OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
PHILIPPE’A LÉGERA
przedstawiona w dniu 10 czerwca 2004 r. (1)
Sprawa C‑467/02
Inan Cetinkaya
przeciwko
Land Baden‑Württemberg
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Verwaltungsgericht Stuttgart (Niemcy)]
Układ o stowarzyszeniu EWG–Turcja – Artykuł 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 Rady Stowarzyszenia EWG–Turcja – Zakres zastosowania – Dziecko urodzone i zawsze mieszkające w przyjmującym Państwie Członkowskim – Prawo pobytu dziecka pracownika tureckiego po osiągnięciu pełnoletności – Skazanie na karę pozbawienia wolności – Warunki dopuszczalności wydalenia – Artykuł 14 decyzji nr 1/80 – Uwzględnienie przez sąd krajowy korzystnej zmiany, jaka zaszła w zainteresowanym po wydaniu decyzji w sprawie wydalenia
1. Niniejsza sprawa dotyczy odwołania wniesionego w postępowaniu zmierzającym do wydalenia syna pracownika tureckiego, urodzonego i zawsze mieszkającego w Niemczech, prowadzonym przez władze tego Państwa Członkowskiego w wyniku skazania wyżej wymienionego na karę pozbawienia wolności, między innymi za nielegalny handel środkami odurzającymi. Dotyczy ona zatem wykładni decyzji nr 1/80 z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia (2), przyjętej przez Radę Stowarzyszenia powołaną układem o stowarzyszeniu między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Turcją (3).
2. Verwaltungsgericht Stuttgart (Niemcy) zwraca się do Trybunału z szeregiem pytań prejudycjalnych dotyczących zakresu zastosowania decyzji nr 1/80, warunków, w jakich przyznane tą decyzją prawa można utracić w wyniku skazania na karę pozbawienia wolności, oraz tego, czy sąd krajowy rozpatrujący odwołanie od decyzji w sprawie wydalenia może uwzględnić korzystną zmianę zainteresowanego, jaka nastąpiła po wydaniu tej decyzji.
I – Prawo wspólnotowe
3. Przedmiotem układu o stowarzyszeniu jest wspieranie stałego i zrównoważonego pogłębiania stosunków handlowych i gospodarczych między Wspólnotą Europejską i Turcją w celu zapewnienia przyspieszonego rozwoju gospodarczego tego państwa, jak również podniesienia poziomu zatrudnienia i poprawienia warunków życia narodu tureckiego (4). Zgodnie z preambułą tego układu, wsparcie wysiłków narodu tureckiego na rzecz podniesienia jego stopy życiowej miałoby ułatwić późniejsze przystąpienie Turcji do Wspólnoty.
4. Dla osiągnięcia tych celów układ o stowarzyszeniu przewidział, między innymi, stopniowe wprowadzenie swobodnego przepływu pracowników, a także zniesienie ograniczeń w swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej i swobodnym świadczeniu usług (5). Zgodnie z art. 12 układu umawiające się strony postanowiły, że w celu stopniowego wprowadzenia między nimi swobodnego przepływu pracowników „będą się opierać na art. 48 [(6)], 49 [(7)] i 50 [(8)] Traktatu ustanawiającego Wspólnotę”. Realizacja tych przepisów powinna była nastąpić pomiędzy końcem dwunastego i dwudziestego drugiego roku po wejściu w życie układu o stowarzyszeniu, na zasadach przyjętych przez Radę Stowarzyszenia (9).
5. Rada Stowarzyszenia początkowo przyjęła decyzję nr 2/76 z dnia 20 grudnia 1976 r., która w pierwszym etapie przewidywała dla pracowników coraz dalej idące prawo dostępu do zatrudnienia w państwie przyjmującym, jak również, dla dzieci tych pracowników, prawo dostępu do powszechnego systemu kształcenia (10).
6. Rada przyjęła następnie decyzję nr 1/80 mającą za przedmiot, zgodnie z jej motywem trzecim, poprawę sytuacji prawnej pracowników i ich rodzin w dziedzinie socjalnej w stosunku do systemu ustanowionego w decyzji nr 2/76. Przepisy mające zastosowanie do pracowników tureckich i ich rodzin zawarte są odpowiednio w art. 6 i 7 wspomnianej decyzji.
7. Artykuł 6 decyzji nr 1/80 stanowi:
„1. Pracownik turecki legalnie zatrudniony na rynku pracy Państwa Członkowskiego ma w tym Państwie, z zastrzeżeniem przepisów art. 7 dotyczącego dostępu członków jego rodziny do zatrudnienia, prawo:
– – po roku legalnego zatrudnienia, do odnowienia pozwolenia na pracę u tego samego pracodawcy, o ile jego stanowisko zostaje zachowane;
– – po trzech latach legalnego zatrudnienia i z zastrzeżeniem pierwszeństwa pracowników z Państw Członkowskich Wspólnoty, przyjęcia, w tym samym zawodzie u dowolnego pracodawcy, oferty pracy złożonej na normalnych warunkach i zarejestrowanej przez służby zatrudnienia tego Państwa Członkowskiego;
– – po czterech latach legalnego zatrudnienia, swobodnego dostępu do dowolnej pracy najemnej.
2. Urlopy wypoczynkowe i nieobecność w pracy z powodu macierzyństwa, wypadku przy pracy lub krótkotrwałej choroby są wliczane do okresu legalnego zatrudnienia. Okresy niezawinionego bezrobocia, należycie poświadczone przez właściwe władze oraz nieobecność w pracy z powodu długotrwałej choroby, jakkolwiek nie zaliczają się do okresu legalnego zatrudnienia, nie naruszają praw nabytych z tytułu poprzedniego zatrudnienia.
[…]”.”[tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej decyzji poniżej].
8. Artykuł 7 decyzji nr 1/80 stanowi:
„Członkowie rodziny pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego na rynku pracy w Państwie Członkowskim, którym pozwolono do niego dołączyć:
– – mają prawo przyjęcia – z zastrzeżeniem pierwszeństwa pracowników z Państw Członkowskich Wspólnoty – dowolnej oferty pracy, jeżeli zamieszkują tam legalnie od co najmniej trzech lat;
– – korzystają z możliwości podjęcia dowolnej pracy najemnej, jeżeli zamieszkują tam legalnie od co najmniej pięciu lat.
Dzieci pracowników tureckich, które ukończyły naukę zawodu w państwie przyjmującym, niezależnie od okresu zamieszkiwania w tym Państwie Członkowskim, jednakże pod warunkiem legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie przez okres co najmniej trzech lat, mają prawo przyjąć w tym Państwie Członkowskim dowolną ofertę pracy”.
9. Artykuł 14 decyzji nr 1/80 określa ograniczenia, którym mogą podlegać te prawa. W ust. 1 stanowi on:
„Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego”.
II – Okoliczności faktyczne i postępowanie
10. Inan Cetinkaya jest obywatelem tureckim urodzonym w Niemczech w 1979 r., który stale zamieszkiwał w tym Państwie Członkowskim. Zakończył on edukację w lipcu 1995 r. dyplomem szkoły średniej. Od 1996 r. do grudnia 1999 r. był wielokrotnie zatrudniany u różnych pracodawców na krótkie okresy czasu. Od dnia 9 marca 1995 r. posiada zezwolenie na pobyt w Niemczech na czas nieoznaczony. Jego rodzice i siostry również mieszkają w tym Państwie Członkowskim, gdzie, do osiągnięcia wieku emerytalnego, zatrudniony był jego ojciec.
11. W okresie pomiędzy 1996 a 2000 r. I. Cetinkaya został pięciokrotnie skazany, w tym cztery razy na karę pozbawienia wolności. Ostatnio został skazany wyrokiem z dnia 26 września 2000 r. na trzy lata kary „pozbawienia wolności dla nieletnich” za nielegalny handel środkami odurzającymi.
12. I. Cetinkaya przebywał w zakładzie od 7 stycznia 2000 r. do 22 stycznia 2001 r., w którym to dniu został zwolniony w celu odbycia leczenia odwykowego. Leczenie to zakończył pomyślnie w lecie 2002 r. Od sierpnia 2002 r. podjął ponownie naukę, pracując jednocześnie w niepełnym wymiarze godzin. Postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2002 r. Amtsgericht Schwäbisch Hall (Niemcy) postanowił zawiesić wykonanie pozostałej części kary pozbawienia wolności.
