

19.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Περίπλοκη οικονομική εκτίμηση — Περιθώριο εκτιμήσεως της Επιτροπής — Δικαστικός έλεγχος — Έλεγχος της νομιμότητας — Περιεχόμενο (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημεία 1 A και 1 B) (βλ. σκέψεις 286, 296-298)

20.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Κατευθυντήριες γραμμές για τον υπολογισμό των προστίμων — Νομική φύση — Ενδεικτικός κανόνας συμπεριφοράς ο οποίος συνεπάγεται αυτοπεριορισμό της εξουσίας εκτιμήσεως της Επιτροπής — Υποχρέωση τηρήσεως των αρχών της ίσης μεταχειρίσεως, της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και της ασφάλειας δικαίου (Ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής) (βλ. σκέψεις 288-290)

21.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Χαρακτηρισμός παραβάσεως ως πολύ σοβαρής — Πρωταρχική σημασία του κριτηρίου που αφορά τη φύση της παραβάσεως — Έλλειψη αυτοτέλειας του κριτηρίου του μεγέθους της αγοράς των επίμαχων προϊόντων — Χαρακτηρισμός της παραβάσεως ως πολύ σοβαρής παρά τον περιορισμό της στο έδαφος ενός μόνο κράτους μέλους — Επιτρέπεται (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 1 A) (βλ. σκέψεις 303, 304, 308)

22.                     Συμπράξεις — Απαγόρευση — Παραβάσεις — Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση — Ευθύνη λόγω των συμπεριφορών άλλων επιχειρήσεων στο πλαίσιο της ίδιας παραβάσεως — Επιτρέπεται — Κριτήρια — Λαμβάνεται υπόψη κατά την εκτίμηση της σοβαρότητας της παραβάσεως (Άρθρο 65 § 1 ΑΧ) (βλ. σκέψη 316)

23.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Διάρκεια της παραβάσεως — Δεν ελήφθη υπόψη η μη συμμετοχή επιχειρήσεως σε μία από τις πτυχές της συμπράξεως κατά τη διάρκεια τμήματος της κρίσιμης περιόδου, το οποίο δεν μπορεί να θεωρηθεί σύντομο — Δεν επιτρέπεται — Άσκηση, εκ μέρους του δικαστή της Ένωσης, της πλήρους δικαιοδοσίας του— Μείωση του προστίμου (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2) (βλ. σκέψεις 317, 320-325, διατακτ. 1)

24.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Ελαφρυντικές περιστάσεις — Επιχείρηση που επέδειξε παθητική συμπεριφορά ή μιμήθηκε άλλες επιχειρήσεις — Κριτήρια εκτιμήσεως — Ανυπαρξία παθητικής ή μιμητικής συμπεριφοράς (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 3· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 3) (βλ. σκέψεις 327, 328, 330)

25.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Ελαφρυντικές περιστάσεις — Απειλές ή πιέσεις τις οποίες υφίσταται επιχείρηση — Δεν περιλαμβάνονται (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 3) (βλ. σκέψη 329)

26.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Επιβαρυντικές περιστάσεις — Υποτροπή — Έννοια — Δεν υφίσταται προθεσμία παραγραφής — Παραβίαση της αρχής της ασφάλειας δικαίου — Δεν συντρέχει — Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής — Λαμβάνεται υπόψη το χρονικό διάστημα μεταξύ παραβάσεως και υποτροπής — Κριτήρια (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 2) (βλ. σκέψεις 335, 340-349)

27.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Επιβαρυντικές περιστάσεις — Υποτροπή — Έννοια παραβάσεων του ιδίου είδους — Παραβάσεις της Συνθήκης ΕΚ, αφενός, και παραβάσεις της Συνθήκης ΕΚΑΧ, αφετέρου — Εμπίπτουν — Πρώτη παράβαση η οποία είναι λιγότερο σοβαρή από την καθ’ υποτροπήν — Δεν ασκεί επιρροή για τη διαπίστωση της υποτροπής (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 2) (βλ. σκέψεις 350, 351, 354-360)

28.                     Πράξεις των οργάνων — Αιτιολογία — Υποχρέωση αιτιολογήσεως — Περιεχόμενο — Απόφαση περί επιβολής προστίμου — Μνεία των στοιχείων εκτιμήσεως τα οποία χρησιμοποίησε η Επιτροπή για να μετρήσει τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παραβάσεως — Αρκεί αυτή η μνεία (Άρθρο 15 ΑΧ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23) (βλ. σκέψεις 363-365)

