Sprawy połączone T‑29/14 i T‑31/14
Telefónica Gestión Integral de Edificios y Servicios, SL, dawniej Taetel, SL
i
Banco Santander, SA, dawniej Banco Popular Español, SA
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (ósma izba w składzie powiększonym) z dnia 21 lutego 2024 r.
Pomoc państwa – Pomoc przyznana przez władze hiszpańskie na rzecz niektórych ugrupowań interesów gospodarczych (UIG) i ich inwestorów – System podatkowy stosowany do niektórych umów leasingu finansowego w celu nabycia statków (hiszpański system leasingu podatkowego) – Decyzja uznająca pomoc za w części niezgodną z rynkiem wewnętrznym i nakazująca jej częściowe odzyskanie – Następcza częściowa bezprzedmiotowość sporu – Częściowe umorzenie postępowania – Nowa pomoc – Odzyskanie pomocy – Klauzule umowne chroniące beneficjentów przed odzyskaniem pomocy państwa niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym – Podział kompetencji między Komisję i organy krajowe
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Skarga wniesiona na decyzję Komisji z zakresu pomocy państwa – Interes prawny – Stwierdzenie częściowej nieważności zaskarżonej decyzji w ramach innej skargi wniesionej na tę decyzję – Skarga o stwierdzenie nieważności tych części zaskarżonej decyzji, których nieważność została stwierdzona – Skarga, która stała się częściowo bezprzedmiotowa – Umorzenie postępowania
(art. 263 TFUE)
(zob. pkt 22–34, 41–49)
2. Skarga o stwierdzenie nieważności – Skarga wniesiona na decyzję Komisji z zakresu pomocy państwa – Interes prawny – Stwierdzenie częściowej nieważności zaskarżonej decyzji w ramach innej skargi wniesionej na tę decyzję – Skarga o stwierdzenie nieważności tych części zaskarżonej decyzji, których nieważność nie została stwierdzona – Zachowanie interesu prawnego
(art. 263 TFUE)
(zob. pkt 50, 51, 53–61)
3. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Środki podatkowe na rzecz niektórych ugrupowań interesów gospodarczych (UIG) i ich inwestorów – System podatkowy stosowany do niektórych umów leasingu finansowego w celu nabycia statków – System podatkowy składający się z szeregu środków powiązanych pod względem faktycznym i prawnym – Odrębna ocena rzeczonych środków – Niedopuszczalność
(art. 107 ust. 1 TFUE)
(zob. pkt 67–71)
4. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie pomocy niezgodnej z prawem – Odtworzenie sytuacji sprzed przyznania pomocy – Zakres – Klauzule umowne przewidujące przeniesienie obciążeń związanych z odzyskaniem pomocy niezgodnej z prawem z beneficjentów tej pomocy na inne osoby – Zakazanie przez Komisję tego przeniesienia ciężaru odzyskania pomocy niezgodnej z prawem i nakazanie przez nią odzyskania tej pomocy od beneficjentów – Naruszenie podziału kompetencji między Komisję i państwa członkowskie – Naruszenie wolności prowadzenia działalności gospodarczej i prawa własności – Brak
(art. 107, 108 TFUE)
(zob. pkt 85–105, 110, 111, 114–123)
Streszczenie
W niniejszym wyroku Sąd oddalił skargi o stwierdzenie nieważności wniesione przez, odpowiednio, Telefónica Gestión Integral de Edificios y Servicios, SL, i Banco Santander, SA, na decyzję, w której Komisja Europejska uznała za pomoc państwa szereg środków podatkowych składających się na „hiszpański system leasingu podatkowego” (zwany dalej „SLP”) mający zastosowanie do niektórych umów leasingu finansowego w celu nabycia statków(1). Przy tej okazji Sąd rozważył kwestię ewentualnej następczej bezprzedmiotowości sporu w wyniku stwierdzenia częściowej nieważności zaskarżonej decyzji w wyroku Trybunału Hiszpania i in./Komisja (C‑649/20 P, C‑658/20 P i C‑662/20 P)(2). Sąd wypowiedział się również w bezprecedensowej kwestii, czy Komisja przekroczyła swe kompetencje w dziedzinie pomocy państwa, gdy odrzuciła w zaskarżonej decyzji figurujące w umowach zawartych między osobami prywatnymi klauzule odszkodowawcze, które chronią beneficjentów przed odzyskaniem pomocy państwa niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym(3).