13. Dnia 3 listopada 2000 r. Regierungspräsidium Stuttgart (niemiecki organ administracji właściwy w sprawach wydalenia) podjął względem I. Cetinkai decyzję o natychmiastowym wydaleniu z Niemiec. Zdaniem tego organu, było to konieczne, ponieważ istniały poważne względy bezpieczeństwa i porządku publicznego, które uzasadniały domniemanie prawne spełnienia przesłanek wydalenia. Wydalenie było zatem niezbędne ze względów prewencji szczególnej i ogólnej. Co więcej, I. Cetinkaya nie może, zdaniem niemieckiego organu administracji, powoływać się na prawo pobytu wynikające z art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, ponieważ ze względu na swój pobyt w więzieniu i leczenie odwykowe, które zobowiązany był odbyć, przestał być dostępny dla rynku pracy. Dnia 8 grudnia 2000 r. I. Cetinkaya wniósł odwołanie od tej decyzji. W dniu 3 września 2002 r. Regierungspräsidium Stuttgart zmienił swoje przepisy z dnia 3 listopada 2000 r., dając I. Cetinkai czas do dnia 4 października 2002 r. na dobrowolne opuszczenie terytorium kraju. Zainteresowany wniósł odwołanie również od tej decyzji. Verwaltungsgericht połączył obydwa postępowania w sprawie odwołań I. Cetinkai.
III – Pytania prejudycjalne
14. W postanowieniu odsyłającym Verwaltungsgericht twierdzi, że o ile I. Cetinkaya nie podlega przepisom decyzji nr 1/80, jego odwołanie od decyzji z dnia 3 listopada 2000 r. w jej brzmieniu z dnia 3 września 2002 r. będzie musiało zostać odrzucone na mocy ustawodawstwa krajowego dotyczącego cudzoziemców. Według sądu odsyłającego z utrwalonego orzecznictwa Bundesverwaltungsgericht (Niemcy) wynika bowiem, że nie może zostać uwzględniona korzystna zmiana, jaka zaszła w zainteresowanym po dniu 3 listopada 2000 r., czyli dacie wydania decyzji o jego wydaleniu. W związku z tym sąd orzekający powinien przyjąć dzień 3 listopada 2000 r. jako punkt odniesienia celem dokonania oceny sytuacji faktycznej i prawnej I. Cetinkai. Ponadto wydalenie zainteresowanego nie mogłoby zostać uznane za środek nieproporcjonalny w rozumieniu orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, mimo iż jest on urodzony w Niemczech i że jego rodzice i całe jego rodzeństwo mieszkają w tym kraju. Zainteresowany posiada bowiem wystarczającą znajomość języka tureckiego, jest pełnoletni, stanu wolnego i bezdzietny, a Europejski Trybunał Praw Człowieka przykłada szczególną wagę do zwalczania przestępczości narkotykowej.
15. Zdaniem sądu odsyłającego, jeżeli natomiast I. Cetinkaya podlega przepisom decyzji nr 1/80 i jeśli art. 14 tej decyzji należy interpretować w ten sposób, że sytuacja faktyczna i prawna zainteresowanego powinna być oceniana na dzień rozprawy, jego odwołanie należałoby z dużym prawdopodobieństwem uwzględnić. Po wydaniu decyzji z dnia 3 listopada 2000 r. I. Cetinkaya korzysta bowiem z zawieszenia wykonania pozostałej części kary pozbawienia wolności, co pozwalałoby sądzić, że nie stanowi on już aktualnego i rzeczywistego zagrożenia dla któregokolwiek z interesów istotnych ze wspólnotowego punktu widzenia.
16. Verwaltungsgericht Stuttgart, w przeciwieństwie do stanowiska właściwego organu administracji, skłania się do uznania, że I. Cetinkaya istotnie podlega przepisom decyzji nr 1/80 i że korzystna zmiana, jaka w nim zaszła, powinna zostać uwzględniona. Sąd ten wyraża natomiast wątpliwości co do wykładni stosownych przepisów decyzji nr 1/80, jaką należałoby przyjąć. W świetle powyższych rozważań postanowił on zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy do urodzonego w Niemczech dziecka tureckiego pracownika zatrudnionego legalnie na rynku pracy ma zastosowanie art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 […], jeżeli od urodzenia – a w każdym razie do osiągnięcia pełnoletności – korzystało ono z prawa pobytu (początkowo) wyłącznie w związku z prawem do łączenia rodzin lub jeżeli, w przypadku wyłączenia obowiązku uzyskania zezwolenia, nie usunięto go z terytorium kraju wyłącznie z tych względów?
2) Czy prawo członka rodziny do podjęcia zatrudnienia oraz do przedłużenia pobytu stosownie do art. 7 akapit pierwszy tiret drugie może zostać ograniczone wyłącznie na podstawie przesłanek wymienionych w art. 14 decyzji nr 1/80?
3) Czy skazanie na karę trzech lat pozbawienia wolności dla nieletnich oznacza ostateczne wyłączenie z rynku pracy i tym samym utratę praw przysługujących na mocy art. 7 akapit pierwszy tiret drugie, także w sytuacji gdy istnieją realne możliwości odbycia tylko części kary, ale za to w ramach warunkowego zwolnienia skazany zobowiązany będzie do odbycia leczenia odwykowego i przez ten okres nie będzie dostępny dla rynku pracy?
4) Czy utrata miejsca pracy lub niemożność jej poszukiwania w przypadku bezrobotnego, spowodowane skazaniem na karę pozbawienia wolności (bez zawieszenia jej wykonania), są utożsamiane z okresem zawinionego bezrobocia w rozumieniu art. 6 ust. 2 zdanie drugie decyzji nr 1/80, które nie stoi na przeszkodzie utracie praw przysługujących na podstawie art. 6 ust. 1 i art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80?
5) Czy odpowiedź zmieni się, jeżeli w odpowiednim i przewidywalnym czasie spodziewać się można zwolnienia, po którym jednak nastąpi okres leczenia odwykowego, a ponowne podjęcie pracy będzie możliwe dopiero po otrzymaniu świadectwa dodatkowego wykształcenia?
6) Czy art. 14 decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że w postępowaniu sądowym należy brać pod uwagę zmianę sytuacji zainteresowanego lub zainteresowanych, uniemożliwiającą na przyszłość ograniczenie ich praw na podstawie art. 14 decyzji nr 1/80, która nastąpiła po wydaniu ostatniej decyzji właściwych władz?”.
IV – Ocena
A – W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego
17. W pierwszym pytaniu sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy I. Cetinkaya podlega przepisom art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80. Stawia on Trybunałowi to pytanie, ponieważ w przeciwieństwie do tego, co przewiduje ów przepis, zainteresowany nie uzyskał pozwolenia, w ścisłym znaczeniu, na dołączenie do swoich rodziców w Niemczech, ponieważ urodził się w tym państwie. Sąd krajowy stawia zatem pytanie, czy art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że przepisowi temu podlega urodzone w państwie przyjmującym pełnoletnie dziecko pracownika tureckiego, legalnie zatrudnionego na rynku pracy w tym Państwie Członkowskim.
18. Przed udzieleniem szczegółowej odpowiedzi na to pytanie należy na wstępie przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału przepisy art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 mają bezpośredni skutek, wobec czego obywatele tureccy, którzy spełniają przewidziane w nich warunki, mogą się powoływać bezpośrednio przed sądem krajowym na prawa, jakie przyznają im te przepisy (11). Następnie, jak zostało to wyżej wykazane, wspomniany art. 7 akapit pierwszy przyznaje wszystkim członkom rodziny pracownika tureckiego zatrudnionego legalnie na rynku pracy Państwa Członkowskiego, którym pozwolono na dołączenie do niego, prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy w tym państwie po trzech latach legalnego tam zamieszkiwania, z zastrzeżeniem pierwszeństwa przyznanego pracownikom będącym obywatelami wspólnotowymi, a bez tego zastrzeżenia po pięciu latach legalnego zamieszkiwania. Trybunał orzekł również, że skuteczność przyznanego tym przepisem prawa dostępu do zatrudnienia zakłada jednocześnie równoległe prawo pobytu (12).
19. Jak z tego wynika, prawo dostępu do zatrudnienia i prawo pobytu przyznane przez art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 są obwarowane czterema warunkami. Po pierwsze, zainteresowany musi być członkiem rodziny pracownika tureckiego; po drugie, ten ostatni musi być pracownikiem tureckim zatrudnionym legalnie na rynku pracy państwa przyjmującego; po trzecie, członek rodziny musi uzyskać pozwolenie na dołączenie do tego pracownika, i po czwarte, musi on zamieszkiwać legalnie w tym państwie od co najmniej trzech lat. Aby udzielić sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi, należy rozważyć z osobna każdy z powyższych warunków.