29.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Επιβαρυντικές περιστάσεις — Υποτροπή — Συντελεστής προσαυξήσεως του βασικού ποσού του προστίμου — Περιθώριο εκτιμήσεως της Επιτροπής — Δικαστικός έλεγχος — Παθητική ή μιμητική συμπεριφορά επιχειρήσεως — Δεν ασκεί επιρροή ως προς την προσαύξηση του ποσού του προστίμου λόγω υποτροπής (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 98/C 9/03 της Επιτροπής, σημείο 2) (βλ. σκέψεις 367‑373)

30.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Νομικό πλαίσιο — Καθορισμός — Προηγούμενη πρακτική της Επιτροπής όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων — Ενδεικτική σημασία — Αρχή της ίσης μεταχειρίσεως — Προϋποθέσεις υπό τις οποίες λαμβάνεται υπόψη — Ίδια πραγματικά περιστατικά με προηγούμενες υποθέσεις (Άρθρο 65 ΑΧ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2) (βλ. σκέψεις 374, 410)

31.                     Ένδικη διαδικασία — Εισαγωγικό δικόγραφο — Τυπικά στοιχεία — Προσδιορισμός του αντικειμένου της διαφοράς — Συνοπτική έκθεση των προβαλλόμενων ισχυρισμών — Ανάλογα ισχύουν και για τις αιτιάσεις που προβάλλονται προς στήριξη ισχυρισμού ή λόγου ακυρώσεως (Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 44 § 1) (βλ. σκέψεις 378, 379)

32.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Μείωση του προστίμου σε αντάλλαγμα της συνεργασίας της κατηγορουμένης επιχειρήσεως — Προϋποθέσεις — Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής — Δικαστικός έλεγχος — Περιεχόμενο — Πρόδηλη υπέρβαση των ορίων της εξουσίας εκτιμήσεως της Επιτροπής (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 96/C 207/04 της Επιτροπής) (βλ. σκέψεις 386-396)

33.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Μείωση του προστίμου σε αντάλλαγμα της συνεργασίας της κατηγορουμένης επιχειρήσεως — Πρώτη επιχείρηση που παρέσχε καθοριστικά στοιχεία, δυνάμενα να χρησιμοποιηθούν ως κύρια αποδεικτικά στοιχεία — Δεν πληρούται η προϋπόθεση της επάρκειας των παρεχόμενων στοιχείων (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 96/C 207/04 της Επιτροπής, σημείο Β, στοιχείο β΄) (βλ. σκέψεις 401-405)

34.                     Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Μη επιβολή προστίμου ή μείωσή του σε αντάλλαγμα της συνεργασίας της κατηγορουμένης επιχειρήσεως — Απαιτείται η συμπεριφορά της επιχειρήσεως να διευκόλυνε την εκ μέρους της Επιτροπής διαπίστωση της παραβάσεως — Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής — Αμφισβήτηση των πραγματικών περιστατικών — Δεν υπήρξε διευκόλυνση (Κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 96/C 207/04, σημείο Δ) (βλ. σκέψεις 411-415)

Αντικείμενο

Αίτημα ακυρώσεως της αποφάσεως C(2009) 7492 τελικό της Επιτροπής, της 30ής Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με διαδικασία εφαρμογής του άρθρου 65 [ΑΧ] (υπόθεση COMP/37.956 — Οπλισμός σκυροδέματος, επανέκδοση), όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση C(2009) 9912 τελικό της Επιτροπής, της 8ης Δεκεμβρίου 2009, και, επικουρικώς, αίτημα μερικής ακυρώσεως της εν λόγω αποφάσεως και αίτημα μειώσεως του ποσού του προστίμου που επιβλήθηκε στην προσφεύγουσα.

Διατακτικό

Το Γενικό Δικαστήριο αποφασίζει:

1) Καθορίζει το ύψος του προστίμου που επιβάλλεται στη Ferriere Nord SpA στα 3 421 440 ευρώ.

2) Απορρίπτει την προσφυγή κατά τα λοιπά.

3) Η Ferriere Nord φέρει τα έξοδά της, καθώς και τα τρία τέταρτα των εξόδων στα οποία υποβλήθηκε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φέρει το ένα τέταρτο των εξόδων της.