W niniejszej sprawie do Komisji złożono szereg skarg w przedmiocie stosowania SLP do niektórych umów leasingu finansowego, ponieważ ów system umożliwiał przedsiębiorstwom żeglugowym skorzystanie z obniżki cen o 20–30 % na zakup statków zbudowanych w hiszpańskich stoczniach. Zdaniem Komisji SLP miał na celu zapewnienie korzyści podatkowych ugrupowaniom interesów gospodarczych (zwanym dalej „UIG”) i uczestniczącym w tych ugrupowaniach inwestorom, którzy przekazywali następnie część tych korzyści przedsiębiorstwom żeglugowym, które zakupiły nowy statek.
W zaskarżonej decyzji wydanej w lipcu 2013 r. Komisja uznała, że trzy z pięciu środków podatkowych składających się na SLP stanowią pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE mającą postać selektywnej korzyści podatkowej częściowo niezgodnej z rynkiem wewnętrznym. Zważywszy, że rozpatrywaną pomoc wdrożono od dnia 1 stycznia 2002 r. z naruszeniem obowiązku zgłoszenia(4), Komisja nakazała władzom krajowym odzyskanie tej pomocy od inwestorów, mianowicie od członków UIG (nakaz zwany dalej „nakazem odzyskania pomocy”).
Na zaskarżoną decyzję wniesiono szereg skarg o stwierdzenie nieważności. Postępowania w sprawie skarg wniesionych przez Telefónica Gestión Integral de Edificios y Servicios i Banco Santander zostały zawieszone do czasu wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie skarg wniesionych przez Królestwo Hiszpanii, Lico Leasing, SA, i Pequeños y Medianos Astilleros Sociedad de Reconversión, SA (zwaną dalej „PYMAR”). W wyroku Hiszpania i in./Komisja(5) Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji. Trybunał, do którego Komisja wniosła odwołanie od tego wyroku, uchylił go wyrokiem Komisja/Hiszpania i in. (C‑128/16 P)(6) i przekazał sprawy Sądowi do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem Hiszpania i in./Komisja(7), wydanym w wyniku przekazania spraw do ponownego rozpoznania, Sąd oddalił skargi wniesione przez Królestwo Hiszpanii, Lico Leasing i PYMAR. W wyroku tym Sąd oddalił zarzut zmierzający do zakwestionowania selektywności SLP i orzekł w istocie, że istnienie szerokich uprawnień dyskrecjonalnych organów podatkowych w zakresie udzielenia zezwolenia na wcześniejszą amortyzację jest wystarczające, aby uznać, że SLP jest selektywny w całości. Sąd oddalił również między innymi zarzuty oparte na naruszeniu zasad mających zastosowanie do odzyskania pomocy, a mianowicie zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa. Co do tej ostatniej kwestii uznał on w szczególności, że Komisja nie naruszyła prawa, gdy nakazała odzyskanie całej kwoty rozpatrywanej pomocy jedynie od inwestorów UIG, mimo iż część uzyskanej korzyści podatkowej przekazano osobom trzecim, mianowicie przedsiębiorstwom żeglugowym.
Rozpatrując odrębne odwołania od tego wyroku, Trybunał w wyroku Hiszpania i in./Komisja (C‑649/20 P, C‑658/20 P i C‑662/20 P)(8) uwzględnił zarzut Królestwa Hiszpanii dotyczący braku uzasadnienia zaskarżonego wyroku w odniesieniu do odzyskania rozpatrywanej pomocy i oddalił odwołania w pozostałym zakresie. Trybunał, uchyliwszy tym samym częściowo ten wyrok i uznawszy, że może on wydać ostateczne orzeczenie w przedmiocie części skarg, które należy jeszcze zbadać, orzekł po przeprowadzeniu badania, że należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim wskazano w niej UIG i ich inwestorów jako jedynych beneficjentów przedmiotowej pomocy i nakazano w niej odzyskanie całej kwoty tej pomocy wyłącznie od inwestorów UIG.
Ocena Sądu
Odnosząc się na wstępie do kwestii, czy w następstwie wyroku Hiszpania i in./Komisja (C‑649/20 P, C‑658/20 P i C‑662/20 P), w którym Trybunał stwierdził częściową nieważność zaskarżonej decyzji, skargi wniesione przez skarżące nie stały się bezprzedmiotowe, Sąd przypomniał, że przedmiot sporu musi istnieć, pod rygorem umorzenia postępowania, do momentu wydania orzeczenia sądowego, co oznacza, że skarga powinna móc doprowadzić do poprawy sytuacji strony skarżącej.