20. W odniesieniu do pierwszego warunku nie zostało zakwestionowane i wydaje się niepodważalne, że dziecko pracownika tureckiego jest członkiem jego rodziny w rozumieniu art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80. Co więcej, w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Ergat Trybunał uznał, że na podstawie wspomnianego przepisu dziecko pracownika tureckiego zachowuje ten status po osiągnięciu pełnoletności także wówczas, gdy nie mieszka ono razem ze swoimi rodzicami w przyjmującym Państwie Członkowskim (13). I. Cetinkaya, będąc dzieckiem pracownika tureckiego, jest zatem członkiem jego rodziny w rozumieniu art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80.
21. Rząd niemiecki podaje natomiast w wątpliwość, czy I. Cetinkaya spełnia drugi z wymaganych warunków, a mianowicie warunek, by był dzieckiem pracownika tureckiego „legalnie zatrudnionego na rynku pracy”. Rząd ten twierdzi, że ponieważ ojciec I Cetinkai skorzystał z przysługujących mu praw emerytalnych przed wydaniem decyzji o wydaleniu, to jest przed dniem 3 listopada 2000 r., nie jest on już zatrudniony na rynku pracy. Jego syn nie może zatem, w momencie wydania tej decyzji, podlegać przepisom art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80. Zdaniem rządu niemieckiego bowiem, warunki przewidziane w tym przepisie są bardziej rygorystyczne niż zawarte w art. 7 akapit drugi, odnoszącym się do dzieci pracowników tureckich, które w państwie przyjmującym ukończyły naukę zawodu. Stanowisko Trybunału wyrażone w wyroku z dnia 19 listopada 1998 r. w sprawie Akman (14), w którym orzekł on, że dziecko pracownika tureckiego po ukończeniu nauki zawodu w państwie przyjmującym może skorzystać z praw przyznanych na mocy art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, nawet jeśli pracownik, od którego wywodzi ono te prawa, zaprzestał aktywności na rynku pracy tego państwa, nie znajduje zastosowania w sytuacji art. 7 akapit pierwszy tej decyzji. Wynika stąd, zdaniem tego rządu, że pracownik turecki musi wciąż być zatrudniony na rynku pracy państwa przyjmującego w chwili, w której członkowie jego rodziny chcą skorzystać z praw przyznanych na mocy wspomnianego art. 7 akapit pierwszy.
22. Trudno zgodzić się z tą argumentacją. Prawdą jest, że wyrażenie „legalnie zatrudniony na rynku pracy”, zawarte w art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, odnosi się do sytuacji teraźniejszej, co wynika również z użycia imiesłowu czasu teraźniejszego „appartenant” we francuskiej wersji językowej. To samo sformułowanie znajduje się w większości wersji językowych, w których decyzja nr 1/80 została przyjęta (15). Wiadomo również, że warunek zatrudnienia pracownika na rynku pracy, zawarty w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, który był przedmiotem wykładni Trybunału w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Akman, mówi o przeszłości (16). Ze sformułowania spornego warunku art. 7 akapit pierwszy nie wynika jednak jednoznacznie, że prawa, które przyznaje on członkom rodziny pracownika tureckiego, zależą od wykonywania przez niego pracy w państwie przyjmującym, ani że prawa te wygasałyby wówczas, gdyby zaprzestawał on ostatecznie wszelkiej aktywności zawodowej. Z utrwalonej praktyki Trybunału wynika ponadto, że aby dokonać wykładni jednego z przepisów decyzji nr 1/80, należy uwzględnić nie tylko sformułowanie danego przepisu, ale również jego kontekst i cele samej decyzji (17). Tymczasem wykładnia spornego warunku przedstawiona przez rząd niemiecki byłaby sprzeczna z systematyką i celami art. 7 akapit pierwszy, tak jak zostały one uściślone w orzecznictwie.
23. W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Kadiman Trybunał wskazał, że art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 służy dwojakim celom. Po pierwsze, przepis ten ma ułatwić zatrudnienie i pobyt pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego na rynku pracy jednego z Państw Członkowskich, zapewniając jednocześnie utrzymanie jego więzi rodzinnych (18). Zdaniem Trybunału, to z takim zamiarem przepis ten przewiduje, w pierwszej kolejności, możliwość dołączenia do pracownika członków jego rodziny ze względów uzasadnionych łączeniem rodzin (19). Trybunał wywnioskował z systematyki i celu tego przepisu, że członek rodziny powinien co do zasady przebywać przez pierwsze trzy lata razem z pracownikiem tureckim, poprzez rzeczywiste zamieszkiwanie we wspólnym gospodarstwie domowym (20). Następnie, dla wzmocnienia integracji tego pracownika w państwie przyjmującym, wspomniany przepis ma służyć ustabilizowaniu sytuacji członków jego rodziny, pozwalając im, w dalszej kolejności, na dostęp ich samych do legalnego zatrudnienia na rynku pracy tego państwa (21). Wspomniane prawo dostępu do zatrudnienia jest im więc początkowo przyznane po trzech latach legalnego zamieszkiwania, z zastrzeżeniem pierwszeństwa obywateli innych Państw Członkowskich, a po pięciu latach bez tego zastrzeżenia. Ponadto wiadome jest, że korzystanie z prawa dostępu do zatrudnienia zakłada koniecznie prawo pobytu w państwie przyjmującym.
24. W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Ergat Trybunał określił zakres praw przysługujących członkom rodziny (22). Stwierdził on, że skoro obywatel turecki, objęty przepisami art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, po pięciu latach legalnego pobytu korzysta ze swobodnego dostępu do zatrudnienia w przyjmującym Państwie Członkowskim, zgodnie z tiret drugim tego przepisu, to nie dość, że ze skutku bezpośredniego tego przepisu wynika, bezpośrednio na mocy decyzji nr 1/80, prawo zainteresowanego do pracy, ale co więcej, jego skuteczność wymaga jednocześnie równoległego prawa pobytu, opartego również na prawie wspólnotowym i niezależnego od zachowania warunków niezbędnych do jego nabycia (23). Trybunał wskazał, że cel decyzji nr 1/80 nie zostałby osiągnięty, gdyby ograniczenia nałożone przez Państwo Członkowskie mogły pozbawić członków rodziny korzyści z praw, które nadaje im art. 7 akapit pierwszy wymienionej decyzji, szczególnie wówczas, gdy poprzez swobodny dostęp do dowolnego zatrudnienia uzyskują oni możliwość trwałego osiedlenia się w państwie przyjmującym (24). Dla potwierdzenia tych rozważań Trybunał odwołuje się do wyżej wymienionego wyroku w sprawie Akman, w którym orzekł, że gdy dziecko zdobyło wykształcenie i nabywa przyznane mu bezpośrednio na mocy decyzji nr 1/80 prawo dostępu do zatrudnienia na rynku państwa przyjmującego i w konsekwencji prawo uzyskania w tym celu dokumentu pobytowego, nie ma konieczności, aby któreś z rodziców tego dziecka posiadało nadal status pracownika ani nawet aby zamieszkiwało nadal na terytorium tego państwa. Trybunał wywnioskował z tego, że Państwa Członkowskie nie mają prawa obwarować dodatkowymi warunkami pobytu członka rodziny pracownika tureckiego po upływie przewidzianego trzyletniego okresu (25), a tym bardziej po pięciu latach stałego zamieszkiwania, skoro zgodnie z art. 7 akapit pierwszy tiret drugie decyzji nr 1/80 zainteresowanemu nie można wówczas przeciwstawić prawa pierwszeństwa pracowników z innych Państw Członkowskich.
25. Moim zdaniem, z powyższego wynika, że zawarte w art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 prawo dostępu do zatrudnienia i prawo pobytu członków rodziny, przyznane w celu wzmocnienia ich integracji w państwie przyjmującym, należy uznać za niezależne od sytuacji pracownika tureckiego, od którego prawa te są wywiedzione. Korzystanie z tych praw musi być możliwe, gdy członek rodziny spełnia warunki przewidziane w art. 7 akapit pierwszy, nawet jeśli pracownik, od którego wywodzi on swoje prawa, sam nie jest już zatrudniony na rynku pracy danego państwa. W przeciwnej sytuacji nie można by mówić o rzeczywistej możliwości integracji członków rodziny, jako że ich prawo dostępu do zatrudnienia, zależne zawsze od sytuacji pracownika tureckiego, byłoby odwołalne lub ograniczone w czasie. W rezultacie stanowisko rządu niemieckiego prowadziłoby do uznania, że dziecko pracownika tureckiego, które, tak jak I. Cetinkaya, zaczęło pracować w państwie przyjmującym, mogłoby utracić prawo dostępu do zatrudnienia w dniu, w którym jego ojciec skorzystałby z prawa do emerytury. Trudno jest zgodzić się z takim stanowiskiem. Zważywszy na systematykę i cele art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, uważam, że warunek legalnego zatrudnienia na rynku pracy państwa przyjmującego znajduje zastosowanie jedynie podczas okresu trzech lat, w czasie których członek rodziny pracownika jest zobowiązany do nieprzerwanego zamieszkiwania wraz z nim i przed upływem którego nie przysługują mu jeszcze prawa przyznane bezpośrednio na mocy wspomnianego art. 7 akapit pierwszy. Po upływie tego okresu warunek ten prowadziłby do podważenia owych praw. Wnioskuję zatem, że art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 nie zawiera wymogu, by pracownik turecki był nadal aktywny na rynku pracy w chwili, gdy członek jego rodziny, po trzech latach legalnego pobytu w Państwie Członkowskim, zamierza sam podjąć zatrudnienie i dochodzi swego prawa pobytu.
