Sprawa C‑284/16
Slowakische Republik
przeciwko
Achmea BV
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bundesgerichtshof)
Odesłanie prejudycjalne – Dwustronna umowa inwestycyjna zawarta w 1991 r. między Królestwem Niderlandów a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną i mająca nadal zastosowanie między Królestwem Niderlandów a Republiką Słowacką – Postanowienie umożliwiające inwestorowi umawiającej się strony wszczęcie sprawy przed sądem polubownym w przypadku sporu z drugą umawiającą się stroną – Zgodność z art. 18, 267 i 344 TFUE – Pojęcie „sądu” – Autonomia prawa Unii
Streszczenie – wyrok Sądu (wielka izba) z dnia 6 marca 2018 r.
1. Umowy międzynarodowe – Zawarcie – Obowiązek zapewnienia poszanowania autonomii porządku prawnego Unii – Zakres
(art. 2 TUE, art. 4 ust. 3 akapit pierwszy TUE, art. 19 TUE; art. 267 TFUE, 344 TFUE)
2. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Sąd krajowy w rozumieniu art. 267 TFUE – Pojęcie – Sąd polubowny niestanowiący części systemu sądowniczego państwa członkowskiego – Wykluczenie
(art. 267 TFUE)
3. Umowy międzynarodowe – Umowy zawarte przez państwa członkowskie – Umowy sprzed przystąpienia państwa członkowskiego do Unii – Dwustronna umowa inwestycyjna między Królestwem Niderlandów a Republiką Słowacką – Postanowienie umożliwiające inwestorowi umawiającej się strony wszczęcie sprawy przed sądem polubownym w przypadku sporu z drugą umawiającą się stroną – Brak możliwości wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia prejudycjalnego w przedmiocie pytań dotyczących prawa Unii – Niedopuszczalność – Naruszenie autonomii prawa Unii
(art. 267 TFUE, 344 TFUE)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 32, 34–37)
2. Prawo Unii charakteryzuje się w istocie tym, że pochodzi z niezależnego źródła, jakie stanowią traktaty, swoją nadrzędnością względem prawa państw członkowskich oraz bezpośrednią skutecznością szeregu przepisów znajdujących zastosowanie do obywateli państw członkowskich i samych tych państw. Owe cechy charakterystyczne doprowadziły do powstania ustrukturyzowanej sieci zasad, przepisów i wzajemnie zależnych od siebie stosunków prawnych wiążących wzajemnie samą Unię i jej państwa członkowskie, jak również te państwa między sobą [zob. podobnie opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 165–167 i przytoczone tam orzecznictwo]. Mając na uwadze wskazane w pkt 33 niniejszego wyroku naturę i charakterystykę prawa Unii, prawo to należy uznać zarazem za stanowiące część prawa obowiązującego w każdym państwie członkowskim oraz za pochodzące z umowy międzynarodowej między państwami członkowskimi.
Z powyższego wynika, że z obydwu tych względów sąd polubowny, o którym mowa w art. 8 BIT, może być powołany do dokonywania wykładni, względnie do stosowania prawa Unii i w szczególności przepisów dotyczących swobód podstawowych, w tym swobody przedsiębiorczości i swobodnego przepływu kapitału. Należy w związku z tym, po drugie, zbadać, czy sąd polubowny tego rodzaju jak wskazany w art. 8 BIT należy do systemu sądowego Unii, a w szczególności, czy może on być uznany za sąd jednego z państw członkowskich w rozumieniu art. 267 TFUE. Tymczasem w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym sąd polubowny nie stanowi elementu systemu sądowego utworzonego w Niderlandach i Słowacji. Ponadto to właśnie wyjątkowy charakter jurysdykcji owego sądu względem jurysdykcji sądów tych dwóch państw członkowskich stanowi jeden z głównych powodów dla istnienia art. 8 BIT. Powyższa charakterystyka sądu polubownego, którego dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, oznacza, że tak czy inaczej nie może on zostać zakwalifikowany jako sąd „jednego z państw członkowskich” w rozumieniu art. 267 TFUE.
(zob. pkt 33, 41–43, 45, 46)
3. Artykuły 267 i 344 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie postanowieniu umowy międzynarodowej zawartej między państwami członkowskimi, tego rodzaju jak art. 8 umowy o wspieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji pomiędzy Królestwem Niderlandów a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną, wedle którego inwestor z jednego z tych państw członkowskich może, w przypadku sporu dotyczącego inwestycji w drugim państwie członkowskim, wszcząć postępowanie przeciwko temu drugiemu państwu członkowskiemu przed sądem polubownym, którego kompetencję państwo to zobowiązało się uznać.
Prawdą jest, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału umowa międzynarodowa przewidująca utworzenie sądu mającego kompetencję do dokonywania wykładni jej postanowień, którego orzeczenia wiążą instytucje, w tym również Trybunał, nie jest zasadniczo niezgodna z prawem Unii. Kompetencje Unii w dziedzinie stosunków międzynarodowych i przysługująca jej zdolność do zawierania umów międzynarodowych obejmują bowiem w sposób konieczny uprawnienie do związania się orzeczeniami organu sądowego, utworzonego lub wyznaczonego na mocy takich umów, w zakresie wykładni i stosowania ich postanowień, pod warunkiem że pozostaje poszanowana autonomia Unii i jej porządku prawnego [zob. podobnie, opinia 1/91 (porozumienie EOG – I) z dnia 14 grudnia 1991 r., EU:C:1991:490, pkt 40, 70; opinia 1/09 (porozumienie ustanawiające jednolity system rozstrzygania sporów patentowych) z dnia 8 marca 2011 r., EU:C:2011:123, pkt 74 i 76; a także opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 182, 183]. Jednakże w niniejszej sprawie – poza okolicznością, że spory podlegające kompetencji sądu polubownego wskazanego w art. 8 BIT mogą dotyczyć wykładni zarówno owej umowy, jak również prawa Unii – możliwość przedłożenia tych sporów do rozpatrzenia instytucji, która nie należy do systemu sądowego Unii, jest przewidziana w umowie, która nie została zawarta przez Unię, lecz przez państwa członkowskie. Wskazany art. 8 BIT może zaś podważyć zasadę wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi oraz zachowanie szczególnego charakteru prawa ustanowionego w traktatach, zapewnionego poprzez procedurę odesłania prejudycjalnego przewidzianą w art. 267 TFUE, i nie jest w związku z tym zgodny z zasadą lojalnej współpracy przypomnianą w pkt 34 niniejszego wyroku. W tych okolicznościach art. 8 BIT narusza autonomię prawa Unii.
(zob. pkt 57–60, sentencja)