Otóż w ramach skargi wniesionej na podstawie art. 263 TFUE stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu w toku postępowania czyni skargę bezprzedmiotową w zakresie żądania stwierdzenia nieważności tej decyzji. W wyniku stwierdzenia nieważności tego aktu strona skarżąca uzyskuje bowiem jedyny rezultat, jaki może jej przynieść jej skarga, w związku z czym nie istnieje już kwestia, w przedmiocie której sąd Unii Europejskiej mógłby wydać orzeczenie. To samo dotyczy sytuacji, w której stwierdzenie częściowej nieważności zaskarżonego aktu przyniosło stronie skarżącej rezultat, do którego dążyła w części swej skargi, w związku z czym należy umorzyć postępowanie w przedmiocie tej części skargi.
W niniejszej sprawie Sąd stwierdził, że skargi wniesione przez skarżące stały się bezprzedmiotowe w zakresie, w jakim zmierzają do zakwestionowania wskazania UIG i ich inwestorów jako jedynych beneficjentów SLP oraz wskazania wspomnianych inwestorów jako jedynych przedsiębiorstw objętych nakazem odzyskania pomocy, jak również do zakwestionowania uzasadnienia zaskarżonej decyzji w tym względzie oraz opisanej w zaskarżonej decyzji metody obliczenia kwoty, którą inwestorzy UIG powinni zwrócić.
Z jednej strony bowiem w wyroku Hiszpania i in./Komisja (C‑649/20 P, C‑658/20 P i C‑662/20 P) Trybunał stwierdził już nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim wskazuje ona UIG i ich inwestorów jako jedynych beneficjentów SLP i nakazuje odzyskanie całej kwoty rozpatrywanej pomocy od tych inwestorów. Ponadto skarżące nie wykazały, że ich argumentacja kwestionująca wykluczenie stoczni z kręgu beneficjentów SLP i z kręgu przedsiębiorstw, których dotyczy nakaz odzyskania pomocy, przy założeniu, że argumentacja ta jest zasadna, mogła przynieść im korzyść wykraczającą poza tę, którą czerpią z wyroku Trybunału.
Z drugiej strony opisana w tej decyzji metoda obliczenia kwoty, którą inwestorzy powinni zwrócić, oparta na błędnym obecnie założeniu, zgodnie z którym należy odzyskać całą korzyść wyłącznie od inwestorów UIG, stała się nieaktualna w następstwie tego wyroku.
Natomiast nadal należy orzec w przedmiocie żądań skarżących zmierzających do stwierdzenia nieważności tych części zaskarżonej decyzji, których nieważności Trybunał nie stwierdził w wyroku Hiszpania i in./Komisja (C‑649/20 P, C‑658/20 P i C‑662/20 P, EU:C:2023:60). Owa decyzja pozostaje bowiem ważna w zakresie, w jakim uznaje ona za niezgodną z prawem i z rynkiem wewnętrznym pomoc, z której korzystają przynajmniej UIG i ich inwestorzy, oraz zobowiązuje Królestwo Hiszpanii do odzyskania od tych ostatnich wspomnianej pomocy lub jej części. Ponadto okoliczność, że w celu obliczenia kwot podlegających odzyskaniu metoda opisana w zaskarżonej decyzji powinna zostać zmieniona w świetle tego wyroku, w niczym nie zmienia faktu, iż ów obowiązek odzyskania nadal istnieje jako taki.
W tym względzie w pierwszej kolejności Sąd oddalił zarzut dotyczący błędnej kwalifikacji rozpatrywanych indywidualnie środków podatkowych składających się na SLP jako nowej pomocy.
Otóż argumenty skarżących kwestionujące kwalifikację tych środków podatkowych jako nowej pomocy, ich selektywny charakter oraz istnienie korzyści opierają się na błędnym założeniu, zgodnie z którym rzeczone środki należy oceniać oddzielnie w świetle art. 107 TFUE, a nie z uwzględnieniem SLP jako całości.