26. Należy zatem uznać za dziecko pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego na rynku pracy w rozumieniu art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 obywatela tureckiego, który tak jak I. Cetinkaya, urodził się i stale zamieszkiwał w Niemczech, gdzie jego ojciec był zatrudniony przez ponad trzy lata, nawet jeśli decyzja o wydaleniu z dnia 3 listopada 2000 r. została wydana po tym, jak ojciec jego skorzystał z prawa do emerytury.
27. Należy obecnie rozważyć trzeci z warunków, zgodnie z którym członek rodziny powinien uzyskać pozwolenie na dołączenie do pracownika tureckiego w państwie przyjmującym. Uważam, podobnie jak sąd odsyłający i wszyscy interwenienci, że warunku tego nie można rozumieć jako wykluczającego z zakresu zastosowania art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 członków rodziny pracownika, którzy urodzili się w tym państwie. Nic w brzmieniu art. 7 akapit pierwszy nie wskazuje, aby warunek ten został wprowadzony przeciwko członkom rodziny urodzonym na terytorium wspomnianego Państwa Członkowskiego, którzy z założenia nie potrzebują „uzyskać pozwolenia na dołączenie do niego”. Co więcej, równie zawężająca wykładnia spornego warunku nie byłaby zgodna ani z kontekstem prawnym, w który jest on wpisany, ani tym bardziej z celem art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80.
28. Z art. 6 i 7 decyzji nr 1/80 wynika bowiem, że nie narusza ona praw Państw Członkowskich do regulowania wjazdu na ich terytorium obywateli tureckich i członków ich rodziny (26). Artykuł 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 nadaje prawo podjęcia pracy członkom rodziny pracownika tureckiego po pewnym okresie zamieszkiwania, jednak nie naruszając kompetencji zainteresowanego Państwa Członkowskiego w kwestii udzielenia pozwolenia na dołączenie do pracownika tureckiego, który jest w nim legalnie zatrudniony (27). Warunkiem uzyskania prawa do podjęcia pracy jest uzyskanie prawa pobytu w warunkach legalności, co zgodnie z orzecznictwem stanowi gwarancję przestrzegania prawodawstwa państwa przyjmującego (28).
29. Wywodzę stąd wniosek, że warunek, zgodnie z którym członkowie rodziny pracownika tureckiego muszą posiadać „pozwolenie na dołączenie do niego”, należy rozumieć w ten sposób, że wyklucza z zakresu zastosowania art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 osoby, których wjazd do państwa przyjmującego nastąpił z naruszeniem jego uregulowań prawnych. Warunek ten może być zatem przeciwstawiony jedynie osobom, które nie zamieszkują na terytorium Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się pracownik turecki, i które celem dołączenia do niego powinny otrzymać pozwolenie na wjazd od właściwych władz tego państwa. W rezultacie nie można powoływać się na ten warunek wobec członka rodziny tego pracownika urodzonego na terytorium wspomnianego państwa, który takiego pozwolenia nie musiał uzyskać.
30. Co więcej, byłoby oczywiście sprzeczne z celem decyzji wykluczenie z zakresu zastosowania jej art. 7 akapit pierwszy członków rodziny pracownika tureckiego, w szczególności jego dzieci, urodzonych na terytorium państwa przyjmującego. Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że art. 7 akapit pierwszy ma sprzyjać łączeniu rodzin w państwie przyjmującym. Jak zostało to wskazane powyżej, Trybunał orzekł, że artykuł ten ma ułatwić pracę i pobyt pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego na rynku pracy w tym Państwie Członkowskim, zapewniając podtrzymanie jego więzi rodzinnych (29). Z uwagi na ten cel Trybunał w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Kadiman orzekł, że członkowie rodziny powinni nieprzerwanie zamieszkiwać wraz ze wspomnianym pracownikiem przez trzyletni okres, zgodnie z art. 7 akapit pierwszy. Byłoby zatem, jak wskazuje na to sąd odsyłający (30), „nielogiczne i sprzeczne” z tym celem wykluczenie z zakresu zastosowania tego przepisu członków rodziny pracownika tureckiego, a zwłaszcza jego dzieci urodzonych na terytorium państwa przyjmującego, skoro ich urodzenie się w tym państwie w sposób szczególny przyczynia się do realizacji wspomnianego celu.
31. Wynika stąd, że I. Cetinkaya podlega przepisowi art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, mimo iż urodził się w Niemczech i nie otrzymał formalnego pozwolenia na dołączenie do swojego ojca.
32. W odniesieniu wreszcie do czwartego warunku, wiadomo, że I. Cetinkaya w dniu, w którym orzeczono jego wydalenie, zamieszkiwał legalnie w Niemczech od ponad pięciu lat. Co więcej, ze wskazówek dostarczonych przez sąd odsyłający wynika, że I. Cetinkaya zamieszkiwał w tym państwie nieprzerwanie od urodzenia, a ponadto w dniu 9 marca 1995 r. otrzymał zezwolenie na pobyt stały. Sytuacja faktyczna, w jakiej się znajduje, pozwala zatem, by podlegał przepisowi art. 7 akapit pierwszy tiret drugie decyzji nr 1/80, na podstawie którego korzysta z możliwości podjęcia w Niemczech dowolnej pracy najemnej.
33. Jak wynika z powyższego, art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 ma zastosowanie do obywatela tureckiego będącego w sytuacji I. Cetinkai. Proponuję zatem, aby na pierwsze pytanie prejudycjalne Trybunał udzielił odpowiedzi, że art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że jego przepisom podlega urodzone w przyjmującym Państwie Członkowskim pełnoletnie dziecko pracownika tureckiego, który jest lub był legalnie zatrudniony na rynku pracy tego Państwa Członkowskiego.
B – W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego
34. W drugim pytaniu sąd odsyłający docieka, czy w wyniku orzeczonej kary pozbawienia wolności i leczenia odwykowego I. Cetinkaya utracił prawa, jakie przysługują mu na podstawie art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80. Wskazuje on, że zgodnie z orzecznictwem krajowym zasady wywiedzione z art. 6 decyzji nr 1/80, zgodnie z którymi przedłużona nieobecność na rynku pracy może spowodować utratę praw przyznanych tym przepisem, znajdowałyby zastosowanie w odniesieniu do art. 7 cytowanej decyzji. Podkreśla jednak, że wniosek taki nie odpowiada ani systematyce, ani celom art. 7. Nie jest on również zgodny z orzecznictwem Trybunału, który w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Ergat dał do zrozumienia, że prawa przyznane przez art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 mogą wygasnąć jedynie na mocy jej art. 14.
35. Pytanie sądu odsyłającego ma zatem na celu ustalenie, czy art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że w wyniku skazania na karę pozbawienia wolności i następującego po nim leczenia odwykowego prawa, które artykuł ten przyznaje obywatelowi tureckiemu, będącemu w sytuacji I. Cetinkai, mogą zostać ograniczone jedynie na mocy art. 14 decyzji nr 1/80, czy też może to nastąpić również z powodu przedłużonej nieobecności na rynku pracy.
36. Aby zrozumieć wagę tego pytania, należy przypomnieć okoliczności, w jakich orzecznictwo Trybunału określiło, że obywatel turecki, ze względu na przedłużoną nieobecność na rynku pracy, traci prawa przyznane mu decyzją nr 1/80. Orzecznictwo to ma za przedmiot wykładnię przepisów art. 6 wspomnianej decyzji, odnoszącego się do pracowników tureckich pozostających w legalnym stosunku pracy w jednym z Państw Członkowskich. Aby mógł wykonywać prawo do pracy, zainteresowanemu musi przysługiwać prawo pobytu (31). Prawo to ma zatem wyłącznie na celu zapewnienie skuteczności prawa dostępu do zatrudnienia. Zgodnie z rozstrzygnięciem zawartym w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Bozkurt obywatel turecki nie może rościć sobie prawa pobytu na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego na podstawie art. 6 decyzji nr 1/80, jeśli osiągnął wiek emerytalny lub jeśli uległ wypadkowi przy pracy pociągającemu za sobą całkowitą i stałą niezdolność do dalszego jej wykonywania. W takim przypadku, zdaniem Trybunału, zainteresowany, jako że prawo pobytu, którego dochodzi, nie przedstawia żadnego związku z wykonywaniem nawet przyszłego zatrudnienia, powinien być uważany za osobę, która ostatecznie opuściła rynek pracy tego państwa (32). Co więcej, w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Tetik Trybunał orzekł, że pracownik turecki traci prawa przyznane mu przez wspomniany art. 6, jeśli zdecyduje się on na zaprzestanie pracy i nie podejmie w stosownym czasie działań niezbędnych do nawiązania nowego stosunku pracy (33). Potwierdził on ten wniosek w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Nazli i in. (34). Pytanie postawione przez sąd odsyłający zmierza zatem do rozstrzygnięcia, czy powyższe orzecznictwo ma zastosowanie w przypadku obywatela tureckiego, będącego w sytuacji I. Cetinkai, który podlega przepisom art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80.
37. Podzielam stanowisko Komisji, że odpowiedź na to pytanie można wywieść z wyżej wymienionego wyroku w sprawie Ergat. Wyrok ten dotyczył dziecka pracownika tureckiego, które w wieku ośmiu lat uzyskało pozwolenie na dołączenie do swych rodziców w Niemczech i które było tam zatrudnione u różnych pracodawców, a któremu właściwe władze odmówiły przedłużenia dokumentu pobytowego, uzasadniając to spóźnionym dostarczeniem wniosku. Jak wskazano powyżej, Trybunał określił w tym wyroku zakres praw, które art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 przyznaje bezpośrednio członkom rodziny pracownika tureckiego. Potwierdził on również wyraźnie, że państwa nie mają prawa obwarować dodatkowymi warunkami pobytu członka rodziny pracownika tureckiego po upływie trzyletniego okresu przewidzianego w tym przepisie, a tym bardziej po pięciu latach stałego zamieszkiwania, gdy zainteresowany podlega art. 7 akapit pierwszy tiret drugie tej decyzji (35). Dodał on, że o ile Państwa Członkowskie zachowały kompetencje do ograniczania tak wjazdu na ich terytorium członka rodziny pracownika tureckiego, jak również warunków jego pobytu podczas początkowego trzyletniego okresu, to zważywszy, że prawo pobytu jest niezbędne dla wykonywania wszelkiej działalności zarobkowej, nie mogą one ograniczyć dalszego pobytu poprzez utrudnianie korzystania z praw przyznanych wyraźnie przez decyzję nr 1/80 zainteresowanemu, który spełnia zawarte w niej warunki i który z tego względu jest już trwale zintegrowany w państwie przyjmującym (36).
38. W tym samym wyroku Trybunał określił ponadto warunki, w jakich członek rodziny pracownika tureckiego, podlegający art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, może utracić prawa, które nadaje mu ten przepis. Rzecznik generalny J. Mischo w opinii przedstawionej w tej sprawie bronił tezy, zgodnie z którą pełnoletnie dziecko pracownika tureckiego podlegające art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, od momentu, w którym zyskuje ono prawo do podjęcia pracy, powinno podlegać tym samym zasadom co pracownik turecki, który przybył do Państwa Członkowskiego jako osoba pełnoletnia. Dziecko to traciłoby zatem swoje prawa w przypadku przedłużającego się zawinionego bezrobocia (37). Podobne stanowisko wyrażono w opinii przedstawionej w wyżej wymienionej sprawie Akman, w odniesieniu do dziecka, które ukończyło naukę zawodu w kraju przyjmującym i które wywodzi swe prawa z art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80. W trosce o zachowanie spójności systemu należy przyjąć, że skoro dziecko pracownika tureckiego ma prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy po ukończeniu nauki zawodu i korzysta z równoległego prawa pobytu, musi ono skorzystać z prawa dostępu do zatrudnienia w rozsądnym terminie (38). Trybunał nie przyjął jednak tego wymogu w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Akman. Co więcej, w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Ergat wskazał on, że prawa przyznane członkom rodziny na podstawie art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 mogą zostać ograniczone jedynie w dwóch przypadkach: po pierwsze, na mocy art. 14 tej decyzji, a po drugie, gdy zainteresowany członek rodziny opuścił na dłuższy czas i bez uzasadnionych powodów terytorium państwa przyjmującego (39). Trybunał nie przyjął zatem trzeciej możliwości, zaproponowanej przez rzecznika generalnego J. Mischa, odnoszącej się do sytuacji przedłużającego się zawinionego bezrobocia.
39. Z wyżej wymienionego wyroku w sprawie Ergat można zatem wywnioskować, że z wyjątkiem decyzji o wydaleniu podjętej przez Państwo Członkowskie w oparciu o art. 14 decyzji nr 1/80, jedynie w przypadku gdy zainteresowany sam zdecyduje zerwać więzi z tym państwem, opuszczając jego terytorium na dłuższy czas i bez uzasadnionych powodów, traci on prawo dostępu do zatrudnienia i prawo pobytu przyznane mu w art. 7 akapit pierwszy cytowanej decyzji. A contrario, jeśli członek rodziny nie zerwał swych więzi z państwem przyjmującym, może on utracić te prawa jedynie w zastosowaniu wspomnianego art. 14.
40. Takie rozwiązanie powinno a fortiori znaleźć zastosowanie w odniesieniu do pełnoletniego dziecka pracownika tureckiego, które jak I. Cetinkaya urodziło się w Państwie Członkowskim i wraz ze swoimi rodzicami stale w nim zamieszkiwało. Jak zresztą zostało to wcześniej podkreślone, art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 służy dwojakim celom. Ma on umożliwić integrację pracownika tureckiego w państwie przyjmującym, zapewniając podtrzymanie jego więzi rodzinnych oraz ustabilizować sytuację członków jego rodziny, otwierając im po pewnym czasie dostęp do rynku pracy. W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Ergat Trybunał uznał, że państwa nie mogą utrudniać korzystania z prawa pobytu członków rodziny, którzy spełniają warunki art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, jako że są oni już trwale zintegrowani w państwie przyjmującym. Rozumowanie to powinno a fortiori mieć zastosowanie w odniesieniu do dziecka pracownika tureckiego, urodzonego w państwie przyjmującym, które uczęszczało w nim do szkoły i stale w nim mieszkało. Trudno bowiem zaprzeczyć, że taki obywatel turecki jest już zintegrowany w Państwie Członkowskim. Prawa, które przyznaje art. 7 akapit pierwszy tiret drugie decyzji nr 1/80, mogłyby być ograniczone jedynie wobec członka rodziny, który dopiero po urodzeniu dołączył do pracownika tureckiego w państwie przyjmującym. Co więcej, należy podkreślić, że I. Cetinkaya, podobnie jak S. Ergat, skorzystał z prawa do pracy w państwie przyjmującym, jako że był on w nim zatrudniony pomiędzy 1996 r. a grudniem 1999 r., a zatem prawie do dnia swego zatrzymania, co tym bardziej uzasadnia zastosowanie w niniejszej sprawie stanowiska Trybunału przyjętego w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Ergat.
41. Można wywnioskować z powyższych rozważań, że obywatel turecki urodzony w państwie przyjmującym i który nigdy nie zerwał więzi z tym państwem może być pozbawiony praw przyznanych mu bezpośrednio w art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 jedynie na mocy jej art. 14 ust. 1, a zatem ze względów porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. Wniosek taki byłby zgodny z celem art. 7 akapit pierwszy, jakim jest integracja pracowników tureckich w państwie przyjmującym. Integracja pracowników tureckich jest bowiem tym łatwiejsza, im szersze są prawa ich dzieci urodzonych w państwie przyjmującym. Integracja członków rodziny jest również pełniejsza, jeśli prawo pobytu dzieci urodzonych w drugim pokoleniu w państwie przyjmującym, które nigdy nie zerwały z nim więzi, nie jest zależne od wykonywania działalności gospodarczej ani ograniczone w czasie lub odwołalne, niezależnie od pokolenia. Przeciwnie, zastosowanie w odniesieniu do tych dzieci ograniczeń art. 6 decyzji nr 1/80 prowadziłoby do tego, że wskutek wypadku czyniącego ich trwale niezdolnymi do pracy lub wówczas, gdy skorzystałyby one z praw do emerytury, nie przysługiwałoby im dłużej, w oparciu o wspomnianą decyzję, prawo pobytu w tym państwie, nawet jeśli mieszkały w nim od zawsze.