Te środki podatkowe są bowiem w istocie powiązane ze sobą prawnie, ponieważ wcześniejsza amortyzacja była uzależniona od uzyskania zezwolenia organów podatkowych, oraz są powiązane ze sobą faktycznie, ponieważ zezwolenie administracyjne na wcześniejszą amortyzację było wydawane wyłącznie w ramach umów leasingu statków kwalifikujących się do objęcia systemem podatku tonażowego. Tak więc to właśnie ze względu na istnienie takiego związku Sąd orzekł w wyroku Hiszpania i in./Komisja (T‑515/13 RENV i T‑719/13 RENV), że ponieważ jeden ze środków umożliwiających skorzystanie z SLP jako całości, mianowicie zezwolenie na wcześniejszą amortyzację, jest selektywny, Komisja słusznie uznała w zaskarżonej decyzji, że system jest selektywny w całości. W wyroku Hiszpania i in./Komisja (C‑649/20 P, C‑658/20 P i C‑662/20 P) Trybunał potwierdził ten wniosek oraz w sposób dorozumiany konieczność oceny całego SLP jako systemu pomocy.
W drugiej kolejności Sąd oddalił zarzut, zgodnie z którym Komisja przekroczyła swe kompetencje w dziedzinie pomocy państwa, gdy zakazała figurujących w umowach zawartych między osobami prywatnymi klauzul odszkodowawczych chroniących beneficjentów przed odzyskaniem niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym pomocy państwa.
W tym względzie Sąd stwierdził, że zawarte w art. 4 ust. 1 sentencji zaskarżonej decyzji stwierdzenie, zgodnie z którym Królestwo Hiszpanii powinno odzyskać pomoc od beneficjentów, przy czym „nie przysługuje [im] możliwość przeniesienia związanych z tym [z odzyskaniem] obciążeń na inne osoby”, jest sformułowane szeroko i nie ogranicza się wyraźnie do klauzul odszkodowawczych. Ponadto wspomniane klauzule nie dotyczą konkretnie przypadku odzyskania pomocy państwa niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym, lecz, bardziej ogólnie, konsekwencji ewentualnego niezatwierdzenia przez właściwe organy korzyści podatkowych wynikających z SLP lub zakwestionowania ich ważności po ich zatwierdzeniu.
Tymczasem w niektórych motywach zaskarżonej decyzji Komisja dokonała bardziej konkretnego ustalenia specyficznych aspektów klauzul odszkodowawczych, które jej zdaniem okazują się problematyczne w specyficznym kontekście odzyskania pomocy niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym. Otóż wyjaśniła ona, że osiągnięcie celu odzyskania pomocy, który polega na przywróceniu wcześniejszej sytuacji, a w szczególności na wyeliminowaniu zakłócenia konkurencji spowodowanego przewagą konkurencyjną powstałą na skutek przyznania niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym pomocy, nie byłoby możliwe, gdyby osoby prywatne mogły w ramach klauzul umownych zmieniać skutki decyzji Komisji o odzyskaniu pomocy. Wynika z tego, że stwierdzenie zawarte w art. 4 ust. 1 sentencji zaskarżonej decyzji należy rozumieć w ten sposób, że dotyczy ono jedynie klauzul odszkodowawczych w zakresie, w jakim mogą one być interpretowane jako chroniące beneficjentów pomocy niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym przed jej odzyskaniem.
Ponadto Komisja nie przewidziała, że te klauzule odszkodowawcze będą nieważne, ponieważ takie uprawnienie przysługuje w stosownych przypadkach sądom krajowym. Stwierdzenie poczynione przez Komisję w zaskarżonej decyzji ma bowiem na celu jedynie wyjaśnienie zakresu spoczywającego na Królestwie Hiszpanii obowiązku odzyskania pomocy od jej beneficjentów w celu przywrócenia sytuacji sprzed wypłaty tej pomocy.
Wynika z tego, że Komisja nie przekroczyła przysługujących jej uprawnień w dziedzinie pomocy państwa(9). O ile bowiem prawdą jest, że odzyskanie zostaje przeprowadzone zgodnie z procedurami przewidzianymi w prawie krajowym odnośnego państwa członkowskiego(10), o tyle owe procedury powinny umożliwiać bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Komisji. W konsekwencji nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby Komisja stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że Królestwo Hiszpanii powinno zapewnić, by beneficjenci zwrócili kwoty pomocy, z której faktycznie skorzystali, bez możliwości przeniesienia obciążeń związanych z odzyskaniem tych kwot na drugą stronę umowy. Jest tak tym bardziej, że owe klauzule odszkodowawcze przewidziano w umowach ramowych zawartych między różnymi uczestnikami operacji SLP, zaś organy podatkowe miały na względzie te umowy przy udzieleniu zezwoleń na wcześniejszą amortyzację.