42. Analiza ta ma również tę zaletę, że uwzględnia jednocześnie istotne zmiany prawa wspólnotowego odnoszące się do prawa pobytu w Państwach Członkowskich. Jak wiadomo, prawo pobytu obywateli wspólnotowych nie jest obecnie podporządkowane wykonywaniu działalności gospodarczej. Od początku lat 90. przyjęto szereg dyrektyw odnoszących się do osób, które nie wykonują lub które zaprzestały wykonywania działalności gospodarczej. Prawodawca określił w nich w szczególności, na jakich warunkach emerytowani pracownicy mogą uzyskać zgodę na zamieszkiwanie w przyjmującym Państwie Członkowskim (40). Wspomniane zmiany znalazły wyraz przede wszystkim w postanowieniach Traktatu o Unii Europejskiej, wprowadzających do Traktatu zapis o bezpośrednim skutku, nadający każdemu obywatelowi jednego z Państw Członkowskich status obywatela Unii, z którego czerpie on prawo do swobodnego przebywania na terytorium Państw Członkowskich (41), pod warunkiem dysponowania środkami wystarczającymi do utrzymania jego samego i członków jego rodzin oraz ubezpieczeniem zdrowotnym ważnym w państwie przyjmującym (42).
43. Oczywiście przepisów tych nie można zastosować wobec obywateli tureckich, do których odnosi się decyzja nr 1/80. Zgodnie z obowiązującym orzecznictwem, prawo pobytu w Państwie Członkowskim przyznane w ramach art. 39–41 WE, na których strony układu o stowarzyszeniu zgodziły się opierać celem wprowadzenia swobodnego przepływu pracowników między Państwami Członkowskimi Wspólnoty i Turcją, pozostaje w tym przypadku podporządkowane wymogowi zatrudnienia lub poszukiwania pracy (43). Nieuwzględnienie w żaden sposób wspomnianych zmian prawa wspólnotowego w odniesieniu do wykładni decyzji nr 1/80, zważywszy zwłaszcza na przepisy w zakresie prawa pobytu w Państwach Członkowskich obywateli państw trzecich, wydaje się być jednak trudne do przyjęcia. Rada Europejska podczas nadzwyczajnego szczytu w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r. oświadczyła, że Unia Europejska powinna zapewnić bezstronne traktowanie obywateli państw trzecich, którzy legalnie przebywają na terytorium Państw Członkowskich, oraz że bardziej aktywna polityka w kwestii integracji powinna zmierzać do zapewnienia im praw i obowiązków porównywalnych z tymi, jakie mają obywatele Unii Europejskiej (44). Dyrektywa 2003/109/WE (45), która została przyjęta zgodnie z założeniami wspomnianego oświadczenia (46), stanowi między innymi, że integracja obywateli państw trzecich osiedlonych na stałe w Państwach Członkowskich jest kluczowym elementem wspierania spójności gospodarczej i społecznej, która stanowi podstawowy cel Wspólnoty określony w Traktacie (47). Ustanawia ona na korzyść obywateli państw trzecich, którzy legalnie zamieszkują przez okres pięciu lat terytorium jednego z Państw Członkowskich, status rezydenta długoterminowego, jeśli przedstawią oni dowody, że posiadają dochody wystarczające do utrzymania ich i członków ich rodzin, jak również ubezpieczenie zdrowotne (48).
44. Nie byłoby zatem spójne ze wspomnianymi zmianami i prawami przyznanymi obywatelom innych państw trzecich, po pewnym okresie ich stałego zamieszkiwania w Państwie Członkowskim, aby pełnoletnie dzieci pracowników tureckich urodzone i stale w nim mieszkające korzystały na podstawie układu o stowarzyszeniu, zawartego ponad czterdzieści lat wcześniej celem zapewnienia integracji Turcji ze Wspólnotą, z prawa pobytu, które byłoby jedynie uzupełnieniem wykonywania działalności zarobkowej. Należy również w tym względzie przypomnieć, że zgodnie z obecnym stanem orzecznictwa prawa przyznane decyzją nr 1/80 obywatelom tureckim nie pozwalają im swobodnie przemieszczać się w obrębie Wspólnoty i są ograniczone do terytorium państwa przyjmującego, do którego osoby migrujące wjechały lub w którym zamieszkują zgodnie z prawem (49). Uznanie, że prawa bezpośrednio przyznane w art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 dzieciom tureckim urodzonym w państwie przyjmującym, które nigdy nie zerwały z nim więzi, mogą być ograniczone jedynie na podstawie art. 14 tej decyzji, pozwoliłoby im zachować pozycję pośrednią między obywatelami Unii a obywatelami innych państw trzecich, co odpowiadałoby założeniom układu o stowarzyszeniu.
45. Obywatel turecki, który tak jak I. Cetinkaya naruszył przepisy o środkach odurzających, co uzasadniło jego skazanie na karę trzech lat pozbawienia wolności, nie powinien być wykluczony z zakresu zastosowania decyzji nr 1/80 i tym samym pozbawiony automatycznie praw dostępu do zatrudnienia i pobytu, przyznanych mu przez jej art. 7 akapit pierwszy. Opinia ta nie prowadzi do podważenia słusznego prawa Państw Członkowskich do wydalenia obywateli innych państw, którzy poważnie zakłócają porządek publiczny. Podobnie nie podważa ona tego, że naruszenia prawa w odniesieniu do środków odurzających stanowią poważne i rzeczywiste niebezpieczeństwo dla społeczeństwa, usprawiedliwiające podjęcie szczególnych środków wobec cudzoziemców uznanych za winnych tych naruszeń, jak wielokrotnie potwierdził to Trybunał (50). Przeciwnie, znaczy to jedynie, że Państwa Członkowskie mogą podjąć takie środki względem obywateli tureckich, podlegających art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, jedynie na podstawie art. 14, który Rada Stowarzyszenia ustanowiła, zezwalając na ograniczenie praw przyznanych wymienioną decyzją, w celu zapewnienia państwom stronom układu o stowarzyszeniu prawa do ochrony ich uzasadnionych interesów z zakresu porządku publicznego.
46. Zatem to na podstawie tego przepisu powinna być badana przez sąd odsyłający legalność decyzji o wydaleniu z dnia 3 listopada 2000 r. w jej brzmieniu z dnia 3 września 2002 r. Należy w tym względzie przypomnieć, że w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Nazli i in. Trybunał wskazał, iż ustalając zakres zastosowania wyjątku ze względu na porządek publiczny zawartego w art. 14 decyzji nr 1/80 należy się odwołać się do wykładni podobnego wyjątku, której dokonał on w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników będących obywatelami Państw Członkowskich (51). Z orzecznictwa tego wynika, że pojęcie „porządku publicznego”, jako uzasadnienie odstępstw od podstawowych wolności zagwarantowanych w Traktacie, podlega wykładni ścisłej (52). Zakłada ona, oprócz wystąpienia zakłócenia porządku społecznego, jakie stanowi każde przestępstwo, istnienie rzeczywistego i wystarczająco poważnego zagrożenia jednego z fundamentalnych interesów społeczeństwa (53). W takim przypadku wyrok karny może uzasadnić wydalenie jedynie wówczas, gdy okoliczności będące podstawą tego skazania ujawniły zachowanie danej osoby stanowiące aktualne zagrożenie dla porządku publicznego (54). Wynika z tego, że nakaz wydalenia nie może opierać się na przesłankach prewencji ogólnej (55), jak zdaje się to mieć miejsce, przynajmniej częściowo, w przypadku decyzji zaskarżonej w sporze głównym. Nie może ono również nastąpić automatycznie w wyniku skazania (56). Musi ono zawsze wynikać z jednostkowej oceny zachowania skazanego oraz stopnia zagrożenia, jakie osoba ta stanowi dla porządku publicznego. Co więcej, jak zobaczymy również w odniesieniu do szóstego pytania prejudycjalnego, sąd orzekający o legalności wydalenia powinien uwzględnić okoliczności faktyczne, które nastąpiły po wydaniu decyzji o wydaleniu, a wskazujące, że zainteresowany nie stanowi już zagrożenia dla porządku publicznego. Wreszcie środki uzasadnione względami porządku publicznego muszą być stosowane przez zainteresowane Państwo Członkowskie z poszanowaniem zasady proporcjonalności (57), tak aby zapewnić osiągnięcie zamierzonego celu, bez wykraczania poza to, co do tego niezbędne.
47. Ponadto przy dokonywaniu oceny legalności decyzji, właściwe władze krajowe muszą uwzględnić ochronę życia rodzinnego chronioną w art. 8 europejskiej konwencji praw człowieka. Wymóg ten, którego uwzględnienia Trybunał domaga się w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników wspólnotowych i ich rodzin (58), narzuca się również przy ocenie ograniczeń, jakim mogą podlegać prawa imigrantów tureckich, przyznane im decyzją nr 1/80. Oczywiste jest, że wydalenie osoby zainteresowanej z kraju, w którym zamieszkują jej krewni, może stanowić naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego, będącego jedną z podstawowych wolności chronionych przez wspólnotowy porządek prawny (59). W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Orfanopoulos i in. Trybunał stwierdził, że takie naruszenie musi być proporcjonalne do wymogów ochrony porządku publicznego, a dla celów kontroli zachowania tej proporcjonalności należy uwzględnić w szczególności charakter i wagę przestępstwa popełnionego przez osobę zainteresowaną, czas jej pobytu w przyjmującym Państwie Członkowskim, czas, jaki upłynął od popełnienia owego przestępstwa, jego sytuację rodzinną i stopień trudności, jakie mogą napotkać jego małżonek i ewentualne dzieci w kraju, którego jest on obywatelem (60).
48. Trybunał w swoim orzecznictwie przywiązuje zatem wagę do ochrony praw jednostki przy okazji wykonywania przez Państwa Członkowskie ich uprawnień w zakresie porządku publicznego. Uznanie, że obywatel turecki, w wyniku skazania na karę pozbawienia wolności, jest tym samym wykluczony z zakresu zastosowania decyzji nr 1/80, ponieważ czasowo nie może podjąć zatrudnienia, pozwoliłoby na obejście przez krajowe władze administracyjne ograniczeń narzuconych przez prawo wspólnotowe uprawnień, jakimi dysponują Państwa Członkowskie w dziedzinie porządku publicznego i w ten sposób pozbawiło częściowo skuteczności art. 14 decyzji nr 1/80.
49. Zważywszy na całość powyższych rozważań, proponuję, aby na drugie pytanie prejudycjalne Trybunał odpowiedział, że przepis art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji skazania na karę pozbawienia wolności, po którym ma nastąpić leczenie odwykowe, prawa przyznane w tym przepisie obywatelowi tureckiemu, będącemu w sytuacji I. Cetinkai, urodzonemu i stale mieszkającemu w państwie przyjmującym, mogą zostać ograniczone jedynie na mocy art. 14 decyzji nr 1/80.
C – W przedmiocie trzeciego pytania prejudycjalnego
50. W przypadku udzielenia przeczącej odpowiedzi na poprzednie pytanie, czyli gdyby zainteresowany mógł utracić prawa przyznane w art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 również w wyniku zaprzestania pracy, sąd odsyłający stawia pytanie, czy odnosi się to także do sytuacji, w której zainteresowany, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, został skazany na trzy lata kary pozbawienia wolności dla nieletnich. Zastanawia się on w tym względzie nad znaczeniem, jakie należy przypisać wyżej wymienionemu wyrokowi w sprawie Nazli i in., w którym Trybunał uznał, że pracownik legalnie zatrudniony na rynku pracy nie traci praw przyznanych mu w art. 6 decyzji nr 1/80 w wyniku umieszczenia go na trzynaście miesięcy w areszcie śledczym, a następnie skazania na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu.
51. Pytanie sądu odsyłającego ma w istocie na celu ustalenie, czy członek rodziny pracownika tureckiego traci przyznane mu w art. 7 akapit pierwszy tiret drugie decyzji nr 1/80 prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy po pięciu latach legalnego zamieszkiwania w przyjmującym Państwie Członkowskim, wskutek skazania na trzy lata kary pozbawienia wolności dla nieletnich, która może zostać skrócona celem odbycia przez skazanego leczenia odwykowego, podczas którego nie będzie on dostępny na rynku pracy.
52. Ponieważ zaproponowałem udzielenie twierdzącej odpowiedzi na poprzednie pytanie, trzecie pytanie prejudycjalne należy rozważyć jedynie subsydiarnie. Moim zdaniem, stanowisko przyjęte przez Trybunał w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Nazli i in. kazałoby odpowiedzieć na to pytanie przecząco (61).
53. W wyroku tym Trybunał orzekł, że czasowe przerwanie okresu zatrudnienia pracownika tureckiego wskutek jego aresztowania nie powoduje samo w sobie utraty prawa do pracy i prawa pobytu, które przysługuje mu bezpośrednio na podstawie art. 6 decyzji nr 1/80, pod warunkiem że ponownie znajdzie on zatrudnienie w rozsądnym terminie po zwolnieniu go z aresztu (62). Trybunał uzasadnił swoje stanowisko, wskazując, że tymczasowa nieobecność wynikająca z aresztowania nie stoi w żaden sposób na przeszkodzie późniejszemu udziałowi zainteresowanego w życiu zawodowym (63). Nie ograniczył on tej oceny do szczególnych okoliczności odnoszących się do O. Nazliego, wobec którego zastosowano areszt tymczasowy w celu przeprowadzenia śledztwa i którego skazano następnie na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu. Stanowisko to, zawarte w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Nazli i in., zostało potwierdzone w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Orfanopoulos i in. (64).
54. Podobne rozwiązanie należy, moim zdaniem, przyjąć wówczas, gdy wobec zainteresowanego dopuszcza się możliwość skorzystania z warunkowego zwolnienia celem odbycia leczenia odwykowego. Leczenie to, zmierzające do uwolnienia go od uzależnienia od środków odurzających, ma umożliwić jego resocjalizację, a zatem powrót do społeczeństwa. Zakłada to, że będzie on mógł podjąć pracę i że nie zostanie pozbawiony prawa pobytu. Nie byłoby zatem zgodne ze wspomnianymi celami uznanie, że skazanie na karę pozbawienia wolności oznacza samo w sobie opuszczenie rynku pracy oraz pozbawia prawa dostępu do zatrudnienia i towarzyszącego mu prawa pobytu. Byłoby to tym bardziej nielogiczne, że w rozważanym przypadku cel resocjalizacji, do którego dąży niemiecki system karny, został osiągnięty, jako że zainteresowany zakończył pomyślnie leczenie odwykowe, skorzystał z zawieszenia pozostałej części kary, ponownie podjął naukę i znalazł pracę w niepełnym wymiarze godzin. Okoliczności, które dały natomiast podstawę do orzeczenia kary, mogą zostać uwzględnione w ramach art. 14 decyzji nr 1/80 w celu stwierdzenia, czy zainteresowany przedstawia, w rozumieniu orzecznictwa, aktualne, rzeczywiste i wystarczająco poważne zagrożenie dla porządku publicznego.
55. Wnioskuję zatem, że członek rodziny pracownika tureckiego nie traci prawa dostępu do zatrudnienia i prawa pobytu, które przyznaje mu art. 7 akapit pierwszy tiret drugie decyzji nr 1/80 w sytuacji, gdy został on skazany na trzy lata kary pozbawienia wolności dla nieletnich, która może zostać skrócona celem odbycia leczenia odwykowego, w czasie którego zainteresowany nie będzie mógł być dostępny na rynku pracy.
D – W przedmiocie czwartego i piątego pytania prejudycjalnego
56. W pytaniu czwartym i piątym, które należy rozważyć łącznie, sąd odsyłający dąży do rozstrzygnięcia, czy utrata pracy lub niemożność starania się o nią, w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności bez zawieszenia jej wykonania, równają się okresowi zawinionego bezrobocia, w rozumieniu art. 6 ust. 2 zdanie drugie decyzji nr 1/80, co nie stałoby na przeszkodzie utracie praw przyznanych art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80. Zapytuje on ponadto, czy odpowiedź zmieni się, jeżeli w odpowiednim i przewidywalnym czasie spodziewać się można zwolnienia, po którym jednak nastąpi okres leczenia odwykowego, a ponowne podjęcie pracy będzie możliwe dopiero po otrzymaniu świadectwa dodatkowego wykształcenia.
57. Wobec zaproponowanej powyżej odpowiedzi na drugie pytanie prejudycjalne, zgodnie z którą obywatel turecki, będący w sytuacji I. Cetinkai, może utracić prawa przyznane mu bezpośrednio przez art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 jedynie na podstawie art. 14 tej decyzji, niniejsze dwa pytania rozważam również jedynie pomocniczo.
58. Opierają się one na założeniu, że przepisy art. 6 ust. 2 decyzji nr 1/80 mogą znaleźć zastosowanie w ramach art. 7 akapit pierwszy. Należy uznać, podzielając stanowisko wszystkich interwenientów, że założenie to jest błędne. Wspomniany art. 6 decyzji nr 1/80 odnosi się do sytuacji pracowników tureckich, otwierając im, w ust. 1, stopniowe prawo dostępu do zatrudnienia (65). Jak wyjaśnił Trybunał w ww. wyroku w sprawie Bozkurt (66), jedynie dla potrzeb obliczania okresów legalnego zatrudnienia, wspomnianych w ust. 1, art. 6 przewiduje w ust. 2 przypadki przerwania okresu pracy. Stanowi on zatem, że urlopy wypoczynkowe, nieobecności wynikające z macierzyństwa, wypadku przy pracy lub krótkotrwałej choroby powinny być zrównane z okresami legalnego zatrudnienia. Następnie, w zdaniu drugim wskazuje on, że okresy niezawinionego bezrobocia i nieobecności wynikające z długotrwałej choroby nie podważają praw już nabytych przez pracowników tureckich zgodnie z przepisami art. 6 ust. 1 decyzji nr 1/80. Jak wskazał Trybunał w ww. wyroku w sprawie Tetik (67), przepis ten ma wyłącznie na celu uniknięcie sytuacji, w której pracownik turecki podejmujący ponownie pracę, po tym, jak zmuszony był zaprzestać aktywności zawodowej z powodu choroby lub niezawinionego bezrobocia, musiałby zacząć na nowo okres legalnego zatrudnienia przewidzianego we wspomnianym art. 6 ust. 1, tak jak obywatel turecki, który nigdy dotąd nie pracował w państwie przyjmującym.
59. Przepisy art. 6 ust. 2 decyzji nr 1/80 nie znajdują zatem zastosowania w ramach art. 7 akapit pierwszy tej decyzji, który nie przejmuje ich brzmienia i który jest podporządkowany zupełnie odmiennej logice, jako że prawa, które przyznaje ten przepis, nie są podporządkowane warunkowi wykonywania przez członka rodziny pracy zarobkowej przez określony czas, lecz rzeczywistemu zamieszkiwaniu z pracownikiem przez trzy lata.
E – W przedmiocie szóstego pytania prejudycjalnego
60. W szóstym pytaniu sąd odsyłający dochodzi, czy może on uwzględnić korzystną zmianę, jaka zaszła w I. Cetinkai po wydaniu decyzji o wydaleniu w dniu 3 listopada 2000 r. Twierdzi on, że na mocy utrwalonego orzecznictwa Bundesverwaltungsgericht położenie faktyczne i prawne zainteresowanego powinno być oceniane na dzień wydania decyzji o wydaleniu. Sąd ten nie mógłby zatem uwzględnić zmiany, jaka zaszła w zainteresowanym po dniu 3 listopada 2000 r. Sąd odsyłający podnosi jednak, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału wydalenie obywatela Unii jest uwarunkowane wystąpieniem nie tylko określonego, ale również aktualnego zagrożenia (68). Zgodnie z tym orzecznictwem władze i sądy krajowe powinny rozważyć na każdym etapie postępowania, czy osoba zainteresowana przedstawia nadal aktualne zagrożenie dla porządku publicznego. Co więcej, orzecznictwo to znajduje zastosowanie w ramach art. 14 decyzji nr 1/80. Wynika stąd, że sąd krajowy powinien uwzględnić sytuację zainteresowanego na dzień rozprawy.
61. Pytanie sądu odsyłającego ma w istocie na celu ustalenie, czy art. 14 decyzji nr 1/80 sprzeciwia się krajowej praktyce, zgodnie z którą sąd rozpatrujący odwołanie od decyzji o wydaleniu nie może uwzględnić zmiany położenia osoby zainteresowanej, która nie pozwalałaby na dalsze ograniczenie jej praw w rozumieniu tego artykułu, a która zaszła po wydaniu przez władze ostatniej decyzji.
62. Odpowiedź na to pytanie można wywieść z wyżej wymienionego wyroku w sprawie Orfanopoulos i in., w którym Trybunał orzekał w podobnej sprawie, w przedmiocie odwołania od decyzji o wydaleniu obywatela wspólnotowego, wydanej przez niemiecki organ administracji (69). Pytanie dotyczyło wykładni art. 3 dyrektywy 64/221, która określa warunki, na jakich Państwo Członkowskie może podjąć środki uzasadnione względami porządku publicznego wobec obywateli innych Państw Członkowskich. Przepis ten stanowi, że środki uzasadnione względami porządku lub bezpieczeństwa publicznego są oparte wyłącznie na zachowaniu danej osoby oraz że wcześniejsze wyroki karne same w sobie nie stanowią względów uzasadniających podjęcie tych działań. W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Orfanopoulos i in. Trybunał orzekł, że „art. 3 dyrektywy 64/221 sprzeciwia się krajowej praktyce, zgodnie z którą sądy krajowe, badając legalność wydalenia orzeczonego wobec obywatela jednego z Państw Członkowskich, pomijają okoliczności faktyczne, jakie nastąpiły po wydaniu ostatniej decyzji właściwych władz, mogące spowodować ustanie lub zasadnicze zmniejszenie aktualnego zagrożenia, jakie stanowi dla porządku publicznego zachowanie osoby zainteresowanej” (70). Uściślił on, że tak jest, zwłaszcza gdy pomiędzy dniem wydania decyzji o wydaleniu a dniem badania tej decyzji przez właściwy sąd upłynął długi okres czasu.
63. Stanowisko to znajduje zastosowanie w ramach art. 14 decyzji nr 1/80. Przepis ten bowiem, podobnie jak art. 3 dyrektywy 64/221, nie zawiera wskazówek dotyczących dnia, do którego należy się odnieść, dokonując oceny obecnego zagrożenia dla porządku publicznego, którym musi odznaczać się zachowanie obywatela tureckiego objętego nakazem wydalenia. Z drugiej strony, Trybunał oparł wykładnię art. 3 tej dyrektywy na swoim orzecznictwie, zgodnie z którym odstępstwa od zasady swobodnego przepływu pracowników są przedmiotem wykładni ścisłej (71). Co więcej, zasady przyjęte w ramach przepisów Traktatu odnoszących się do swobodnego przepływu pracowników powinny znaleźć w miarę możliwości zastosowanie do obywateli tureckich, korzystających z praw przyznanych im decyzją nr 1/80, a określenie zakresu zastosowania względów porządku publicznego przewidzianych w jej art. 14 powinno odbywać się przez odwołanie do wykładni tych przesłanek dokonanej na użytek zasady swobodnego przepływu obywateli Państw Członkowskich (72). Wynika stąd, że pojęcie „aktualności zagrożenia dla porządku publicznego”, jakim musi się odznaczać zachowanie osoby, względem której wydano decyzję o wydaleniu, powinno mieć w ramach art. 14 decyzji nr 1/80 takie samo rozumienie, jak to przypisane mu przez Trybunał w odniesieniu do art. 3 dyrektywy 64/221, mającego zastosowanie do obywateli Państw Członkowskich.
64. Proponuję zatem, aby Trybunał na szóste pytanie prejudycjalne odpowiedział, że art. 14 decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on krajowej praktyce, zgodnie z którą sąd rozpatrujący odwołanie od decyzji o wydaleniu nie może uwzględnić zmiany sytuacji zainteresowanego, która nastąpiła po ostatniej decyzji wydanej przez władze i która uniemożliwiałaby już ograniczenie jego praw w rozumieniu tego przepisu.
V – Wnioski
65. Na podstawie powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał na pytania prejudycjalne przedłożone przez Verwaltungsgericht Stuttgart odpowiedział w sposób następujący:
„1) Artykuł 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia, przyjętej przez Radę Stowarzyszenia ustanowioną przez układ o stowarzyszeniu pomiędzy Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją, należy interpretować w ten sposób, że jego przepisom podlega urodzone w przyjmującym Państwie Członkowskim pełnoletnie dziecko pracownika tureckiego, który jest lub był legalnie zatrudniony na rynku pracy tego Państwa Członkowskiego.
2) Przepis ten należy również interpretować w ten sposób, że w sytuacji skazania na karę pozbawienia wolności, po którym ma nastąpić leczenie odwykowe, prawa przyznane w tym przepisie obywatelowi tureckiemu, będącemu w sytuacji I. Cetinkai, urodzonemu i stale mieszkającemu w państwie przyjmującym, mogą zostać ograniczone jedynie na mocy art. 14 decyzji nr 1/80.
3) Artykuł 14 wspomnianej decyzji należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on krajowej praktyce, zgodnie z którą sąd rozpatrujący odwołanie od decyzji o wydaleniu nie może uwzględnić zmiany sytuacji zainteresowanego, która nastąpiła po ostatniej decyzji wydanej przez władze i która uniemożliwiałaby już ograniczenie jego praw w rozumieniu tego przepisu”.